«Использование новых технологий как фактор повышения качества преподавания татарского языка и литературы»

 «Кто постигает новое, лелея старое, тот  может быть учителем»

Конфуций

Кереш

         Белем бирү гуманизациясе – иң беренче очракта ул үз эченә шундый максатны ала: укучыларың белем үсешен, үз аллы булып формалашуда тора.

         Бүгенге көндә балалар мәгълүмати технологияләр белән бик иртә таныша. Мәктәп баласы булган өйдә компьютер булмыйча калмый. Алай гына да түгел, хәзер кайбер балалар бакчасында да заманча технологияләрне үзләштерү мөмкинлеге тудырылган. Шуңа да еш кына укучы бүген укытучыга караганда да күбрәк белә. Әгәр дә элек мәктәп баласы өчен мәгълүмат чыганагы булып китап һәм мөгаллим торса, бүген ул барлык кызыксындырган сорауларга җавапны интернет челтәре аша да таба ала. Шуңа да хәзерге педагоглар үсмерләрне үз фәне белән кызыксындыру, аларның игътибарын җәлеп итү өчен төрле хәйләләр уйлап табарга — шул ук мәгълүмати технологияләрне үзләштерергә һәм аларны укыту процессында кулланырга тиеш. Дөнья үзгәрә тора һәм заманнан артта калып, искечә укытуны дәвам итәргә һич кенә дә ярамый.

         Информацион компьютер технологиясен кулану укытучының материал сайлауда, укыту  эшмәкәрлеге формасын һәм уку - укытуда көчле тәэсир ясый, аны мавыктыргыч, информацион һәм эмоциональ бай итеп үстерүдә зур мөмкинек бирә.

         Ләкин,  татар теле һәм әдәбият укытучысының эшмәкәрлегендә иң әһәмиятле юнәлеш – укучылар өчен иң перспектив, кызыклы ысул һәм уку - укыту алымнарын эзләү. Бүгенге көндә татар теле һәм әдәбиятны өйрәнүдә яңа технологияләрне кулану дәресне кызыклы үткәрүдә уникаль мөмкинчелек бирә.Татар теленең информацион культура аша  үсүе һәм формалашуы информацион -  коммуникатив технологияләрне кулану укучыларны  түбәндәге осталыкларын арттыра:

·        Эзләнүләрне тормышка ашыру, кабул иткән  мәгълүмәтне системалаштыру һәм йомгаклау;

·        Проект эшмәкәрлегендә катнашу,эзләнү эшләрен оештыру һәм үткәрүдә катнашу;

·        Телдән призентацияләргә материаллар иҗат итү, компьютер техногиясе баскычында куллану;

·        Виртуаль киңлекта аралашу, Интернет чилтәрендә эшли белү.

Төп өлеш

         Информацион технологияне конкрет материалны өйрәнү этабында кулланырга мөмкин, шулай ук  махсус әзерләнгән компьютер программалары күнекмәләр өчен һәм өйрәнелгән теоретик материалны ныгыту өчен уңайлы.

Укытучылар моны үзләре дә аңлый. Шуны әйтәсе килә,безнең  гимназиядә дәресләрдә мәгълүмати технологияләрдән файдалануга зур роль бирелә. Бүген без укучыларыбызга шушы мәктәптә рус телле укучыларга татар теле укыту процессына яңа технологияләрне кертеп җибәрү бүген көн тәртибенә куелган мәсьәлә. Әлбәттә, кулыңа акбур тотып, такта янына басып та кызыклы дәресләр биреп була, ләкин заман үз таләпләрен куя. Укучылар алдында абруең булсын өчен хезмәттәшлек педагогикасын куллану зарур. Менә шушы методика кысаларында балаларны үз тирәңә оештырып, аларда кызыксыну бер дә бетмәслек итеп эшләргә кирәк.

Тәжрибәнең максаты теоретик нигезләнү, татар теле һәм әдәбият яңа технологияләр ярдәмендә укытуның сыйфатын күтәрү .

Тикшеренү объекты булып – татар теле һәм әдәбият укыту процессы, шартлар тудыруда укыту активизация эшмәкәрлеге ярдәмендә иформацион компьютер технологияләрен кулану.

Тикшеренү предметы булып – мәктәптә татар теле һәм әдәбият дәресләрен укытуда информацион технологияләрне кулану.

Максат, объект һәм предмет яраклашуын тикшерсәң алдагы гипотизаны чыгарырга мөмкин – татар теле һәм әдәбиятне өйрәнүдә эффектив чараларны үстерү һәм актив, үз аллы, иҗади, практик эшмәкәрле укучыларны уку – укыту процесында информацион технологияләрне кулану бик уңайлы, әгәр ул уку һәм тәрбияләү процессында дөрес кулланса.

Максатка ирешү өчен һәм гипотизаны тикшерү өчен алдагы мәсьәләләр куела:

·        Татар теле һәм әдәбиятны өйрәнүдә инфорацион компьютер технологиясе куллануда педагогның ихтыяҗын билгеләү

·         Татар теле укытуны формалаштыруны һәм кызыксындыруны дәлилләү, танып белү эшмәкәрлегенә уңай караш;

·        Укучыларның интеллектуаль сәләтен камилләштерү,уку  кимәлен һәм белем сыйфатын күтәрү

Укучыларның әдәби китап укырга теләкләре булмавы, туган телгә, мәдәниятка карата кызыксынулары сүрелүе – заманыбызның борчылуы күренешләренең берсе. Телебезгә карата битарафлык исә тагы да хәвеслерәк. Уку – укыту системасында бу мәсьәлә бигерәк тә кала мәктәбендә көнүзәк улып тора. Татар теле һәм әдәбиятына карата битарафлык укучының сөйләм ярлыгы, тел күренешләрен аңламау нәтиҗәсендә туа.Һәм бу проблеманы яңа  технологияләр ярдәмендә хәл итергә мөмкин. Гомумән, методик әдәбиятта бу юнәлешне төрлечә атыйлар: компьютер технологиясе, мәгълүмәт технологиясе , мәгълүмәти – аралашу технологияме, мультимедия технологиясе. Ничек кенә әйтелмәсен, укучыларның эшмәкәрлеген оештыру  өчен дәрестә компьютер кулану күз алдында тотыла.

Эльберт Хаббард әйтүенчә: «Укытуның  максаты – укытучысыз эшләргә өйрәтү»

Һәм мин компьютерны түбәндәге  очракларда куланам:

·        Яңа теманы аңлатканда;

·        Яңа теманы үткәннән соң гадәти күнекмәләрне кабатлаганда;

·        Материалны үзләштерүне тест формасында тикшергәндә;

·        Үтелгәннәр буенча схема – иллютрация ясаганда;

·        Йомшак өлгәшүче укычылар белән эшләгәндә

·        Үз аллы белем алганда.

Билгеле булуынча, яңа технологияләрне кулланганда:

·        Уку – укыту прцессыным хөжемтәсе арта;

·        Укучылының танып – белү эшмәкәрлеген, фикерләүләрен үстерә;

·        Туган якка, милли традицияларга һәм, гөреф – гадәтләргә, мәдәнияткә карата сөю һәм хөрмәт тәрбияли

Бу технологияләр заман мәктәбе куйган тәлапләргә, яңа булуын белем бирүе стандартларына җавап бирә һәм шушы алымнары файдалануы кала мәктәпләрендә яхшы хөҗүмтәләргә ирешергә ярдәм итә дип уйлыйм.

Укыту процесында компьютер кулану өлгерешнең сыйфатын күтәрергә дә ярдәм итә. Компьютер ярдәмендә үткәрелгән дәрес белән генә чикләнми, үз аллы куллану мөмкинлеген күз лдында да тотырга кирәк. Минемчә, киләчәктә һәр укытучы  балаларның өйләренндәге шәхси компьютеры буенча интернет челтәре аша дистанцион дәрес тә үткәрергә мөмкин.

Татар теле һәм әдәбият  дәресләрендә тәнкыйтле фикерләу үсеш технологиясен кулану – уңышлы алымнарның  берсе. Иҗади фикерләүне үстерү ул башлангыч нокта, яңа идеяләр  чыганагы.Мәгълүмәтне укучылар төрлечә кабул итәләр, шуның өчен укытучы материалны сайлый белергә тиеш. Эшләү барышында укытучы мәгълүмәт биреп кенә калмый, ә укучыларның эшмәкәрлеген кирәкле юнәлешендә оештыра – моның төп максаты – укучыны шәхес буларак үстерү.

Бу этаплар әдәбият дәресләрендә куллану омтышлы. Һәм күп очракларда бирелгән әсәрләрне укыганнан соң кластер алымын куланам.

Кластер – материалны график ысул ярдәмендә оештыру, төрле фикерләү формасы, Бер сүзне, теманы, төшенчәне ачыклаучы сүз һәм сүзтезмә.

Бу алымның эзмә- эзлелеге ябай һәм логик яктан нигезләнгән:

·        Такта уртасында (итерактив тактада) тема яки идеяның «йөрәге булган төп сүзне, геройны язу;

·        Төп сүзне тирәләй идеяны, факторларны, образларны ачыклай торган сүзләрне язу.

Текстны уку барышында килеп чыккан сүзләр яки сүзтезмәләр туры сызыклар, уклар белән төп сүзгә кушыла.Нәтиҗәдә, үзендә бирелгән тема буенча тулы мәгълүмәт туплаучы структура барлыкка килә, ул уй – фикерләрне график рәвештә чагылдыра.

Кластер белән эшләгәндә түбәндәге кагыйдәләрне истә тотабыз:

·        Уйга килгә һәр сүзне язып, иҗади хыялга ирек бирәбез;

·        Бирәлгән вакытны максатлы файдаланып, фикерләрне тылы һәм җентекле агылдырырга;

·        Алдан уйланган план буенча гына эшләми, мөмкин тиклем күбрәк бәйләнешләр төзергә.

Бу система ярдәмендә укучы зур күләмле мәгълүмәт ала.Укытучы максатына карап, укучыларга үз аллы индивидуаль эш төре бирә яки күмәк эш рәвешендэ бергәләп компьютер технологиясе ярдәмендә слайдлар ярдәмендә фикер алушуны дәвам итерлек эш оештыруга әзерләнеп килергә.

Үземнең эшемдә мин башлангыч сыйныфларда сөйләм телен үстерү өчен тагын Бер яңа технологияны актив кулланырга тырышам:

Мнемоюл һәм мнемотаблицалар белән эшләү.

Мнемоюл ( мнемоника – хәтердә калдыруны җиңеләйтү кагыйдәсе һәм юллары) – информация салынган схема, яки конкрет булмаган шартлы билгеләрдән образларга күчү ул.Ул укучынын фикерен баета, игътибарын баета.

Сөйләмнең грамматик төзелешен формалаштыруга ТРИЗ элементларын файдалану яхшы нәтиҗә бирә. ТРИЗ (теория развития изобразительных задач). Монда табигатьнең урчү барышын сүрәтләү.

Компьютер программасы белән эшләгәндә традицион эш дәфтәренең әһәмиятен онытырга да ярамый. Яңа теманы өйрәнгәндә кирәкле билгеләрне, кагыйдәләрне дәфтәргә язу кирәк.

Теманы аңлатуда, дәресне йомгаклаганда һәм максат куюда компьютер кулану алымнарын билгеләү – митодик бурыч. Уку программасы белән эшләү күнекмәләрен ныгытканда укучылар арымаска, вакытны бушка үткәрмәскә тиешбез.

Информацион технологияләр кулланган дәрезләрдэ уку материалы балалар өчен кызыклы һәм кабул итүе уңай.

Укучы компьютер ярдәмендә һэм дәреслектән укып, укытучының аңлатуы Аша үзләштергән кагыйдәләрне оста кулланып, башындагы фикерләрне ак биткә төшерә ала икән, педагог куйган максатына иреште диергә мөмкин. Татар теле һәм әдәбиятен укытканда мәгълүмәт технологияләрен кулану файдалы һәм отышлы.

Чөнки, җәмгыять, фән һәм техниканың үсеше мәгариф системасы алдына заманча укыту чаралары куллану кирәклеге бурычын куя. Дәресләрдә уңайлы педагогик һәм психологик тикшерүнеләргә нигезләнеп заманча укыту алымнары һәм ысуллары куллануы – бүгенге көн  талабы. Татар теле дәресләрендә мин электрон дәреслекләр , электрон сүзлекләр, интерактив такта кулану, минемчә, укытучы алдында зур мөмкинчелекләр ача. Укыту уеннары һәм программалары эшләп чыгару һәм тиз үсүче тармакка әйләнә

 Татар теле укытучысы беренче тапкыр заманча технологияләр белән очрашкач, ул чыннан да югалып калды. Безнең алга үз дәресләребезне дә, инглиз, рус теле һ.б. белән бер дәрәҗәдә итү бурычы куелды. Әгәр дә дисклар, программалар юк икән, димәк аларны үзеңә эшләргә кирәк. Мин шушы юнәлештә эшкә керештем дә. Укучыларым исә бу эштә миңа ярдәмче. Әйтик, узган елны без укучыларыбыз белән электрон дәреслек моделе булдырып карадык. Башта балалар белән бу уку әсбабына нәрсәләр кертер идегез дип киңәшләшеп, башка дәреслекләр белән чагыштырып, аны ни рәвешле эшләү турында уйлаштык. Аннары берәүләр рәсемнәрен эшләде, икенчеләр үзләре күнегүләр уйлап тапты, өченчеләре теория өлешен сканер аша чыгарды. Хәзер исә, без укучыларыбыз белән кейслар эшлибез. Иң авыр темалар буенча ярдәмлек бу. Без белешмә-теоретик материалны, терминологияне туплыйбыз, интерактив роликлар – анимацияләр булдырабыз, күнегүләр урнаштырабыз һәм ахырдан балаларга үз белемнәрен тикшерү мөмкинлеге буларак тестлар бирелә.

    Әлбәттә инде, эшкә иҗади килергә кирәк. Әйтүемчә, мин аларга мәгълүмати технологияләр белән бәйле проектлар уйлап табам. Төрле идеяләрне тормышка ашыру мавыктыргыч процесска әверелә. Шул ук вакытта татар теленә кызыксыну да уяна. Өчлегә укыган балалар да үзләре көч куйган программалар өстендә эшләп, компьютер аларга билгеләр куйгач, дүртле-бишлеләр алырга омтылып, кызыксынып китәләр. Мәгълүмати технологияләр укуның сыйфатын күтәрүдә бик нык ярдәм итә. Укучыларым хәтта район, шәһәр һәм республика олимпиадаларында призлы урыннар яулый.

Йомгаклау

         Компьютерлар көннән көн безнең тормышка ныклап кереп бара. Һәр заман кешесе, бигрәктә заман укытучысы компьютер технологиясе буенча нинди дә белеме һәм тормышта кулана белү, информацион компетентлы булу.

         Заман компьютер технологиясе укыту процессының үсешенә ихтималлык бирә. Дәресләрдә компьютер технологиясен кулану – укучыларның предметка карата кызыксыну уята, дәрес темпы күтәрелә, үз аллы эш күләме арта.

         Компьютер дөресен әйткәндә педагогның эмәкәрлеген үзгәртә. Компьютер технологиясен укыту процессына кертү укытучының мөмкинлеген арттыра,төрле чаралар белән тәшкил итү, болар чишүе авыр булган проблемаларны чишә, мәсәлән:

1.     Уку – укытуны камилләштерү;

2.     Педагогларның практикасында туплпнган тиражларны тиз арада керү мөмкинчелеге;

3.     Тиз арада тулы, яраклы информацияне алу мөмкинчелеге

     

Кулланылган әдәбият

1.     Кавтрев А. Ф. Урок с использованием Интернет – ресурсов. Механические колебания // Золотая рыбка в «сети». Интернет – технологии в средней школе: Практ руководство / Под ред. Д.Т. Рудаковой – М 2001, с 86 – 89

2.     Новые педагогические и информационные технологии в системе образования / Под ред. Е.С. Полат. – М.: АСАОЕМА, 2000. 271 с.

3.     Соболева Н.Н., Гомулина Н.Н., Братин В.Е., Касьянов О.А. Электронный учебник нового поколения // Информатика и образование. 2002. - № 6. С. 67 – 76

4.     Врадкин В.Е. Освоение учителями способов реализации образовательного потенциала новых информационных технологий в процессе повышения квалификации:Автореф. Дис. Канд. Пед. Наук. Спб., 2002. – 25

5.     ябстрецева Е.Н. Пять вечеров. Беседа о телекоммуникационных образовательных проектах. – М.: ЮНПРЕСС, 1999. – 216 с.

6.     Журналы «Учитель Башкортостана» № 4 2007, №8 2005, №2 2011