Доклад по гагаузскому языку на тему "Эффективное использование стандартов обучения на уроках"

SvetlanaMarçuk

Regional sportliţeyi

II kategoriyalı üüredici

Standartların efektiv kullanılması kaliteli üürenmenin üüseltmesindä gagauz dili hem literatura derslerindä.

‘’Üüredici inanarsa üürenicinin ii

başarılarına, ozaman üürenicidä olacek ii başarılar,

 bakmayarak, ani ilerdän  yoktu bu kolaylıklar.’’

Ditmar Rozental

Yıl-yıldan üüretmäk proţesin istedikleri  kalkêr taa üüsek uura. Üürenicilerin  üüretmäk işi doorudulu bilgi, becermäk sistemasına. Onun için bitki vakıtlarda üürenicileri terbietmää hem büünkü yaşamaya hazırlamaa deyni lääzım kullanmaa maasuz sistem istediklerini, angılarına standart deniler. Standartlar yardım eder ilerletmää uşakların bilgilerini duumasından okula kadar, okuldan da bütün yaşamasına.

Efektiv üüretmesi için standartlar – o normalar hem istediklär, angıları belliederlär üüretimin uurunu. Standartların en önemli daavası, ki hepsi üürenicilär kabletsinnär kaliteli üürenmäk; korunsun  uşakların hakları saalık uurunda; bilgi istedikleri uysunnar üürenicilerin yaş uuruna.

Standartlar yardım ederlär  üürediciyä, ana-bobalara terbietmää uşakların kişilik kalitelerini. Onnar ilerlederlär üürenicilerin söz kompetenţiyalarını, logika fikirliini, yaratıcılıını. Yaradıcı kolaylıkların ilerlemesinin derslerindä, kullanılêrlar işlär, angıları yardım ederlär üürenicilerä hızlı girmää dersä, hem ilerletmää psihik mehanizmalarını, angıları durêrlar yaratıcı kolaylıkların temelindä. Onnar yardım ederlär bir taraftan hızlı yapmaa işi, fikirlemää; öbür taraftan – bir soruşa koymaa türlü uurdan bilgileri.

Standartların istediklerinä görä gimnaziya klaslarında üürenicilär kendibaşına var nicä annatsınnar tekstlerin içindeliini, kantara koysunnar personajların yaptıklarını, göstersinnär kendi bakışlarını,  zenginnetsinnär aktiv sözünü.

Lääzımnı işlerin arasında bulunêr te bu verilmiş işlär dä:

1.           çekettirilmiş teksti kısadan başarmaa;

2.           kendibaşına  tekst kurmaa;

3.           yazmaa takrir hem yaratma bir resimä bakarak ya bir oluş için, ya literatura temalarına görä.

Bakarak yaradıcı sınışlarına, onnar taa sık razgeler söz teoriyasında, taa siirek dil teoriyasında. Efektiv üüretmenin standartlarına görä yaradıcı sınışların sayısı hem kalitelii lääzım olsun taa üüsek uurda.

Yaradıcı sınışların örnekleri ,,Gagauz dili hem literaturası 8-inci klaslar için’’ kiyadından söz teoriyası bölümündän.

Sınış 1. s. 11-12

Harakter terbietmää.

Aklına getir: kaç kerä sän vardır kararladıın – yaarından ,,eni yaşamayı çekettirmää’’. Ama geçer bir-iki gün  - da bişeycik diişilmeer... Sän kimär kerä utanêrsın bu kararlardan, bu emin etmeklerdän da büük kahırlan düşünersin: ,,Yok bendä çetin harakter...’’

Tekstä görä iş çeşitleri:

1.                 Neçin kimär kerä aklınıza var nicä gelsin bölä fikir: ,,Bendä yok çetin harakter?’’

2.                 Nasıl annêêrsınız deyimi: ,, Çeketmää – eniycesinä yaşamaa’’?

3.                 İnandırın, ani adam, nekadar taa çok lääzım yapsın yaşamasında, okadar taa çetin olêr onun harakteri. Verin örnek sizin şkola yaşamanızdan.

Sınış 2. s.14-15

İnsanın saalıı için.

Odesa kasabasında var İnstitut insannarın gözlerini ilaçlamaa deyni. İnstituta koyulmuş akademik Vladimir Petroviç Filatovun adı.

... Adamın başına büük bela geldi: onun göz ortasında bir tombarlak biyazçık peydalandı. O biyaz lekecik başladı taa büük olmaa, sora göz akına etişti – adam kör oldu...

Tekstä görä iş çeşitleri:

1.                 Açıklayın, nasıl annêêrsınız te bu deyimneri:

·        ,,Karannık dünnä insana mezardan beter’’;

·        ,,İnsanın saalıı bu dünnedä en paalıydır’’;

·        ,,Kim insanı alıştırêr, iilik yapêr, onu insan unutmêêr, meteder, ona hatır güder’’.

2.                 Annadın siz büüdüynän, angı zaanatı ayıracenız’’?

Sınış 9. s. 20 Aşaadakı soruşları okuyun. Düşünüp, 1-4 soruşa yazılı cuvap verin, ne bilersiniz siz dostluk, kafadarlık için. Kalan soruşlara aazdan cuvap verin  hem diskusiya yapın.

1.                 Neçin hem uşaklar, hem büüklär beenerlär dostluu, kafadarlıı?

2.                 Kimä ,,ii dost’’ var nicä demää?

3.                 Angı sevinmeliklär yada kahırlar dostrarın arasında var nicä olsun?

4.                 Nasıl lääzım dostluu, kafadarlıı korumaa?

Yaradıcı sınışların örnekleri ,,Gagauz dili hem literaturası 8-inci klaslar için’’ kiyadından dil teoriyası bölümündän.

Sınış 2 s.33. Aşaadakı bellilikçi lafbirleşmelerinnän birär sadä cümlä kurun, onnarı tefterinizä yazın. Cümlä paylarını çizin.

Boz guguşlar, güz sabaası, poyraz lüzgeri, kara gargalar, suuk hava, eşil otlar, yaamur bulutları, paalı dost, uzun yol.

Sınış 2. s.53. Aşaadakı dar cümleleri, düşünüp, ikincili paylarınnan genişledin. Çizin onnarın gramatika temellerinin altlarını birär hem ikişär çizgilärlän.

 Guguşlar uçtular. Çii düştü. Ateş tutuştu. Çayır eşerdi. Üüredici yazêr. Üülen devirildi. Kuşlar çalêr. Sofi giiyinmiş. Ay duuêr. Babu annadêr. Mamu örer. Kızkardaşçıım oynêêr. Batü üürener. Tokatçık açıldı. Gök gürüldedi.

Sınış 5. s.76. Gözdän geçirin resimi da yazın küçüräk bir annatma, kullanarak belli üzül, bellisiz üzül, bütünneşik üzül hem deyici cümleleri.

Yaradıcı   işlär kullanılêrlar, açan üürenicilär kablederlar eni bilgileri, becermekleri türlü yaradıcı praktik işlerin yardımınnan. Biz bileriz, ani kiyatta yok lääzımnı sayıda hem kalitedä yaradıcı sınışlarlan, tekstlär onun için herbir üüredicinin daavası kendibaşına bulmaa otakım tekstleri, angılarında var terbietmäk momentleri, bu tekstä görä uydursun otakım iş soyların, ki üürenicilerin meraklıını üüseltmää. Örnek gibi var nicä vermää bu takım tekstlär:

ÖRNEK: Tema: .,,Subyekt hem predikat’’

Büüklär hem küçüklär büük umutlan yaz vakıdını bekleerlär. O  bir sevgili zaman herbirinä. Gün şılêêr. Herersi gözäl, eşillik. Meyva olêr. Ne gözäl bizim küüyümüz yaz zamanı! Yazın insan dinnener. Kim denizä gider, kim musaafirlää. Ama bu vakıt küüdä çok iş var.Gündüz küüyün içi boş. Hepsi insannar kırda çalışêr.

-         Yazın arkan terleyecek,  kışın şennik olacek.

-         Yazın sän çalışacan – kışın tatlı uyuyacan.

1.     Okuyun.

2.     Var mı nicä bu parcayı tekst saymaa? Necin?

3.     Nesoy onun tipi?

4.     Nesoy onun stili?

5.     Adlayın teksti.

6.     Bulun onun öz fikirini.

7.     Çizin herbir cümledä subyekti hem predikatı?

8.     Nesoy temaya hepsi bu söleyişlär?

9.     Nesoy çıkış var nicä yapmaa?

10. Hepsi söleyişlär uyêrlar mı bu tekstä?

-             Herbir  grupa ayırêr birär söleyiş da yazêrlar mini-yaratma 3-4 cümledän.

Literatura uroklarında da açıklanêr hem tamannanêr standart istedikleri.

Örnek: Standart ,,Bulmaa teksttä sözleri hem deyimneri, angıları personajların yaptıklarına harakteristika verer’’. Bu standartı açıklêêrlar aşaadakı iş çeşitleri:

Gimnaziya klaslarında:

1.Yaratma personajların pozitiv hem negativ taraflarını bellietmää;

2.Personajların yaptıklarını açıklamaa hem kantarlamaa;

3.Personajların yaptıklarınnan duygulanmaa hem kantarlamaa yaratmanın paalılıını;

4. Personajların etika uurundan sözlerini kantarlamaa.

Liţey klaslarında:

1.Baş geroyların süretlerini esaba alarak, dünnä literaturasından örnek göstermää;

2. Personajları yaraştırma harakteristikasını vermää;

3.Pozitiv hem negativ personajları yaraştırmaa, yaşamaktan örnek bulmaa.

Geçärkän Dm.Kara Çobanın ,,Murmullar’’annatmasını üürenicilär belliederlär öz fikirini: ,, Diil lääzım maana bulmaa aalemi hem sokulmaa aalemin yaşamasına’’. Yapıp harakteristika murmullara çıkarêrlar teksttän te bu lafları:

Uroon sonunda açıklêêrlar kendi bakışını aşaadakı uygun sözlerä:

1.     Akıllı adam aarêêr kusur kendisindä,

Ama esapsız olan aalemdä.(K.Vasilioglu).

2.     Kim burnusunu sokêr hereri, çok kerä bulêr kafasına bela.(Brant).

Sevda ana-bobaya ,,Anam’’ ,,Tätü’’  annatmasında 12 klasta literatura dersi.

I – bölüm çıkarêrlar söleyişleri da açıklêêlar onnarı:

1. Garga gargacıı görmüş: ,,Gözelim benim!’’ – demiş.

2. Söleerim kızım, anna gelinim.

II – bölüm çıkarêrlar fraziologizmaları da açıklêêlar onnarı:

1.Bän Amerikayı açmêêrım.

2.Saadıçların çeneleri buruk kalardı.

3.Erin dibindän çıkarsın birbişey.

Ev işi: mini-yaratma

,,Türlü gözäl karılar

Gök altında çok.

Mamudan paalı erdä –

Dünnedä hiç yok!’’ (K.Vasilioglu)

Butakım sınışlar zenginnederlär üürenicilerin sözünü, ilerlederlär onnarın yaradıcılıını, açıklêêrlar standartları.

Bilgi aaraştırmakları hem üüredicilerin işi göstererlär, ani üürenicilär becermäzkän göstermää kendi fikirini, fukaarä leksikası var nicä pek durgutsun üürenicilerin yaradıcı kolaylıklarını. Üüredicilär var nicä kendi praktik işindä kullansınnar kontol diktantları yaratma elementlerinnän.

Diktant, yaratma elementlerinnän.

Zaamet.

Gagauzlar – işçi insannar. Onnar eveldän çok ii bilerlär, ani zaamet adamı doyurêr, büüder, ilerleder, saalık verer. Kim çok işleer, onda gelir da çok olêr. Gagauzlar utanêrlar evdä haylak durmaa. Onnar herbir işi severäk, havezlän yapêrlar. İlkyazın, yazın, güzün onnar gömülü  işlän. Kırları, tarlaları sürerlär, baalarları, başçaları kazêr ekinneri, ekip-büüderlär. Kim yazın ter döker başçalarda, baalarda, güzün onnarı meyva, zarzavat hem üzüm bereketleri sevindirer. İşçi insannarın aullarında var nicä görmää çok koyun, hayvan, tauk, ördek, kaaz, pipi hem başka kuş, angılarını onnar sulayıp-besleerlär. İşçi insannar kendi zaametini saymêêrlar, zaamettä insana kısmet getirer. Boşuna demeerlär:

-         Zaametlän kısmet kol-kola gezerlär.

-         Zaamet adamı Adam yapmış.

-         Adamın paası işinä görä.

Gramatika işi:

Bir uygun sözü açıklayın, 10 cümledä bakışınızı gösterin.

Aaraştırıp üürenicilerin yaradıcı kolaylıkların oluşturmasını geleriz karara:

1.                     Çalışmak yaratıcı sayılêr ozaman, açan üürenici açêr kendisinä deyni eni bilgileri, eni duyguları.

2.                     Yaratıcı çalışmak hem yaratıcı kolaylıklar baalı biri-birinä, ki oluşturêrlar hem ilerlederlär üürenicilerin kişiliini.

3.                     Herbir uşak duuêr maasuz kolaylıklarlan, üüredicinin daavası bu kolaylıkları vakıtça belli etmää da ilerletmää.

KULLANILAN LİTERATURA:

1.     «Стандарты эффективности обучения»,  Кишинэу, 2012.

2.     Kurikulum. Kişinău, 2010. Ştiinţa, 2010.

3.     Gid. Kişinău, 2011.

4.     Metodika teklifleri predmetä görä. 2011.

5.     Petri Çebotar, İon Dron. Gagauzça-rusça-romınca sözlük.-Chişinău: Pontos, 2002.