Контрольные работы по башкирскому государственному языку (9 класс)

Диктант.

Октябрь.

Октябрь - көҙҙөң беренсе һыу.ҡ айы. Әсе елдәр иҫә. Иртәнге һыуыҡтар көсәйә төшә. Күләүектәр таңғаса боҙ менән ҡапланған була. Йыш яуған һалҡынса ямғырҙар арҡаһында окт.брҙе халыҡта “батҡаҡ айы” тип тә атайҙар. Тәүге ҡар яуа, ләкин ул шунда уҡ ирей. Ҡайһы бер йылдарҙа ҡар ятып та ҡуя.

Күлдәр, быуалар туңа башлай. Иң аҙаҡҡы күсмә ҡ.штар китеп бөтә. Иң һуңғы булып сәүкәләр, өйрәктәр китә. Уларға алмашҡа ҡыҙылтүштәр, беҙҙең яҡтарҙа ҡышлаусы бүтән ҡоштар килә. Ныҡлап һ.уыҡ төшөү менән, айыу, бурһыҡ, алйырҙан йоҡоға тала. Тәлмәрйендәр ҙә йоҡоға китә.

Баҡс.ларҙа ағас ултыртыу дауам итә. Япраҡтар тулыһынса ҡойолоп бөтә.(93 һүҙ)

Диктант.

Октябрь.

Октябрь - көҙҙөң беренсе һыу.ҡ айы. Әсе елдәр иҫә. Иртәнге һыуыҡтар көсәйә төшә. Күләүектәр таңғаса боҙ менән ҡапланған була. Йыш яуған һалҡынса ямғырҙар арҡаһында окт.брҙе халыҡта “батҡаҡ айы” тип тә атайҙар. Тәүге ҡар яуа, ләкин ул шунда уҡ ирей. Ҡайһы бер йылдарҙа ҡар ятып та ҡуя.

Күлдәр, быуалар туңа башлай. Иң аҙаҡҡы күсмә ҡ.штар китеп бөтә. Иң һуңғы булып сәүкәләр, өйрәктәр китә. Уларға алмашҡа ҡыҙылтүштәр, беҙҙең яҡтарҙа ҡышлаусы бүтән ҡоштар килә. Ныҡлап һ.уыҡ төшөү менән, айыу, бурһыҡ, алйырҙан йоҡоға тала. Тәлмәрйендәр ҙә йоҡоға китә.

Баҡс.ларҙа ағас ултыртыу дауам итә. Япраҡтар тулыһынса ҡойолоп бөтә.(93 һүҙ)

9– сы класс өсөн башҡорт дәүләт теленән І сиреккә контроль эш.

1.     Прочитай текст.

Ишембай яғында легендаларға ингән Торатау тигән атаҡлы тау бар. Был тау геологтар өсөн бик ҡыҙыҡлы, сөнки ул диңгеҙ төбөндә үҫеп сыҡҡан ҙур риф массивы булып тора. Был ҙур бейек  ҡоролмалар миллион йылдар үткәс, эзбизташ тауына әүерелә. Ҡайһы саҡ Торатау кеүек ер өҫтөндә тороп ҡала.

Бындай яңғыҙаҡ тауҙарҙы икенсе төрлө «шихан» тип йөрөтәләр. Торатауҙан башҡа, ул яҡтарҙа тағы өс шихан бар: Шәкетау, Ҡуштау, Йөрәктау. Был тауҙарҙың фотоһүрәттәре сит илдәрҙә сыҡҡан геология дәреслектәренә лә индерелгән.

Ответь на вопросы:

1)    Ишембайҙа ниндәй тау бар?

2)    Был тау кемдәр өсөн ҡыҙыҡлы?

3)    Нимә ул шихан?

4)    Нисә шихан бар?

5)    Шихандар ҡасан барлыҡҡа килгән?

2.     Перевод.

·        Переведи эти предложения на русский язык.

Әнүәр Һаҙый улы Бикчәнтаев Өфөлә тыуа. Башҡортостандың баш ҡалаһы - Өфө. Белемле кеше юғалмаҫ.

3.     Переведи эти предложения на башкирский язык.

Я учусь в девятом классе.

Школа – наш второй дом.

Тамара Ганиева родилась в 1951 году.

4.     Викторина. Ответь на вопросы.

1)    Просклоняй слово “тау”:

2)    Найди и выпиши из текста слова во множественном числе.

3)    Составь 3 словосочетания со словом “тау”.

4)    Выпиши из текста собственные имена.

5)    “Башҡорт теле” дәреслегенең авторҙары кем?

6)    Допиши пословицы и переведи.

Белеме барҙың -

Китап –

5. Словарная работа.

1)    Уҡытыусы

2)    Тәбиғәт

3)    Тарих

4)    Байрам

5)    Тыуған ер

6)    Ҡыҙыл китап

7)    Урман

8)    Аҙыҡ

9)    Йылғалар

10)                       Диңгеҙ

11)                       Аҡҡош

12)                       белем

13)                       шағир

14)                       тыныслыҡ

15)                       Һүҙлек

16)                       Школа

17)                       Осень

18)                       Успех

19)                       Урок

20)                       Жизнь

21)                       Волк

22)                       осень

23)                       Родина

24)                       птиц

9– сы класс өсөн башҡорт дәүләт теленән ІІІ сиреккә контроль эш.

1.Прочитай текст.

Урмандарҙа, баҡсаларҙа зарарлы бөжәктәрҙе таҙартыусы ҡоштар араһында ҡарабаш турғайҙан да егәрлеһе юҡтыр. Орнитологтарҙың иҫпләүҙәренә ҡарағанда, бала үҫтергән саҡта ҡарабаш турғайҙарҙың бер ояһы ғына ла йыл һайын меңләгән ҡарышлауыҡты юҡ итә.

Ҡыш етә башлағас, көндәр һыуына башлағас, ҡарабаш турғай урмандан кеше йәшәгән тирәгә күсә. Бында аҙыҡ табыуы еңелерәк.

Ҡошсоҡ һалҡынға сыҙамлы. Уны аслыҡ ҡына һәләк итә. Ас булһа, өшөй ҙә, аҙыҡ эҙләргә хәле ҡалмай. Ҡайһы бер райондарҙа яҙ етеүгә уларҙың яртыһы ғына ҡалған була. Ә ҡыш бик һыуыҡ булһа, ундан бере генә ҡышлап сыға.

2.Ответь на вопросы:

1)Зарарлы бөжәктәрҙе таҙартыусы ҡоштар араһында ниндәй ҡош иң егәрлеһе һанала?

2)Ҡарабаш турғайҙар йылына күпме ҡарышлауыҡты юҡ итә?

3)Ҡарабаш турғай ҡасан кеше йәшәгән тирәгә күсә?

4)Ҡоштар ни сәбәпле һәләк була?

5)Тағы ла ниндәй ҡоштарҙы беләһегеҙ?

3.Перевод. Переведи на башкирский язык.

Быстро прошло лето. Башкирский кумыс считается целебным. Самый высокий водопад в мире – Анхель. С самого рассвета идет мелкий дождь. Самое главное событие сабантуя –национальная борьба “курэш”. Побеждает тот, кто кладет противника на обе лопатки. Победителю обычно вручают барана.

4. Вместо точек поставьте буквы и спишите. Составьте 3 предложения.

Бей., ҡол.н, айғ.р, й.лҡы, ҡым.ҙ, йылҡыс.лыҡ,эй.р, й.гән.

5.Словарная работа.

Тамаша                                      ведущий

Тәнәфес                                     мелодия

Шаршау                                    торжество

Башҡарыусы                             знаменитый

Йондоҙ                                      авторитет

әкиәт                                          телдән телгә

шиғыр                                        конь

йыр                                            конюшня

башҡорт халыҡ ижады            год лошади

мәҡәл                                         кумыс

йомаҡ                                         молоко

ат                                               верный друг

халыҡ                                        коневодство

9– сы класс өсөн башҡорт дәүләт теленән ІV сиреккә контроль эш № 4.

Башҡорт ҡымыҙы

      1.Прочитай текст и ответь на вопросы:

Башҡорт ҡымыҙы борон-борондан файҙалы эсемлек булып һаналған. Уның шифалы булыуы ла билдәле. Туберкулез һәм башҡа ауырыуҙарҙы дауалағанда файҙаланыла.

1890 йылдың май айында Башҡортостанда Аксаков ҡасабаһында ҡымыҙ менән дауалаусы тәүге шифахана асыла. Глуховская, Шафран, Андреев шифаханалары ла үҙ эшен башлай.

Андреев шифаханаһы рус яҙыусыһы А.П.Чехов килгәндән һуң данлыҡлы булып китә.  1901 йылдың яҙында һаулығы насарайыу сәбәпле яҙыусы Башҡортостанға юл ала. Көнөнә 4 бутылка ҡымыҙ эсеп дауалана.

Ҡымыҙ менән дауалау бөгөнгө көндә лә дауам итә.

1)     Ниндәй ул башҡорт ҡымыҙы?

2)    Ҡымыҙ ниндәй ауырыуҙан ярҙам итә?

3)    Беренсе ҡымыҙ шифаханаһы ҡайҙа асыла?

4)    Ниндәй рус яҙыусыһы ҡымыҙ менән дауаланған?

5)Тағы ниндәй шифаханалар бар?

     2.Перевод.

Переведи 1,2 абзац на русский язык.

3. Продолжи пословицы.

Күҙ ҡурҡа, ҡул ... . Һөнәре бар ... . Ни сәсәһәң шуны ... . Кем эшләмәй, шул ... . Йәй тирләгән – ҡыш ... .

4. Викторина. Ответь на вопросы.

1)    Выпиши из текста цифры и переведи.

2)    Просклоняй слова “ҡымыҙ”, “шифахана”:

3)    Составь словосочетания со словом “ҡымыҙ”

4)    Выпиши из текста собственные имена и определи их название

5)    Выпиши из текста глаголы, определи их время и лицо.

5.Словарная работа. Переведи:

 Мауыҡтырғыс                              Белгестәр

Ҡырау                                            Семь родов

Бәхет                                              Муха

Тыныслыҡ                                     Пруд

Тормош                                          Пчела

Хазина                                            Рукопись

Бейек                                               Жизнь

Офоҡ                                               Поясница

Ризыҡ                                              Родина

Әжәл                                               Время

Көтмәгәндә                                     литература

     Изгелек                                           Название

Ғәйеп                                              санаторий

Ҡарар                                              свекла

9– сы класс өсөн башҡорт дәүләт теленән ІІ сиреккә контроль эш.

 1. Прочитайте текст.

Ноябрь – көҙҙөң һуңғы айы. Боронғо римдарҙа ул “новембер” тип йөрөтөлгән.

Көндәр ҡыҫҡа, күңелһеҙ, һыуыҡ. Таң һуң ата, ҡояш иртә байый. Көндөҙ ҙә ҡараңғы. Төндә туңдыра. Был осор - ҡыш алды.

Көҙҙөң һуңғы айы  тәүлегенә дүрт минутҡа ҡыҫҡара. 5 ноябрҙә ҡар яуһа, 22-һе ысын ҡыш килә. 8 ноябрҙә йылы булһа, ҡыш та йылы килә. 24 ноябрҙә көн йылы булһа, йәй һуңлап киләсәк.

2.                 Ответьте на вопросы:

1)      Көҙгө айҙарҙы яҙ.

2)      Ноябрь һүҙе ниндәй халыҡтан килгән?

3)      Ноябрҙә көндәр ниндәй?

4)      Ноябргә бәйле ниндәй һынамыштар бар?

5)      Һеҙгә ноябрь айы оҡшаймы?

6)      Текстан беренсе һөйләмгә синтаксик анализ яһағыҙ

3.                 Спиши, подчеркни обстоятельсво.

Ике уйла, бер һөйлә. Дуҫ булһаң, дуҫ ҡәҙерен онотма. Уйнап һөйләһәң дә уйлап һөйлә.

4.Выпиши обращение.

1) Ай Уралым, Уралым,

Уралып ятҡан Уралым,

Илгә дошман килгәндә,

Ышыҡ булған Уралым,

Ил һаҡлаған ҡоралым.

2) Ағиҙелкәй!

Һинең буйҙарыңда

Нисә быуын ғүмер кисергән.

Үҙең кеүек тәрән, үҙеңдәй киң

Күпме йыр бар һинең исемгә. (Р.Ниғмәти)

1.     Словарная работа.

ҡыш                                      культура

дала                                       религия

ҡомартҡы                             печать

шәхес                                    государство

һуҫар                                     куница

рәсми                                    Дәүләкән

ҡар                                        сугроб

Ҡыш бабай                           лыжи

Яңы йыл                               иней

Ҡышҡы көн                          гора       

миҙгел                                   сани   

һыуыҡ                                   страдать насморком

Контроль эш № 3 (9кл)

Һалҡын ҡыш

1. Прочитайте текст.

Яңы йылды төрлө ил төрлөсә ҡаршы ала. Мәҫәлән, Италияла Яңы йыл 6 ғинуарҙа башлана. Был төндө сәғәт 12 тулыр алдынан өлкәндәр бөтә иҫке әйберҙәрен, шулай уҡ шартлатҡыс һәм бенгаль уттарын тәҙрәнән тышҡа ташлайҙар. Шулай итһәләр йыл буйы яңы әйберҙәр күп буласаҡ тип ышаналар. Унан бар халыҡты Баббо Натале ҡотлай. Төндә Фея Бефан һеперткеһенә ултырып килеп, алдан әҙерләнгән ойоҡбаштарға тәмле күстәнәстәр тултыра.

Ә Францияла Ҡыш бабайҙы Пер Ноэль тип йөрөтәләр. Ул да балалар йоҡлағанда килә һәм аяҡ кейеме эсенә бүләктәр һалып китә.

Кубала Яңы йыл алдынан бөтә һауыт - һабаларҙы һыу менән тултыралар. Төн уртаһында, иҫке йылға аҡ юл теләп, тәҙрәнән һыуҙы түгәләр.

2.      Ответьте на вопросы:

1)                                         Яңы йылды бөтә ерҙә лә бер төрлө ҡаршы алалармы?

2)                                         Францияла Ҡыш бабайҙы нисек атайҙар?

3)                                         Ниндәй илдәге Яңы йыл оҡшаны?

4)                                         Кубала Яңы йыл алдынан нимә эшләйҙәр?

5)                                         Италияла Яңы йыл ҡасан башлана?

3.      Переведите на башкирский язык.

1)Башкортостан-моя республика. 2)Зима –мое любимое время года 3)Наступили холодные дни. 4)В школе надо хорошо учится. 5)Я люблю свою школу.

     3. Спиши, подчеркни обстоятельсво.

Ике уйла, бер һөйлә. Дуҫ булһаң, дуҫ ҡәҙерен онотма. Уйнап һөйләһәң дә уйлап һөйлә.

4.Выпиши обращение.

1) Ай Уралым, Уралым,

Уралып ятҡан Уралым,

Илгә дошман килгәндә,

Ышыҡ булған Уралым,

Ил һаҡлаған ҡоралым.

2) Ағиҙелкәй!

Һинең буйҙарыңда

Нисә быуын ғүмер кисергән.

Үҙең кеүек тәрән, үҙеңдәй киң

Күпме йыр бар һинең исемгә. (Р.Ниғмәти)

5.«Ҡыш» темаһына ҡараған һүҙҙәрҙе билдәлә.

Ҡыш, ҡар, уҡыусы, буран, тун, тәбиғәт, бейәләй, кеше, ҡыңғырау, быйма, алтын, бәхет, китап, шәл, ҡояш, көн, майҙан, балалар, ҡош, ем, хайуан, сана, һыуыҡ.

5. Словарная работа.

ҡыш                                      культура

дала                                       религия

ҡомартҡы                             печать

шәхес                                    государство

һуҫар                                     куница

рәсми                                    Дәүләкән

ҡар                                        сугроб

Ҡыш бабай                           лыжи

Яңы йыл                               иней

Ҡышҡы көн                          гора       

Һыуыҡ, миҙгел                    сани, страдать насморком