Презентация. Қазақ халқының музыкалық аспаптары. Музыкальные инструменты казахского народа

• 1 слайд

  г. Жезказган СОШ № 3 учитель казахского языка и литературы: Альмишева Ляззат Шайзаевна Презентация: «Қазақ халқының музыкалық аспаптары. Музыкальные инструменты казахского народа”.

• 2 слайд

  Халықтың музыкалық аспаптары белгілі бір халыққа тән әрі өзіндік ерекшелігі болады. Қазақтың музыкалық аспаптары-ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа ауысып келе жатқан мәдени мұра. Ертеде аспаптарды ағаштан ойып, түрлі өсімдіктерден, малдың терісі мен сүйегінен, мүйізі мен қылынан жасаған. Музыка аспаптарын халыққа хабар беергенде, аңды үркіткенде, ән-күйлер орындағанда пайдаланып отырады. Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен қобыздың алғашқы үлгілерін ұсынған профессор А.Жұбанов болды. Қазақ халқының музыкалық аспаптары тарихынан

• 3 слайд

  Кіріспе Ұрпақ тәрбиесінде айрықша мән берген ата-баба сұлу ән, асыл сөздің кестесімен сәби жүрегін тербеп, ой- санасын игі адамгершілікке жетеледі. Сондықтан кең- байтақ ата жұртта буын-буынына жалғасып, ұят-аят, әдеп көрген мейірім-шапағат салтанат құрды. Ең керемет сол, ән қанатында халық ойының тереңдігі, шексіз қиялы берік сақталып кейінгі ұрпаққа тарады. Мұның өзі отбасының Отан тұтастығына дейін тамырын үзбеген дәстүрге айналды. «Шілдехана» мен «Қаралы жоқтау» әндер аралығындағы ақын жанды сері халықтың ғұмыры осылай түзілген. Оның жан сарайын, пайым-парасатын, сұлу сазды әндерін тыңдап, айрықша бағалаған жандар көшпенділер өмірінің бұл ерекшелігін назардан тыс қалдырмаған. Әр ғасырда қазақ жерін көктей шолып өткен француз, неміс, ағылшын, қытай, поляк, орыс саяхатшы-ғалымдарының даланың-күйі жайлы танысып, таңдай қаға жазған шыншыл сөздері осыны айғақтай түседі. Қазақ әндерінің жанрлық сипаттары өте кең. Тұрмыс-салт әндері, махаббат, жастық күйі, табиғат лирикасы, туған жер, отаншылдық тақырыпты қамтитын өрісі тақырып ішінен сала-салаға бөлініп жатады. Сондай саланың бір тармағы халық тұрмысының асыл арнасын айқын бейнелейтін халық әндерінің жанры деп аламыз. Халық тарихының алтын діңгегіндей саналатын өнер мұраларының бірегей саласына жататын ән арнасының негізгі бөлігі іспеттес халық әндерінің ұрпақ тәрбиелеудегі рөлі өте зор. Себебі, халық әндерінің қай-қайсысын алсаңыз да оның астарында адамгершілік пен ізеттілік, ұлағаттылық, сезім байлығы, көркемдік, әдемілік жатыр. Халық әндері арқылы халықтың сана-сезімі, ой-өрісі, өмір тәжірибесі кеңейіп отырған. Әр халықтың өркениеті оның мәдениетінің, өнерінің ғылымның, техникасы мен өндірісің даму деңгейімен өлшенеді. Өнер-адамзат тарихының жылнамасы. Өнер арқылы адам өзінің ойын, арманың жеткізеді, сұлулықты, ерлікті жырлайды.

• 4 слайд

  Инструментальная музыка казахского народа Казахи-прямые наследники неповторимой культуры тюркской кочевой цивилизации. Жившие до начала прошлого века в условиях кочевничества, они, несмотря на коренные изменения условий жизни в современную эпоху, смогли сохранить основы своей духовной культуры, И самым прекрасным и, одновременно, самым сокровенным наследием этой культуры является традиционная музыка, насчитывающая тысячи образцов самого разнообразного по видам и жанрам музыкального и музыкально-поэтического творчества. Кюи-богатейшая часть этого музыкального достояния; это-один из самых высоких жанров инструментальной музыки. Слово “кюй” (күй) у ряда тюркских народов-этномузыкальный термин. Сущность его связана с психо-эмоциональным началом и соотносится с понятием “состояние”, “настроение”. Отсюда понятен психологизм и сама природа этого жанра, который призван отражать все движения человеческой души, что, однако, не противоречит, таким особым его качествам, как повествовательность, изобразительность, персонификация. Говоря, в общем, кюи-это инструментальные пьесы, весьма небольшие по времени звучания (2-4 мин.), но очень глубокие по содержанию и отточенные по форме, со сложным ритмом и развитой мелодикой, которые отражают как некоторые жанровые черты, такм и определенную логику музыкального мышления. Нет достоверных сведений о том, когда зародился жанр кюя. Одни исследователи возводят его генезис к очень давним временам-к гуннскому, древнетюркскому периоду. Другие говорят о том, что эта музыка была массовой, распространенной среди всего населения от Каракорума до Едиля (Волги) в средние века. Так или иначе, архаические сюжеты легенд, сопровождающие ряд кюев, их содержание и лексика, следы древних, доисламских верований в этих сюжетах, как и сама музыкальная структура кюев, являются, как будто, весьма достоверными свидетельствами древности их происхождения.

• 5 слайд

  Домбровые кюи Кюи исполнялись, в основном, на трех инструментах-домбре, кобызе и сыбызгы (продольная флейта). Наиболее распрострраненной и, одновременно, самой развитой, достигшей профессионаьного уровня областью инструментальной музыки являются домбровые кюи. Домбра-двухструнный щипковый инструмент. Инструменты этого типа под названиями, близкими названию “домбра” сохранились у татаров, башкиров, узбеков, алтайцев, киргизов, туркменов, таджиков, калмыков и других народов (думбыра, думбарра, думбрак, домбр, танбур и т.дд.) Эта схожесть названий и типологическое сходство самих инструментов, широко распространенных именно в Центральной Азии, позволяют говорить об естественности их происхождения на этой территории. Казахская домбра, которую казахи ставят в доме на самое почетное место (төр), отличается мягкостью, ббархатистостью звучания и большими выразительными возможностями. Ее диапазон охватывает 1,5-2 октавы, особености же конструкции и формы предопределяются принадлежностью инструментов к разным региональным разновидностям. Одна из причин популярности домбры в том, что под ее аккомпанемент звучат также и традиционные казахские песни устно-профессиональной традиции. Но жанрам, по-настоящему раскрывшем тембровые, звуковысотные и технико-испонительские возможности инструмента являются, конечно, кюй, который, начав формироваться в еще древности, достиг пика своего развития и совершенства в ХІХ веке. В соответствии с ггеографическим положением обширных регионов казахстана и их историко-культурным своеобразием в казахской инструментальной музыке сложились разные региональные (локальные) традиции, композиторские школы и стили исполнения домбровых кюев; это восточно-казахстанская (шығыс), аркинская (Арка), каратауская (Қаратау), жетысуйская (жетісу), сырдаьринская (Сыр өңірі), мангыстауская ( Маңғысттау), западно-казахстанская (Батыс). В целом в домбровой музыке по исполнительско-стилевым и музыкально-структурным параметрам кюи подразделяются на 2 традиции-шертпе и токпе (төкпе).

• 6 слайд

  Аркинская домбровая традиция Самый выдающийся представитель домбровой традиции региона Арка, вообравшего в себя обширную территорию северо-восточных и центральных областей Казахстана,-Тәттимбет Казангапулы. В кюях Таттимбетта очень активно использовались такие приемы игры, как алма-кезек (поочередная игра на струнах, рождающая одноголосую фактуру), прием длительного звучания одной струны, и другие. Эти новаторские приемы игры, как и глубокое, подчас, философское содержание кюев Таттимбета обусловили особое место в ряду других-аркинской школы, выработавшей некий эталонный стиль шертпе-кюя. Таттимбет, который прожил всего лишь 45 лет, оставил богатое музыкальное наследство, из которого до нас дошло свыше сорока кюев, обогативших и украсивших сокровищницу казахской инструментальной музыки. Среди них кюи философского содержания-”Косбасары” (9 кюев), “Сарыжайлау” (“Золотая степь”), “Көкейкесті” (Заветное), “Бес төре” (пятеро управителей І,Іі вар.,) кюи любовно-романтической тематики-”Сылқылдақ” (Смеющийся), “Көш жанған” (Кочевье), “Балбырауын” (жанр любовной лирики), кюи, посвященные историческим событиям и персонажам-”Алшағыр”, “Азамат қожа” (имена героев-батыров), “Бозайғыр” (кличка легендарно-эпического коня). Эти и другие кюи с рук самого Таттимбета взяли его младший брат Жаксымбет, сыновья Мусатай и Исатай, которые передали бессмертные твоерния кюйши следующему поколению его последователей. Большинство кюев Таттимбета дошло до нас благодаря кюйши-домбристу Абикену Хасенову. Талантливыми последователями, активно пропагандировавшими наследие великого кюйши, были Аккыз Ахметова, Апике Абенова ,Жаксылык Омашев, Уали Бекенов, Магауия Хамзин. Приверженцами обновленной традиции шертпе, верными спутниками, учениками и последователями Таттимбета были видные кюйши аркинского региона Тока, Абди, Сембек, Кыздарбек. Когда речь заходит о школе Таттимбета, в первую очередь называют имя самого видного кюйши этой школы-Тока Шонманулы. В народе его называли по родовой его принадлежности “Сайдалы сары Тока”. Будучи младше Таттимбета на 15 лет, он стал его учеником, а позже соратником по искусству.

• 7 слайд

  Все, что знал и умел, Тока передал своим последователям-Кыздарбеку, Абди, Баубеку. Дошли до нас весьма многочисленные кюи и самого Тока. Все вышеназванные кюйши продолжили жизнь жанра (цикла) “Косбасар”, который занял главное место в творчестве Таттимбета. Кюи Кыздарбека “Өткінші” (Преходящее), “Мұң” Косбасарлар (Печальные Косбасары) относятся к скорбной лирике шертпе-кюев. Многие кюйши в переломную эпоху преследовались советской властью, а Абди и Сембек в тридцатые годы были расстреляны. Творчество Кыздарбека, Абди и Сембека многие годы замалчивалось. Тем не менее, часть их наследия сохранилось благодаря кюйши-домбырашы современности-Апике Абеновой, Даулетбеку Садуакасову, Манарбеку Сагынбекову, Оралу Исатаеву. Одной из неразгаданных личностей в домбровой традиции шертпе остался кюйши Ашимтай, который в свооем единственно сохранившемся кюе “Қоңыр қаз” (Коричневый гусь) языком кюя смог передать одно из прекрасных мгновений, состояний самой природы. Не дошло до нас и творчество (кроме одного кюя) именитого кюйши Дайрабая. Эти единичные образцы кюев передал нам известный домбрист Магауия Хамзин.

• 8 слайд

  Музыка аспаптарының мұражайлары көптеген елдерде бар. Қазақ музыканың аспаптары мұражайында “өлі” экспонат жоқ. Мұнда әр музыкалық аспаптың үнін естуге, ойнау тәсілімен көзбе-көз танысуға мүмкіндік жасаллған. Музыкалық аспаптардың ойналу сипатына, дыбысына қарай төрт топқа жіктелген. Ішекті аспаптарға домбыра, қобыз, сазген, жетіген, адырна жатқызылса, үрмелі аспаптарға сыбызғы, керней, сазсырнай, уілдек, қамыссырнай, үскірік жатқызылады. Ал дабылды-шуллы аспаптар тобына дабыл, тоқылдақ, асатаяқ, қоңырау, дауылпаз және тұяқтас жатады. Сарнамалы аспаптарға ауызсырнай, сырнай жатқызылады. Ғасырлар сазы

• 9 слайд

  Қазақ музыкалық аспаптардың түрлері Үрмелі аспаптар Сарнамалы аспаптар Ішекті аспаптар Дабыды-шулы аспаптар Домбыра, қобыз, жетіген, адырна, т.б. Дабыл, асатаяқ, тоқылдақ, қоңырау, дауылпаз, тұяқтас, т.б. Ауызсырнай, сырнай, т.б. Сыбызғы, сазсырнай, керней, уілдек, қамыссырнай, үскірік, т.б.

• 10 слайд

  Тыңдаңызшы... Бұл ғасырлар бойы дала қазағының қуанышы мен мұнын шерткен қобыз үні! Қобыз үнінде қызғалдақ гүлі жайқалып, құлпыраған көктемгі дала тынысы бар. Даладағы қоңыр салқын жібек желдің сыбдыры бар. Елін, жерін қорғап, батыр атнаған, ұлдарының ерлігін жырлайтын үн естіледі. Аңыз бойынша қобызды жасаған Қорқыт ата деседі. Ол: «Өмірде не мәңгілік?» - деп көп ойланады. Байқаса, адамның, жануардың, өсімдіктің өмірі қысқа. Содан мұнайып отырып, көп ойланып, толғанып, ішекті қобыз жасап, күй шығарады. Сол күй өлмей, біздің дәуірге жетеді. Бұл аңыздан жасайтын тұжырым - өнер – мәңгілік. Өнер атадан балаға, ғасырдан ғасырға өшпес мұра болып сақталып, жалғасып отырады, халықтың рухани қазынасына айналады.

• 11 слайд

  Домбыра - қазақ халқының ең кең тараған ішекті музыкалық аспабы. Ол-қазақ халқының өмірінде маңызды орын алатын аспап. Ол-өзіндік музыкалық сипаты бар аспап. Домбыра негізінен, екі ішекті, кейде үш шекті болып келеді. Домбыра-халықтық кәсіби өнердің туып, қалыптасуына, өркендеуіне негіз болған аспап. Дауысы майда, қоңыр, құлаққа жағымды.

• 12 слайд

  Қыл қобыз - ерте заманнан келе жатқан қазақ халқының екі ішекті ысқышпен ойналатын аспабының бірі. Халықтың аңызында қобыздың пайда болуын Қорқыт ата есімімен тығыз байланысты. Ерте заманда қобызды тек бақсылар ғана ұстаған.

• 13 слайд

  Шертер-қазақ халқының көне ішекті музыкалық аспабы. Сырт келбеті қобызға ұқсайды. Шертер аспабы ағаштан жасалып, шаңағы ешкі терісімен қапталады. Аспап ұзындығы 65-70 см. Шертер біраз өзгеріске ұшыраған. Басында шертерде перне болмаған. Біраз уақыттан перне орнатылып, беткі жағы өзгертіледі. Шертерді аңыз-әңгімелерді айтқанда пайдаланған. Көбінесе бақташылар қолданған. Шертер аспабы көне және жаңа болып екі түрге бөлінеді.

• 14 слайд

  Аса таяқ-қазақ халқының көне музыкалық аспабы. Ұзындығы 110-130 см. Тұтас ағаштан жасалады. Басы күрек сияқты. Бас жағына әр түрлі сақиналар тағылып, өрнектермен әшекейленеді. Аса таяқ аспабын ерте заманда бақсылар пайдаланған. Қазіргі кезде ұрмалы аспаптардың қатарына қосылды.

• 15 слайд

  Адырна-қазақ халқының ерте заманнан келе жатқан көп ішекті музыкалық аспабы. Ерте заманда бұл аспапты аңшылар пайдаланған. Ең алғашқыда адырна садақ пішінді болған. Кейін бұл аспап өзгеріске ұшырап, арқар, бұғы, марал аңдарға ұқсатып жасады. Біріншііден ағаштан құрап шанақ, мүйіз жасайды. Содан кейін шанақтың астын-үстін терімен қаптайды. Мүйізге құлақтар бекітіледі, ішектер байланады. Аспапты екі тізенің үстіне қойып, оң қол, сол қолының саусақтарымен іліп тартып ойнайды.

• 16 слайд

  Дауылпаз – қазақтың ұрып ойналатын музыкалық көне музыкалық аспабы. Ертеректе бұл аспапты аңшылық пен құсбегілікке пайдаланатын болған. Оны бітеу ағаштан ойып жасаған. Беті әбден иленіп кепкен терімен қапталады. Аспалы бауы мен ұрып ойнайтын шағын таяқшшасы болады. Оны түрлі тастармен, ою-өрнекпен безендіріп, сәндеп жасайды. Үлкен оркестрллер үшін жетілдірілген үлгісін 1933-1934 ж.ж. Шамасында белгілі қолөнерші Қ.Қасымов композитор А.Жұбанов, дирижер Ш.Қажығалиевтердің ұсыныстары бойынша жасаған.

• 17 слайд

  Жетіген - қазақ халқының өте ерте заманнан келе жатқан жеті ішекті шертпелі музыка аспабы. Аспап ағаштан құрастырылып жасалады. Аспаптың үні өте нәзік, құлаққа өте жағымды. Ертеде өмір сүрген бір шалдың жеті ұлы болыпты. Бір жылғы жұтта әлгі шалдың қолындағы бар малы қырылады. Суық үйдің берекесі кетеді. Киіз үйдің шаңырағына бақытсыздық орнап, жеті ұлы бірінен соң бірі өледі. Өлгеннің артынан жоқтау айтып, ас беруге еш қаржысы жоқ шал кепкен ағаштан ойып аспап жасапты. Үлкен ұлы өлгенде оған бір ішек тағып, тиек орнатады. «Қарағым» деп атап, жоқтау күйін тартады. Екінші ұлы өлгенде екінші ішек тағып, «Қанат сынар» күйін орындайды. Әрбір ұлына арнап «От сөнер», «Бақыт көшті», «Күн тұтылды», «Жеті баламнан айыралдым» деген жаңа күйлер шығарыпты. Сөйтіп, жетігенге жеті ішек тағылатын болыпты дейді аңыз.

• 18 слайд

  Желбуаз – үрлемелі аспаптар тобына жататын, ерте заманнан келе жатқан, ел көзіне еленбеген көне музыкалық аспабының бірі. Аспап иленген мал терісінен жасалады. Аузын бекітіп тұратын ттығыны болады. Мойынға асып алып жүруге ыңғайлы бауы болады және ұстап жүруге өте жеңіл. Желбауыз аспабын Н. Тілендиев “Отырар сазы” оркестірінде қолданады.

• 19 слайд

  Сақпан - өзіндік үнімен ерекшеленетін сілкімелі қазақ халқының көне музыкалық аспаптарының бірі. Ерте заманда сақпанды үй тұрмысында, мал шаруашылығында кеңінен пайдаланатын болған. Қойшылар сақпанның дыбысымен қойларын ққайырған. Егістікте үнемі торғайлар қонып жүреді, егіншіілер сол торғайларды сақпанның дыбысымен үркітіп жүрген. Ал, қазір, өнер адамдар, сақпанның дыбысымен өздерінің әндерін сүйемелдейтін болған.

• 20 слайд

  Шаңқобыз-қазақтың көне музыкалық аспапбы. Ол темірден жасалады. Сым темірдің арасына бекітілген тілі саусақпен шалып тартылады. ХІХ ғасырда шаңқобызды музыкалық аспап ретінде көбіне әйелдер ойнаған. Шаңқобыз халық аспаптар орекстірінде, ансамбілдерде қолданылады әрі жеке де ойналады.

• 21 слайд

  Лечением серьезных заболеваний, конечно, должны заниматься доктора. Но когда речь идет о музыке-можно подобрать «лекарство» и самому. Сегодня во многих западных университетах студенты осваивают профессию музыкотерапевтов. И официальная медицина нисколько не возражает-обезбаливающий и успокаивающий эффект музыки известен давно. Этот метод не нов-еще в древности врачи лечили своих пациентов при помощи специально отобранных мелодий. Американские индейцы, шаманы Крайнего Севера по сей день вполне успешно лечат людей безо всяких лекарств. Музыка положительно влияет не только на человека, но и на животных. Под классическую музыку лучше растут цветы. Завораживает музыка и других животных от собак до крыс, которые, как гласит известная притча, себе на погибель послушно следуют за дудочкой. Разве что змеи абсолютно равнодушны к исполнительскому мастерству факира, но и то лишь потому что они природы глухи.  

• 22 слайд

  На заметку: Для успокоения: «Колыбельная» Брамса, «Свет луны» Дебюсси, «Аве Мария» Шуберта, мазурки и прелюдии Шопена, вальсы Штрауса. От неврозов и раздражительности: «Лунная соната» Бетховена, «Кантата № 2» и «Итальянский концерт» Баха, «Симфония» Гайдна. От скачков давления и нарушения сердечной деятельности: «Свадебный марш» Мендельсона, «Ноктюрн ре-минор» Шопена и «Концерт ре-минор» для скрипки Баха. От мигрени: «Полонез» Огинского, «Венгерская рапсодия» Листа, «Фиделио» Бетховена. От бессоницы: Сюита «Пер Гюнт» Грига, «Грустный вальс» Сибелиуса, «Грезы» Шумана, пьесы Чайковского. От гастрита: «Соната № 7» Бетховена. От пристрастия к алкоголю и табаку: «Аве Мария» Шуберта, «Лунная соната» Бетховена, «Лебедь» Сен-Санса, «Метель» Свиридова.

• 23 слайд

  Назарларыңызға рахмет!!!