"Критерии оценивания по башкирскому языку"

УҠЫУСЫЛАРҘЫҢ БЕЛЕМДӘРЕН БАҺАЛАУ НОРМАЛАРЫ

5 – се класс.

1.Балаларҙың уҡыу һәләтлектәрен баһалау.

Уҡыу техникаһын тикшереү.Һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе һәм текстарҙы аңлы уҡыу. Дөрөҫ интонация һәм пауза менән уҡыу. Аңлы һәм тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү.

Ҡысҡырып уҡыу. Уҡыу тиҙлеген эҙмә-эҙлекле үҫтереү.

Эстән уҡыу. Эстән уҡығанда әҫәрҙең мәғәнәһен аңлау. Уҡыуҙың төрөн билдәләү. Текстан кәрәкле информация таба белеү.

Уҡыу йылы уртаһында һәм аҙағында(цифрҙар шуны күрһәтә) балаларҙың уҡыу тиҙлеге минутына түбәндәгесә билдәләнә:

Һүҙ – 60-70

Билдә – 230-250

Эстән уҡыу – 95-110

2. Яҙма эштәрҙең төрҙәре, күләме һәм уларҙы баһалау нормалары.

Яҙма эштәрҙең төрҙәре:

1) һүҙҙәрҙе, фразаларҙы һәм һөйләмдәрҙе күсереү;

2) һүҙлек диктанты

3) ғәҙәти диктанттар;

4) һорауҙарға яуаптар яҙыу;

3.Контроль характерҙағы яҙма эштәрҙең төрө, һаны һәм күләме уҡыу йылы эсендә түбәндәгесә тәҡдим ителә:

4.Яҙма эштәрҙе баһалау нормалары.

Диктанттарҙы баһалау.

Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәр өсөн әҙерләнгән диктанттар тексына бөтә үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙҙәр инә.Грамматик эштәр өҫтәп бирелгәндә, диктант текстары бер аҙ ҡыҫҡартыла.Орфограммаларҙың һәм пунктограммаларҙың дөйөм һаны түбәндәгеләрҙән артмаҫҡа тейеш:

III- 5/2 , IV-6/2 , V -8/3 VI-10/3 , VII -12/6, VIII-14/6, IX-16/6

Диктантты баһалағанда төҙәтелә, әммә иҫәпкә алынмай торған хаталар:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәләргә яҙылыштар;

2) әле үтелмәгән ҡағиҙәләргә яһалған хаталар;

3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуация;

4) механик рәүештә бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу.

Тупаҫ булмаған хаталар:

1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар;

2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар;

3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу;

4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

«5» - хатаһыҙ йәки тупаҫ булмаған 1орфографик, 2 пунктуацион хата булған эшкә: 1/0, 1/2, 0/2.

«4» - 2 орфографик, 2 пунктуацион , 1орфографик, 3 пунктуацион: 2/2, 1/3,2/3,3/3, 1/5, 0/7.

«3» - 4 орфографик, 4 пунктуацион, 3 орфографик, 5 пунктуацион: 4/4, 3/5,3/6,

өс бер типтағы хата ебәрелһә, 6/6 хаталы эшкә лә өс ҡуйыла.

«2» - 9 орфографик, 9 пунктуацион: 8/10, 9/9.

«1» - уҡытыусы ҡарамағында

6 – сы класс

Яҙма эштәр.

Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Уҡыу йылы уртаһында һәм аҙағында(цифрҙар шуны күрһәтә) балаларҙың уҡыу тиҙлеге минутына түбәндәгесә билдәләнә:

Һүҙ – 75-85

Билдә – 250-280

Эстән уҡыу – 120-150

7 – се класс.

Башҡорт теле дәрестәрендә рухи ҡиммәттәрҙең бирелеүе.

1.Балаларҙы башҡорт халыҡ ижады, йыр-музыкаһы, театры, һынлы сәнғәте менән таныштырыу, күренекле яҙыусыларҙың әҫәрҙәрен үҙләштереүенә ирешеү.

2.Уҡыусыларға башҡорт халҡының килеп сығышы, тарихи яҙмышы, сит илдәрҙәге милләттәштәребеҙҙең тормошо тураһында мәғлүмәттәр биреү;

3.Халыҡ тарихын һәм мираҫын өйрәнеү аша үҫмерҙәрҙә Ватанға, халыҡҡа, туған телгә мөхәббәт, ололарға, кеселәргә һәм, ғөмүмән, кешегә ихтирам мәрхәмәтлелек, шәфхәтлелек тәрбиәләү. Шулай уҡ хеҙмәт тәрбиәһе һәм эстетик тәрбиә биреү.

4.Киләсәк йәш быуынды мәрхәмәтле, шәфхәтле, туған яҡ тәбиғәтен һаҡлаусы һәм яратыусы кешелектең ыңғай сифаттарына эйә булған, милләт мәнфәгәттәрен яҡларҙай кеше итеп тәрбиәләү.

Яҙма эштәрҙең төрҙәре, күләме һәм уларҙы баһалау нормалары:

Яҙма эштәрҙең киң ҡулланыла торған түбәндәге төрҙәрен күрһәтергә бәла:

-һүҙҙәрҙе, типик фраза һәм һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу;

-һүҙлек диктанты;

-ғәҙәти диктанттар;

-һорауҙарға яуаптар яҙыу;

-изложениелар;

-иншалар;

-тестарға яуаптар яҙыу

.

Диктанттар.Диктант бер генә билдә менән баһалана.

“5”билдәһе – тупаҫ булмаған 1 орфографик,2 пунктуацион хата булған эшкә,

“4” билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуацион, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хатаһы булған эшкә лә “4” билдәһе ҡуйырға мөмкин.

“3” билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә “3” билдәһе ҡуйырға мөмкин.

“2” билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла.

Хата һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, “1” билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Изложениелар.Был йыйынтыҡта изложение текстары ла тәҡдим ителә. Изложение текстары һәр класҡа айырым бирелә. Текстар балаларҙың йәшенән, белем кимәленән сығып уҡытыусы тарафынан һайлап алына. Рус телендә тәҡдим ителгән текстарҙы уҡыусы башҡорт телендә яҙырға тейеш була.

Изложение планын уҡыусы уҡытыусы ярҙамында төҙөй. Шул уҡ ваҡытта ул текст менән тағы ла бер тапҡыр таныша һәм хәтерендә нығыта.

Инша.Һәр класҡа инша темалары тәҡдим ителә. Бирелгән темаларҙың барыһына ла инша яҙырға тип, талап ҡуйылмай. Программала йыл барышында нисә инша яҙырға ҡаралған, шул күләмдә инша яҙылырға тейеш.

	Яҙма эштәрҙең
	Диктант (70-75 һүҙ)	5
	Изложение (50-55 һүҙ)	2
	Инша (60-65 һүҙ)	2

Балаларҙың уҡыу һәләтлектәрен баһалау:

Уҡыусыларҙың башҡортса уҡыу оҫталығын, телдән яуаптарын баһалағанда, уларға тәҡдим ителгән текстың(ғәҙәттә, хикәйәләү характерындағы проза әҫәре) йөкмәткеһен аңлап, тейешле тиҙлектә тасуири уҡыуы, һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыуы, интонацияны бирә белеүе, башҡалар ишетерлек һәм аңларлыҡ кимәлдә тыныс, шыма уҡыуы иҫәпкә алына.

Уҡыу йылы уртаһында һәм аҙағында(цифрҙар шуны күрһәтә) балаларҙың уҡыу тиҙлеге минутына түбәндәгесә билдәләнә:

Һүҙ – 95-110

Билдә – 300-320

Эстән уҡыу – 160-180

8 – се класс.

Яҙма эштәрҙең төрҙәре, күләме һәм уларҙы баһалау нормалары:

Яҙма эштәрҙең киң ҡулланыла торған түбәндәге төрҙәрен күрһәтергә бәла:

-һүҙҙәрҙе, типик фраза һәм һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу;

-һүҙлек диктанты;

-ғәҙәти диктанттар;

-һорауҙарға яуаптар яҙыу;

-изложениелар;

-иншалар;

-тестарға яуаптар яҙыу.

Диктанттар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана. “5” билдәһе – тупаҫ булмаған 1 орфографик,2 пунктуацион хата булған эшкә, “4” билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуацион, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хатаһы булған эшкә лә “4” билдәһе ҡуйырға мөмкин. “3” билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә “3” билдәһе ҡуйырға мөмкин. “2” билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Хата һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, “1” билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Изложениелар.

Был йыйынтыҡта изложение текстары ла тәҡдим ителә. Изложение текстары һәр класҡа айырым бирелә. Текстар балаларҙың йәшенән, белем кимәленән сығып уҡытыусы тарафынан һайлап алына. Рус телендә тәҡдим ителгән текстарҙы уҡыусы башҡорт телендә яҙырға тейеш була.

Изложение планын уҡыусы уҡытыусы ярҙамында төҙөй. Шул уҡ ваҡытта ул текст менән тағы ла бер тапҡыр таныша һәм хәтерендә нығыта.

Инша.

Һәр класҡа инша темалары тәҡдим ителә. Бирелгән темаларҙың барыһына ла инша яҙырға тип, талап ҡуйылмай. Программала йыл барышында нисә инша яҙырға ҡаралған, шул күләмдә инша яҙылырға тейеш.

Программа материалы буйынса, башҡорт теленән 8 –се кластарҙа түбәндәге күләмдә контроль һәм яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Тест	3
Һорауҙарға яуап	1
Диктант (80-85)	5
Изложение(55-60)	2
Инша (65-70)	2

Балаларҙың уҡыу һәләтлектәрен баһалау:

Уҡыусыларҙың башҡортса уҡыу оҫталығын, телдән яуаптарын баһалағанда, уларға тәҡдим ителгән текстың(ғәҙәттә, хикәйәләү характерындағы проза әҫәре) йөкмәткеһен аңлап, тейешле тиҙлектә тасуири уҡыуы, һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыуы, интонацияны бирә белеүе, башҡалар ишетерлек һәм аңларлыҡ кимәлдә тыныс, шыма уҡыуы иҫәпкә алына.

Уҡыу йылы уртаһында һәм аҙағында(цифрҙар шуны күрһәтә) балаларҙың уҡыу тиҙлеге минутына түбәндәгесә билдәләнә:

Һүҙ – 120-140

Билдә – 320-350

Эстән уҡыу – 180-200

9 – сы класс.

Яҙма эштәрҙең төрҙәре, күләме һәм уларҙы баһалау нормалары:

Яҙма эштәрҙең киң ҡулланыла торған түбәндәге төрҙәрен күрһәтергә бәла:

-һүҙҙәрҙе, типик фраза һәм һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу;

-һүҙлек диктанты;

-ғәҙәти диктанттар;

-һорауҙарға яуаптар яҙыу;

-изложениелар;

-иншалар;

-тестарға яуаптар яҙыу.

Диктанттар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

“5” билдәһе – тупаҫ булмаған 1 орфографик,2 пунктуацион хата булған эшкә,

“4” билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуацион, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хатаһы булған эшкә лә “4” билдәһе ҡуйырға мөмкин.

“3” билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә “3” билдәһе ҡуйырға мөмкин.

“2” билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла.

Хата һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, “1” билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Изложениелар.Был йыйынтыҡта изложение текстары ла тәҡдим ителә. Изложение текстары һәр класҡа айырым бирелә. Текстар балаларҙың йәшенән, белем кимәленән сығып уҡытыусы тарафынан һайлап алына. Рус телендә тәҡдим ителгән текстарҙы уҡыусы башҡорт телендә яҙырға тейеш була.

Изложение планын уҡыусы уҡытыусы ярҙамында төҙөй. Шул уҡ ваҡытта ул текст менән тағы ла бер тапҡыр таныша һәм хәтерендә нығыта.

Инша.Һәр класҡа инша темалары тәҡдим ителә. Бирелгән темаларҙың барыһына ла инша яҙырға тип, талап ҡуйылмай. Программала йыл барышында нисә инша яҙырға ҡаралған, шул күләмдә инша яҙылырға тейеш.

Яҙма эш төрҙәре	Һаны
Диктант(90-95 һүҙ)	5
Изложение(60-65 һүҙ)	2
Инша(70-75 һүҙ)	2

Балаларҙың уҡыу һәләтлектәрен баһалау:

Уҡыусыларҙың башҡортса уҡыу оҫталығын, телдән яуаптарын баһалағанда, уларға тәҡдим ителгән текстың(ғәҙәттә, хикәйәләү характерындағы проза әҫәре) йөкмәткеһен аңлап, тейешле тиҙлектә тасуири уҡыуы, һүҙҙәрҙе дөрөҫ уҡыуы, интонацияны бирә белеүе, башҡалар ишетерлек һәм аңларлыҡ кимәлдә тыныс, шыма уҡыуы иҫәпкә алына.

Уҡыу йылы уртаһында һәм аҙағында(цифрҙар шуны күрһәтә) балаларҙың уҡыу тиҙлеге минутына түбәндәгесә билдәләнә:

Һүҙ – 150-180

Билдә – 350-400

Эстән уҡыу – 250-300

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

-синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләм..)