Доклад на тему "ТЕХНИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРЕТІН ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ДӘРІС ОҚУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ"

Техникалық білім беретін оқу орындарында дәріс оқудың тиімділігі.

Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесіде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Білім беруді дамыту негізінде оқытушыларға жаңа талап, міндетттер жүктеп отыр. Оқытушыларға теориялық білім негіздерін меңгертумен ғана шектелмей, олардың шығармашыл әлеуетін дамыту, бәекеге қабілеттілігін арттыру, ақпаратты өзі іздеп, өзі тауып, тәжірибесінде қолдана білуге үйрету өмір талабы болып отыр. Бұл мәселелер оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру арқылы шешімін таппақ.

Сол себепті оқытудың әртүрлі технологиялары жасалып, оқу тәжірибесуне енгізілуде. Оқыту процесін ұйымдастыру барысында оқытушы мен оқушының арасындағы қарым-қатынас арқылы ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті оқыту процесінің табысты болуына игі ықпал етеді. ҚР «Білім туралы» заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім беру бағдарламаларын меңгерту үшін жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген [4].

Оқытудың мазмұны мен мақсаты, формалары мен әдістері, нәтижесі сияқты компоненттері бір-бірімен байланысты іске асырылса, педагогикалық процесс оң нәтиже береді. Осындай нәтижеге жету үшін оқытуға қойылатын талаптардың бастапқы жүйесін, яғни оқыту процесінің ұстанымдарын басшылыққа алу керек. Оқытудың ғылымылық, көрнекілік, саналылық және белсенділік, түсініктілік, жүйелілік және оқушылардың психикалық дара ерекшеліктерін ескеру ұстанымдары болады. Оқыту ұстанымдары өтілетін тақырыпқа байланысты, жекелеген тақырыптың ерекшелігіне байланысты туындап отырады.

 Қазіргі таңдағы технологиялардың дамыған кезеңінде аталған оқу ұстанымдарын басшылыққа ала отырып, инновациялық әдістермен оқытудың ақпараттық технологияларын қолдану арқылы студенттердің ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамыту өзекті мәселелердің бірі болып табылады.   Колледжге техникалық мамандыққа бейімделіп келген оқушыларға қоғамдық пәндерден дәрістік сабақ өткізу барысында басты мақсат тақырыпқа байланысты аса маңызды фактілерді, оқиғаларды, құбылыстарды оқып үйрету, адамдар жинаған әлеуметтік, рухани, адамгершілік тәжірбиені меңгерту, сол арқылы жас ұрпақтың тәуелсіздік жолында Қазақстанның жаңа қоғамын құруға белсене қатысуына және өз елініңалдындағы жоғары жауапкершілік сезімін қалыптастыру болып табылады.

Дәріс сабағы дегеніміз –жаңа материалдағы негізгі теориялық мәселелердің мазмұны терең, жүйелі, бірізділікпен ашып көрсетіледі. Дәріс сабақ берудегі ең маңызды, әрі қиын жұмыстардың бір түрі болып табылады. Сондай–ақ дәрісте тың, маңызды жаңалықтар, түрлі көзқарастар мен даулы мәселелер нанымды түрде баяндалады. Дәріс білімді қалыптастырудың ерекше құрылымдық жүйесі. Дәріс жұмысының қиыншылығы, оны оқуда оқытушының бір мезгілде бірнеше ролді атқаруында, яғни оқытушы:

Біріншіден, фактілер мен құбылыстарды қарастыра отырып, талдайтын оқымыстының ролін;

Екіншіден, оқушылардың адамгершілігін қалыптастырып, көзқарасын дамытатын, оқу процесіне оң қатынас қалыптастыратын педагог ролін;

Үшіншіден, оқулықтағыны сендіре түсіндіретін, білімді насихаттайтын шешен ролін;

Төртіншіден, бүкіл аудиторияны, оқушыларды жекелей сезіне алатын психолог ролін;

Бесіншіден, қызығушылықты артыратын, дәрісті жандандыратын актер ролін атқарады.

Дәріс дайын мәтінді магнитафоннан, телебағдарлама арқылы оқумен алмастыруға болмайтын ауызша оқу формасы. Оқытушының жанды сөйлеуі білімді қалыптастыруға бірден бір әсер етеді. Дәрісті  бірнеше типке бөлуге болады. Мақсаты бойынша: дамыту, тәрбиелеу, насихаттау, үгіттеу; мазмұны бойынша: академиялық, танымал; дидактикалық міндеттері бойынша: кіріспе, күнделікті, қорыту, шолу; іс-әрекеті бойынша: көңіл-күймен, жайлы қарым-қатынаспен, сеніммен.

            Дәріс  сабағын өткізудің  мәселелік дәріс, шолулық дәріс, ақпараттық дәріс, «миға шабуыл», пресс-конференциялық дәріс және т.б. түрлері бар. Оқытушының міндеті әрбір дәрісті нақты, толық, қызықты, сенімді және көрнекті етіп дайындау керек. Дәріс сабағын оқытуда қолданылатын әдістерге әңгімелеу әдісі,түсіндіру әдісі, баяндау әдісі, әңгімелесу әдісі, проблемалық баяндау әдісі және тағы басқалар жатады. Тарих пәнінен дәріс сабағында оқиғалармен құбылыстарды оқытып үйрететін болғандықтан, оның әрбір кезекті сабағы өткен және алдағы сабақтың мазмұны мен уақыты жағынан  тығыз байланысып жатады.

Дәріс сабағында оқыту үрдісі тиімді болу үшін 3 жақты қарым –қатынас болуы керек, олар: ақпараттық (ақпараттың берілу және сақталуы), интерактивті  (біріккен іс–әрекетте өзара әсердің ұйымдастырылуы), перцентивті оқыту (адамның басқа адамды қабылдауы және түсінуі).

Дәріс оқу барысында оқытушы құбылыстырадың нақтылығын сезніуге мүмкіндік беру, құбылыстарды терең түсініп ұғынуға, материалдарды сақтау және зерделеу белсенділігін, пәнге қызығушылығын  арттыруға жағдай жасауға міндетті. Оқытушы ең алдымен тақырыпқа байланысты және қарастырылатын сұрақтар бойынша презентациялық материалдар дайындайды. Слайдтарға талқылауға қажетті негізгі сұрақтар, сабақта белсенділік пен қызығушылықты тудыратын тақырыпты түгелдей ашуға қажет ақпараттар енгізіледі. Сондықтан да дәрістің көрнекті құралдарына келесідей  дидактикалық талаптар қойылды, яғни, көрнекі құралдардың саны дәріс материалдарының сәйкес шегін сақтау;  дәрісті сараптау оқушының білім деңгейіне сәкес және де көрнекі құралдар дәрістің тақырыбына сай нақты болуы керек. Дәрісті талдау кезінде ақпараттың жаңашылдығы өте маңызды. Сонымен қатар тірек-сызбалар мен кестелер, картиналар мен суреттер т.б. көрнекіліктерді орынды пайдалану оқушыларды байқағыштыққа, оймен топшалауға, ойлау шеберлігіне төселуге үйретеді.

Дәріс  тақырыбы неғұрлым айқын, проблемалы, пікір – сайыс түрінде өтілсе, қойылған сұрақтарға дайын жауап болмай, оны студент өздігінен ізденіп, тапса сабақтың  тиімділігі жоғары болады [2,10 б.].

            Дәрісте оқу материалдарының логикалық жағынан бірізбен сатылай құрылып,  оқытудың ғылымилығын сақтай отырып, материалдар жүйемен берілуі керек. Дәрістің әрбір конспектісінде нақты тақырып, анықталған мақстаы мен міндеті, мәтіннің мазмұны, басты мәселелер бөліп көрсетілген, негізі және қосымша әдебиеттер тізімі, оқушының өзбетімен жұмыс жасауына арналған тапсырма болуы керек.

Сонымен, оқытушы сабақты түсіндіру үшін әдістемелік жағынан дайындалу керек. Бірақ ең басты бұл емес оқушылардың сабақтағы жұмыс істеуі, олардың белсенділігі. Ең басты мәселе - оқытушының осы жұмысты ұйымдастыра білуінде болып табылады. Ал, ұйымдастыра білу дегеніміз оқушылардың алдында айқын мақсаттар қоя білуінде.

Дәріс оқу барсында оқушылардың психикалық қасиеттері, оқуға бейімділігі ескерілуі тиіс. Әрбір оқушының ерекшелігін, мінез-құлқын қабілетін біліп, соған байланысты міндеттер мен тапсырмаларды дұрыс ұсына білу қажет. Кейбір сабақтарда оқуышлар басқа істермен шұғылданып отырғанын көреміз. Мұндай кезеде оқытушы оны бірден  байқап, бет әлпетін қимылымен, дауыс ырғағын өзгертіп, өзіне назар аудартуға тырысу қажет.  Бүкіл аудиторияны түгел жұмыс жасатату - педагогикалық шеберліктің мәні. Оқушыларға  сіздің не айтқаныңыз ғана маңызды емес, қалай айтқаныңыз да маңызды. Оқушының жауабын аяғына дейін шыдамдылықпен тыңдап, бөліп тастамау- үлкен маңызы бар нәрсе.

Дәріс жазуға қойылатын талаптар:

-          рет-ретімен, жүйелі, бір мақсатқа бағытталан;

-          оқушылар жазып үлгере алатындай және сөзді қайта қайталамайтындай етіп оқытушы дәріс материалын оқудың қарқыны мен стилін қалыптастыру;

-          ғылыми анықтамалардың, техникалық сурет ережесін сақтау қажет;

-          жазу кезінде уақытты үнемдеу үшін сөйлемдерді стандартты және арнайы қысқартуды, шартты белгілерді пайдалана білу қажет;

-          графикалық жазбаны, логикалық-құрылымдық сызба, кестелерді дәптерге тез, нақты көшіріп алу керек;

-          материалдар мазмұны оқушының өзбетімен жұмыс жасай алуына бағытталуы керек;

Дәріс оқушы білімін қалыптастыруға өз әсерін тигізеді. Сонымен бірге, оқушылардың өзін-өзі бағалауын және өз бетімен жұмыстануын талап етеді.