Байланыс теориясына негізделген сөйлеу және жазу процестерін дамыту әдістемесі. Методика освоения процессов говорения и письма, основанная на теории коммуникации.

Казахстан. Город Павлодар

СОШ№ 41

Преподаватель Казахского языка и литературы

Мулькибаевой Р.Б.

Доклад: Байланыс теориясына негізделген сөйлеу және жазу процестерін дамыту әдістемесі.

Методика освоения процессов говорения и письма, основанная на теории коммуникации.

You should solve any problem, no matter in what way.The questions  that  I  am putting is the question of the process of speaking and writing . I think that the definitions of rules,scientific  terms can be replicated  by key words  simple, habitual  words: can, will be able, let, need and many others. Another  kew words can be given a scheme. We  enlarge new forms  of the verbs in this way,  develop  our writing skills as well as  speaking activity which is  the most important  thing.

Любую проблему необходимо решить, какими путями не важно. Главное решить. В вопросе которую я поднимаю – это развитие процесса говорения и письма. Я читаю, что названия правил, научные термины и можно заменить ключевыми словами. Простыми, привычными словами: «Могу», «Смогу», «Пусть», «Надо» и мн. Другие ключевые слова и дать им схему. Нарабатывая таким способом, новые формы глаголов, развиваем письменную и главное, разговорную речь.

Кіріспе

Баяндаманың негізгі тақырыбына көшпес бұрын, "Парадигма"сөзінің маңыздылығын түсіндіргім келеді.

Парадигма немесе" инвариант " – бұл парадигма ішіндегі тілдік бірліктің нұсқалары арасындағы байланыс.

Жалпы қысқаша атап айтқанда, лингвистикадағы жүйелік тәсіл: кең мағынадағы тіл,сөйлеудің өзі екі жақтың бірлігін білдіреді, арнайы тілдік бірліктер жүйесі және тілдік бірліктерді қолдану. Басқаша айтқанда, терминнің тар мағынасында тіл сөйлеу құралдары жүйесімен беріледі, ал сөйлеу-бұл қарым-қатынас (ақпарат алмасу) процесінде тілдің (қоғамдық) жүйесінің көрінісі боп есептіледі.

Байланыс теориясына негізделген сөйлеу және жазу процестерін дамыту әдістемесі.

Методика освоения процессов говорения и письма, основанная на теории коммуникации.

Мен өзімнің авторлық жұмысымды осы тақырыпқа жақын деп санаймын. Оқушыларды жазбаша және ауызекі сөйлеуге баулығандықтан, қажетті ережелер, оларды қолданумен қатар кілт сөздермен, кестелермен алмастырамын.

Осы әдістің тиімділігі мен жоғары нәтижелілігіне көз жеткіздім. Әдістеме мен тұрақты практикалық жұмыстың жүйелілігі оқушылар берілген  материалды меңгерудің жоғары деңгейіне жете біледі.

Жай ауызекі сөйлемдерді қазақ тіліне аудару қабілеті балалардың қазақ тілінде ауыз екі сөйлеуіне көшуде аса маңызды аспектілердің бірі болып саналады. Тәжірибеге сүйенсек, көбінесе оқушылар етістікпен жұмыс жасау кезінде, бірқатар қиындықтарға тап болады.

 Қазақ тіліне аударылмайтын орыс тілдегі етістіктері бар екені бәрімізге мәлім. Егер де сондай етістіктердің ауыспалы мағынада баламасы болса да  ол нақты берілген сөйлемге сай болмайды. Бұл жәйтті қалай қарастыруға болады екен?  Ең алдымен, мен өз күшіммен балаларға арнап әзірлеген кестемен танысуды жөн деп санаймын.   Осы кестенің ішінде әртүрлі мағынада берілген етістікті сөздер жинағының қысқаша алгоритмін ұсынамын.  Ұсынылған алгоритм бойынша сөздерді жинақтай отырып, мәтінге сәйкестігін анықтаған жөн.  Алгоритм арқылы келтірілген етістікті сөздің ережелері сол немесе басқа сөйлемдерге бағынышты бола бермейді.

Бір сөйлемді сан алуан түрде аударсақ та, оның мән – мағынасы жоғалмайды.

Әдістеменің мақсаты: оқушының грамматикалық ережелерді сөздік қормен ұштастыра отырып, ауызекі сөйлеу тілін дамытуға, сөйлеу дағдысын қалыптастыруға, шағын эңгіме құрып, өз ойын білдіре алу мүмкіндігін жетілдіруге бағытталған.

Бұл   мақсатқа   жету   үшін   окұ   құралдарының   мазмұны      бірнеше бағытта құрастырылған:

1.       Еңбекте жинақталған оқу материалдары, грамматикалық ережелер окушыны сауатты жазуға, сөздер мен сөз тіркестерін, сөйлемдерді өзара байланыстыра құрып, ез ойын дұрыс білдіруге дағдыландыруға бағытталған.

2.                                                               Беріліп отырған материалдар жеңілден ауырға қарай құрастыру қағидасы   негізінде  ұсынылған.

3.                                                                Оқу күралы тек белгілі бір жас шамасындағы тіл үйренушіге ғана емес, жалпы тілді оқып үйренемін деген әр жастағы адамдардың да пайдалануына өте қолайлы.

4.                                                                Көмекші құрал оқушылардың үнемі ізденіс үстінде болуына, күнделікті    қарым-қатынас    жасауда    жаңа    сөздер    қосып отыруына, өзінің сөздік қорын дамытуына,өз ойын

дұрыс жеткізуге дағдылануына ықпал етеді.

5.                                                                Интеллектуалдық ойындар жүйесі арқылы оқушылардың тіл дамуы көзделген. Дамыту ойындары оқушыларды ізденуге, есте сақтау қабілеттерін шыңдауға, тіл үйренуге деген құштарлығын арттырады.

6.                                                                Жаттауға берілген сөздер арқылы оқушылардың сөйлеу тілі жетіледі, сөз мағынасын дұрыс түсінуге, тіл байлығын дамытуға көмегі зор.

Әдістемімен жұмыс

Жай сөйлемдермен жұмыс.

Мысалы: Мүмкін, мен барамын. Возможно, я пойду. Мен баратын едім. Я, возможно, пойду.

Он, оказывается, умеет кататься на лыжах. Ол шаңғы тебе алады екен. Ол шаңғыны тебу біліпті. Ол шаңғыны тебе ала біліпті

Кестені негізге ала отырып, жұмыс істеп көрейік.  Жай  сөйлемді аударайық.

Мысалы: Хочу выучить казахские слова

Орыс тілінде сөйлем құрастыру

           Время глагола        Сын есім Нені? Что? Табыс септік, көпше түрі

1  Хочу                                        выучить        казахские  слова

 

Сөздікпен жұмыс

2  түбір+ғы/гі,/қы/кі+ т.ж  келеді,           жатта-у,    қазақ    сөз

 

 «Хочу» деген сөзді кілтті сөз деп санауға болады, себебі «хочу» деген сөздің тура аудармасы мәтіндегі сөйлемге сай келмейді. Кестедегі кілтті сөздер бағанасында «Хочу» деген сөз бар. «Мысалы» бағанасында сұлбалар берілген. Сол сұлба арқылы  «хочу учить» сөзін қазақ тіліне дұрыс аудару ережелері көрсетілген. Сұлба арқылы аудару нәтижесінде «Хочу учить» сөз тіркесі «Жаттағым келеді» деп аударылатынына көздеріңіз жетеді.

Грамматикалық жұмыс

3 Жатта+ғы+м кел+е+ді,       қазақ сөздер+ін

Правильное построение предложения

4      Қазақ сөздерін  жаттағым келеді.

5.                               Сөйлемнің стилистикасын анықтау.

Мысалы:

ü   Ты пойдешь работать на завод?

Сен зауытқа жұмыс істеуге бар+а+сың ба? (схемы из «Шаңырақа»)

ü   Нет, не могу, документы не готовый.

Жоқ, бар+а ал+ма+й+мын, құжаттарым дайын емес. «Шаңырақ» №45

ü   Давай, вместе быстро соберем документы

Екеуміз құжаттарыңды жылдамдатып ретте+йік  «Шаңырақ» №8

ü   Да, надо это дело завершить быстро.

Иә, бұл істі тез аяқта+у керек. «Шаңырақ» №17

Шаңырақты қолдану арқылы мен балалардан көптеген мақсаттарға қол жеткіземін.

1.                  Оқушылардың лексикалық қорын қамту;

2.                  Сөйлемдерді дұрыс құрастыру, іскерлігіне үйрету;

3.                  Сөздерді қазақ тілінде дұрыс айту, ойларын толық жеткізу;

4.                  Балалар өз қабілеттеріне сенімді.

5.            Топтың өнімділігі артады.

Етістік сөздермен жұмыс үшін жасалған етістіктер үшін «Шаңырақ» сұлбасы оқушыларға сөйлесу үлгісіндегі жай, кейде күрделі сөйлемдер құрастыруға көмектеседі.

Жұмыстың айтарлықтай нәтижесі бар. Мен барлық оқытушыларға ұсынамын.

 

Келесі құрал «Хочу знать казахский язык». Құралдың көмегімен балалар жалғауларды тез таба алады.

Бесінші жол- стилистика жолы деп атадым. Бесінші жолды стилистикалық жұмыс деп атадым. Қолайлы ма, бұл ұсыныс осы мәтінге. Мүмкін оны қанатты сөйлеммен, мақалмен ауыстырған жөн. Балалардың сөздік жұмысы көптеген сұрақтар туғызады. Синонимдер мен антонимдермен жұмыс істеу қажет.