Дзæуджыхъæуы
Дзебысаты Таймуразы номыл
муниципалон
бюджетон иумæйагахуырадон учреждени
39 астæуккаг
иумæйагахуырадон скъола
Доклад
«Ныхасы рæзтыл
куысты хуызтæ»
Ахуыргæнæг: Амилаханты Р.Г.
Дзæуджыхъæу 2014 аз
Ныхасы
рæзтыл бакусыны хуызтæ.
Ныхасы рæзтыл
кусгæйæ арæх фыссын хъæуы дзырдуатон диктанттæ. Дзырдуатон диктанттæ вæййынц
тематикон æмæ æнæтематикон. Зæгъæм: фæллойы темæмæ хæстæг дзырдтæ-зæхкусæг,
хуымгæнæг, тауæг, хъæууон, фæллойгæнæг,дзывыр, похци, гутон.
Хæс.
1. Сбæрæг кæнут цавæр ног дзырдтæ фæзынд.
2. Сæ
нысаниуæг сын бацамонут.
3.
Равзарут сæ дзырдарæзтмæ гæсгæ.
4.
Фонетикон æвзæрст сæ ракæнут.
5.
Хъуамæ алы урочы дæр уа хъуыдыйады æвзæрст.
6.
Саразын дзырдбæстытæ.
7.
Саразын чысыл радзырд «Зæхх нæ дарæг».
8. Дзырдтæй
раст пайда кæнын тексты.
Ныхасы
рæзтыл куысты иннæ хуыз у – фæлладуадзæн минут.
Зæгъæм, дзуапп
уыци-уыцитæн:
1) Уый
зоны алчидæр (номдзыд).
2) Уый
зайы хъæды (саунæмыг).
3) Уый
бауромы машинæ (светофор).
4) Зымæг
цы уары (мит).
5) Вæййы
урочы кæрон (дзæнгæрæг).
6) Уый
номæй бадзурынц хæдзармæ (лæг).
7)
Уыдонæй арæзт у нæ ныхас (дзырдбаст, хъуыдыйад).
8) Уымæй
райдайы ахуыры аз ( сабыр урок).
9) Вæййы
кæрты æмбырдгонд (мит).
10) У
æвзаджы сæйрагдæр (дзырд).
Дзырдуатон
куыст
1. Бамбарын
кæнын дзырды нысаниуæг.
2. Саразын
йемæ дзырдбæстытæ.
3. Иннæ
урочы темæйы хъуамæ уыцы дзырдтæ фембæлой.
4. Саразын
синонимтæ, антонимтæ, омонимтæ.
Беседæтæ
1.
Чысыл радзырд «Мад».
2.
Æмбисонд «Мады къухæй адæймаг адджынæн
хæры».
Урок райдайы
æмбисондæй, кæнæ поэтикон уацмысæй. Толстой «Мæ мады къухтæ мæ банкъарын фæнды,
мæ мады хъæлæс мæ фехъусын фæнды».
Сочиненитæ
1. Мæ
уарзон бæрæгбон.
2. Æз
æнæмæтт лæг куы уаин, уæд Ирыстонæн цы хорздзинад скæнин.
3. Мæ
уарзон сырд, маргъ.
4. Мæ
бæллицц.
5. Дæсныйад.
а)
Цавæр дæсныйад цæуы мæ зæрдæмæ?
æ) Цы
хæстæ сæвæрут уæ разы, уыдон сæххæст кæнут?
6.
Сочинени-репортаж.
а) Мæ
нанайы бæллицтæ.
æ) Мæ
фыды фæндтæ.
б)
Лæппуйæ рæдыйаг нæ вæййы æвзæр.
Изложенимæ
хи цæттæгæнæн
1.
Изложенийы текст хъуама уа баст
грамматикон æрмæгимæ.
2.
Бæрæг кæнæм, сывæллæттæ куыд зонынц аразын
дзырдбæстытæ, хъуыдыйæдтæ.
3.
Изложенийы тексты хъуамæ бирæ ма уа
æнæзонгæ, зынфыссæн дзырдтæ сæ синонимикон конд уа хъуыдыйадæн хуымæтæг.
4.
Изложенийы мидис хъуама уа æнцон æмбарæн.
5.
Хъуама текст гуырын кæна алыхуызон
æнкъарæнтæ сывæллæттæм.
6.
Тексты хъуамæ æмбæлой алыхуызон аивадон
мадзæлттæ.
Изложениты хуызтæ
1. Таурæгъон
изложени.
2. Æрфыстон
изложени.
3. Хъуыдыйады
хъуыдыйы элементтæ кæм ис, ахæм изложени.
Сæ нысаниуæгмæ гæсгæ изложенитæ вæййынц:
1. Контролон
2. Ахуыргæнæн.
Тексты мидис куыд фыст у, уымæ гæсгæ
изложенитæ вæййынц:
1. Текстмæ
хæстæг изложени.
2. Æвзаргæ
изложени.
3. Сфæлдыстадон
изложени (сочиненийы элементтимæ).
4. Изложени
граммматикон хæсимæ.
5. Изложени
миниатюра.
Текстмæ хæстæг
изложени – скъоладзау бæлвырд хъуама ныффысса авторы ныхæстæ, мидис
кæрæй-кæронмæ.
Æлвæст
изложении- текстæн æрмæстдæр йæ сæйраг хъуыды, цаутæ.
Ахæм изложенийы пайда кæнæм таурæгъон текстæй, кæнæм ын пълан.
Æвзаргæ
изложени – фыст цæуы текстæн æрмæстдæр йæ кæцыдæр
хай. Зæгъæм: Хъуыдыйы элементтæ кæм ис, кæнæ æрфысты элементтæ кæм ис, ахæм.
Изложени
граматикон хæсимæ – цы грамматикон æрмæг рацыдтæ, уый
куыд æмбæрст æрцыдис. Дæттæм хæс: тексты спайда кæнын вазыгджын номдартæй,
равзарын сæ.мивдисæджы хуызтæ равзарын. Бæрæггæнæн æвæрæм мидисæн,
растфыссынад
грамматикон хæсæн (4/5).
Изложени-миниатюрæ.
Гыццыл текстыл бакусын. Зæгъæм, фæдзæхстон æмæ
бæллиццаг здæхæны мивдисджытимæ.
Ахуыргæнæн
изложении – фылдæр кæнæм цæттæ. Бæрæггæнæнтæ
æппæтæн æвæрын нæ хъæуы; хуыздæр чи ныффыста, уыдонæн æвæрæм. Рæдыдтытыл куысты
урочы ис сæвæрæн бæрæггæнæнтæ.
Изложенимæ
бацæттæгæнæн куыст:
1. Цыбыр
беседæ текстыл.
2. Дзырдуатон
куыст.
3. Фæйнæгыл
рафыссын зынæмбарæн дзырдтæ æмæ сæ бацамонын. (калм æмæ фыййауы аргъау).
4. Ахуырдзауты
текстимæ базонгæ кæнын. Ахуыргæнæг кæсы текст.
5. Текст
æвзарæм хайгай, абзацгай. Дæттæм фæрстытæ.
6. Кæнæм
текстæн структурон æвзæрст, хъуыдыйæдтæ куыд баст сты, цал абзацы дзы ис, уавæр
у нæ текст.
7. Саразын
пълан:
а)
таурæгъон хъуыдыйæдты арæзт.
æ)
фарстон хъуыдыйæдты арæзт.
б)
цитатæтæй арæзт хъуыдыйæдтæ.
Пълан хъуамæ
феххуыс уа тексты хуыз нæ фехалынæн. Пъланы хуызы ныффыссæн ис абзацты
райдайæнтæ дæр.
8. Текстыл
саразын дзырдбæстытæ хæйттæ кæрæдзийыл бæттæг дзырдтæ, синонимтыл бакусын,
тексты æвзагыл бакусын, фразеологон дзырдбæстытыл бакусын, хуымæтæг ныхасы
элементтыл, æрхæцæн нысæнттæ бамбарын кæнын, схемæтæ саразын.
Сочиненимæ
хи бацæттæ кæнын. Сочинени у баст ныхасы хуыз.
1. Тексты
хъуыдыйæдты бастдзинад абзацтыл адих кæнын.
2. Дзырдуатон
куыст.
3. Синтаксисыл
бакусын
1
ныхасы
уавæр
а) беседæ темæйыл, скъуыддзæгтæ, эпиграфтæ равзарын.
2.мотив
а) ныхас аразын
æ) мидныхас
б) хъæрæй ныхас аразын, синтаксис, лексикæ, фонетикæ, интонации, логикон цавд.
Иумæйаг
æвзаджы урокты æххæстгæнæн сочиненитæ.
1.
Нывмæ гæсгæ сочинении.
2.
Хи æнкъарæнтæ æмæ фиппаинæгты бындурыл
фыст сочинении
3.
Литературон уацмысы бындурыл фыст сочинении.
1. Нывмæ
гæсгæ сочинении:
а)
сюжетон нывыл фыст сочинении.
æ)
портретон нывыл фыст сочинении.
б)
пейзажон нывыл фыст сочинении
1)
Ахизын нывы арæнтæй радзурын нывгæнæджы тыххæй: цы рæстæджы цард нывгæнæг?
Цавæр рæстæг æвдисы нывы? (Къоста «Дурсæтджытæ»).
2.
Уый фæстæ æрдзурын нывы ахорæнтыл. Тар ахорæнтæ, тар хъуыдытæ, ирд ахорæнтæ,
ирд хъуыдытæ, нывы апп, йæ мидис.
3.
Рафыссут цы предметтæ уынут нывы, уыдоны нæмттæ.
4.
Цы архайдтытæ уынут нывы рафыс, фæрстытæ сæм æвæр афтæмæй.
5.
Предметты миниуджытæ цавæр дзырдты фæрцы равдисæн ис, уыдон ныффысс.
6.
сæргонд æрхъуыды кæнын сочиненийæн.
7.
Саразын пълан ахуыргæнæджы æххуысæй.
8.
Нывы арæнтæй ахизын, цы уыдис уый размæ, цы уыдзæн уый фæстæ.
9.
Дзырдбæстытæ æмæ хъуыдыйæдтæ саразын.
Портретон
сочинении.
1.
Цавæр рæстæг цард поэт?
2.
Йæ цæстæнгас цавæр у?
3.
Цавæр у мæнмæ гæсгæ Къоста?
4.
Нывæй нæм дзуры поэт.
5.
Цæуыл нын дзуры поэт? Цы зæгъынмæ нын
хъавы?
6.
Цæсгомы æвæрд, йæ дарæс.
7.
Поэты миддуне.
Сочинени-экскурси.
Æрдзы
къуыммæ ацæуын. Темæтæ вæййынц парахат æмæ къуындæг. Зæгъæм: «Уалдзæг».
1) фыццаг уалдзыгон дидинджытæ.
2) не`скъолайы кæрт уалдзæг.
3) хосгæрдæнты
4) æз цæуын хъæдмæ
5) ленк кæнын куыд базыдтон
6) ног æмбæлттæ мын куыд фæзынд
7) æз уарзын не`скъолайы кæрт
8) бæргæ, не`скъолайы кæрт хуыздæр куы уаид.
9) фæззыгон хъæды рæсугъддзинæдтæ
10) зымæгон хæхбæстæ.
Сочиненитæ
хицæн кæнынц тексты хуызтæм гæсгæ:
а) сочинении-радзырд
æ) сочинени-æрфыст
б) сочинени-тæрхæттæ.
Сæйраг
хъуыды у- автор йæ сочиненийы цы зæгъынмæ хъавы, уый.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.