"Қима және оларды орындау" тақырыбына сабақ жоспары (9 сынып)

Сызу пәні. 9сынып		Күні:
Тақырыбы		Қималар.  Тілік пен қиманың арасындағы  айырмашылығы
Мақсаты		-оқушыларға қима және тілік туралы түсінік беру және білімдерін толықтырып, қима  және тілік түрлерімен таныстыру және мәліметтер беру. – дамытушылығы: оқушылардың байқау және ойлау қабілеттерін арттыру. -оқушыларды айтылған тапсырмаларды мұқият, ұқыпты орындауғаүйрету.
Күтілетін нәтиже		А)Қима мен тіліктің  проекциясын салуды   үйренеді. Ә) Қама мен тілікті ажырата алады. В)  Қима мен тіліктің түрлерін біледі және сызбада орындай алады.
Сабақтың барысы
Кезеңі/Уақыты	Мұғалімнің әрекеті		Оқушының әрекеті
Кіріспе бөлім 8минут Тұсаукесер 5 минут Негізгі бөлім 25 минут Қорытынды бөлім 7 минут Рефлексия.	Тікелей  сұрақ- жауап әдісімен үй тапсырмасын тексеру. «жуан» және «жіңішке» сұрақтар 1Проекцияның неше түрі бар? 2.Қиам мен тілік сызбада қандай жағдайда қолданылады? 3Проекциялаушы жазықтықтың неше түрі бар? 4.Жазықтықтар қалай аталады? 5.Аксонометриялық жазықтықта қалай суреттеледі « Проекция » түрлерін  жазу арқылы топтасады. Қима деп детальді жазықтықпен ойша қиғаннан шыққан фигура кескінін айтамыз. Қимада деталь ойша кесіледі де, оны қиюшы жазықтықта орналасқан бөлігі ғана кескінделеді. Детальді қиюшы жазықтықтың арғы және бергі жағында орналасқан бөліктері сызылмайды. Қима сызбаны оқуды жеңілдету үшін қолданылады. Нақтырақ айтсақ белгілі заттың пішінің ұғынуға, көріністер санын, сызбалық орындау уақытын азайту үшін қолданылады. Тілік дегеніміз бір немесе бірнеше жазықтықпен ойша қиылған тетік бөлшектің кескіні. Тілікте нәрсенің қиюшы жазықтықтың өзінде және оның ар жағында жатқан бөліктерді кескіндеп көрсетеді. Тілік нәрсенің ішкі құрылысын сызбада анық және түсінікті етіп көрсетуге мүмкіндік береді. ·         Тек бір қиюшы жазықтықтың көмегіменалынған тіліктіқарапайым тілік деп атайды. ·         Горизонталь тілік деп горизонталь проекциялар жазықтығына параллель қиюшы жазықтықтың көмегімен алынған тілікті айтады. ·         Вертикаль тіліктер-қиюшы жазықтық горизонталдь проекция жазықтығына перпендикуляр орналасады. Вертикаль тілік фронталь тілік және профиль тілік болып екіге бөлінеді. ·         Егер қиюшы жазықтық горизонталь проекциялар жазықтығына қандай да болмасын бұрыш жасай орналасса, ондай тіліккөлбеу тілік деп аталады. Қабаттасқан қиам          Оңашаланған қима Қимаға мысал Тілік дегеніміз бір немесе бірнеше жазықтықпен ойша қиылған тетік бөлшектің кескіні. Тілікте нәрсенің қиюшы жазықтықтың өзінде және оның ар жағында жатқан бөліктерді кескіндеп көрсетеді. Тілік нәрсенің ішкі құрылысын сызбада анық және түсінікті етіп көрсетуге мүмкіндік береді. ·         Тек бір қиюшы жазықтықтың көмегіменалынған тіліктіқарапайым тілік деп атайды. ·         Горизонталь тілік деп горизонталь проекциялар жазықтығына параллель қиюшы жазықтықтың көмегімен алынған тілікті айтады. ·         Вертикаль тіліктер-қиюшы жазықтық горизонталдь проекция жазықтығына перпендикуляр орналасады. Вертикаль тілік фронталь тілік және профиль тілік болып екіге бөлінеді. ·         Егер қиюшы жазықтық горизонталь проекциялар жазықтығына қандай да болмасын бұрыш жасай орналасса, ондай тіліккөлбеу тілік деп аталады. Топтарға тапсырма беріледі «Қима мен тілік» тарауы бойынша  мәтіндер, ережелер, сұрақтар дайындау арқылы тақырыпқа негізделген таныстырылым әзірлейді.  (38-41 беттер арасында) мәтінімен жұмыстану дағдысын қалыптастыру. Топтар танысытрылым әзірлейді 1-топ. Тілік ж/е қима туралы жалпы мағлұмат беру. 2-топ. Көрініс пен тілікті біріктіру. 3-топ. Күрделе тіліктер. 4-топ. Қималар.Тілік пен қиманың арасындағы  айырмашылығы Топтағы оқушылар таныстырылымдарын қорғайды. Оқушылардың таныстырылымдары тыңдалады. Мұғалім бақылайды. Ынталандыра отырып,бағалайды: Мұғалім бақылаушыға берген  «бағалау парақшасы» бойынша топтардың  пікірін  тыңдайды.		Үй тапсырмасы бойынша оқушылар кезектесіп сұрақтарға жауап береді. Жаңа тақырыпты  түсінеді Салыстырады, ашады, талдайды Шығармашылық жұмыстар құрастырады Таныстырылым әзірлеу арқылы тақырыпты кеңінен түсінеді Мәтінмен танысады. Интерактивті тақтаға сұрақтарды дайындайды. Әр топтан бір бақылаушы болады олар топтарды  бағалайды. Тақырыпты меңгергендіктерін тексеру үшін «пицца» әдісімен  топтық сұрақтар әзірлейді Топтық жұмыс барысында «бағалау парақшасымен » топтар өзара бір-бірін бағалайды; Сұрақтарға жауап бере отырып, пікірлерін ортаға салуды,қорытынды жасай білуге үйренеді. Рефлексия. Сұрақ-жауап арқылы алған білімдері туралы түсінік қалыптастырады оқушының қолындағы парақша түсіне қарай тобын табады. Түсінеді, ойлайды Көрсетеді жазады
Үйге тапсырма	№7 графикалық жұмыс
Жиынтық бағалау	Формативті бағалауды, кері байланыста берілген жауаптарды ескеріп,жиынтық бағаны қояды.		Не  білемін?,  Нені білдім?, Нені білгім келеді?

Практикалық  сабақ:  Мектептегі  «Құрастыру  сызбалары»  сабағының  жоспарын жасау.

Сабақтың тақырыбы: «Құрастыру сызбалары».

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі:  құрастыру  мен  бақылау  үшін  берілген  бірнеше  тетіктер бұйымдардың кескіндерін қамтитын сызбалар туралы  түсініктер беру.

Дамытушылығы: оқушының сабаққа деген қызығушылықтарын оятып, сызу біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру. Сызу аспаптарын тиімді пайдалануға үйрету.  Оқушылардың  сызу  қабілеттерін  қалыптастырып,  білімге  деген кұштарлығын ояту.

Тәрбиелігі: оқушыларды ұқыптылыққа, тиянақтылыққа, ізденімпаздылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Пәнаралыц  байланыс: технология,  математика,  геометрия,  бейнелеу  өнері. тарих.

Көрнекті қуралдар: плакаттар, кеспелер, буклет, кітап.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру.

1.Сынып оқушыларымен сәлемдесу.

2.Сынып тазалығын тексеру.

3.Кезекші арқылы сынып оқушыларының сабаққа қатысуын түгелдеу.

4.Оқушылардың құрал - жабдықтарын тексеру.

5.Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын айту. Өткен сабақты қайталау.

1.Оқушыларға кеспе тарату.

2.Тақтаға оқушыларды шығарып сұрақ -жауап арқылы өткен тақырыпты  сұрау.

3.Жаттығу орындау.

Жаңа тацырыпты түсіндіру.

Әр түрлі машиналардың механимздерінде кездесетін қосылыстарды типтік қосылыстар депатайды. Оларды станоктар, автоматтықжелілер және т.б. жасауда пайдаланады. Типтік қосылыстарды қолдану, машиналарды құрастыру және жасау жұмыстарын  әлдеқайда  жеңілдетеді.  Сызуда  тетіктердің  типтік қосылыстарының кескіндерін жиі қарастыруға тура келеді. Олардың кейбіреулері оқулықтағы 209-суретте көрсетілген. Тетік қосылыстардың түрлері тетіктердің қосылыстары ажыратылатын және ажыратылмайтын болып бөлінеді. Ажыратылатын қосылыстарға құраушы тетіктерді  бүлдірмей ажыратып  алуға  болатын  қосылыстар  жатады.  Ажыратылмайтын қосылыстарға  тетіктерді  бүлдірмей  ажыратуға  болмайтын  қосылыстар  жатады. Техникада  тетіктердің  мынадай  негізгі  қосылыстарын  қолданады:  болтты шпилькалы,  шпонкалы,  тойтармалы  (заклепка),  штивті,  дәнекерлі,  бұрандалы 43(винт).209-суреттегі кескіндерге зер салып қараңдар. Бір бағанға ажыратылмайтын қосылыстардың аттарын жазыңдар. Қосылыстардың аттарынан кейін жақша ішінде олардың  меңзер көрсеткіштерінде  белгіленген  әріптерін  жазыңдар.  Егер  сендер қандай  қосылыстар  ажыратылатын,  ал  қандай  қосылыстар  ажыратылмайтын екендігін  дұрыс  анықтасаңдар,  онда  ажыратылатын  қосылыс аттарынан  кейін жақшада түрған әріптерден сенімді деген сөзді құрастыруға болады.Стандартты тетіктер. Тірқатар тетіктер мен қосылыстар өлшемдері мен пішіндерін таңдау шектелген. Бұйымдардың әр түрлі типтері үлгі стандарттарының анықталған санына келтірілген. Жалпы машина жасау саласына арналған бұйымдардың немесе конструкциялық  элементтердің  (бекіту  тетіктері,  бұрғылар,  кескіштер және  т.б.) конструкциялық  стандартпен  анықталған.  Бұл  оларды  мамандырылған өнеркәсіпорындарында  жасауға  мүмкіндіктер  береді.  Соның  нәтижесінде  еңбек  өнімділігі жоғарылайды және бұйымның өзіндік қны азаяды.Стандартты тетіктердің  өзіне  қатысты стандарттарын кескіндеу  ережелерін белгілеп  беруіне  байланысты  оңайлатылған.  Бұл  ережелер  бойынша  бірқатар ықшамдаулар да қарастырылған.Өзара  ауысымдылығы. Стандарттау  тетіктердің  өзара ауысымдылығына мүмкіндік береді. Мемлекеттік стандарттар кестелерді қамтиды, оларды пайдаланып ең үлкен және ең кіші өлшемдерді анықтайды. Осы өлшемдердің арасында берілген өлшем өзгере алады. Сондықтан стандарттарға сәйкес келетін тетіктер бірін-бірі ауыстыра алады.44Стандартталған тетіктер мен қосылыстар сызбаларын құру және оқу Бұқаралық  және  ірі  сериялық  өндірісті ұйымдастыру,  міне,  осыған  негізделген. Мысалы, бірнеше винттер мен  гайкалар істен шығып, клапандар желінгендіктен машина бұзылды делік. Бұл үлкен мәселе емес. Ол тетіктер стандарттарған. Оларды дүкеннен сатып алуға болады. Олар істен шыққан тетіктерді толығымен ауыстыра алады.Өзара ауысымдылықтың пайдасы 1826 жылдың өзінде Тула қару-жарақ зауытында айқын  көрінгенді. Қоймадан  таңдамай  30  мылтықты  алып,  оларды  бөлшектеп, 45тетіктерін араластырып жібереді. Содан кейін мылтықтарды қайтадан жинастырады. Сонда  олар  дүрыс  жұмыс  істейтін  болып  шықты. Қазіргі  кезде  өндірістің автоматтандырылуы және ЭЕМнің пайдаланылуы жағдайында бүйымдардың өзара ауыстырымдылығына қажетті дәлдік өте жоғары деңгейге жетті.

IV.   Қорытынды:

жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, үш оқушыны тақтаға шығарып  жаңа  сабақ  жайлы  түсініктерін сұрап,  дайындап  келген  сызбалардың  қайсысы  бұзылмай,  қайсысы  бұзылып  алатынатындығын сұрап, оның көрінісін тақтаға сыздыру.

V.Оқушылардың   графикалық   жұмыстарын   бағалау.Білімділігімен, тапқырлығымен,  алғырлығымен  көзге  түскен  оқушыларды  бағалап,  марапаттау қағазын тапсыру.

Үйге тапсырма.210-суреттің сызбасын сызу. Күнделікті түрмыста қолданатын заттардың  ажыратылатын жэне  ажыратылмайтын  қосылыстарын  өмірдегі көріністеріне қарап сызып келу.

Пәні: Сызу                                                 Күні:                                                         Сынып:9

Сабақтың тақырыбы:      

Қималар.

Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік:               Нәрсенің қималарын орындап, сызбаға орналастыруға

                                      үйрету, өз беттерімен ізденіп жұмыс жасауға дағдыландыру,

                                      өздерінше ой қорыта білуге, таным мүмкіндігін анықтап,

                                      сауатты, сызбаларды көркем түсіре білуге үйрету.    

ә) Дамытушылық:       Шығармашылық жұмысты іздену барысында білімдерін

                                      тереңдетіп, ой-қиялдарын, өз бетімен шешім қабылдау,

                                      белсенділігін, танымдық қабілетін дамыту.

б) Тәрбиелілік:            Өзіндік және логикалық ойлау қабілеттерін арттыру,

                                      оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге, жетекшілік қасиетін

                                      дарытуға, эстетикалық әсемдікті тани білуге үйрету. 

Сабақтың көрнекілігі:  А4 пішіміндегі қағаз, қарындаштар, сызғыш, өшіргіш, шеңберсызар және т.б.

Сабақтың өту барысы:

1.      Ұйымдастыру кезеңі.

2.      Үйге берілген тапсырманы тексеру.

3.      Жаңа тақырыпты түсіндіру.

4.      Тапсырмаларды орындау.

5.      Сабақты бекіту.

6.      Үйге тапсырма.    

Сабақтың барысы:Алдыңғы тарауда көріністер деп аталатын кескіндермен таныстық. Негізгі, қосымша және жергілікті көріністер туралы түсінік алдық. Сызбаны орындағанда көріністер саны ең аз болуы, бірақ нәрсенің пішінін осы сызба бойынша анықтауға жеткілікті болуы керек дегенбіз. Бір көрініс жеткіліксіз болса, нәрсенің екінші көрінісін салады. Бұл да жеткіліксіз болса, нәрсенің үшінші көрінісін салуға болады. Егер негізгі көріністер нәрсе бөлігінің пішінін анықтай алмаса, қосымша көріністі пайдалануға болады. Алайда іс жүзінде пішіні сызбадағы көріністер көмегімен ғана анықталмайтын тетікбөлшектерді кездестіруге болады. Мысалы, сомын (гайка) кілтінің сызбасына зер салып қараңдар (125-сурет). Екі көрініс бойынша кілт тұтқасының пішінін анықтауға болмайды. Оның тіктөртбұрыш не сопақша тәрізді болуы мүмкін. Бұл жағдайда басқа негізгі не қосымша көріністердің де себі тимейді. Сондықтан нәрсенің пішінін толық ұғынуға, көріністер санын азайтуға және сызбаны орындау уақытын қысқартуға мүмкіндік беретін кескіндерді қолдану керек. Осындай кескіндердің бірі - қима. Қима - сызбаны оқуды жеңілдету үшін пайдаланылатын шартты кескін. Қиманың пайда болуын қарапайым сомын кілтінің сызбасын салып көрсетейік. 126, а- суретте кілттің қиғаш бұрышты фронталь диметриясы көрсетілген. Оның тұтқасын симметрия осіне перпендикуляр а жазықтығымен ойша қияйық. Осы а жазықтығын қиюшы жазықтық деп атайды. Қимада пайда болған фигура айқын көрінуі үшін сомын кілті қиылған жерінен шартты түрде ажыратылып, 126, ә-суретте көрсетілген. Қиюшы жазықтықты қима фигурасымен қоса, вертикаль осьтен (і) айналдырып, сызба жазықтығымен беттестіреміз (126, б-сурет). Сонда сомын кілтінің сызбасы негізгі бір көріністен және қимадан тұратынын көреміз. Енді кілттің сызбасы оның пішіні туралы толық мағлұмат береді.

    Қима деп нәрсені жазықтықпен ойша қиғаннан шыққан фигураның кескінін айтады. Қимада нәрсе ойша кесіледі де, оның қиюшы жазықтықта орналасқан бөлігі ғана кескінделеді. Нәрсенің киюшы жазықтықтың арғы және бергі жағында орналасқан бөліктері қимада сызылмайды. Сызбада қима фигурасын сызықтап көрсетеді. Сызықтау тұтас жіңішке сызықпен орындалады. Оның жуандығы шамамен s/3-ке тең деп жоғарыда айтылды. Сызықтау 45-қа тең бұрышпен көлбейтін және арақашықтықтары 2¸2,5 мм болатын сызықтармен жүргізіледі. Қиюшы жазыктықтың сызбадағы орны үзік сызықпен көрсетіледі. Бұл жуан сызық қима сызығы деп аталады. Ол негізгі контурды қиып өтпеуге тиіс. Қима сызығына перпендикуляр етіп екі жіңішке тұтас сызық жүргізіледі. Бұл екі жіңішке сызықтың ұштары нұсқамалармен аяқталады (127-сурет). Нұсқамалар қимаға қарау бағытын көрсетеді. Нұсқамалардың жанына кириллица (орыс) алфавитінің бас әріптері жазылады. Қиманы сызбада бос орынға салуға болады. Бұл жағдайда қиманың жоғары жағына "А—А" немесе "Б—Б" деп жазылады, яғни орыс алфавитінің бас әрпі сызықша арқылы екі рет жазылады. Қима сызбада түрліше орналасатынын байқаған боларсыңдар. 126-суретте қима көріністің үстіне онымен қабаттастыра сызылған.

Үйге тапсырма беру: 132-суретте көрсетілген тетікбөлшектердің бас көріністерін және көрсетілген қималарын сал. Аксонометриядағы өлшемдерді қималарға түсір.