План конспекта по биологии "Қан топлири, қан қуюш. Резус-фактор" (8 синип)

Дәрис мавзуси: Қан топлири.  Қан қуюш. Резус-фактор.

Дәрис мәхсити:

Білімділік:  Адәм  тирикчилиги үчүн,  организмниң  тириги  қан  йәни  қан һүжәйрилириниң   активлиғини, оқуғучиларға чүшәндүрүп  олтирип, қан топлирини ажиритишни  билишкә үгитиш йәни   билимини   қелиплаштуруш.

Дамытушылық: Оқуғучиларниң сөзләш, ойлаш, әстә сақлаш қаблийитини риважиландуруш. Биология пәнигә қизиқишини ашуруш.

Тәрбиелілік:Тәбийәтни сөйүшкә һөрмәтләшкә тәрбийәләш, униң берикәтлик тирикчилигини  қәдирләшкә, вәтәнпәрвәрликкә  тәрбийәләш.

Сабақ тұрі: очуқ дәрис

Әдіс – тәсілі: Билингвальлиқ оқутуш                                                                                                Сабақ ағылшын, қазақ, орыс тілі, валеология т.б. байланыстырыла өтеді.

Құрал-жабдықтар: топ билән иш, смайликлар, сүрәтләр,  схема,                                                                                                                           Дерек көздері:       «Қан топтарының үйлесімділігі», «Қан топтарының генотиптері» кестелері, презентация, бейнекөрініс, бағалау парағы, смайликтер                                                                                                             Тапшурмилар:   «Ой чақириш», «Дәрисик билән иш», тест соаллири                                                                   Күтілетін нәтиже: Оқуғучилар адәм қениниң топлири, қан қуюштики адәм қениниң пайдиси, резус-фактор тоғурлуқ билимни өз алидиға қелиплаштуруш, үгиниш.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі  

II. Үй жұмысын тексеру.

III. Жаңа сабақ түсіндіру.

IV. Бекіту.

V. Бағалау

VI. Үй тапсырмасын беру.

I. Ұйымдастыру кезеңі

Амандасу, түгендеу.  «Сәлемдесу» ойыны: Қазір біз сендермен ойын ойнаймыз, қимылды тез жасауларың керек. «Бастаймыз» деген белгі берілгенде, мен қалай амандасу керек екенін айтамын, сонда сендер бір-бірлеріңмен тез-тез амандасасыңдар. Әр адаммен әртүрлі амандасасыңдар. Сонымен, көз билән… қол билән… мүрәң билән… қулақ билән… тиз билән…  Тапан билән… баш билән.                                                                                                                               

  1. «Өз орныңды тап»                                                                                                                                       Оқушыларды қан топтары бойынша топтарға бөлу: I, II, III, IY топтары

Психологиялық ахуал орнату                                                                                                                                     Оқушылар қиылған қағаздарға І, ІІ, ІІІ, ІY қан топтары жазылған қағаздарды суыру арқылы топтарға бөлінеді

II. Үй жұмысын тексеру

Деңгейлік сұрақтар беру. «Ой чақириш»

1. Организмниң ички муһити немидин түзүлгән?

2. Қан немидин туриду?

3. Қан қандақ хизмәт атқуриду?

4. Қан плазмисиниң көләминини атаңлар?

5. Эритроцитлар қандақ хизмәт атқуриду?

6. Лейкоцитларниң асасий атқуридиған хизмити қандақ?

7. Фагоцитоз һадисисини ким ачти?

8. Тромбоцитларниң хизмити қандақ?

Жавави:

1.Адәм организминиң ички муһитини тоқулма суюқлуғи, қан билән лимфидин түзилиду.

2.Қан плазмидин йәни қан һүжәйрилиридин  туриду.

3.Қан тошуш, гумораллиқ, терморәтләш, һимайә қилиш хизмитини атқуриду.

4.Қан көләминиң 90-92% су, 7-8% белок, 2% глюкоза, майлар, минераллиқ тузлар, в.б. болиду.

5.Эритроцитлар кислород билән углекислый газни тошуйду .

6. Организмда ағриқ пәйда қилғучи бактерияләрниң,  ят тәнчиләрниң кирип кетишидин һимайә қилиш.

7. 1908 жылы И.И.Мечниковқа  мошу йеңилиғи үчүн нобель мукапати берилди.

8.Қанниң уюши вә қан кетишниң тохтиши жәриянлириға қатнишиду.

III. Жаңа сабақ түсіндіру

Бүгинки ай күнни язимиз                                   The of 10 th January                                                                   Қанчинчи күн?  Дурус иккинчи күн                 Tuesdey                                                                          «Поле чудес» оюни   Соаларға жавап бериш арқилиқ йеңи мавзуни ечиш                                         1.Адәм организмниң ички муһитини һасил қилиду?   Қан                                                                     2. Группы  дегән сөзниң уйғурчә тәржимиси?     Топлири                                                                       3. Жараһәтләнгәндә, зәхмиләнгәндә қан көп кәтсә у адәмгә немә қандақ ярдәм берилиду?    Қан қуюш                                                                                                                                                                                                  4Адәмниң қенида болидиған алаһидә белок маддиси?    Резус фактор

                  1. Адәм организмидики қанниң  мөлчәри қанчә?

                  2. Қан топлири қанчигә бөлинидиғини биләмсиләр?

                  3. Қандақ жағдайда адәмгә қан қуюду?     

                   Жавави:  

1.      Адәм организмида 5 л қан болиду.

2.     Адамда 4 қан топи бар.

3.     Адәм көп мөлчәрдә қан йоқатқанда қан қуюду.

                                 Қан топлири. Қан қуюш. Резус фактор                                                                            

1901-жили Австралиялик алим К. Ландштейнер қанниң мас кәлмәслиги проблемисини тәтқиқ қилғанда, бир һаләттә бир адәм қени  плазмисиниң эритроцитлири башқа адәм қениниң эритроцитлири билән арилашқанда, уларниң бир-биригә чаплашқанлиғини ениқлиған. Иккинчи һаләттә башқа адәмләрдә бу һадисә байқалмиған. Алим өз тәтқиқатлириға асаслинип, адәмләр қениниң төрт топини: I. II. III. IV топлирини  ачти. Мошу кәшпияти үчүн К. Ландштейнерға 1930-жили Нобель мукапити берилди.                                                                                                     Эритроцитларниң чаплишишини агглютинация дәп атайду.Агглютинация қанниң уюшиға вә кичик томурларниң тосилип қелишиға елип келиду вә бу әһвал өлүмгә дучар қилиду. Қуюш үчүн қанни Донурдин алиду.                                                                           

Донор- өз қенини ихтиярий беридиған адәм.

Реципиент –қанни донордин алидиған адәм.

Адәмләр қан  топлириниң маслишиши

Қан топлири	Қанни мону топларға берәләйду             Донор	Мону топларниң қенини қобул қилалайду         Рецепиент
I	I      II        III        IV	I
II	II                    IV	I        II
III	III        IV	I                   III
IV	IV	I         II        III       IV

I –топтики қанни қан топи һәр қандақ адәмләргә қуюшқа болиду-    Универсал донорлар                                            

IV-топ қени бар адәмләргә барлиқ төрт топ қенини қуюшқа болиду-Универсал реципиентлар д.а.  

Резус-фактор –алаһидә белок маддиси болуп, уни 1940-жили К. Ландштейнер макака-резус маймунлириниң қенида биринчи болуп тапти.                                                  

                                          Адәмләрниң  резус-фактор

Адәмләрниң 85% резус-фактор бар.                 15%-да резус-фактор йоқ.                                                                             Уларни Резуси-ижабий(Rh+)                             Резуси-сәлбий (Rh-) дәп атайду.

Резуси-ижабий адәмгә резуси-сәлбий қанни қуйса, у чағда эритроцитларниң чаплишиши (аглютинация) йүз бериши мүмкин. Бу болса әсәб паалийитиниң, қан айлинишиниң бузулушиға, һәтта өлүмгә елип келиду. Шуңлашқа қан қуйғанда униңда резус-факторниң бар-йоқлуғини һесапқа елиш керәк.  Болупму, йеңи өйләнгәнләргә, әгәр улар бала тепишни ойлиса, қенини резус-факторға анализ қилдуруши зөрүр.

IV. Бекіту.

Луғәт билән иш

1. Қан топлири-қан топтары-группа крови-  blood group

2. Агглютинация-  Agglutination

3. Донор- Donor

4. Реципиент- Recipient

5. Резус-фактор-

6. Антигені- antigens    

 Қорытындылау. Биолог.                                                                                                                  Сонымен қан топтарының адам өміріндегі маңызы өте зор екенін біз білдік. Тірек конспектілерімізді толтыруды ұмытпаймыз.

I ( 0 ) –А және В антигені болмайды

II ( А ) –А антигені болады

III ( В ) –В антигені болады;

IV( АВ ) –А и В антигені болады

  Тапсырма№1

Ауруханада екі баланы шатастырып алды. (Мысалға Ж жәнне Н) Бірінші ата-ананың қан топтары I және IV, ал екінші ата-ананың қан топтары I және III. Анализ нәтижесі бойынша Ж-да I қан тобы, ал Н-да II қан тобы екені анықталды. Балалардың ата – анасын табыңдар.

 Тапсырма №2

Ата – анасының қан топтары II және III. Олардың баласында I топты қан болуы мүмкін бе?

 Тапсырма №3

Анасының қан тобы I, ал баласының қан тобы II . Әкесінің қан тобы қандай?

Жауабы: II немесе IV топ

 Тапсырма №4

Баланың қан тобы I, ал оның қарындасыныкі IV. Ата – анасының қан тобы жайлы не айтасын?

 Тапсырма №5

IV топты қаны бар баланың ата-анасын іздеуге салды. екі отбасын тексере келгенде Бірінші отбасында әкесінің қан тобы II ,ал анасының қан тобы III екені анықталды.Екінші отбасында әкесінің қан тобы I, ал анасының қан тобы IV екенін дәлелдеді. Баланың ата-анасы қай отбасы?

«Ой түйін».    Тест сұрақтарына жауап беру

1.Қан ұйымайтын ауру қалай аталады?
а) Пневмония 

ә) Гемофилия 

б) Холера
в)Дифтерия

 г)Скарлатина 
2. Қан беретін адам
а)реципиент 

ә)донор 

б)фагоцитоз
в)пиноцитоз 

г)резус;
3. Универсалды донор деп қандай қан топтарын атайды?
а)ІІтоп     ә)І топ      б)ІІІ топ        в) ІҮ топ
4. Адам қанының төрт тобын ашқан және осы еңбегі үшін Нобель сыйлығын алған ғалым кім?
а)Э.Дженнер           ә)К.Ландштейнер          б)И.И.Сеченов        в)И.И.Мечников
5. Өзіңнің қан тобыңды неге білу керек? 
а)фагацитоз үшін 

ә)пиницитоз үшін
б)агглютинация болмау үшін

6. Адамда болатын қан топтарының саны

а)екі      ә) үш        б)төрт        в)бес         г)алты

7. Донордан қан алатын адам:

а)донор          ә)фагоцитоз            б)реципиент           в)пиноцитоз                  г)резус

8. Агглютинация деген не?

а)Тромбоциттердің бірігіп қалуы

ә)Лейкоциттердің бірігіп қалуы

б)Эритроциттердің бірігіп қалуы

в)Ерекше нәруыздық зат

Оқушылар тест сұрақтарына жауап береді.

1-ә

2-ә

3-ә

4-ә

5-б

6-б

7-б             

8-б

Бағалау

(2 мин)

Оқушылар  сабаққа қатысына қарай алған бағаларын күнделікке қойғызады.

Кері   байланыс  рефлексия Мән бүгүнки мавзуни қанчилик дәрижидә чүшәндим? Дегән соал қоюлиду.    (2 мин)

Төрт тамға:  1-чи 25-30%.   2-тамға  50-55%,     3-тамға 75-80%      4-тамға  100%

Кері байланыс  арқылы өздерінің бүгінгі сабақ бойынша түйгендерін және тапсырмаларды орындау кезіндегі қиындықтар мен оны қандай жолдармен еңсергендігімен бөліседі.

Үйге   тапсырма    (1 мин)

1. «Қан топтары және қан құю» тақырыбын оқу

2. Өз ата-аналарының қан топтарына байланысты мүмкін болатын жағдайдағы қан топтарына есептер шығару

Үй тапсырмаларын күнделіктеріне жазып алады.