8 классда ачух тарс. Тема "Обстоятельство"

Тарсунин кьил: «Обстоятельство»

Метлеб: аялриз обстоятельство гьихьтин предложенидин член ятlа,ада гьихьтин суалриз жавабар гудатlа ва абур текстина чара ийиз чирун.

Тадаракар: ктаб, тетрадь, ручка, таблица, кроссворд, карточкаяр

мел, доска.

ПЛАН:

1. Класс тешкил авун ( 2 мин.)

2. Кlвалин кlвалах ахтармишун ( 3 мин.)

3. Алатай тарс хабар кьун ( 10 мин.)

4. Цlийи тарсунин гъавурда тун ( 10 мин.)

5. Цlийи тарс мегькемарун паталди тапшуругъар тамамарун ( 3 мин.)

6. Тарс умумиламишун ( 3 мин.)

7. Кlв. кlвалах гун ( 2 мин.)

Тарс кьиле тухун.

М-м: Пакаман хийирар, аялар!

У-к: Абат хийирар!

М-м: Чухсагъул, ацукь!

Муаллимди класс секинарда.

М-м: Къе классда дежурный вуж я?

Классда къе вуж авач?

У-к: Классдин дежурный зун я ( Айсаева). Классда вири ава.

М-м: Ацукь! Акl ятаl, чна чи тарс башламишда

Исятда чаз лезги чlалан тарс я. Вирида ктабар, тетрадар ахъайна тарсуниз гьазур хьухь.

Къенин число кхьихь

Къе чаз январдин цlемуьжуьд я.

Классдин кlвалах.

Аялри ктабар, тетрадар ахъайна, число яда, тарсуниз гьазур жеда.

М-м: Вирида число кхьенани?

У-к: Эхь

М-м: Кlвалин кlвалахар ахъая

Квез кlвализ кlвалах вуч ганвай?

Ни лугьуда? Лагь кван, Гаджимагомедова

У-к: Чаз кlвализ предложенияр туькlуьриз ганвай

М-м: Виридавай тамамариз хьанани?

У-к: Эхь

Муаллимди арайрай тlуз физ кlвалин кlвалах ахтармишда.

М-м: Кlела кван куь предложенияр?

Са шумуд аялди чпин предложенияр кlелда

Къенин гьава гуьзелди я.

Кlел авур касдиз дуьньяда гьуьрмет жеда.

Пакамахъ фад аватай экуьнин нурари вилерин ишигъ тухузвай.

М-м: Баркалла! Дуьз кхьенва

Алатай тарсуна чна вуч чирнай?

У-к: Алатай тарсуна чна определение чирнай

М-м: Исятда за квез алатай тарсарай суалар гуда .Килигда гьи жерге гъалиб жедатlа.

Суалар:1)Предложенидин член квез лугьуда?

2)Предложенидиз шумуд предложенидин член ава?

3) Абур гьихьтин кьве патал пай жезва?

4)Кьилин членар гьибур я?

5)Сказуемое гьихьтин предложенидин член я?

6)Адаз гьихьтин жуьреяр ава?

7)Подлежащее квез лугьуда?

8)Ам гьихьтин чlалан паярикай жеда?

9)Дополнение квез лугьуда?

10) Адаз гьихьтин жуьреяр ава?

11)Дуьз дополнение гьихьтиндаз лугьуда?

12)Кирс дополнение гьихьтиндаз лугьуда?

13)Определение квез лугьуда?

14)Ам гьихьтин чlалан паярикаяй жеда?

Класс кьве патал хьана суалриз жавабар гуда. Килигда гьи жерге гъалиб жедатlа.

М-м: Баркалла, заз аквазвайвал куьн вири алатай тарсарин гъавурда хъсандиз акьунва.

М-м: Исятда са аялди доскадал предложение разбор ийида. Кьве аялди алай чкайрал карточкайрай кlвалахда ва кьве аялди тестерин тапшуругъар тамамарда.

Предложение разбор ийиз доскадал Гамзатова фида, гьазур хьухь.

Карточкайрихъ галаз Гаджимагомедовадини Ахмедовади кlвалахда. Тестерин тапшуругъар Гаджиевадини Алибековади тамамарарда.

Карточкайра ихьтин тапшуругъар жеда: предложение синтаксисдин жигьетдай разбор авун, гафанин маналу паяр чара авун. Эхиримжи сулдиз хуралай жаваб гун. Гъавурда акьун тавур суал хьайитlа, хабар яхъ.

Гаджиевади доскадал ихьтин предложение кхьида:

Дидедин чlал тийижир инсан еке бахтуникай магьрум я.

Ганвай предложение синтаксисдин жигьетдай разбор я.

У-к: Магьрум я-сказуемое,инсан-подлежащее,бахтуникай-квекай,еке-определение,дидедин чlал тийижир-определение.

М-м: баркалла, предложение дуьз разбор авунва. Класс, Гамзатавадиз алатай тарсарай суалар це.

У-к: Предложенидин член квез лугьуда?

У-к: Вичихъ са тайин суал авай,са гьихьтин ятlани мана авай гафуниз лугьуда.

М-м: Дуьз я, ацукь.

Кадыровади и предложенидай ибараяр жагъурда.

М-м: Ибара квез лугьуда?

Бахтуникай магьрум я;еке бахтуникай;дидедин чlал тийижир инсан.

Гаджиевади бейхабардарди гафунин маналу паяр чара ийида.

У-к: Бейхабардарди.

М-м: Маналу паяр дуьз чара авунва.

Эхир квез лугьуда?

У-к: Гафунин дегиш жезвай паюниз эхир лугьуда.

М-м: Диб квез лугьуда? ( доскадал алай аялдивай жаваб гуз жедач).

Класс ни лугьуда? Лагь кван, Юзбекова.

У-к: Эхир гелягъайла амукьзавай паюниз диб лугьуда.

М-м: Дуьз я, кьведни ацукь.

Гила чна машгъулардай кроссворд ацlурда.

Кроссвордин тlалабун ихьтинди я: буш кlвалера чпин патав ганвай гафарин синонимар кхьихь. Дуьз ацlурайтlа, гафар виняй агъуз кlелайла, кlвенкlве авай гафарикай абурун умуми тlвар жеда.

1.     Ихтилат

2.     Агудун

3.     Къуш

4.     Яргъан

5.     Чукlул

6.     Гуьрчегвал

7.     Кlеви

Аквазвайвал чна гафар дуьз жагъурнавай хьтинди я.

Карточкаяр ва тестер гвай, аялар, куьне куьтягьнани?

У-к: Эхь.

М-м: Зав вахце. Тарсунин эхирдай ахтармишна къиметар лугьуда.

Гила, аялар, чун цlийи тарсунив эгечlда.

Къенин чи тарс адетдинди туш.Чна къенин тарс махунин къайдада тухуда.Чун исятда синтаксисдин пачагьлугъдиз мугьман жеда.

СИНТАКСИСДИН ПАЧАГЬЛУГЪДА

Хьана хьанач кьван са синтаксисдин пачагьлугъ.Гьа икl и вилаятда

сказуемидикай пачагь хьана.

И кардал адан уьмуьрдин юлдаш ханум подлежащее гзаф шад тир.

Пачагь сказуемидини ханум подлежащиди чпин хва дополненидал ва гуьзел руш определенидал гзаф дамахзавай .Абур яшамиш жезвай дарамат кьве мертебадикай ва вад тавханадикай ибарат тир. Абур гьарма сад са тавханада яшамиш жезвай.Амма са тавхана са касни авачиз ичlи тир .Пачагьди аниз са касни ахъайзавачир .

Йикъарикай са юкъуз ханум подлежащиди пачагь сказуемидивай хабар кьада:

Подлежащее:Касни яшамиш тежезвай тавханадиз чаз фидай ихтияр тагунин себеб вуч я? И кардай зи кьил акъатзавач ман.

Пачагьди жаваб гуда:

Пачагь сказуемое:Туькlвей хизан чахъ аватlани,ваз аквазва хьи, зун дарих я, за вавай зун авчирла, хва дополненидивай гзаф гьерекатар,крар кьиле тухун тlалабзава.Амма заз а крар гьерекатар куьне мус? гьикl? гьина?вучиз?кьиле тухузватlа, чир жезвач. Зун бейхабар яз амукьзава. Заз зи къуллугъда акъваздай хва герек я.

Вахтар къвез алатна, ханум подлежащиди пачагь сказуемидиз аламатдин са хва багъишна.Ам гьар са легьзеда,декьикьада дегиш жедай акунар авай гада хьана. Сказуемидиз и аламатдин хва гзаф бегенмиш хьана. Бубуди вичин хва синтаксис вилаятда яшамиш жезвай Синдабада тIвар алай алимдин патав кlелиз рекье туна.

Кlелдай вахт акьалтlайла, алимди адаз Обстоятельство тlвар гана рекье хутуна.

Бубуди вичин хва шаддиз къаршиламишна ва хабар кьуна.

Пачагь сказуемое: Лагь кван, хва, Синдабада алимди ваз вуч чирнатlа?

Обстоятельство: Заз, буба, алимди вуна лугьузвай крарин, гьерекатрин тегьер, саягъ, вахт, себеб, чка, мурад ачухариз ва гьикl? гьина? мус? вучиз? вуч себебдалди? суалриз жавабар гуз чирна.

Пачагь сказуемое: Килигин кван, ваз ви везифаяр гьикl чир хьанватlа? Исятда чи хизан кlватl жеда. Вавай чи хизандик экечlиз жедани?

Обстоятельство: Эхь!

Чун гьуьрметлу хизанда дуствилелди яшамиш жеда

М-м:Ингье,аялар,и махунин куьмекдалди чаз,обстоятельство гьихьтин предложенидин член ятIа,ада гьихьтин суалриз жаваб гудатIа чир хьана.Гила чаз гьар са предложенидин членди вуч къалурдатIа, ихьтин суалдиз жаваб гудатIа чир хьана.Гьадаз талукь яз за квез за туькIуьрнавай ихьтин са шиир кIелда:

Са хизанда вад кlвале

Яшамиш жезва чун къе

Гьарда тухузва кьиле

Вичиз талукь са пеше

Вичин тайин тир суал

Ала чал гьар садал

Куьнени дуьз эциг ам чал

Чи рикl садрани тежедайвал тlал

Исятда за квез схема гуда.Куьне гьа схемайриз талукь предложенияр туькIуьра

1.Чна хъсан кlелна кlанда.

2.Аялри чуьлдай иер цуьквер кlватlна.

3.Аялри чуьлдай гзаф къарникъузар кIватIна.

4.Вили цава гъетери нур гузва.

5.Пакамахъ къайи шагьвар акъатна.

 6.Зегьметди инсандин уьмуьр гуьрчегарда.

7.Къецел къе пакамахъ пис къай акъатна.

Аялри схемайрай предложенияр туькIуьрда.

М-м: Чи тарсни куьтягь жезва.Къенин тарс квез бегенмиш хьанани? Низ вуч бегенмиш хьана?

Аялри чпин фикирар лугьуда.

Къе тарсунай:

Доскадал жавабар гайи Айсаевадиз, Алиевадиз, Эльдеровадиз  вадар атана.

Карточкаяр гвай Аликбероваз вад, Кукуловаз кьуд атана. Вири дуьз тамамарнава.

Дневникар гъваш къиметар эцигдайвал.

Квез кlвализ кlвалах:

Лезги чIал чи девлет я темадай сочинение кхьин.

Тарсунай суалар авани?

У-к: Ваъ.

М-м: Авачтlа чи тарс куьтягь хьана.

Ялар ягъ. Сагърай!

А-яр

8-класс

Тест

1.     Ибарада гафарин арада гьихьтин алакъа хьун чарасуз я?

1.     Предикативный;

2.     Галкlурунин;

3.     Табийвилин;

2.     Манадин жигьетдай ибарайрин жуьреяр гьихьтинбур жеда?

1.     Лишандин;

2.     Объектдин ва субъектдин;

3.     Обстоятельстводин;

3.Кьилин гаф дуьз къалурнавай ибара гьим я?

1) Дамахдивди къекъуьн;

2) Рикlин сидкьидай лугьун;

3) Гзаф багьади;

4.Сая алакъа авай ибара гьим я?

1) Физвай вацl;

2) Чун, итимар;

3) Кагъаз кхьизва;

5. Агъадихъ ганвай гьи предложенидай азад тушир ибара хкудиз жеда?

1)Люсади лагьай гафунин гъавурда Хейрудин гьасятда акьуна.

2)Раидадикай аялрин бахчадин заведующий хьана.

3)Кьежей мез я-кlани патахъ рахада.

6. Эвер гунин предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)?

1) Им вуч цlай, мусибат я

2) Жуван тариф масада авурай

3) Къуй гьамиша рагъ хьурай

7. Вири пунктуациядин лишанар дуьз эцигнавай дуьз речь квай предложение гьим я?

1)Ефимова лагьана: «Зунни, диде, ви хва я!»

2)«Зи хиве авай кlелунар куьтягь хьана»- лугьузвай Лейлиди.

3)Юлдашди заз:«Пака югъ алахьайди жеда»,- лагьана.

8. Чара ийидай членар квай предложение гьим я

(пунктуациядин лишанар алач)?

1)Тlебиатдин гьар са пипlе заз рикlик шадвал кутадай цlийи

Гьалар акуна.

2)Етим Эмин лезгийрин камаллу шаир Ялцугърин хуьре

Яшамиш хьана.

3)Куьлуьз-куьлуьз марф къвазвай зулун йиф тир.

9.Предложенидин членар тушир гафар квай предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)?

1) Къарагъ кlвачел зи играми вах!

2) Цlи за умудзава кlерецар гзаф жеда.

3) Дербент шегьер Дагъустанда вири шегьеррилай куьгьнеди я.

10. Умумиламишдай гаф квай предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)?

1)Цlийиз кутур багъда ичин чуьхверин пlинидин жумун вам маса

Емишдин тарар ава.

2)Гишинвални дарвал муьгьтежвални ялгъузвал чара атlайвал

Алатай куьгьне девирдин лишанар я.

3)Чи тамара ихьтин гьайванар сикlер жанавурар север къуьрер

вакlар жеда.

Лезги чIалай 8-классда ачух тарс

Тема:

«Обстоятельство»

Кьиле тухвайди:

лезги чIаланни эдебиятдин муаллим Бабаева Р.А.

2020 йис