Тема:
Х.Такташ. «Ак чэчэклэр» шигыренэ анализ.
Татар эдэбиятын А.Г.Яхин системасы буенча
укытуда ижади усеш технологиясен куллану.
(Яхин системасы укучыларны уйларга, фикерлэргэ
ойрэтсэ, Рахимов технологиясе укучыларны группаларда эшлэргэ, уртак нэтижэгэ омтылырга,
узбэя куярга, ягъни узенэ хэм иптэшлэренэ тэнкыйть белэн карарга ойрэтэ.
Искэрмэ: татар алфавитына гына хас хэрефлэр
русча парлары белэн бирелэ, «а» нын йомшак пары «э» белэн.)
Максат:
1) укучыларны эсэрдэге объектив һәм субъектив
эчтэлекне табарга, язучыга хас узенчэлеклэрне гомумилэштерергэ ойрэтү;
2) иҗади фикерлэу сэлэтэн, сэнгатьле сойлэм кунекмэсен устеру;
3) матурлыкны тою хисе тэрбиялэу, тормышка уз фикерлэрен
формалаштырырга булышу.
Дэреснең тибы: яңа
материалны үзлэштеру дэресе.
Торе: ижади усеш
технологиясе буенча группаларда эш.
Жихаз: шагыйрьнең
портреты, экран хэм компьютер, аның турында цитаталар, магнитофон, такта. (
эчке тактага тема, идея, анализ баскычлары, ой эше алдан язылып куела; тактада
число, тема, топ тошенчэлэр була).
Дэрес
барышы:
I. Мотивлаштыру этабы.
1. Унай-психологик климат булдыру:
Ак чэчэклэр ява.
Донья матур,
Шундый матур булып тоела;
Куге зэңгэр. Гуя йолдызлары
Ак кар булып жиргэ коела...
– Укучылар, сезгэ бу куренеш ошыймы? Шушы
матурлыкны куз алдына китерик хэм кунелебезгэ тулган якты хислэр белэн
дэресебезне башлап жибэрик.
– Бу дэресебездэ дэ кем ижатын
ойрэнүне дэвам итэбез? (экранда Такташ, анын гаилэсе, дуслары белэн
портретлары, анын турында галимнэрнен фикерлэре курсэтелэ.)
– Эйе, буген без аның «Ак чэчэклэр»
дигэн гажаеп матур, тирэн мэгънэле шигырен ойрэнербез, Такташны яна
яклардан ачарбыз. Э хэзер ой эшлэрен тикшереп утик.
2. Ой эшлэрен тикшеру:
а) ижади: «Таң кызы» хэм «Урман кызы»
шигырьлэре буенча рэсемнэр ясарга;
– бу рэсемегездэ сез нэрсэ курсэтергэ
тырыштыгыз? (укучыларнын жаваплары тынлана, рэсемнэр тактага беркетелэ);
ә) ярымижади: «Урман кызы» шигырен хикэя итеп
язарга (укучыларнын сурэтлэу чараларын куллана белуенэ игътибар ителэ);
б) мәжбури: ике шигырьдэге уртак хэм аермалы
яклар турында язма жавап эзерлэргэ (2 укучынын эше тынлана, чагыштырыла, уртак
фикергэ киленэ).
Узбэя.
3. Белемнэрне тигезлэу:
а) ижаты буенча сорауларга жавап:
– Такташ кайда хэм кайчан туган? (Мордва республикасы, Сыркыды авылы)
– шигырь язу сэлэте кемнэн килэ? (энисеннэн)
– шигырьлэрендэ кубрэк нинди алым куллана? (юмор)
– Такташның узенэ хас стиле нинди? (тормыш ыгы-зыгысыннан качып, узенэ бер
донья корырга ярата)
– ул ижат иткэн заманда уйлаганынны турыдан-туры эйтергэ яраганмы? (20нче
елларда тормышка берторле генэ караш формалаша, ягъни совет тормышын мактап
кына курсэту. Такташ чынбарлыкны яшерен, ягъни эзоп теле белэн бирергэ омтыла)
э) язу стиле буенча сорауларга жавап:
– «Таң кызы» шигырендэ нинди алымнар кулланды? (кабатлану алымы, хиснен
дэрэжэсен кочэйту, метафоралар, мэсэлэн, тан кызы– килэчэк; читлэтеп тормышка
бэя биру...)
– шигырьнен исеме турында ни эйтэ алабыз? (шигырьнен исеме метафора,
ул-килэчэк)
– шагыйрьнең килэчэккэ ышанычы турында ни эйтерсез? (алда билгесезлек, лирик
герой аннан курка да, ана омтыла да, эмма эле матур килэчэк хаман куренэ дэ
югала, гашыйк булган лирик герой аны эзлэудэн дэ туктый)
– «Урман кызы» шигырендэ ничек яза? Алар арасында охшашлык нидэ булды? (
охшашлык темада– икесендэ дэ бэхет эзлэү хэм мэхэббэт турында сойлэнэ, икесендэ
дэ килэчэк билгесез, карангы)
– аерма нидэ? ( беренче шигырьдэ мэхэббэте хакына бэхет очен корэштэн баш
тарта, 2сендэ– мэхэббэтеннэн качып, бэхетен эзлэп китэ)
– ике шигырьдэ дэ хисне бирудэ нинди алым роль уйный? (интонация хисне
кочэйтудэ зур роль уйный, фикерне эйтеп бетермэу аша укучыны уйларга чакыра,
лирик герое ялгыз, ике шигырьдэ дэ романтизм кочле)
4. Уку мэсьэлэсе кую.
(Такташ турында
Х.Сэлимжановнын истэлеклэреннэн Такташның шигырь язуга бик талэпчэн каравы
турында озек тынлау).
Алда ойрэнелэчэк «Ак чэчэклэр» шигырендэ без
нэрсэлэргэ игътибар итэргә тиеш булабыз? Ни очен? (Без Такташның ничек язуын,
нэрсэ турында язуын, гомумэн, стилен ачыклыйбыз).
Узбэя.
II. Уку мэсьэлэсен чишу этабы.
1. Шигырьне укытучы яттан сэнгатьле
итеп укучыларга житкерэ.
2. 1 укучы (алдан бирелгән ой эше)
яттан сойли.
3. Эсэрнең эчтэлегенэ анализ: (
сорауларны карточкаларга язып, торкемнэргэ олэшергэ)
1 карточка. а) Куренеп торган
эчтэлекне объектив эчтэлек дилэр. Шуны сойлэп чыгыгыз.
Ул,
Эретеп тунган тэрэзэне,
Мыштым гына карый урамга, –
Ак чэчэклэр ява урамда...
– бу строфада суз нэрсэ турында? Биредэ нинди
сүз матурлыкка туры килми?
Берэу,
Борын очын кулына кысып,
Сугенеп узды кышкы салкыннан, –
Жил ияреп китте артыннан.
– 2нче строфадагы фикер беренче строфадагы
фикергэ каршы килэме? Жил нигэ ияреп китэ?
Алар,
Чана тартып жырлый-жырлый,
Тау шуарга икэу уздылар, –
Э бераздан кире сыздылар...
– 3нче строфа нэрсэ турында? Алар нигэ
кача? Жил аларга нигэ иярми?
– 4нчесендэ бу сорауларга ачыклык керергә
тиештер? Нэрсэ турында яза?
э) Дэреслектэге 1,2нче биремнэргэ жавап
эзлибез: автор булгэн 4 олештэге уртак хэм аермалы якларны билгелибез.
(Котелгэн жавап: кышкы матурлык турында,
карны ак чэчэклэр белэн чагыштыра, эмма «мыштым» сузе эчтэлеккэ туры килми,
матурлыкны алай качып кына кузэтмилэр; икенче строфадагы берэу качып кына
тормый, салкынны ачулана, шуна курэ жил, ягъни шымчы анын артыннан китэ; алар,
ягъни купчелек дэшми генэ кача, жил аларга иярми. Автор шигырьне 4 олешкэ
булгэн: «ул», «берэу», «алар», 4сен «мин» дип исемли алабыз. «мин» дэ салкынны
тирги, аны да жил-шымчы эзэрлекли, ул да качып, мыштым гына кузэтэ.)
2 карточка. а)
вакыйгаларны сойлибез. Кабатланган урыннар бармы? Кабатланган урыннар олешлэр
арасындагы бэйлэнешне булдыручы алым ул. Бэйлэнешлэрне табыгыз. (мыштым гына
кузэту, жил ияру, ак чэчэклэр кебек кар, тулы бер строфа кабатлана. Автор шулар
аша фикер эйтэ.)
э) бу шигырьне табигать матурлыгы турындагы
эсэр дип тэ ойрэнэлэр. Сез монын белэн килешэсезме? Дэлиллэгез. (укучыларда ике
торле фикер булырга момкин: шигырьдэ чыннан да бик матур табигать куренеше
турында сойлэнелэ; автор тормыш авыр дигэн фикерне яшереп эйтэ.)
б) Эсәрдэ уз урынына утырмаган, кинаяле суз
бар. Ул ике урында кабатлана. Ул нинди суз? Нинди эчтэлек ости? («мыштым» сузе,
эчтэлеге: фикеренне ачыктан-ачык эйтергэ ярамый, купчелек шулай мыштым гына
кузэтэ).
– Без эсэрдэге объектив эчтэлекне таптык.
Табигать матурлыгы турында дидек, лэкин беренче карашка ук шагыйрьнен табигать
турында гына язмавына тошендек, чонки без Такташнын ничек язуын алдагы
шигырьлэреннэн белэбез Анализны дэвам итеп, Такташка хас булган чын эчтэлекне,
ягъни субъектив эчтэлекне табып карыйк. Автор бу эсэре белэн ни эйтергэ тели
икэн? Кинаяле сузлэрне ни очен куллана?
3 карточка. а)
шигырьдэге «мыштым»нар арасында аерма бармы? Алар нинди кешелэр?
э) «Ул, берэу, алар, мин» дип автор уз
чорындагы кешелэрне 4 торкемгэ булэ. Болар турында сойлэгез.Ул узе кайсы
торкемгэ керэ?
(Котелгэн жавап: автор уз чоры кешелэрен 4
торкемгэ булэ:
1. Салкынны сугучелэр, ягъни хакыйкатьне
курыкмыйча кычкырып эйтучелэр.
2. Тормыш авырлыгыннан риза булмасалар да,
сиздермэучелэр.
3. Хакыйкатьне эйтучелэрне эзэрлеклэучелэр.
4. Лирик герой кебек хэйлэкэрлэр.
Дэфтэрлэрдэ эш.
– Укучылар, ни очен эсэр «Ак чэчэклэр» дип
атала? Ни очен, мэсэлэн, «Жил», «Салкын» тугел? Ак чэчэклэр нэрсэ булып килэ?
(метафора) Нэрсэгэ? (тормышта матур ялган куплеккэ)
в) Эсэр нэрсэ турында? Автор ни дип эйтергэ
тели? Эсэрнен тема хэм идеясен билгелэгез, жавапларны дэфтэрлэрегезгэ язып
куегыз. (Бер укучыдан жавап укытыла, яшерен тактага язылган укытучы фикере
белэн чагыштырыла).
Экранда тема хэм идея язып курсэтелэ.
Тема: тормыш авырлыгы. Идея: лирик герой яшэгэн тормышта ялган куп, хэтта
шагыйрьлэр дэ дореслекне яшереп кенэ эйтергэ мэжбур.
Объектив эчтэлек– идиллия, табигать
матурлыгы.
Субъектив эчтэлек– тормышнын ялганга
корылуы, авыр булуы, кешелэр арасында торле торкемнэр булуы, хакыйкатьне
эйтергэ ярамавы, эмма шагыйрь кебеклэрнен яшереп булса да дореслекне эйтергэ,
кешелэргэ анлатырга телэве.
Гомуми эш.
– Э хэзер Такташның алдагы эсэрлэре белэн
чагыштырыйк. Охшашлык бармы, нэрсэдэ? (метафора куллана, читлэтеп, ягъни
субъектив эчтэлек аша фикерлэрен уткэрэ, кабатлау алымы аша топ фикергэ
китерэ...)
– Гомумилэштерик:
Такташ революциядэн сонгы 20нче еллардан канэгатьме? Килэчэккэ ничек карый?
Узбэя.
III. Рефлексия этабы.
Эсэргэ анализ ясау баскычларын, ягъни
алгоритмын сойлэп чыгыгыз.
Бу дэрестэ нинди мэгълуматлар алдык? Эсэр
турында эчтэн уз-узегезгэ сойлэгез.
Экранда анализ баскычлары курсэтелэ
(авыррак узлэштеручелэр очен)
Узбэя.
– Укытучының йомгак сузе. Эйе, укучылар,
кайберэулэр буген дэ аны пэйгамбэргэ тинлилэр, эдэбият соючелэр аның калэме
коче алдында баш иялэр, шагыйрь буларак та, кеше буларак та кыюлыгына, алдан
куручэнлегенэ тан калалар. Алабуга шагыйре Фазыл Шәех «Такташ житми» дигэн
шигырендэ болай дип яза:
Якыннарны озелеп сагынудан
Озгэлэнэ, эрни бэгырьлэр.
Халкым йорэгенэ житми буген
Такташ кебек кыю шагыйрьлэр.
Алдагы дэрескэ проблема кую. Икенче дэрестэ дэ без Такташ ижатын ойрэнүне дэвам итэрбез, «Эйдэ,
энем!» шигырен анализларбыз. Э хэзер ой эшлэрен алабыз. (тактада язылган)
IV. Ойгэ эш.
1) ижади: кышны тасвирлап, хикэя, экият язарга
(сез нинди сурэтлэр бирэ алырсыз. Такташ кебек икенче эчтэлек бирергэ тырышып
карагыз).
2) «Эйдэ, энем!» шигыренэ анализ ясау очен
сораулар эзерлэгез
3) 77–80нче битлэрдэге теоретик материалны
сойлэү очен план тозегез хэм сойлэгез.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.