Презентация на тему: "Еуразия климатын қалыптастырушы факторлар"

• 1 слайд

  Еуразия климатын қалыптастырушы факторлар
  

• 2 слайд

  Еуразия материгі жер шарныдағы ең үлкен материк. Мұндай климаттың әр түрлілігі басқа континенттердің ешқайсысында кездеспейді. Бұл әртүрліліктің анықтаушы факторы-мөлшері. Алып жатқан жер аумағы 54,8 млн км2 шамасында. Материктің шеткі нүктелері Арктика мен экваторлық белдеулерде орналасқан. Климаттың түрі әр маусымда ендікке түсетін Күн радиациясының мөлшеріне және күн сәулелері көлденең бетке түсетін бұрышқа байланысты. Экваторға неғұрлым жақын болса, соғұрлым жылу мен жарық көп болады, ал климат ыстық болады. Алынған жылу мөлшерінен басқа, климаттың қалыптасуы атмосферадағы және рельефтегі циркуляциялық динамикалық процестермен де анықталады. Еуразияда ең биік таулар бар, бұл ауа массаларының қозғалысына да әсер етеді. Материктің шығыс жағалауына муссон айналымы әсер етеді және өзіне тән климаты бар.
  
  

• 3 слайд

  Негізгі климат қалыптастырушы факторлар. Әр аймақтың климаты бір-біріне ұқсамайды. Жер бетінің кез келген бөлігінің климаты географиялық ендікке ғана емес, оның жер бедерінің пішініне, беткі жамылғысына, жергілікті жердің географиялық орны мұхиттар мен теңіздерге, мұхит ағыстарына қатысты жағдайына да байланысты. Климат мұхит немесе материктің ұлан-байтақ кеңістігі жақтан келетін ауа массаларының қасиеттеріне тәуелді. Климаттың пайда болу себептері климат қалыптастырушы факторлар деп аталады.
  Климат қалыптастырушы факторлар 5 -ке бөлінеді. Олар: географиялық ендік, ауа массаларының қозғалысы, жер бедерінің сипаты, мұхиттардың әсері, күн радияциясы.
  Климаттың географиялық ендікке байланыстылығы. Бір ендіктегі жер бетіне түсетін жарық пен жылу мөлшері бірдей болады. Егер жердің беті тегіс болса, онда бір ендікте орналасқан жерлердің климаты экваторға қатысты жағдайына ғана өзгереді. Алайда жер беті өте алуан түрлі болғандықтан Күннен келетін жылу мөлшері жер бетінде түрліше таралады. Климатқа биіктік қана емес, күн сәулесінің түсу бұрышы мен жер бедері де әсер етеді.
  
  

• 4 слайд

  Жергілікті жер климатының теңіз деңгейінен биіктігіне, жер бедерінің сипатына және өсімдіктер жамылғысына байланыстылығы. Жер бетінен биіктеген сайын тропосферадағы ауа температурасы төмендейтінін білесіңдер. Әрбір белдеудегі мұхит деңгейінен биік орналасқан жердің климаты ойпатты жердің климатына қарағанда суық болады. Таулы климатқа биіктік қана емес, жер бедері де әсер етеді. Мысалы, Памир тауының қысы поляр шеңберінің солтүстігіндегідей суық болады. Кейде мұндағы температура қыста -46˚С-ге дейін төмендейді. Қаңтардың көпжылдық орташа температурасы -15˚С, шілденікі +18˚С. Бұл биік таудың климаты. Ал шамамен осы ендіктегі Тұран ойпатының оңтүстігінде қаңтардың температурасы -2˚С, шілденікі +30˚С. Бұл ойпаттың көп бөлігін шөлдер алып жатыр. Жазда оның бетін күн тез қыздыратындықтан, шілденің орташа температурасы жоғары болады.
  Сондай-ақ таулы аймақтың климатына күн сәулесінің түсуі де әсер етеді. Мысалы, тау жотасының оңтүстік жақ баурайының климаты қарама-қарсы беткейінің климатынан жылы болады, тау аңғары табанындағы климат беткейлердің  климатынан өзгеше келеді.
  
  

• 5 слайд

  Мұхиттар мен желдердің климатқа әсері. Еліміз аумағында бір ендікті бойлай батыстан шығысқа қарай жүргенде температура ауытқуының амплитудасы мен жауын-шашын мөлшері өзгереді (неліктен?).
  Жергілікті жердің климаты оның мұхитқа қатысты жағдайына байланысты. Мысалы, Атлант мұхиты мен оның жылы ағысының Еуропаның климатына әсері көп. Мұнда батыс желдері басым. Сондықтан Ұлыбритания аралында сіркіреген жаңбырлы бұлтты ауа райы жиі кездеседі. Қаңтардың орташа температурасы -4˚С, шілденікі +16˚С (амплитудасын есептеп шығарыңдар). Жылына 1000 мм-ге дейін жауын-шашын түседі. Қыста қар сирек жауады да, тез еріп кетеді, қалың тұман жиі болады.
  Температураның ауытқу амплитудасының айырмасы төмен және бүкіл жыл бойына жауын-шашын біркелкі түсетін мұндай климатты теңіздік климат деп атайды. Материктің батыс жиегінің климаты да ұқсас. Атлант мұхитынан шығысқа қарай жылжыған сайын шуақты ауа райы жиілейді, температураның ауытқу амплитудасының айырмасы көбейеді, жауын-шашынның мөлшері азаяды.
  Астана қаласы барлық мұхиттардан шалғайда жатыр. Оның климатына Солтүстік Мұзды мұхит пен Орталық Азиядан келетін ауа массалары да әсер етеді. Климаты – шұғыл континентті.
  Мәскеу қаласының климатына Атлант мұхиты үлкен әсер етеді, мұнда Солтүстік Мұзды мұхиттан да ауа массалары жиі келеді. Мұндай климатты қоңыржай континентті климат деп атайды.
  Азияның Қиыр Шығысының климатына Тынық мұхит күшті әсер етеді. Мұндағы климат қоңыржай ендіктегі муссонды климат.
  
  

• 6 слайд

  Климаттың тау жоталары мен жазықтарға байланыстылығы. Ауа массалары ұлан-байтақ жазықтардың үсті мен мыңдаған километр қашықтыққа кедергісіз өтеді. Кавказ тауларының солтүстік етегіндегі тұрғындар Арктиканың лебін сезеді (осы тауларды Жарты шарлар картасынан көрсетіңдер. Оларға солтүстіктен келетін ауа қай жазықтың үстімен өтеді?).
  
  Ауа массаларының жолында тау жоталары кездессе, не болады? ауа беткейді бойлай баяу жоғары көтеріліп, салқындайды да, одан жауын-шашын түседі. Жотадан асқан құрғақ әрі суық ауа төмен түсіп, қызады да, қаныққан күйінен айырылады, одан жауын-шашын түспейді. Сондықтан жотаның бір жағындағы жердің климаты оның екінші жағындағы климатынан өзгеше болады. Кавказ тауларының оңтүстігінде қаңтардың орташа температурасы 0˚С-тен жоғары, ал солтүстігінде оған жанасып жатқан жазықтағыдай суық болады.
  
  Дүниежүзіндегі ең биік Гималай таулары Үнді мұхитынан солтүстікке бағытталған ылғалды ауаны бөгеп қалатындықтан, таудың оңтүстік беткейі етегінің климаты жылы әрі өте ылғалды (Черапунджиде жылына орта есеппен 12 мың мм жаңбыр жауады) болады. Ал Гималайдан солтүстікке қарай шөлдер созылып жатыр (атластағы Жарты шарлар картасынан, Дүниежүзінің климат картасынан көрсетіңдер).
  

• 7 слайд

  Күн радиациясының әсері
  Оның басқа сипаттамаларына, ең алдымен температураға әсер ететін климаттың маңызды элементі - бұл Күннің сәулелі энергиясы. Күннің ядролық синтезі кезінде пайда болған зор энергия ғарыш кеңістігіне таралады. Планета қабылдаған күн радиациясының қуаты оның мөлшері мен күннің қашықтығына байланысты. Жердің атмосферасынан тыс Күннен бір астрономиялық бірліктің қашықтыққа ағынға перпендикуляр бағытпен бірлік аудан арқылы өтетін уақытына сәулеленудің жалпы ағымы күн тұрақтысы деп аталады. Жер атмосферасының жоғарғы бөлігінде күн сәулесіне перпендикуляр әр шаршы метр 1365 Вт ± 3,4% күн энергиясын алады. Қаңтар айында Жерге сіңірілетін ең үлкен қуат - Жер орбитасының эллиттілігіне байланысты энергия жыл бойына өзгереді. Алынған сәулеленудің шамамен 31% -ы ғарышқа шағылысқанына қарамастан, қалған бөлігі атмосфералық және мұхиттық ағымдарды ұстап тұруға және жердегі барлық дерлік биологиялық процестерді энергиямен қамтамасыз етуге жеткілікті.
  
  

• 8 слайд

  Климатологияда климаттық сипаттамаға байланысты келесі ұғымдар қолданылады:
  Тау климаты - «таулардағы климаттық жағдайлар». Тау климаты мен жазықтардың климаты арасындағы айырмашылықтың басты себебі - биіктіктің жоғарылауы. Сонымен қатар, рельефтің табиғаты бойынша маңызды ерекшеліктер пайда болады (бөлу дәрежесі, тау жоталарының салыстырмалы биіктігі мен бағыты, беткейлердің ашылуы, аңғарлардың ені мен бағдарлануы), мұздықтар мен камин өрістері олардың әсерін көрсетеді. Тау климатының өзі 3000-4000 м-ден төмен биіктіктерде және биік таулардағы биік таулы климатта ерекшеленеді.
  Құрғақ климат - «шөл және шөлейт климат». Мұнда ауа температурасының үлкен тәуліктік және жылдық амплитудасы, толығымен болмауы немесе шамалы жауын-шашын мөлшері (жылына 100-150 мм) бар. Алынған ылғал өте тез буланады.
  Ылғалды климат - шамадан тыс ылғалдылықты тудыратын климат, оған күннің жылу мөлшері жаңбыр түрінде түсетін барлық ылғалды булануға жеткіліксіз мөлшерде түседі.
  Нивальды климат - «ерігеннен және буланудан гөрі қатты жауын-шашын болатын климат». Нәтижесінде мұздықтар пайда болып, қарлы жерлер қалады.
  
  

• 9 слайд

  Алисов Борис Павлович
  1891-1972 жж (81 жас)
  Орыс климатолог ғалымы
  
  

• 10 слайд

  Еуразияның климат түрлері мен типтері
  
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Жер климатының жіктелуі тікелей климаттық сипаттамамен де (В. Кеппеннің жіктелуі) , жалпы атмосфералық айналымның ерекшеліктерімен (Б. П. Алисовтың жіктелуі) немесе географиялық ландшафттардың табиғатымен (Л. Берг классификациясы) жүргізілуі мүмкін. Ауданның климаттық жағдайлары ең алдымен анықталатыны: Күн климаты - күн сәулесінің атмосфераның жоғарғы шекарасына түсуі, ендікке байланысты және әртүрлі уақыт пен жыл мезгілінде әр түрлі болуы. Дегенмен, климаттық белдеулердің шекаралары тек параллельдерге сәйкес келмейді, сонымен қатар әрдайым жер шарын айналып өтпейді, климаттың бір типімен оқшауланған аймақтар бар. Сонымен қатар теңізге, атмосфералық айналым жүйесіне және биіктікке жақындау маңызды. Еуразия материгінде орналасқан Ресейде және бұрынғы КСРО аумағында атақты кеңестік климатолог Б.П. Алисов ұсынған климат типтерін жіктеу қолданылады. Бұл жіктеу атмосфера айналымының ерекшеліктерін ескереді. Бұл классификацияға сәйкес, жердің әр жарты шарына төрт негізгі климаттық аймақтар бөлінеді: экваторлық, тропикалық, қоңыржай және полярлы (солтүстік жарты шарда - Арктика, оңтүстік жарты шарда - Антарктика). Негізгі аймақтардың арасында өтпелі аймақтар - субэкваторлық белдеу, субтропикалық, субполярлық (субарктикалық және субантарктикалық) болады. Бұл климаттық белдеулерде ауа массаларының басым айналымына сәйкес климаттың төрт түрін бөлуге болады: континенталды, мұхиттық, батыс климаты және шығыс жағалауларының климаты. Континенттердің интерьері басым континенталды климат ірі ауа массаларының әсерінен пайда болды. Теңіз климатына мұхиттар үстемдік етеді және теңіз ауа массаларының әсеріне ұшыраған континенттердің бөліктеріне таралады. Материктердің шығыс аймақтары тән муссон климаты жыл мезгілдерінің өзгеруіне муссон бағыты өзгеруі себеп болады.Әдетте, муссонды климатта жазда жауын шашын көп жауады, қысы өте құрғақ болып келеді