Доруобуйаларынан хаччахтаах оҕолорго физминутка

Доруобуйатынан хааччахтаах оҕолорго

уруок кэмигэр физкульмүнүүтэни туһаныы.

Гоголева Изабелла Николаевна,

 И.М.Гоголев аатынан Чочу оскуолатын учуутала.

    Хас күн аайы физкультурнай хамсаныылар комплекстарын оҥорторуу оҕо тирэх хамсанар аппараттарын, киин ньиэрбинэй систиэмэтин тупсарар,оҕо сылайбытын, психикэтэ күүрбүтүн устарга, үлэлиир кыаҕын чөлүгэр түһэрэргэ көмөлөөхтөр. Физкультмүнүүтэни иккис уруокка оҕо өй үлэтиттэн болҕомтото ыһыллан, тугу да сэҥээрбэт, кэрэхсээбэт буолар, туттар быһыыта кэһиллэн бардаҕына оҥорторор ордук. Оҕо сааһыгар, эт–хаан сайдыытыгар сөп түбэһиннэрэн, сөпкө таҥыллыбыт физминутка үөрэх матырыйаалын иҥэринэригэр, ылынарыгар көмөлөөх.

Физкульмүнүүтэни үөрэх кэмигэр киллэрии:

- физкульмүнүүтэни сыыйа киллэрэр ордук;

- хамсаныы былчыҥ улахан бөлөхтөрүн хабан, оҕо паартаҕа уһуннук олорон былчыҥнара күүрбүтүн устуохтаах.

- эрчиллии судургу,толорорго өйдөнүмтүө буолара наада.

Физминутка хамсаныытын комплекса:

Төбөттөн сыыйа саҕалаан, атах тилэҕэр тиийэ оҥоһуллуохтаах.

1.Моойго оҥоһуллар хамсаныылар.

2.Илиини бөҕөргөтөргө туһаайыллыбыт эрчиллиилэр.

3. Сис тоноҕоһун эрчийэргэ аналлаах хамсаныылар.

4.Атаҕы эрчийэр хамсаныылар (тобук сүһүөхтэрин эрчитии, сото сүһүөхтэрин эрчийии, биир сиргэ хаамыы, сүүрүү. Ии курдук төгүрүччү суксуруһан хаамабыт. Хардыылаатар хардыылаан иһэбит.Тохтоо,миэстэ5эр,бука бары маннык гынабыт…).

5.Сис тоноҕоһун сынньатыы.

6.Холкутуйуу хамсаныылара.(Сирэй былчыҥнарын холкутатар хамсаныылар).

7. Тыыныы гимнастиката.

8.Харах гимнастиката.

9. «Ким атаҕар уһуннук турарый?» куоталаһар эрчиллиини оҥорторуу.

Маннык эрчиллиини бастаан учуутал көмөтүнэн, кэлин оҕолор уочаратынан физмүнүүтэни ыыталлар, оҥорор комплекстарыгар учуутал хонтуруолунан бэйэлэрин эрчиллиилэрин киллэрэн биэрэллэр. Физкультминутка бүтүүтүгэр ыыппыт оҕо үлэтэ сыаналанар, ол кэлэр дьарыгы ыытарга көмөтө улахан буолар.

Доруобуйатынан хааччахтаах оҕону кытта үлэлииргэ уруок кэмигэр хайаан да сылаас-сымнаҕас, үчүгэй эйгэни үөскэтэр наада, оҕо кыра да ситиһиитигэр болҕомто хайаан да ууруллуохтаах, онон оҕо үөрэнэргэ көҕүн үрдэтэҕин. Оҕо доруобуйатын харыстыыр технологиялартан биирдэстэрэ – үлэ көрүҥүн уларыта сылдьыы буолар. Холобура, география предметин үөрэтиигэ болҕойон истии, кэпсээһин, бэсиэдэлэһии, кинигэнэн, атлаһынан үлэ, ыйытыыга хоруйдааһын, суруйуу, үтүгүннэрэн уруһуйдааһыны – самостоятельнай уонна практическай үлэ арааһын туһаныахха сөп.

Доруобуйатынан хааччахтаах оҕо түргэнник сылайар, болҕомтото ыһыллаҕас буолар. Маннык оҕолор үөрэх ноҕоруускатын ыараханнык уйаллар. Онон оҕо сылайарын уонна доруобуйата мөлтүүрүн чэпчэтэр, сэрэтэр үлэ (профилактика) быһыытынан уруок устатыгар физкультминутканы киллэрэр хайаан да наада.

Физкультминутка сылайбыты, күүрүүнү устар, өй үлэтин чөлүгэр түһэрэргэ туһуланар. Уруок эбэтэр дьарык ортотугар 3-5 физкультурнай хамсаныыны оҥорторуу оҕо тирэх – хамсанар аппараатын, киин ньиэрбэтин систиэмэтин уонна этин-сиинин барытын тупсарар.  Физкультминутканы уруок саҕаламмыта 20-25 мун. буолтун кэннэ, эбэтэр оҕо сылайбытын бастакы бэлиэлэрэ көстөн бардаҕына (болҕомтото ыһыллан, сылайбыт чинчилэнэн, осанката уларыйан бардаҕына) саҕалыыр ордук. Предмеккэ эрэ буолбакка уруок тематыгар эмиэ сөп түбэһиннэрэн сөпкө таҥыллыбыт физкультминутка оҕо үөрэх матырыйаалын көдьүүстээхтик ылынарыгар төһүү буолар.

Доруобуйатынан хаачахтаах оҕоҕо уруок кэмигэр физкультминутка ыыталларыгар кэккэ ирдэбиллэр:

-        Маннык хамсаныылар толоруллуулара судургу, оҕо сааһын, тус уратыларын, этин-хаанын уонна психологическай сайдыытын(уйулҕатын сайдыытын) көрөн таҥыллыахтаах.

-        Оҕо интэриэһин учуоттаныллыахтаах.

-Комплекска киирэр хамсаныылар ис хоһооннорунан, формаларынан араас буолуохтаахтар.

-Уруок кэмигэр хамсаныыга 2-3 мүнүүтэ бэриллэр.

-эрчиллиини толорорго оҕо былчыцын араас бөлөҕө барыта кыттарын ситиһиллиэхтээх.

Маннык эрчиллиилэри оҥоро туран, үөрэтэр темаҕа ис хоһоонугар сөп түбэһэр кылгас хоьооннору үөрэттэххэ түргэнник ылынар.Тыллара хамсаныыга сөп тубэһэр,саҥара-саҥара оҥоһуллар.Оҕо өйгө чиҥник тутар, саҥарар саҥата сайдар.

Эрдэ турбут о5олор

Петр Тобуруокап

Эрдэ турбут оҕолор

Мээчик хапса сылдьаллар, (Мээчик хабар курдук ойоллор)

Хойут турбут оҕолор

Хомойоннор ытыыллар.(Ытаабыта  буолан харахтарын соттоллор).

От быыһыттан ыҥырыа

Дыыгынаан субу тахсыа,(дыыгыныыбыт)

     Оччоҕо эн хаһыытыаҥ,

Охто-охто куотуоҥ.(сүүрбүтэ буолабыт).

Ойуурга отоннуу барабыт (дьиэрэҥкэйдиибит)

Отоннуу-отоннуу  (отон хомуйабыт)

Ойууга отоннуур

Кэрэтиин,кэрэтиин! (дьиэрэҥкэйдиибит)

Дыыгыныы-дыыгыныы(дыыгыныыбыт)

Тигээйи көттө.(илиибитин туттан кеппутэ буолабыт)

Дыыгыныы-дыыгыныы(дыыгыныыбыт)

Сибэккигэ олордо.(дыыгыныыбыт ,олоробут)

Дыыгыныыр ыҥырыа(дыыгыныыбыт)

Бастакы сибэккигэ олордо (миэстэбитин уларытабыт)

Иккис сибэккигэ ойдо(ойобут)

Ус  сибэккигэ ойдо,олордо.(миэстэбитигэр төннөбүт)

 Күнү быһа биһиги

Хаамабыт, сүүрэбит.

Күнү быһа биһиги

Ойобут,хаамабыт,сүүрэбит.

                                                    Күн

И.Гоголев

Күн,күн,

Күндүл күн.(илиибитин уунабыт)

Күн,күн,

Сандал күн .(илиибитин уунабыт)

Күн,күн,

Орой күн. (илиибитинуунабыт)

Этиҥ

И.Гоголев

Үөһэ лиҥ-лиҥ (сутуругу сутурукка охсобут)

Эттэ этиҥ,

Сааллар лүҥ-лүҥ(сутуругу сутурукка охсобут)

Тыаһа сүрүн! (кулгаахпытын саба туттабыт)

Ыраах лиҥ-лиҥ (сутуругу сутурукка охсобут)

Этэр этиҥ

Сааллар лүҥ-лүҥ(сутуругу сутурукка охсобут)

Тыаһа сүрүн! (кулгаахпытын саба туттабыт)

Куоска

Е.Васильев

Куоска-тиигирбыраата,(куоска курдук ньылбыйан хаамабыт)

Хахай,леопард,пантера,(куоска курдук чэпчэкитик хаамабыт)

Барс,бэдэр,ягуар-(чэпчэкитик ыстанабыт)

Барыларын уруута.

Кулунчук

Е.Васильев

Тураҕас кулунчук,

Көрүлүүр - нарылыыр,(аҥар атахпытыгар хаамабыт ,илиибитин көлүйэр курдук туттабыт)

Быыппаста-быыппаста

Аһатыам, харайыам, (от биэрбитэ буолабыт)

Ыҥыырдыам, көлүйүөм,

Ыһыахха да сүүрдүөм.

Туруйа,туруйа

Уһун атах туруйа

Уҥа атаҕар дугунна( уҥа атахпытын үөһэ көтөҕөбүт)

Хаҥас атаҕынан хардыылаата(хаҥас атахпытын үөһэ көтөҕөбүт )

Онтон эмиэ

Уҥа,хаҥас( уҥа атахпытын үөһэ көтөҕөбүт)

Уҥа,хаҥас хардыылаата.( хаҥас атахпытын үөһэ көтөҕөбүт)

Биир,икки,үс

үс,икки,биир

Булчут ыт ууга киирдэ,(ыт курдук ууну харбыыбыт)

Биир,икки,үс

Кус оҕолорун итигэстиир,(тарбахпытыгар улаханнык ааҕабыт)

Биир,икки,үс

Үс,икки,биир

Бииргэ мунньан кэккэлэтэр.

Тииҥ

А.Николаев

Тиит дьиэлээх

Тииҥ диэммин,

Тииттэн тииккэ ыстанабын, (ойобут-ойобут)

Тииттэринэн айанныыбын.(ыстанабыт-ыстанабыт)

Тиит дьиэлээх

Тииҥ диэммин,

Эриэхэнэн эбиэттиибин

Тиит туораҕын тиниктиибин.