Дененің импульсі. Импульстің сақталу заңы.

Сынып: 9

Сабақтың тақырыбы: Дененің импульсі.   Импульстің сақталу заңы.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға  күш импульсі, дене импульсі, қозғалыс мөлшері       

                                    жөнінде    түсініктер беру.

Міндеттері:          1. Импульстің механикадағы  рольін және оның  түрлері-

                               нің  өзара  әсерлесу уақытына байланыстылығын сонымен қатар тұрмыста,

                               практиаада  қолданатындығын түсіндіру.

                              2. Импульстің заңдарының басқа заңдардан  айырмашылықтарын

                               салыстыра  білу  қабілеттерін дамыту.  Импульстің  сақталу

                               заңдарын  пайдаланып, физиканың айла тәсілдерін қолдана білуге  

                               дағдыландыру.

                             3.  Импульстің заңдарын пайдаланып,  еліміздің  жаңа техникаларын

                               игеруге  деген  құштарлықтарын арттыру және мамандыққа бағдарлау.

Күтілетін нәтижелер:  Дененің импульсі.   Импульстің сақталу заңы.

                                    танысады.

Сабаққа қажетті құралдар мен көрнекіліктер: «Физика және астрономия»,

                                    «Әдістемелік нұсқау», плакаттар, формулалар жиынтығы.

Сабақта қамтылатын модульдер:       Сыни тұрғыдан ойлау

                                                                 Оқу мен оқытудағы жаңа әдіс тәсілдер

                                                                Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

                                                                Оқу мен оқытуда АКТ технологияларды

                                                                       пайдалану

                                                                Талантты және дарынды балаларды оқыту

                                                                Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай

                                                                       оқыту.

Әдістері: 1.  «Топтастыру»

                   2. «Миға шабуыл»

                3. «Мәтінмен жұмыс»

                4. «Ойлан, ойлан»

                  5. «Ой жүйрігі»

               6. «Интервью парағы»

№	Сабақтың кезеңдері	Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушылардың іс-әрекеті
1	Ұйымдастыру кезеңі	оқушылардың сабаққа қатысуын түгендеу, назарларын сабаққа аудару, сабақ мақсатымен таныстыру. Топтастыру.	Тақтаға жабыстырылған стикерлерді алу арқылы сынып үш топқа бөлінеді.
2	Үй тапсырмасын сұрау	«Миға шабуыл» 1.      Өткен сабақта қандай тақырыпты қарастырдық? 2.      Қандай ұғымдармен таныстық? 3.      Қандай мәлімет сен үшін аса маңызды болды? 4.      Механика нені зерттейді? 5.             Механикалық қозғалыс деп қандай қоғалысты айтады? 6.             Механика қандай бөлімдерден тұрады? 7.             Кинематика нені оқытады? 8.             Динамика нені оқытады? 9.             Статика нені оқытады? 10.         Динамиканың негізгі заңдарын ашқан ағылшын ғалымы ... 11.         Қандай заңдары бар? 12.         Күш нені сипаттайды? 13.         Қандай түрлері бар?	Оқушылар сұрақтарға жауап бере отырып, ойларын жинақтап, тақырыпты естеріне түсіреді.
3	Жаңа сабақ	«Мәтінмен жұмыс» Үш топқа тақырыптағы мәтін үшке бөліп беріледі. 1топ 1. «Импульс»  гректің   impulses деген сөзінен шыққан,  оның сөбе сөз аудармасы «соққы» дегенді білдіреді.  Бұл термин механикада  екі шаманы:  күш импульсі мен  дене импульсін білдіреді. Дене  импульсі дененің массасы мен оның қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісіне тең болатын физикалық шама                                                 = m             Р дене импульсінің ХБ (СИ) жүйесіндегі өлшем бірлігі  секундына килограммметр  [кг · м/с] Масса – скалярлық шама, ал жылдамдық векторлық шама. Дене импульсінің векторының бағытыда жылдамдық векторының бағытымен сәйкес келетін векторлық шама.   2. топ Күш импульсі мен дене импульсі арасындағы байланыс. Дене қандайда бір 0  бастапқы жылдамдықпен қозғалып келе жатсын дейік.              0                                                Белгілі бір уақыт ішінде дененің қоғалыс бағытында оған түсірілген тұрақты күштің әрекетінен оның жылдамдығы     .  Егер үдеу     жылдамдығының өзгеру шапшаңдығын сипттайтынын ескерсек, онда Ньютонның екінші заңын өрнектейтін    формуласын   немесе     түрінде жазуға болады.  уақыт аралығының бастапқы 0 = mжәне соңғы мезетіндегі  = m импульстерін деп белгілесек, онда соңғы фопмуланы                                                              0          немесе           Дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең. 3 топ 3.  Күш импульсі  күш пен оның әрекет ету уақытының (    көбейтіндісіне тең.   күш импульсінің ХБ (СИ) жүйесіндегі өлшем бірлігі- Ньютосекунд [Н·с]                                                              Күш импульсі бағыты күш векторының бағытымен сәйкес  келетін векторлық шама. Тұйық жүйе дегеніміз сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқылы ғана әрекеттесетін жүйе. Мысал:  және  жылдамдықпен бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалып келе жатқан массалары m1 және m2 екі шардың өзара әрекеттесуін қарастырайық. Ньютонның ІІІ заңы бойынша олар былай байланысады:	Әр топ өз топтарына берілген мәтіндерді оқып, топпен ақылдасып, өз топтарына берілген мәтіндерді түсіндіреді.
4	Есептер шығару	«Ойлан, ойлан» Жаңа тақырыпқа байланысты 17-жаттығудың 1,2,3 есептері үш топқа беріледі. №1. 6 км/сағ жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адамның импульсі қандай? 3. Массасы 50 кг бала 5 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатып,2 м/с жылдамдықпен келе жатқан массасы 100 кг арбаның үстінде қарғып мінді.Осыдан кейін арба қандай жылдамдықпен қозғалады? 4.  Массасы 5кг денеге 10 Н күш 2 с  бойы  әсер етеді. Дененің күш әсерінен кейінгі импульсін анықтау керек. Дененің бастапқы жылдамдығы 3 м/с.	Оқулықтағы 17  -жаттығудың 1,2,3 есептерін оқушылар топтарындағы оқушылармен ақылдаса отырып, есептерді шығарады.
5		«Ой жүйрігі» №1 Дененің бұрыштық жылдамдығы 62,8 рад/с. Дененің айналу жиілігін және периодын анықтаңдар. Жауабы:10Гц, 0,1 с №2 Амортизатордың серіппесі 320Н күш әрекетінен 9мм-ге ұзарды. Серіппенің қатаңдығын анықтаңдар. Жауабы.: 36Н/м №3 Қозғалғаннын кейінгі автомобильдің үдеуі 0,2 м/с2. Осы үдеумен қозғала отырып автомобильдің 10с жүрген жолын анықтаңдар. Жауабы: 10м
6	Сабақты бекіту	Жаңа сабақ бойынша бекіту сұрақтары. 1.Дене импульсі деп ...................................................... 2.Дене импульсінің формуласы....................... 3.Өлшем бірлігі..................... 4.Бағыты ..................................бағытымен  бағытталады. 5.“Импульс” ұғымын енгізген француз ғаламы......................... 6.Күш импульсі деп........................................................... 7.Егер күш пен оның әрекет ету уақыты белгілі болса, дененің алатын күш импульсі ..................................... 8.Күш импульсінің өлшем бірлігі................................... 9.Күш импульсінің векторының бағыты ................. бағытымен сәйкес келеді. 10.“Дене импульсі”, “Күш импульсі” ұғымдарын пайдалана отырып, Ньютонның 2-ші заңын тұжырымда............................. 11.Тұйық жүйе дегеніміз не? 12.Импульстің сақталу заңының тұжырымдамасы...................... 13.Формуласы:.....................	Сұрақтарға оқушылар топтасып та жекелеп те жауап беруге болады.
7	Кері байланыс	«Интервью парағы» Сыныптағы әр оқушға жеке-жеке интервью парағы таратылады.	Интерьвю парағына оқушылар өздерінің сабақтан не үйренгендерін және болашақта не білгісі келетіндерін жазады.
8	Бағалау	Оқушыларды сабаққа қатысуларына және нақты әрі дұрыс жауап берулеріне қарап бағалау.
9	Үйге тапсырма	§ 19, §20. 17-жаттығу(2)