Бёзюланы С.О. Хочуланы Салихни "Эки къарелди" деген хапары

Дерсни темасы: Хочуланы Салихни «Эки къарелди» деген хапары.

Дерсни муратлары: Хочуланы Салихни жашау жолу бла эм чыгъармачылыкъ иши бла шагъырей этиу; чыгъарманы тинтиу, ниет магъанасын ачыкълау; байламлы тиллерин ёсдюрюу.

Белгиленнген эсепле: Литература чыгъарманы анализ эте билиу; жанырын, темасын, баш жигитлерин айта билиу; адамлыкъны бла, сатхычлыкъны баш шартларын ачыкълау; билимлерин ёсдюрюу.

Дерсге керекли затла: Хочуланы Салихни сураты; китапларыны жыйымдыгъы, дерс китап, дефтер.

Дерсни барыуу

I.                  Дерсге низам салыу.

II.               Юй ишлерин тинтиу

1.     Гуртуланы Бертни «Чалгъычыла», «Кёлде болгъан иш» деген чыгъармаларын сюзюу.

III.           Дерсни темасына кёре бардырылгъан иш.

1) Суратлау тилни эм Салихни юсюнден устазны сёзю.

2) Урушну юсюнден хапарлау:

      Хочуланы Салихни психология жаны бла къарамы жютю болгъаны юсюнден аны революциягъа жораланнган хапарлары шагъатлыкъ этедиле. «Эки къарелди» деген хапарны жазыучу уллу эпикалы жанргъа дери ёсдюрюрге мураты бар эди. Ол муратха жетишген эссе да, бюгюнлюкде даулашсыз, белгили тюйюлдю. Нек дегенде «Эки къарелдини» кёчюрюп, «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетде (1941ж) басмалай туруп, М.Киреев: «Повестьден юзюк»,– деп жазгъанды.

    Чыгъармада жигитле къаллай бир аз болсала, аллай бирге жазыучуну онгу кёп болады аланы ич дунияларын толу ачыкъларгъа. Ол жорукъ «Эки къарелдиге» да жарагъанды. Мында баш жигитле экеулендиле– Хажи бла Хажибекир. Жангы жашауну жаулары малкъар адабиятда биринчи керехар жанындан да бирча толу ачыкъланнган чюйре сыфатладыла. Аланы революциягъа къажау ишлери ким да ийнанырча уста хапарланадыла.

3) Чыгъарманы окъуу

4) Сёзлюк иш:

Чубур – мында: къалагъы кесилип, къысхартылгъан ушкок

Къапхакъ – жарны къыйыры

Тор алаша – къызгъыл бетли, бичилген ат  

Халер (холера) – эмина   

5) Окъулгъанны оюмлау:

1. Суратлау тилни юсюнден не билдигиз?

2. 30-чу жыллада бизни литературабызгъа къайсы поэтле киргендиле?

3. Урушну юсюнден китапла жазаргъа керекмиди? Нек?

4. «Эки къарелди» деген чыгъарманы баш жигитлери кимди? Бу чыгъармада къайсы жыл суратланады?

5. Къызыл аскерчиле къызыу сермешде хорлагъанларында, командир алагъа ыразылыгъын къалай билдирди?

6. Элге буйрукъ бла кетген аскерчи не айтып къайтды?

7. Хажибекир большевиклени къолларына къалай тюшген эди? Ола ладан къалай къутулду?

8. Маштаев Хажи ким болгъанды эм къайдан эди?

9.Хажи бла Хажибекир жангы жашауну жаулары нек болдула?

10. Сары жарчыкъны тюбюнде не болгъан эди?

( Китапда юзюкню табып окъуу)

IV.            Дерсни бегитиу

1. – Келигиз, чыгъарманы къангада берилген пунктланы толтурайыкъ. Суратлау тили къаллайды?

– Къайда болады чыгъарманы иши?

– Къайсы жылла суратланадыла?

– Баш жигити кимди?

– Къаллай проблеманы кёргюзтеди чыгъарма?

2.–Хочуланы Салихни жашауундан не билдик? Бу чыгъарма къаллай сезимле къойду?

– Бу хапар неге юйретеди? Эсигиз бе неге бёлюндю?

– Жангы жашауну жаулары малкъар адабиятда биринчи кере хар жанындан да бирча толу ачыкъланнган чюйре сыфатладыла дерге боллукъбузму? Нек?

3.–Дерсде къайсы сору къыйын кёрюннгенин къагъытха жазып устазгъа беригиз. Эндиги дерсде алагъа жангыдан къарарыкъбыз.

– «Адамны адамлыгъын этген иши билдирир» – деген нарт сёзню къалай ангылайсыз? Оюмлау

V. Юй иш:

1. Суратлау тил не болгъанын билирге. Хочуланы Салихни жашау эм чыгъармачылыкъ жолун окъургъа, презентация жарашдырыргъа.

2. «Юшюген жилянны къоюнунга салып жылытсанг – къапхан этер», деп халкъда сёз барды. Аны юсю бла кесигизни оюмугъузну билдириу халда жазып келирге.

3. «Окъулгъанны оюмлайбыз» деген рубрикада сорууланы жууапларын хазырларгъа.