Методический семинар "Развитие творческого мышления на уроках КНРСЯ"

Методический семинар на тему:

Төрүт култуура уруогар оҕо айа, толкуйдуур дьоҕурун сайынарыы

(Развитие творческого мышления на уроках КНРСЯ)

Төрүт култуура учуутала Дьячкова Лия Михайловна үлэтин уопутуттан.

       Билиҥҥи олох сайдыыта балысханнык барар. Үөрэнээччибин кытта айар, толкудуур кэммит – билигин, бугун. Учуутал үлэтин биир уустуга кэми кытта тэҥҥэ сайдыы буолбакка, баар кэм иннигэр урут түһэн иһиэхтээх. Онон сайдыы иннин өтө көрөн үлэлиир, айар толкуйдуур аналлаахпыт.

        Бүгүҥҥү учуутал олоххо анала: Олоҕу өтө көрүү, инникинэн олоруу.

Тэрийэр дьарыгын анала:  Оҕо ханнык баҕарар дьарыкка өй үлэтин албастарын баһылыырыгар тирэх буолуу.

Учуутал оҕо сайдыытыгар анала: Бэйэни ииттинии, сайыннарыы сатабылын баһылыырга тирэх буолуу.

Саҥа үөрэх стандарда оҕо ураты айар, ырытар толкуйун сайыннарыыга сүрүн болҕомтотун уурар. Онон билигин учуутал айар толкуйа сайдарыгар көҥүл баар диибин. Бу кыаҕы туһанан, хас биирдии учуутал айымньылаахтык үлэтин тэрийэригэр, бэйэтин кэтээн көрүнэн, сөп түбэһэр ньыманы тобулан үлэлиэхтээх, үөрэнээччи билиини ылар сатабылларын сайыннарыыга тирэҕирэн үлэтин тэрийиэхтээх.

          Төрүт култуура уруогун сүрүн сыала – соруга: саха ыччата кыра сааһыттан норуот төрүт култууратын этигэр – хааныгар иҥэринэн, төрөөбүт буоруттан силистээх – мутуктаах, толору куттаах – сүрдээх, саха норуотун салҕыыр, урааҥхай омугу ууһатар киһи буолан тахсыахтаах. Бу кэрэ үгэстэри сөргүтэргэ, утумнуурга, салҕыы саҥалыы сайыннарарга маннык араас сыал – сорук туруорабын:

1. Оҕо – ыччат хараҕын аһан, болҕомтотун тардан, интэриэһин көбүтүү, билиитин – көрүүтүн кэҥэтии, хаҥатыы;

2. Оҕо уйлҕатын уһугуннаран, иһирэх иэйиитин сайыннаран, норуота тугу айбытын сэргээн – кэрэхсээн, долгуйар – дуоһуйар гына иитии;

3. Үөрэтэр матырыйаалы бүгүҥҥү олоххо сыһыаран, ыччакка үтүө өйү – санааны иҥэрии, сиэрдээх быһыыны – майгыны олохсутуу;

4. Оҕону кыра сааһыттан кылыһахтаах ырыалаах, чуор тойуктаах, үтүөкэн үҥкүүһүт, бэртээхэй битииһит буоларга үөрэтии, уһуйуу, дьоҕурун тобулуу, талаанын таһаарыы;

5. Оҕо тылын – өһүн байытан, сааһылаан саҥарар, кэпсиир, уус тыллаах киһи оҥоруу;

6. Үүнэр көлүөнэ төрөөбүт норуотун мындыр өйүн, амарах сүрэҕин, уран тарбаҕын ытыктаан, онон киэн туттан, киһи кэккэтигэр, омук ортотугар тэҥҥэ санана сылдьар гына иитэн таһаарыы;

7. Оҕону норуот айымньытын хомуйар, суруйар, үөрэтэр, чинчийэр идэҕэ чугаһатыы.

     Оҕо сайдар эйгэтэ дэгиттэр албаһы, сатабылы баһылаан билиини бэйэтин олоҕор туттар кыаҕар эрэли үөскэтии буолар.

Оҕо билиини ылар сатабыла оҕо бүгүҥҥү сайдыытыгар тирэҕириэхтээх дии саныыбын. Оҕо сайдыытын таһымын, үөрэтиллэр тиэмэ туох туһунан буолуохтааҕын толкуйдатар билиитин, сайдыытын тургутаары проблемнай ситуацияны тэрийэбин. Дьарык маҥнайгы этаба ситиЬиилээхтик тэриллэриттэн, оҕо өйүнэн, сүрэҕинэн чугаһаатаҕына эрэ, дьарык иитэр – үөрэтэр суолтата күүстээх буолар.

    Холобур, «Үрүҥ кыл, сиэл сүдү суолтата» тиэмэни үөрэтиэх иннинэ, оҕолорго С.Кудрина тыл. уонна мел. «Суолга» диэн ырыаны иһитиннэрэбин. Туох туһунан бу ырыаҕа суруллубутун ыйытабын. Оҕолор ырыа ис хоһоонун болҕойон истэллэр, толкуйдаан эппиэт биэрэллэр. Оҕолор соптоох хоруй биэрбиттэрин кэннэ «Сылгы сүөһүттэн киһи аймах төһө элбэх туһаны ыларый?» диэн толкуйдатар ыйытыыны туруорабын. Бу ньыманан оҕо өйүгэр оҥорон көрөр дьоҕура сайдар. Дьэ, оччоҕо оҕолор уруок маҥнайгы хардыытыттан толкуйдаан, эппиэттээн уруогу интэриэһиргиир баҕалара күүһүрэн киирэн барар. Дьиэҕэ үлэлэрин толороллоругар толкуйдатар, айар дьоҕурдарын сайыннарар, чинчийэн үөрэтэр сатабылларын сайыннарар сыаллаах сорудах биэрэбин. Холобур, «Төрөөбүт дойдум» өйтөн хоһоон айарга холотторуу, «Мин хоту дойдум» тиэмэҕэ уруЬуй, эбэтэр Сэһэн Ардьакыап үлэтин үөрэтиигэ билиини ылар сатабылларын тутталлар. Информацияны көрдүүр – булар сатабыллара сайдар. Маннык проблемалаан үөрэтии оҕо бэйэтэ чинчийэн үөрэтэр сатабылын сайыннарар.

Чороон философиятыгар олоҕуран төрүт култуура уруогун оҥоруу ис тутула:

1. Чороон атаҕа – сана санаа үөскүүр тирэҕэ – проблемнай ситуация.

2. Чороон атаҕыттан синньээн тахсыыта – оҕо санаатын чопчулааһын. Үлэлиир матырыйаалын чопчулуур. Сыал туруорунар этаба.

3. Чороон иһэ - матырыйаалы кытта үлэ. Оҕо өй үлэтин албастарын баһылыыр туһумэҕэ.

4. Оҕо толкуйдуур, айар дьоҕурун сайыннарар, бэйэтин санаатын этэр.

5. Чороон моойо – оҕо ылбыт билиитин сааһылааһына, сыаналааһына. Бэйэтигэр туһалааҕын күннээҕи олоххо туттуута ( санаа атастаһыыта).

6. Чороон айаҕа – ылбыт билиини олоххо туттуу, үллэстии. Саха ситиһиилээх киһитин майгыта, ылбыт – көрбүт билиитин үллэстэр.

Учуутал оҕо айар, толкуйдуур дьоҕурун күөмчүлээбэккэ сайыннарыан сөп. Манна учуутал сорудахтарга улахан болҕомтотун ууруохтаах. Оҕо - айар, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы оҕо тус сайдыытыгар туһалааҕа биллэр.