Царукъаты Алыксандр "Рох симфони"

Рох симфони

           ТЕМÆ  :   УАРЗОНДЗИНАД   ЦАРДЫ   БЫНДУР  КÆЙ  У, УЫЙ 

                         ЦÆРУКЪАТЫ   АЛЫКСАНДРЫ  ÆМДЗÆВГÆ 

                                 "  РОХ   СИМФОН  " - мæ  ГÆСГÆ .

НЫСАН  :         1 .  Ивгъуыд  ,  абон  æмæ  фидæны   бастдзинад 

                                 сбæрæг  кæнын .

                            2 .  Дунеон  æмæ  уырыссаг  аивадон  литературæйы 

                                  поэтикон  уацмыстæ  куыд  баст  цæуынц  ирон 

                                  поэзиимæ ,  уый  " Рох  симфони " - йы

                                  дæнцæгыл  равдисын .

                             3 .  Уарзт  цардæн  йæ  бындур  кæй  у  ,  уый  

                                   равдисын  у  урочы  сæйраг  хъомыладон  хæс .      

УРОЧЫ   ЦÆСТУЫНГÆ   ÆРМÆГ СЛАЙДТÆЙ, МУЗЫКÆ, СЦЕНКÆТÆ :   

ДЗЫРДТÆ   БАКУСЫНÆН СЛАЙДТÆЙ :

(алчи сæ аразы йæхимæ гæс)         

                                                           Симфони -  зæлуац .

                                                            Тæн  -  струна .

                                                            Уддзæф -  струя  воздуха .

                                                             Изæрсатæджы -  прохладный 

                                                             прозрачный  вечер .

                                                             Гæмæх -  облезлый ,  голый ,

                                                             лысый .

                                                             Быгъдæг - открытый ,

                                                              неогороженный .

                                                              Æфцæг - шея ,  перевал .

                                                              Тъæпæн -  гладкая  поверхность .

УРОЧЫ   ЭПИГРÆФ  :     … Уарзт  æцæг  у  !  Рымысгæ   мæлæт …

УРОЧЫ ХУЫЗ: ЗОНЫНАДОН, УРОК – КОНЦЕРТ.

УРОЧЫ   ЦЫД  .

1.     БАЦÆТТÆГÆНÆН:

Ахуыргæнæг йе скъоладзауты дих кæны къордтыл: ивгъуыды æвдисæндартæ; абоны æвдисæндартæ, фидæны æвдисæндартæ, эксперттæ. Хистæркъласонтæн ацы куыстæн фаг зонындзинæдтæ ис, хъуамæ сарæхсой. Кæм къуылымпы кæной, уым та сын ахуыргæнæг аххуыс кæндзæн.

  Къордтæй алкæцы йæхи презентаци цæттæ кæны, æмæ йæ хъахъхъæны. Эксперттæ сын урочы кæрон аргъ скæндзысты.

2.     АХУЫРГÆНÆДЖЫ РАНЫХАС:

АХУЫРГÆНÆГ  :   Циу   царды   æцæгдзинад ?   Куыд   æй   ис  ссарæн  ?  Æнусты   дæргъы   адæймаг  агуры   дзуапп   ацы   фарстатæн  .  Æнусты   дæргъы   йе   ппæт   аивадон   хъарутæ  адæймаг  нывонд   кодта   ацы   фарстæн .  Æнусон   фарст   æвæрд  æрцыд   ирон   литературæйы   раз  дæр  .  Цы   бантыст   ирон   фыссæгæн, уый   сбæрæг   кæндзыстæм   мах   сымахимæ   нæ   абоны   урочы , Цæрукъаты   Алыксандры   сфæлдыстадыл   дзургæйæ.

3.     РАЦЫД ÆРМÆГЫЛ НЫХАС:

      Цавæр   адæймаджы   уынæм  Алыксандры   поэмæ  " Ныхас   авдæны   сывæллонимæ " - йы ?

АХУЫРГÆНИНАГ  :   Мах   уынæм  ахæм   адæймаджы  ,  кæцымæ  царды   цæрынмæ   ныфс  нал  уыдис .  Уый  ацы  дунейæ   ацæуынмæ  уыд  разы .  Фæлæ …

                …  Æз  дунейæ   куы   хъавыдтæн   цæуынмæ ,

                      Фæзындтæ  уæд   æххуысгæнæг  æваст …

                 … Мæ  гыццыл  хур ,  о ,  бахæрон  дæ  рын ,

                      Дæ  фæрцы  ногæй  байдыдтон   цæрын .

АХУЫРГÆНÆГ  :   Кæмæй   дзуры   лирикон   хъайтар  ,  кæй   хоны  цардмæ   здахæг ?

АХУЫРГÆНИНАГ  :   Йæ   фырт  сси  лирикон   хъайтарæн  царды   ныфсдæттæг ,  цардмæ   йæ   чи   раздæхта  ,  уый . 

Йæ   фæстæ   царды   цæхæр   чи   ахæсдзæн   дарддæр,  уый  фенгæйæ  æмбары   адæймаг  царды   æцæгдзинад  æмæ   йæм   фæзыны   ныфс   æмæ   хъару   царды  цæрынмæ . Ссары  истинæ .

                         … Ныр  авдæны  æнцад  хуыссыс   мæ  цуры ,

                              Ды -  истинæ  ,  æз  абон  демæ  дзурын …

Уый фыд   йæ   фыртимæ  дзуры  .  Уый   ивгъуыд  дзуры   фидæнмæ .

АХУЫРГÆНÆГ  : Лирикон хъайтар дзуры сабиимæ кæцы афоны.

АБОНЫ ÆВДИСÆНДАРТÆ:

АХУЫРГÆНИНАГ: Лирикон хъайтар дзуры нырыкон афоны. Уый тыххæй нæ бон хъæддыхæй зæгъын у, æмæ лирикон хъайтар йæхæдæг у абоны нысан – символ.

АХУЫРГÆНИНАГ  :  Сабийæн Фыд  у  ивгъуыды  символ ,  фырт  та   у   фидæны  символ .  Уый абон  дзуры   фидæнимæ .  

                        …  Дæттын  дын  æз  мæ  базыртæ  тæхынмæ .

                              Цæргæс  зæрдæ  -  тыхджын  æмæ  уæндаг .

                              Цæмæ  бæллыдтæн  рухс  дунетыл  ,  уымæ

                              Куы   саразис   дæхирдыгон   фæндаг !

АХУЫРГÆНÆГ  :  Æмæ   цы  сты   уыцы   базыртæ … ?   Уыцы   зæрдæ   цæмæй   дзаг   хъуамæ   уа  ,  цæмæй   сау  " цæргæс  зæрдæ "?

Æвæдза ,  фыд  æмæ  фырты  цы  бæтты  ? 

АХУЫРГÆНИНАГ  :  Уыдон  ,  уыцы  базыртæ  ,  сты  уарзондзинады  базыртæ  ;  зæрдæ  цæмæй  " цæргæс  зæрдæ "  суа ,  уый  тыххæй  хъуамæ  уарзтæй  дзаг  уа .  Фыд  æмæ  фырты  дæр  бæтты  æгæрон  уарзондзинад .

ИВГЪУЫДЫ ÆВДИСÆНДАРТÆ:

АХУЫРГÆНИНАГ  :  Фыд   у  ивгъуыд  ,  фырт  та - фидæн ,  сæ  астæу   та  ис  абон. Лирикон хъайтарæн йæхицæн йæ фыд куыд у, ивгъуыды нысан – символ, афтæ. Кæд зындзинæдтæ бавзæрста фыды тыххæй, уæддæр æй азымы не ʹвæры йæ фыды, æмæ йæ хъæбулæн дæр фæдзæхсы уыцы æмбæрст. Уый йын лирикон хъайтарæн уарз æххуыс кæны, ахæм тыхджын уæвынæн.

    Абон   хъуамæ  уа  уарзондзинадæй  æфсæст ,  цæмæй  зæрдæйы  бæллицтæ  цардмæ  тындзын  фæразой  ,  æмæ  цард  размæ  цæуа .

    Ивгъуыды   цы  уыд  хорзæй  дæр  æмæ  æвзæрæй  дæр  ,  уый  хъуамæ  фидæн  зона  æмæ  ма  рох  кæна .  Æргомæй  нæм  сиды   " Сиксты  Мады Майрæмимæ "  Алыксандр  сусæг  ныхасмæ .

Чырысти  ,  йæ  хъæбул  ,  адæмы  уарзгæйæ  ,  йæ  сæрмæ  стыр  зындзинæдтæ  куыд  айста  ,  уый  базонынмæ .

Æмæ  та  ногæй  царды  бындур  цы  хонæм  ,  уымæн  дзуапп  агурынмæ  не  ргом  здахæм  Цæрукъаты  Алыксандры  сфæлдыстадмæ …

                                          … Ныхъхъæбыс  кодтон  дунетæн - æппæтæн ,

                                         Ныфсджындæрæй  - мæ  къахдзæфтæ  Зæххыл.

Цы  фæдзæхсы  фидæнмæ  фыд  йæ  фыртæн ? 

Уый  фæдзæхсы  уарзондзинад .

АХУЫРГÆНÆГ:

Зæгъут ма абон урочы сæйрагдæр цæуыл дзурдзыстæм, уæ раныхасæй йæ куыд бамбæрстат?

АХУЫРГÆНИНÆГТÆ:

Уарзондзинадыл. Уый   цардæн  бындурæвæрæг  у? Ахæм  фарст  æвæрд  цæуы  нæ  раз ,  æмæ  йын  абон  ацы  урочы  дзуапп  агурдзыстæм.

4.     НОГ ÆРМÆГ:

АХУЫРГÆНÆГ:

Æххуысгæнæг  та  нын  уыдзæн  уырыссаг поэтикон рæнхъытæ,  Цæрукъаты  Алыксандры  уарзондзинады  поэзи  æмæ  нæ  зæрдæйы  уаг .

       Уарзт  махæн  бафæдзæхстой  нæ  фыдæлтæ  ,  уый  стыр хæзна  у .

Уарзт  уæрæх  æнкъарæн  у .  Æппæтæй  сыгъдæгдæр æмæ  рæсугъддæр  у  ныййарæджы  уарзт  хъæбулмæ .  Уымæн  нын  æвдисæн  у  нæ  поэмæ .  Уымæн  царды  ис  бирæ  æвдисæндартæ .  Ныййарæджы  хъæуæм  уæлахиздзауæй  дæр  æмæ  æгуыдзæгæйдæр ,  хъæздыгæй  дæр  æмæ  мæгуырæй  дæр ,  фыдуындæй  дæр  æмæ  рæсугъдæй  дæр … 

Ныййарæг  нын  ныффæдзæхсы  Фыдыбæстæмæ  уарзондзинад …

Уымæн нын уыд æвдисæндар Ц. Алыксандры поэмæ «Ныхас авдæны сывæллонимæ». Куыд æй ис схонæн?

ФИДÆНЫ ÆВДИСÆНДАРТÆ:

АХУЫРГÆНИНАГ:

Ис æй схонæн поэмæ – монолог. Уымæн æмæ дзы уынæм ахæм лирикон хъайтары, кæцы йæ кæстæрæн кæны фæдзæхсгæ царды хæрзиуджытæ, æмæ мА дзы ивгъуыды сагъæстæ дæр не ʹмбæхсы.

( фыццаг  сценкæ )

Рацæуы  мад  ,  йæ  хъæбысы  сывæллон  тыхтæй ,  зар  йын  Хетæгкаты  Къостайы " А- лол-лай!…"

АХУЫРГÆНÆГ  :   Фыдыбæстæмæ  уарзондзинад  нæм  гуырын  кæны  адæммæ  уарзт . Мæнæ  Чырысти  цы  æгæрон  уарзтæй  уарзта   адæмы,  уыдон  сæраппонд  Галгофæмæ  куыд  ссыд ,  ахæм  уарзт .

        Иры  цардбæллон  фæсивæд  хæст  куы  райдыдта  , уæд  фæцыдысты  тохы  быдырмæ æмæ  уырдыгæй  фыстæджытæ фыстой  сæ  хæдзæрттæм .  Уыцы  фыстæджыты  мах  уынæм  æгæрон  уарзт  ныййарæгмæ   æмæ  Фыдыбæстæмæ …

( дыккаг  сценкæ )

Хъуысы  фæндыры  цагъд  ,  рацыд  лæппу  æмæ  зары  кæнæ  кæсы  Кочысаты  Мухарбеджы  "  Фыстæг  мæ  мадмæ "

АХУЫРГÆНÆГ :  О , фæлæ  царды  мидæг  алцы  цæггай  баст  у ,  алцыдæр  дзы  у  вазыгджын :  уарзондзинад  бæстæмæ ,  хъæбулмæ , ныййарæгмæ , æмгармæ , сыхагмæ …  Цыбыр  дзырдæй ,  адæймаг  хъуамæ  уарзын  зона . Уарзт  та  адæймаджы  уæлæрвтæм  фæхæссы æмæ  адæймаджы  бацæуы  æнахуыр  тых …

( æртыккаг  сценкæ )

Хъуысы  рæсугъд  цагъд ,  классикон  музыкæ .  Фæзынд  лæппу  æмæ  райдыдта  кæсын  Александр  Кочетковы  "  Баллада  о  прокуренном  вагоне "

ЛÆППУ - АБОН  :            

                                      - Как  больно , милая ,  как  странно,

                                       Сроднясь  в  земле ,  сплетясь ветвями , -

                                        Как  больно ,  милая ,  как  странно

                                         Раздваиваться  под  пилой .

                                         Не  зарастет  на  сердце  рана -

                                         Пролыется  чистыми  слезами,

                                         Не  зарастет  на  сердце  рана -

                                         Прольется  пламенной  смолой .

ЧЫЗГ - ИВГЪУЫД  :                           

                                          Пока  жива , с   тобой  я  буду -

                                          Душа  и  кровь  не  раздвоимы-     

                                                 Пока  жива ,  с  тобой  я  буду -

                                           Любовь  и  смерть  всегда  вдвоем .

                                           Ты  понесешь  с  собой  повсюду -

                                           Ты  понесешь  с  собой  ,  любимый ,-

                                           Ты  понесешь  с  собой  повсюду

                                           Родную  землю , милый  дом .

ЛÆППУ - АБОН  :                    

                                         - Но  если  мне  укрыться  нечем

                                          От  жалости  неисцелимой ,

                                           Но  если  мне  укрыться  нечем

                                           От  холода  и  темноты ?

ЧЫЗГ - ИВГЪУЫД  йæ  къухы  цырагъ  ссыгъта  ,  афтæмæй  кæсы  дарддæр.

-За  растованьем  будет  встреча ,

                                           Не  забывай  меня , любимый ,

                                                  За  растованьем  будет  встреча ,

                                            Вернемся  оба - я и ты .

ЛÆППУ – АБОН  :                       

                                          - Но  если  я  безвестно  кану -

                                           Короткий  свет  луча  дневного,-

                                           Но  если  я  безвестно  кану 

                                           За  звездный  пояс , в  млечный  дым .

ЧЫЗГ – ИВГЪУЫД    :                           

                                           - Я  за  тебя  молиться  стану ,

                                            Чтоб  не  забыл  пути  земного ,

                                             Я  за  тебя  молиться  стану ,

                                             Чтоб  ты  вернулся невредим .      

ФИДÆНЫ ÆВДИСÆНДАР:

Трясясь в прокуренном вагоне,

Он стал бездомным и смиренным,

Трясясь в прокуренном вагоне,

Он полуплакал, полуспал,

Когда состав на скользком склоне

Вдруг изогнулся страшным креном,

Когда состав на скользком склоне

От рельс колёса оторвал.

Нечеловеческая сила,

В одной давильне всех калеча,

Нечеловеческая сила

Земное сбросила с земли.

И никого не защетила

Вдали обещанная встреча,

И никого не защитила

Рука, зовущая вдали.

ÆРТÆ АФОНЫ ДÆР ИУМÆ, РАДЫГАЙ:

С любимыми не расставайтесь!

  С любимыми не расставайтесь!

С любимыми не расставайтесь!

Всей кровью проростайте в них –

И каждый раз навек прощайтесь!

И каждый раз навек прощайтесь!

И каждый раз навек прощайтесь!

Когда уходите на миг!

Хъуысы Цæгæраты Гигойы æмдзæвгæйыл зарæг. Музыкæ Мыстулаты Иринæйы «Уарзондзинад». Кафынц чызг æмæ лæппу. Стæй зарæджы зæлтæм лæппу кæсы «Рох симфони»

ЛÆППУ – АБОН:

Мæ хъустыл ауайы æнахуыр зæл…

Кæцæй уа уыцы диссаджы мелоди?

Кæддæр ныууагътон иу фæндыр дзæгъæл,

Бынтондæр ыл æз бакодтон уæд хъоды.

Æз уымæн нал уыдтæн æгас æнхъæл…

Ныр ыл цымæ кæй къух æрзылд сындæг.

Æви йын дымгæ бавнæлдта йæ тæнтæм?..

Мæ цуры быдыры гæмæх быгъдæг

Кæд фестади уыгæрдæны тъæпæнтæ,

Æмæ дзы уддзæф алидзы фæйнæрдæм.

Изæрсатæджы суадоны хуылфæй

Æрыгон стъалытæ цæхæр æппарынц.

Сæ астæута – сырхзынг дзæмбыйау мæй, -

Мæ кæддæры сыгъзæринæфцæг уадындз,

Ныххауд бынмæ, æмæ йын сисæн нæй…

Кæцæй у уыцы зæл? – фæндырæй нæу:

Уый – уды тугдадзин кæд ризгæ тоны, -

Æвæццæгæн, æрымысыдтæн дæу,

Дæ сурæт мæ кæдæмдæр дардмæ хоны…

Уый райгас ис кæддæры рох симфонии.

5.     ÆРМÆГ ФИДАР КÆНЫНЫ КУЫСТ:

АХУЫРГÆНÆГ:

Федтам цалдæр цардфæзилæн æвдисæг цауы. Цæуыл дзурынц?

АХУЫРГÆНИНАГ:

Иууылдæр дзурынц уарзтыл: хъæбулмæ, ныййарæгмæ, райгуырæн бæстæмæ, æндæр адæймагмæ…

Уарзондзинад у алыхуызон, фæлæ йæ нысан у иу – цардаразæг.

АХУЫРГÆНÆГ:

Цавæр аивадон мадзæлттæй пайда кæнынц поэттæ цæмæй æнкъарæнтæ тыхджындæрæй равдисой?

АХУЫРГÆНИНАГ:

Фыццаджыдæр æрдзырдта уарзондзинадыл фæсномыгæй, аллегорион хуызы.

АХУЫРГÆНИНАГ:

Цæмæй йæ уарзты рæсугъд равдиса, уый тыххæй пайда кæны символæй –зæл,мелодии, фæндыр:

« Мæ хъустыл ауайы æнахуыр зæл…

 Кæцæй уа уыцы диссаджы мелодии?

 Кæддæр ныууагътон иу фæндыр дзæгъæл »

Йе стырзæрдæдзинад та æвдисы дзырдбаст  « ныууагътон дзæгъæл», «бакодтон хъоды», «нал уыдтæн æнхъæл»  - адонæй  гуыры рохдзинады æнкъарæн.

(ахуырдзау ногæй кæсы фыццаг строфа)

АХУЫРГÆНИНАГ:

Дыккаг строфайы уынæм æнкъарæн хъалгæнæн: «…къух æрзылд сындæг», «…дымгæ бавнæлдта тæнтæм» - адон сты рæсугъд метафорæтæ.

АХУЫРГÆНÆГ:

Ацы строфайы ис ирд абарст…

АХУЫРГÆНИНАГ:

«гæмæх быгъдæг» - «уыгæрдæны тъæпæнтæ» . Афтæмæйм  æнкъарæны райхъал – гуырæн уынæм. Æмæ «уддзæф» - уарзты æндзидзæны символ.

( строфа кæсынц)

АХУЫРГÆНÆГ:

Æртыккаг строфайæн та цавæр æнкъарæны ном раттæн ис?

АХУЫРГÆНИНАГ:

Ацы строфайæн ис раттæн фæсмон ном пейзажон фæзындтæ нын æнкъарæн тыхджындæр кæнынц. Стæй дзы ис дзырдбаст «сырхзынг дзæмбыйау мæй» - «кæддæры сызгъæринæфцæг уадындз» - ногæй та абарст. Ам бары ивгъуыд æмæ абон. Кæддæр мæй хаста уды æхцондзинад, абон та йын уæз у цæмæйдæр.

Æндæргæн сисæн куыд нæй, афтæ абон æнкъарæн дæр нал ис раздахæн.

( кæсынц строфа)

АХУЫРГÆНÆГ:

 Цыппæрæм строфайæн йæ ном…

АХУЫРГÆНИНАГ:

 Цыппæрæм строфа у хатдзæг - цард. «…уды тугдадзин ризгæ тоны ». Æнкъарæны тых æвдыст цæуы гиперболæйы фæрцы. Куыд ма ис амæй тыхджындæр зæгъæн уарзтæн! Æмæ «фæндыр» рацыд йæ æндидзæн фæндагыл уый сси «симфони».

( кæсынц строфа)

6.     ХАТДЗÆГТÆ:

АХУЫРГÆНÆГ:

Саразæм мА æмдзæвгæйæн схемæ.

Схемæ:

Рохдзинады æнкъарæн-----æнкъарæн хъалгæнæн, æндидзæн -------- фæсмон----- хатдзæг – цард.

АХУЫРГÆНÆГ:

 Цæмæн хатдзæг – цард?

АХУЫРГÆНИНАГ:

Уымæн æмæ цардæн у уарзт йæ бындур.

Ууыл урок йæ кæронмæ æрцыд. Эксперттæ хæссынц сæ тæрхон, кæцы къорд хуыздæр куыста.

7.     ХÆДЗАРМÆ КУЫСТ:

«Рох симфони»  сахуыр кæнын зæрдывæрдæй.

Урочы кæрон зарынц зарæг уарзондзинадыл.