Бёзюланы С.О. "Малкъар литературада 1940 жылла"

Дерсни темасы: 1940 жыллада малкъар адабиятны къуралыуу.

Дерсни муратлары: Ата журт урушну кезиуюндеги поэзияны баш пафосун ачыкъларгъа. Ол кезиуде халкъ бла жазыучуланы къаллай байламлыкълары болгъанларын билирге.

Белгиленнген эсепле: Окъулгъанны  анализ эте, соруула сала билиу; уруш жылладагъы малкъар литератураны жанрларыны системасыны характеристикасын ангылау; урушну кезиуюнде литературада юлгюлю жигитни проблемасы къалай кёргюзтюлгенин ачыкълау.

Дерсни барыуу.

I.                      Дерсге низам салыу

П.      Юй ишни тинтиу

1. 1920-чы жыллада литературабызда болгъан тюрлениулени юсюнден не айталлыкъсыз?

2. Малкъар жазма къачан, къалай къуралгъанды? Аны къурар ючюн кимле кюрешгендиле?

3.  Биринчи совет назмула нении юсюндендиле? Неге къуллукъ этедиле? 1920-чы жыллада малкъар халкъны жашауунда къаллай ишле боладыла?

4. Назмучула бегирек да тиширыуланы юслеринден нек жаза эдиле? Окъумагъанланы масхара нек эте эдиле?

5. 1920-чы жыллада башха тилледен суратлау чыгъармаланы кёчюрюу неге жарагъанды?

6. 1930-чу жыллада малкъар адабият къаллай жолла бла баргъанды? Нени жакълагъандыла жангы малкъар поэтле, нении сёкгендиле?

Ш. Дерсни темасына кёре бардырылгъан иш

1. Устазны сёзю

    Жазыучуларыбызны Ата журт урушха къатышыулары, аланы фронт бла байламлыкълары Ата журт урушну кезиуюндеги малкъар литератураны баш ызы болгъанды.

     Жазыучула къазауатны къыйынлыгъын сынагъандыла, ёлюм бла бетден бетге тюбешгендиле. Ол себепден, Уллу Ата журт урушну кезиуюндеги литература, совет обществону ёсюуюнде жангы этапны суратлагъанды. Ол Ата журтну къыйын кюнлеринде битеу совет халкъланы бирликлерин кёргюзтгенди. Ата-бабаладан къала келген патриотлукъ адетлени къанлы жау бла сермешде магъанасын тюз ачыкълагъанды.

     Къазауатха къатышхан жазыучула чыгъармачылыкъ ишлеринде кеслерини халкъларыны фольклёр байлыкъларына тыяннгандыла. Аланы чыгъармаларында миллет энчиликлери, Ата журт урушну къыйын кюнлеринде совет халкъланы бирликлери, къарындашлыкълары тюз ачыкъланнгандыла. Ол а, совет литературагъа Ата журт ючюн кюрешни кючлю саууту болургъа болушханды.

     Мамыр жашауубузну жылларындача, урушну кюнлеринде да бийик совет патриотизмликни белгилери, бизни кючюбюзню бирикдирген интернационализмни шартлары малкъар литературада да тийишли жерни алгъандыла.

     Бу жыллада малкъар литератураны баш темаларын жашау кеси бергенди. Гитлерчи фашистлени кёрюп болмагъан, аладан кесини Ата журтун таукел къоруулагъан, аны эркинлиги ючюн жан берген совет солдат литератураны баш жигити болгъанды. Хорлау бизники боллугъу, Совет къыралны эркинлиги сакъланырыгъы, мамыр жашау къайтырыгъы белгиленнгенди.Жазыучула, урушну кюйсюзлюгюн керти суратлай, совет адамланы душманны теркирекууатыргъа чакъыргъандыла.

     Урушну кезиуюнде малкъар литературада, битеу совет литературадача, баш жерни къысха жанрла: жыр, лирика назму, къысха хапрар, публицистика, очерк алгъандыла.

     Уруш жыллада малкъар халкъ Орта Азияны республикаларына бла Къазахстаннга кёчгенди. Ол жыллада малкъар литератураны ёсюую акъыртын болса да, тохтап къалмагъанды. Урушдан сора бизни жазыучуларыбыз кеслерини назмуларында Ата журт урушну юсюнден, оюлгъан социалист мюлкню аягъы юсюне салыуну, жигер урунууну, совет халкъланы къарындашлыкъларыны юсюнден жазадыла. Ала кеслерини назмуларын малкъарлы колхозчулагъа, ишчилеге окъуйдула. Аланы Ата журтха кертичиликге, урунуугъа, шуёхлукъгъа чакъырадыла.

2. Бу таблицаны, сиз билген,  уруш жыллада жазылгъан чыгъармала бла толтуругъуз.

1. назму
2.  баллада
3.  хапар
4.  повесть
5. роман
6. пьеса

3. Малкъар жазыучула совет адамланы ниет байлыкъларыны ёсюулерини къалай кёргюзтедиле?

4. Ол кезиудеги малкъар литературада интернационализмликни тамырлары къалай ачыкъланадыла?

5. Малкъар жазыучула урушну заманында къаллай социально эм ниет проблемалагъа эс бургъандыла?

6. Урушну кезиуюнде литературада юлгюлю жигитни проблемасы къалай кёргюзтюлгенди?

7. Арт жыллада малкъар тилде, Ата журт урушну юсюнден жазылгъан бир китапны атын айтыгъыз. Аны урушну кезиуюнде жазылгъан чыгъармала бла тенглешдиригиз.

8. Дерс китапны материалын окъугъуз да, уруш жыллада малкъар литератураны жанрларыны системасыны характеристикасын беригиз.

IV. Дерсни бегитиу

1.                 –Келигиз, сабийле,  дерсни бегите, 1940 жыллада малкъар адабиятны къуралыууну юсюнден билгенибизни сынайыкъ.  

 - 1940 жыллада малкъар литература къаллай жолла бла баргъанды?

- Къайсы адабиятда да поэзия алгъа нек чыгъады?

- Уллу Ата журт урушну заманында жазылгъан лириканы энчилиги?

-Малкъар литературада чюйреликни такъырлыгъы?

- Дерсде къайсы сору къыйын кёрюннгенин къагъытха жазып манга беригиз. Эндиги дерсде алагъа жангыдан къарарбыз.

    V. Юй иш.  

1. 1940-чы жыллада малкъар адабиятны къуралыууну юсюнден къысха билдириу хазырлагъыз.

2. Китапда берилген чыгъармачылыкъ ишледен бирин дефтерде этигиз.

3. Уруш жылладагъы малкъар литератураны жанрларыны системасыны характеристикасын хазырлагъыз.