Презентация "Достық сөзінің лингвистикалық бейнесі"

• 1 слайд

  
  ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ
  РИДДЕР ҚАЛАСЫ БОЙЫНША БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ
  «№ 14 ОРТА МЕКТЕБІ» КММ
   
  Зерттеу жобасының тақырыбы:
  « «Достық» сөзінің лингвистикалық бейнесі»
   
  Дайындаған: Нұржанқызы Айзере
  Жетекшісі: Байлаулетова Ж.М.
   
   
  

• 2 слайд

  Біздің тақырыбымыздың өзектілігі айқын, біз жаңа сөзді емес, күнделікті өмірдегі сөзді талдап зерттеп, сөздің бейнесін жасаймыз. Біз сөйлеген кезде тіпті байқалмайтын сөз. Достық сөзін лингвистика тұрғысынан қарастырамыз және бұл білімді жүйеде ұсынамыз.
  Жобаның мақсаты: "достық" сөзіне толық лингвистикалық талдау жасап, яғни "достық" сөзінің шығу тегін, мағынасын, оның қолданылуын зерттеу. «Достық» сөзінің толық лингвистикалық бейнесін жасау.
  Зерттеу тақырыбы: достық сөзі тілдің тәуелсіз бірлігі ретінде. Зерттеу нысаны: «достық» зат есімі.
  

• 3 слайд

  Жұмыстың практикалық маңызы:
  1) қазақ тілі бойынша білімді тереңдету, ой-өрісін кеңейту, ғылыми және анықтамалық әдебиетпен жұмыс істеу кезінде іскерліктер мен дағдыларды жетілдіру;
  2) осы жұмысты сабақтарда және қазақ тілі бойынша қосымша сабақтарда пайдалану.
  Негізгі әдістер мен тәсілдер: түсіндірме сөздіктермен, синонимдер мен антонимдердің сөздіктерімен, үлкен психологиялық сөздікпен, қазақ халқының мақал-мәтелдерінің кітаптарымен жұмыс жасап, сауалнама жүргіздік.
  Гипотеза: әр сөзге толық лингвистикалық талдауын жүргізіп, одан кейін сөздің бейнесін жасауға болады.
  

• 4 слайд

  Достық сөзінің шығу тарихы
  Сөз досым латын тілінен шыққан amīcus, ол өз кезегінде латын етістігінен шыққан махаббат, бұл 'сүю' дегенді білдіреді.  Бұл сондай-ақ біреудің бір нәрсені қатты ұнататынын немесе белгілі бір затқа немесе мәселеге деген ерекше ықыласты сезінуі үшін қолданылуы мүмкін.
  Қазақ тілінде достық сөзі дос сөзінен және есім сөздерден сөз тудыратын жұрнақ жалғану арқылы жасалған.
  1 ДОСТЫҚ — з а т  е с і м. Адамдардың бір-біріне адал, қалтықсыз сеніп, бір мүдделі, ортақ көзқарастағы жылы қатынасы. Д о с т ы қ өзара жауапкершілік пен қамқорлықтың, рухани жақындықтың белгісі (ҚҰЭ).
  Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том. / Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.
  2 ДОСТЫҚ — адамға, табиғатқа, жанжануарларға көрсетілетін ізгі іс-әрекет. Достық ынтымақпен, татулықпен негізделеді. Достық адамға, табиғатқа, жанжануарларға көрсетілетін міндеттерді өтеудің белгісі деп те түсін .
  (Психология: Энциклопедиялық сөздік / Бас ред. Б.Ө. Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 624 б.)
  
  

• 5 слайд

  Достық сөзінің лингвистикалық сипаттамасы
  

• 6 слайд

  Достық сөзінің лексикалық сипаттамасы
  Достық сөзінің синонимдік пен антонимдік қатары
  
  
  
  

• 7 слайд

  Достық туралы фразеологизмдер (тұрақты сөз тіркестері)
  
  Арасынан қыл өтпейді – өте тату
  Арқа сүйеу – сүйеніш еті
  Әңгімесі жарасу – ортақ тіл табысу
  Бауыр басу – үйрену
  Қаймағы бұзылмау – бірлігі бұзылмау
  Қол жалғау (қол ұшын беру) – көмектесу
  Етене жақын - жан достай
  Тонның ішкі бауындай - тату
  
  

• 8 слайд

  Достық сөзі басқа тілдерде
  
  
  

• 9 слайд

  
  «Достық» туралы мақал – мәтелдер
  
  Дәмді болса - достық қымбат,
  Мәнді болса - жастық қымбат.
  Дос емес достың сөзін бөтен десе,
  Достықтан бір өкпемен кетем десе.
  Тектімен достас, тексіз доспен қоштас.
  Достық пен жолдастық
  Тату үйдің бақыты тасыр,
  Ұрыс-керіс үйдің ырысы қашар.
  Достыққа достық - қарыз іс.
  
  

• 10 слайд

  
  Достық туралы ұлағатты сөздер
  Екі адамның бір - біріне шын ықылас пен қалтқысыз қызмет етуі, не араларындағы адал махаббаттың, не асыл достықтың арқасы.
  Әзілхан Нұршайықов
  
  Жұмысты шектен шығып ынтамен істесең, басшының сенімін жоғалтасың. Егер достықта шектен шығып ақкөңіл болсаң, досыңның сенімін жоғалтасың.
  Конфуций
  
  Достық - асықпай өсетін өсімдік секілді. Ол пісіп жетілуі үшін талай сыннан өтуі керек.
  Джордж Вашингтон
  
  Достық әлсізденген сайын, сыпайылық арта түседі
  Уильям Шекспир
  
  Махаббат, достық, бауырмалдық - адамның ең бір асыл қасиеттері.
  Ғабит Мүсірепов
  
  

• 11 слайд

  
  Достық туралы жұмбақтар
  
  Мені жаксы түсінетін адам,
  Сырымменен бөлісетін адам,
  Жақын туысым болмаса да
  Құпиямды сенетін адам.
  (Дос)
  Қиындықта тастамайтын,
  Жамандықтан аластайтын,
  Ұстанғаны ізгі ниет,
  Бұл қандай қасиет?
  (Достық)
  Іздегенде табылатын қасыннан,
  Көңілі бар қызғалдақтай ашылған.
  (Дос)
  

• 12 слайд

  
  Достық туралы өлеңдері
  Достық деген алты әріптен құралған!
  Достық деген бар арман
  Доссыз болу,бұл жаман
  Досың болса ,бар бақыт! Ережеп Зере
  Қиналғанда қасынан,
  Табылатын шын достық,
  Ешкімге сырды айтпаса,
  Әрине ол шын достық.
  
  Қуанышты қайғымен,
  Бөлісетін адам бар,
  Қасындағы досында,
  Мәңгілікке табылар,
  
  Қуанғанда сенімен,
  Бөлісетін досын бар,
  Мұнайғанда тағы да,
  Қолдаушың досын бар Гүлсана Анарбекқызы
  
  
  

• 13 слайд

  Адам өміріндегі достықтың мәні
  
  Дос немесе достық – адам өмірінің үлкен бір арнасы. Ол ұғымның нақ бір анықтамасы болмайды. Себебі, ол адамдардың өзіндік көзқарастары мен түсінік пайымдарына қарай әртүрлі деңгейде көрініс тауып жатады. Өмірге деген көзқарасы ортақ, дүниетанымы деңгейлес, әрі бір-бірін оңай түсінетін жандар бір-бірімен дос бола алады. Ал оның сақтаушысы адалдық пен шынайылық.
  2-4 сынып оқушылары
  Достық, әдетте, сыртқы өмірлік жағдайлар мен кездейсоқ мүдделердің ортақтығына негізделген; мысалы, Олар бір партада отырады, жақын жерде тұрады, оқуға немесе сурет салуға қызығушылық танытады
  5- 9 сынып оқушылары
  Достық өзара сенім, сүйіспеншілік, мүдделер қауымдастығына негізделеді.
  ересек адамдар
  Достық - бұл сенім, сүйіспеншілік, ортақ мүдделер, өзара сыйластық және өзара көмекке негізделген жақын қарым-қатынас.
  
  
  

• 14 слайд

• 15 слайд

  Достық тақырыбындағы кинофильмдер
  
  
  
  Көксерек — Мұхтар Әуезовтың осы аттас шығармасының желісімен 1973 жылытүсірілген көркем фильм. Фильмнің бас кейіпкері Құрмаш қасқыр бөлтірігін асырап, оған "Көксерек" деп ат қояды. Кұшік шамалы есейген соң ауылдың маңына келген өз қандастары - қасқырлардың исін сезіп, солармен бірге жоғалып кетеді. Фильм соңында Құрмаш қайтыс болады, ол өзі баққан Көксерек бөлтіріктің талауында қалады.
  Абдулла Қарсақбаевтың "Менің атым Қожа" фильмінде достық тақырыбы жақсы ашылады. Кожа есімді баланың бейнесінде біз екі түрлі достықты байқаймыз және олардың кейіпкердің жеке басына қалай әсер ететінін көре аламыз. Сұлтанның достығы оны бұзақылық пен ұрлық жолына апарады. Жанардың достығы мүлдем басқа түрі. Бұл достық Қожаның бейнесінде басқа тербелістерді аша бастайды. Бұл қасиеттер адал, жауапты адамға тән.
  
  

• 16 слайд

  
  Абай Құнанбайұлының достық туралы ой орамдары
  Адам баласына адам баласының бәрі - дос. Не үшін десең: дүниеде жүргенде туысың, өсуің, ашығуың, қайғың, қазаң, дене бітімің, шыққан жерің, барар жерің бәрі бірдей... Біріңе бірің қонақ, қонақ соры екенсің, өзің дүниеге де қонақ екенсің.
  
  Абайдың түсінігінше, ең қызық өмір - татулық, достық. Күн сайын жаулықтың отына май тамызып тұтатушы қоғамның жуан ортасында отырса да, Абай өле-өлгенше достықты жырлаумен болды.  
  Жүрегі жұмсақ білген құл, 
  Шын дос таппай тыншымас. 
  Пайда, мақтан - бәрі тұл 
  Доссыз ауыз тұшымас, - деді.
  
  

• 17 слайд

  
  Қазақ тарихындағы ұлы адамдардың достығы
  Керей мен Жәнібек хандардың достығы
  Қазақ хандығын құрған Керей мен Жәнібек хандардың достығы – білдей бір мемлекеттің іргесін қалаған ұлы достықтың бірі. Екеуі ағайынды, аталас туыс болса да, алдыңғы орында ара-ағайындығы емес, достығы бірінші тұрған. Керей сұлтан Жәнібекті өзбек ханы Әбілқайыр қарақшыларынан құтқарып, ажалдан алып қалған екен.
  
  
  

• 18 слайд

  Қорытынды
  «Достық» сөзін фонетика, лексика, сөзжасам, морфология және синтаксис тұрғысынан талдай келе, оның ауызекі халық шығармашылығындағы орнын анықтай келе, мынадай қорытынды жасауға болады: тіл – бәрі бір-бірімен байланысқан үйлесімді жүйе. Оның ішкі жүйелерінде асимметрия болуы мүмкін екеніне қарамастан. Жүйенің әрбір элементінің (дыбыс, фонема, әріп, сөз) ішкі жүйеде және жалпы жүйеде өзіндік орны бар.
  

• 19 слайд

  Пайдаланған әдебиеттер:
  1. Қазақтілінің фонетикасы С. Мырзабеков
  Алматы 1993 ж.
  2. Қазақ тіл білімінің мәселелері Құдайберген Жұбанұлы
  Алматы 2013 ж.
  3. "Қазақ мақал-мәтелдері" Жинастырған Ө.Тұрманжанов,
  Алматы "Ана тілі", 1992ж.
  4. Источник: bilimsite.kz Достық туралы ұлағатты сөздер
  01.08.2020
  5. https://massaget.kz/ Абай Құнанбаев достық туралы ой орамдары
  6. https://massaget.kz/ Қазақ тарихы:Ұлы адамдар достығы 2020 ж.
  
  
  

• 20 слайд

  
  Назарларыңызға
  рақмет!