Мастер класс на тему "Предметтың хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәр" 1 класс

       Тема. Предметтың хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәр.

                (1 класс)

Маҡсат. Бер-береңдең һөйләгәнен тыңларға өйрәнеү.

Айырым предметтарҙың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәрҙе туплау, ул һүҙҙәрҙе телмәрҙә ҡулланыу мөмкинлектәре тыуҙырыу. Хәрәкәт һүҙҙәрҙе телмәр ағышынан айырып билдәләргә өйрәнеү.

    Эш ваҡытында бер-береңә иғтибарлы, сабыр, ярҙамсыл булыу.

Дәрес төрө.Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу.

1. Уңыш ситуацияһы тыуҙырыу.

    Практик эш башҡарыу. Уның йөкмәткеһе. Таҡтаға унға яҡын һүрәт эленә. Уларһың яртыһы көҙ миҙгелен тсағылдырғған предметтар (һары япраҡ,көҙгө ямғыр, көҙгө ағас һ.б.) төшөрөлгән һүрәттәр, ә ҡалған бишәүһе – уҡыу әсбаптары ( дәфтәр, ручка, альбом һ.б.). Уларҙың урындары бутап бирелгән. Балаларға предметтарҙы төп үҙенсәлеге буйынса төркөмләргә ҡушыла һәм уларҙың атамаһын белдергән һүҙҙәрҙең һәр береһенең схемаһын дәфтәргә һыҙырға үтенес белдерелә. Һүҙҙәрҙең атамаһын иҫтә ҡалдырырға ҡушыла.

  Был эштең үтәлешен уҡытыусы рәт араларында йөрөп, һәр бала менән индивидуаль рәүештә әңгәмәләшеп, эште башҡарыусының уңыштарын билдәләп, маҡтап китергә тейеш. Аҙаҡ уҡытыусы уҡыусыларҙың эштәренә йомғаҡ яһап, уларҙың үткән дәрестәрҙә алған белемдәрен актуалләштерә. Балаларҙың эште башҡарғанда ҡулланған эш ысулларының, алымдарының улар тарафынан күптән түгел генә тикшеренеү һөҙөмтәһендә үҙләштерелеүенә һәм шуға ҡарамаҫтан дөрөҫ ҡулланылыуына баҫым яһап, маҡтап кителә. Уҡытыусы үткән дәрестәрҙә алынған белемдәрҙең кәрәк, актуаль булыуын билдәләп , эштең уңышлы башҡарылыуын һыҙыҡ өҫтөнә алып , был дәрес этабын йомғаҡлап ҡуя.

2. Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу өсөн ситуация тыуҙырыу.

- Балалар, мин Рәсимә Ураҡсинаның бер шиғырын уҡып ишеттерәм.Тыңлағыҙ әле:

                   Бүре килә лап-лап,

                   Бүре килә атлап.

                  Был ҡуянды тотайым,

                  Тиҙерәк ҡабып йотайым.

                  Беҙҙең ҡуян һикерҙе,

                  Шәп йүгергәс, өлгөрҙө.  

-Йә, нисек? Шиғыр оҡшанымы?

- Оҡшаны.

-Мин уның ике юлын һөйләп ишеттерәм, ә һеҙ уларға ярашлы хәрәкәттәр эшләгеҙ (бүре булып атлау, ҡуянды баҫтырыу, ҡуян булып һикереү, бүренән ҡасыу ).

  Уҡытыусы бер баланы таҡта янына саҡыра. Уға бүре битлеге кейҙерә. Ҡалғандар ҙа битлек кейгән балаға эйәреп, хәрәкәттәр яһай-яһай шиғырҙы һөйләйҙәр.

  (  Балалар туп-туп итеп атлайҙар. Ҡул менән ҡуянды тотоп алыу өсөн эйелә биреп алға ынтылыу ).

  3. Интеллектуаль конфликт ситуацияһы тыуҙырыу һәм уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу.

-         Йә, хәҙер бүре ни эшләй?

-         Бүре баҫтыра, йүгерә.

-         Ҡуян ни эшләй?

-         Ҡуян һикерә, ҡаса.

-         Баҫтыра, йүгерә.

-         Был һүҙҙәр нимәне белдерә?

-         Берәй төрлө гипотеза тәҡтим итеүсе  булмаҫмы? Әйҙәгеҙ, кисә өйрәнгән һүҙҙәр менән бәйләп гипотеза төҙөп ҡарайыҡ.

-         Бүре, ҡуян – предмет атамалары булған кеүек, атлай, баҫтыра, йүгерә, ҡаса һүҙҙәре лә бәлки предметтың атамаһын белдерәлер?

          Гипотеза тикшереү эше үткәреүҙе талап итә.

4. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.

-         Атлай, йүгерә, баҫтыра кем эшләгән хәрәкәттәр?

-         Бүренең хәрәкәттәре.

-         Атлай, йүгерә, баҫтыра һүҙҙәре предметты аңлатамы? Беҙҙе уратып алған мөхиттә «АТЛАЙ» ЙӘКИ «ЙҮГЕРӘ» ТИП АТАЛҒАН ПРЕДМЕТ БУЛЫУЫ МӨМКИНМЕ?

-         Юҡ, предметты аңлатмай. Ундай предметтың булуы мөмкин түгел.

-         Атлағанды йәки йүгергәнде предметты күреп булған кеүек була ла инде.

-         Атлағанды, йүгергәнде күреп булһа ла уны предмет кеүек ҡулға алып тотоп ҡарап  булмай. Тимәк, атлай, йүгерә, баҫтыра һүҙҙәре предмет түгел.

-         Предметты белдергән һүҙҙәр ниндәй һорауҙарға яуап бирәләр әле?

-         Кем? Нимә?

-         Атлай, йүгерә, баҫтыра һүҙҙәренә ниндәй һорау ҡуйып була?

-         Атлай – ни эшләй? Йүгерә - ни эшләй? Баҫтыра – ни эшләй?

-         Тимәк, был һүҙҙәр предметтың (бүренең) нимәһен аңлаталар?

-         Предметтың (бүренең) хәрәкәтен аңлаталар йәки эшен белдерәләр. Был яңы һүҙ төркөмөн график рәүештә моделдә нисек тамғаларбыҙ?

       Балалар төрлө тамғалар тәҡдим итә. Унан ошо вариантта туҡталалар.

5. Практик эштәр башҡарыу.

а)  «Әлифба» китабы менән эш. Һүрәттәге предметтарҙы атау, улар башҡарған хәрәкәтте асыҡлау: малай йүгерә, сума, һикерә. Ҡыҙ йылмая, илай һ.б. Был һүҙҙәрҙе ҡабат әйтеү һәм һәр һүҙгә һыҙма эшләү.

б) Магнитафон яҙмаһынан шиғыр тыңлау, уны һөйләргә өйрәнеү. Шиғырҙан предметтың атамаһын һәм хәрәкәтен белдергән һүҙҙәрҙе табыу.

                                  Ҡойҙо ҡайындар

                                  Һап-һары алтын.

                        Осто муйылдан

                                 Ҡып-ҡыҙыл ялҡын. ( Муса Ғәли )

-Балалар, кем уҡый белә, шул китаптан шиғырҙы күҙәтеп барһын. Ҡалғандар мин һөйләгәнде тыңлап, отоп алып, бергә һөйләргә тырыша. (Уҡытыусы шиғырҙы һөйләй.)

- Ә хәҙер күҙҙәрҙе йомдоҡ. Шиғырҙа һөйләнелгән тәбиғәт күренешен күҙ алдына килтерегеҙ. Шиғырға ҡарата һүрәт төшөрөргә кәрәк булһа,  нимә төшөрөр инегеҙ? Шуның тураһында һөйләргә  әҙерләнегеҙ.

- Көҙ көнө. Ҡояшлы иртә. Урманда тып-тын. Ҡайындарҙан һары япраҡтар ҡойола.Ағастан алтын һибелгән кеүек.

- Урманда көҙ. Ҡайын ағастары һап-һары. Ҡайһы бер муйыл ағастары ҡыҙғылт төҫтә.Миләштең емештәре күп. Улар ҡояшта ялҡын төҫлө.

- Яҙыусы нимәне алтын менән сағыштыра? Ни өсөн? Һ.б. Япраҡ, алтын һүҙҙәре нимәне белдерә? Уларға ярашлы хәрәкәтте белдергән һүҙҙәр уйлағыҙ.

в) Әлифба дәфтәрендә эш.

     Ҡул мускулдарын күнектереү, дәфтәр һыҙыҡтарында ориентир:       төшөрөлгән һәм яҙған фигура, элементтарҙың бейеклеген,  киңлеген дөрөҫ ҡулланып яҙыу, ручканы дөрөҫ тотоу, партала дәфтәрҙе тейешле ауышлыҡта һалыу һ.б.

 г) УЙЫН “Предметмы, хәрәкәтме? »

Уҡытыусы предметтың атамаһын йәки хәрәкәтен  белдергән һүҙҙәр әйтә һәм балаға тупты ташлай. Бала тупты тотоп ала һәм уҡытыусы атаған һүҙҙең нимәне белдереүен әйтә.

6.Рефликсив контроль.Баһалалау.