Программа по крымскотатарскому языку (факультатив)

Анълатма тезкереси

            Рус, украин тиллеринде окъугъан талебелерге къырымтатар тили экинджи тиль сыфатында огретиле.

            Окъутувнынъ эсас макъсады: башлангъыч дереджеде къонуша бильмеге огретмек, къырымтатар тили ве имлясы акъкъында адий бильги ве беджериклик ашламакъ, талебелернинъ тюшюнюв къабилиетлерини осьтюрмек ве халкъшынаслыкъ, халкъ медениети акъкъында бильгилер бермек.

            Украинада экинджи тиль оларакъ бир де-бир тильни огретмек ичюн девлет стандартлары бельгилене. Нутукъ фаалиетининъ эр бир тарафыны керекли дереджеде менимсемек ичюн окъутув  мундериджеси къонушма, нутукъ, тильшынаслыкъ,  халкъшынаслыкъ ве халкъ медениети ёнелишлерине айырыла.

            Эсас макъсад ве девлет стандартынынъ мундеридже ёнелишлерине коре окъутув, инкишаф эттирюв, бильги берюв ве тербиелев макъсадлары къоюла.

            Окъутув макъсадлары:

– талебелернинъ нутукъ фаалиети беджерикликлерини эр тарафлама шекиллендирмек ве инкишаф эттирмек;

– къырымтатар тилини динълемеге ве анъламагъа бильмек;

– программада бельгиленген мевзулар дереджесинде акъранларынен ве буюклернен къонушмагъа бильмек;

– къырымтатар тилинде окъумагъа ве язмагъа бильмек;

– къырымтатар тили ве имлясы акъкъында адий бильгилер ве беджерикликлерни менимсемек.

            Инкишаф эттирюв макъсадлары:

талебелернинъ тюшюнюв, фикир эттирюв къабилиетлери­ни инкишаф эттирмек;

эдебий къырымтатар тилининъ хусусиетлерини шивелерде олгъан хусусиетлерини рус тилининъ хусусиетлеринен тенъештирмеге бильмек, оларны талиль этмек, нетидже  чыкъармакъ.

            Бильги макъсадлары:

къырымтатар тили акъкъында адий бильгилер ашламакъ, къырымтатар тили буюк тюркий тиллер терегининъ бир пытагъы олгъаны акъкъында бильгилер ашламакъ;

къырымтатар халкъ медениетинен, урф-адетлеринен, мерасимлеринен, халкъ агъыз яратыджылыгъынен, белли шаир ве языджыларынен, тарих ве медениет эрбапларынен таныштырмакъ.

            Тербиевий макъсадлар:

къырымтатар халкъына, тилине, эдебиятына, медениетине, тарихына меракъ, урьмет ве севги ашламакъ; башкъа миллетлер ве оларнынъ медениетине толерантлы (сабырлы) мунасебетте олмакъ, эдеп эсасларыны, къонушма медениетини шекиллендирмек.

            Тиль огретме мундериджесининъ къонушма (коммуникатив) ёнелиши энъ эсаслыдыр. Чюнки бу бильгилер адамларгъа бири-бирлеринен агъзакий ве язма шекильде багъланабилюв алышкъанлыгъынынъ темелини къоя.

            Агъзакий къонушма лаф эткен адамны динълемеге ве анъламагъа, къонушма адетинде къуланылгъан сёзлерни менимсеге, акъранларына ве буюклерге мураджаат этюв чешитлерини менимсемеге, лакъырды эткен вакъытта незакетлик бильдирмеге, незакетли суаль бермеге ве джевап къайтармагъа, разы олгъаны я да олмагъаны бильдирип айтмагъа огретмекни козьде тута.

            Язма шекильде къонушма башлангъыч сыныфларда бир де-бирине тезкере (записка), даветнаме, илян язмагъа ве шу ишлерни безетмеге огретмекни козьде тута.

            Окътувнынъ тильшынаслыкъ ёнелиши талебелер къырымтатар тили ве имлясы акъкъында адий бильгилер менимсемелерини, къырымтатар ве башкъа тюркий тиллернинъ арасындаки фаркъны анъламагъа, оны рус тилинен тенъештирип, хусусиетлерини айыра билювни огретмекни козьде тута. Агъзакий ве язма нутукъны менимсемек ичюн орфоэпия, лексик, граммматик, имля къаиделерини билип къулланмагъа огретмек.

            Халкъшынаслыкъ ве халкъ медениети ёнелишинде талебелерни къырымтатар миллий медениетинен таныштырув, миллий урба, савут, емек, адетлерни бильдирген сёзлерни менимсев, аталар сёзю ве айтымлар, масалбашлары, текерлемелерни огренип, эзберден айтмакъ, манасыны анълатмакъ, халкъ оюнларынен, йырларынен, масалларынен, белли шаир ве языджыларнен ве башкъа медениет ве тарих эрбапларынен  таныштырмакъ козьде тутула.

            Башлангъыч сыныфларда къырымтатар тилини огретюв шу ёнелишлерде алынып барыла: “Нутукъ фаалиети”, “Тиль акъкъында бильгилер ве тиль беджериклиги”, “Имля, имля къаиделерини къулланув беджериклиги ве алышкъанлыкълары”.

I. НУТУКЪ ФААЛИЕТИ

            Къырымтатар тилинде нутукъ фаалиетини шекиллендирюв эки шекильде алынып барыла – агъзакий (динълев ве анълав, лакъырды этюв) ве язылы (окъув ве язув). Агъзакий шекильде (динълев) ве язылы шекильде (окъув ве язув) хабер, идрак этмек ве анъла­макъ, акъранларынен ве буюклернен лакъырды этмекнен нутукъ фаалиети талебелернинь бильги алув ве къонушув фаалиетлерини шекиллендире ве инкишаф эттире. Бойлеликнен къырымтатар тили дерслеринде нутукъ фаалиетининъ эп шекиллерини ишлетмели. Шуны да эсапкъа алмакъ керек ки, чокъусы балалар мектеп чагъына къадар агъзакий къырымтатар тилини бильмейлер я да етерли дереджеде бильмейлер. Онынъ ичюн 1-2-нджи сыныфларда динълемеге ве анъламагъа, имля кьаиделерини керек дереджеде менимсеп лакъырды этмеге, сёз байлыгъыны арттырмагъа ве буларнынъ эсасында къонушма нуткъыны инкишаф эттирмеге ве окъумагъа,  язмагъа огретюв эсас ер тута.

            Бу беджерикликлер ве алышкъанлыкълар 4 йыл девамында шекиллене ве инкишаф этиле. Окъутувнынъ биринджи йылында (1-нджи сыныф) эсас вазифе агъзакий нутукъны шекиллендирмектен ибарет: динълемек ве анъламакъ, лакъырды этмек, къонушмакъ. Экинджи йылы окъутувнынъ вазифелери юкъарыда бельгиленгинен берабер язма нутукъны инкишаф эттирюв, яни къырымтатар тилинде окъумагъа ве язмагъа огретюв ве язмагъа огретювден ибарет ола (имля къаиделери берильмей, тек амелий ишлениле).

            Учюнджи ве дёртюнджи йыллары тиль акъкъында бильгилер ве имля къаиделерини менисев, грамматик беджерикликлерни ве алышкъанлыкъларны менимсев, агъзакий ве язма нутукъ, къонушма нуткъы, язув ве окъув беджерикликлерини мукеммеллештирюв вазифелери къоюла. Учюнджи ве дёртюнджи сыныфларда окъув беджерикликлерини мукеммеллештирюв ве инкишаф эттирюв, тильге меракъ ве севги ашлав макъсадынен къырымтатар тили ве окъув дерслери айры кечириле.

1. Агъзакий нутукъны  динълев ве анълав (аудирование).

            Агъзакий нутукъны динълев ве анълав ишлери талебелернинъ нутукъ эшитюв ве идрак этюв къабилиетлерини инкишаф эттирювге догърулта, айтылгъан лакъырдыны дикъкъатнен динълемек, эшиткен сонъ чешит вазифелер япмагъа бильмек (сеслер акъынтысында косьтерильген элементлерни айырмакъ: бенъзеген, лякин манасы бир олмагъан сёзлер, бир эджадан ибарет олгъан сёзлер, джумлелерде токътавлар ве иляхре).

            Динълегенини анъламасына айры эмиет бермели: метнде айры элементлернинъ манасыны анъламакъ (сёзлернинъ, сёз бирикмелерининъ, джумлелернинъ); метнни толу анъламакъ. Шу макъсаднен дерснинъ вазифелерине, мевзусына, колемине, муреккеп дереджесине келишкен метнлер сайлап алына, я да оджа озю уйдурып тизе ве динълев, анълав алышкъанлыкъларыны инкишаф эттирмек ичюн махсус вазифелер бере. Джанлы нутукъны я да магнитофонда язылы нутукъны динълев башкъа ишлернен, меселя, субетнен болюнмемек керек. Талебелерни кет-кете саде метнлерден узунджа, муреккепче метнлерни динълемеге огретмек ве метнни бир кере динълеген сонъ анъламагъа огретмек керек.

            Динълемек ичюн бедиий-эдебий, ильмий-бедиий эдебият, тиль акъкъында оджанынъ икяеси (мисаль, бир де-бир сёз манасынынъ пейда олув тарихы, бир де-бир меракълы вазифени бильмек усулы ве иляхре). Динълемек ичюн метнлер къырымтатар халкъынынъ адетлери, бала оюнлары, чалгъы алетлери, шаир ве языджылары, рессамлары, чалгъы усталары, миллий урбалар, савутлар ве башкъа эшьяларнынъ хусусиетлери акъкъында олмалы.

            Метнни динълемезден эвель махсус ишлер кечирмек керек: метнде расткельген базы сёзлернинъ манасыны анълатмакъ, метнде олгъан вакъианы яшайышта олгъан ве онъа келишкен вакъианен къиясламакъ, балаларнынъ дикъкъатыны динълемеге догърулткъан суаль ве вазифелер бермек ве иляхре.

            Балалар чешит къоранталарда чешит шивелерде лакъырды эткенлери себебинден азырланув ишлеринде айры сёзлернинъ чешит шивелерде айтылувынен тенъештирмек ве тилимизнинъ шу шивелернен байлыгъыны анълатмакъ керек. Бундан да гъайры балалар кунь девамында чокъусы башкъа тиллерде (рус, украин) айтылгъан нутукъларны эшителер, онынъ ичюн метнни окъугъанда, лакъырдыда, азырланув ишлеринде де бунъа эмиет бермели.

            Балалар метинни толу анъламаларыны субет, тестлер чезюв, мундеридже боюнджа ресим япув усулларынен пекитмек мумкюн.

            Анълавны тешкермек ичюн шу усуллар къулланыла:

– бир кере динълеп, музакере этмезден эвель мундеридже боюнджа ресим япмакъ;

– айтылгъан анълатма, ачыкълама эсасында иш, арекет япмакъ;

– эшиткен метн мундериджеси эсасында суалерге 1-2 сёзден ибарет къыскъа джевап бермек;

– оджа берген бир къач джевапнынъ ичинден догъуру джевапны сайламакъ.

2. Лакъырды

            Лакъырды этмеге огретюв талебелерни субет этмеге, фикирни тюзгюн ифаде этмеге, къыскъа икяе тизмеге огретмекни козьде тута. Бунен берабер ишни балаларымыз мектепкедже чагъында рус тилинде лакъырды эткенлерини ве этрафларында даима башкъа тиллерни эшиткенлерини де козьде тутып алып бармакъ керек.

            Лакъырды нуткъы эки дереджеде ола биле. Биринджи – махсулдарсыз дереджедир, бунда талебелер оджа берген метнни текрарлайлар, гъайрыдан икяе этелер, акъыллларында къалгъаныны айталар. Экинджи дереджеде исе махсулдар олып, талебелер мустакъиль шекильде джумле къурмагъа, суаль бермеге, бир де-бир шей акъкъында икяе этмеге билелер. Махсулдарсыз (репродуктивный) беджерикликлер махсулдар нутукънынъ инкишаф этювине эсас ола, чюнки онынъ эсасында сёз байлыгъы арта, нутукъ темели олгъан элементлер шекиллене.

            Махсулдар нутукъ ишнинъ сонъки нетиджесидир ве инсанларнынъ бири-биринен багъланмаларынен, яни къонушмаларынен багълыдыр: онынъ эсасында, биринджиден, нутукънынъ кереклигини козьде тута бильмек (бир де-бир хаберни айтмагъа я да сорамагъа истек олмакъ керек), экинджиден лакъырды олгъан дурумны, динълейиджини, субет эткен адамны козь огюне алмагъа бильмек, ве, учюнджиден, лакъырды эткен адам лакъырдынынъ нетиджесини билип къонушмакъ тура. Онынъ ичюн къонушма нуткъыны огреткенде юкъарыда берильген нутукъ къысымларыны эсапкъа алмакъ керек. Бундан гъайры къонушма нуткъыны шекиллендирюв турмуш сёзлюгини менимсемекни, лакъырды вакъытында озюни тута биледжек къаиделерини бильмекни козьде тута.

            Лакъырды нуткъыны инкишаф эттирюв бир къач ёнелиште эльде этиле:

– талебелер къыскъа метнлерни эзберден огренелер: тапмаджа, сайы, текерлеме, ата­лар сёзлери, къыскъа шакъалы диалог, къыскъа лятифе, масал парчасы, оюнларда айтылгъан материал ве иляхре;

– динъленильген я да окъулгъан метнни гъайрыдан икяе этмек; бу ишни къолайлаштырмакъ ичюн ярдымджы материал ишлетмек мумкюн (метннинъ планы, мундериджесини анълаткъан эсас сёз бирикмелери, ресим сырасы ве иляхре).

– оджанынъ ярдымынен лакъырды тизмек (диалог, монолог); эвельден талебелернен оладжакъ лакъырды не акъкъында юрютиледжегини музакере этмек, манасыны бельгилемек, сёзлернинъ ве сёз бирикмелерининъ теляффузы устюнде чалышмакъ, айры джумлелер тизип, оларны бири-биринен багъламакъ, тизильген метнге къыймет кесмек, керекли тюзетмелер япмакъ ве ишленильген метнни текрарламакъ:

– балаларнынъ яшайышына, мерагъына якъын олгъан мевзуларда диалог ве монолог метнлерини мустакъиль тизмек.

            Лакъырды нуткъыны инкишаф эттирмек ичюн талебелерни ойле алгъа къоймакъ керек ки, олар озь фикирини, дуйгъуларыны бильдирмеге, оларны меракъландыргъан меселени музакере этмеге меджбур олсунлар. Балаларны бир де-бир адисе, ал акъкъында озь фикирини айтмагъа, айткъанларыны тасдикъламагъа, башкъаларнынъ фикирини динълемеге ве озь фикиринен келиштирмеге ве бунен берабер къонушма медениетини, озюни тутмагъа билюв къаиделерине риает этмеге огретмек керек.

            Бойле ишни экевлешип, группаларгъа топланып алып бармакъ мумкюн. Лакъырды этмеге огретювде сюжетли роль оюнлары, сыныфтан тыш тербиевий ишлер (тиль байрамлары, халкъ байрамлары, эдебий байрамлар, корюшювлер) саналаштырмалар кечирмек керек.

Язма  лакъырды (окъув ве язув)

Окъув

            Къырымтатар тилинде окъумагъа огретюв ишлери экинджи сыныфтан башлана. Къы­рымтатар ве рус тиллеринде алфавит кирилл элифбесине эсаслангъаны ичюн бу иш енгиллеше, чюнки балалар биринджи сыныфта рус тили дерслеринде арифлерни энди огрендилер. Онынъ ичюн къырымтатар тили дерслеринде махсус огретюв ишлери къырымтатар тилине хас сеслерни бельгилеген арифлерни (у, о, къ, гъ, нъ, дж) теляффуз эттирюв, окъув къаиделери рус тилининъ къаиделерине келишмеген арифлер огрениле (ы, и, я, е, ю, ё). Къалгъан арифлерге кельгенде исе, бу эснада балаларнынъ олгъан бильгилери пекитиле ве инкишаф эттириле. Шуны да эсапкъа алмакъ керек ки, къырымтатар тилинде сес ве арифлернен таныштырув усуллары рус тилинден фаркълыдыр. Онынъ ичюн рус арифлеринен окъутув усулларына дикъкъатнен янашып, фаркълыгъыны анълатмалы. Меселя, рус тилинде къатты ве йымшакъ тутукълар окъувнынъ башында анълатылсалар, къырымтатар тилинде эсас эмиет индже ве къалын созукъларгъа ве оларнынъ теляффузы ве окъулувына берильмели, бундан гъайры къырымтатар тилинде бир сес эки ишаретнен бельгиленгенине де айрыджа эмиет бермек керек. Ы-И арифлеринен сёзлер окъулгъанда да рус тилинен тенъештирип догъру теляффуз этмеге ве окъумагъа огретмек лязим. Балаларнынъ бойле инджеликлерни бильмегени, рус тили дерслеринде огренген арифлернен окъугъанда чешит янълышлар япа билелер: ы-и арифлери олгъан сёзлерни рус тилине хас суретте узатып, инджертип теляффуз этелер, окъугъан вакъытта ургъуларны сёзнинъ башында, ортасында къойып, къырымтатар тилине келишмеген теляффузнен окъуйлар ве иляхре.

            Онынъ ичюн окъумагъа огретювнинъ ильк девиринде эсас вазифе – догъру окъумагъа ве окъугъаныны анъламагъа огретмектир. Бу девирде тез окъувгъа чокъ эмиет бермемек ке­рек, чюнки догъру теляффуз этип догъру окъугъан вакъытта окъув сурьаты бусыз да яваш-яваш тезлеше. Окъумагъа огретювнен берабер талебелернинь сёз байлыгъыны арттырув, агъзакий нутукъны инкишаф эттирюв, къонушма медениетини мукеммеллештирюв боюнджа да ишлер алып барыла.

            3-4-нджи сыныфларда къырымтатар тили ве окъув дерслери айры-айры кечириле.

            Окъумагъа огретюв ашагъыда косьтерильген беджерикликлерни инкишаф эттирмекни козьде тута:

– догъру, анълап, ифадели, адий агъзакий нутукъ тезлигинде, динълейиджиге догърултып тюземли давушнен окъув;

– тезлиги давушнен окъувдан зияде сурьатнен ичинден окъув, окъугъаныны анълав;

– мундериджесининъ муреккеплиги анълап оладжакъ киби агъырлыкъта таныш олмагъан метнни давушнен ве ичинден окъугъанда тез ве догъру эсас фикирни идрак этмек; айры бедиий хусусиетлерини сечип къыймет кесмек (дюльбер ифадели сёзлер, сёз бирикмелери, къыяславлар ве иляхре);

– китапханеде ишлемек, окъумакъ ичюн китапларны мустакъиль сайламакъ ве китапнен чалышмакъ.

            Окъумагъа огретювнинъ муим бир вазифеси талебелернинъ тасавур эттирюв къабилиетини инкишаф итмек, метнде айтылгъаныны козь огюне кетирмек ве онынъ акъкъында озь фикирини бильдирмек, окъугъаныны озь яшайышында олгъанынен тенъештирмек.

            Окъув материалыны ойле сайлап алмакъ керек ки, о къырымтатар эдебиятыны окъумагъа меракъ ашламагъа, эдеп, намус акъкъында бильгилер бермеге, тербиелемеге, миллий рух ве ватанперверлик дуйгъуларыны ашламагъа имкян берсин. Балагъа окъумакъ ичюн берильген материалда къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъы, классик къырымтатар шаир ве языд-жыларынынъ эсерлери, земаневий муэллифлернинъ эсерлери эсас ерни алмакъ керек. Бундан гъайры окъутувда ильмий-бедиий, саде популяр-бедиий эсерлер, илян, анълатма, куньделик дефтер язылары, мектюплер, хайырлав метнлери къулланыла. Бойле кениш метнлер мектеп окъутувыны этрафтаки яшайышнен багъламакъ ичюн къулланыла.

            Окъутувнынъ башында оджа тарафындан биринджи кере метнни окъувнынъ буюк эмиети ола. Бу ал окъувгъа меракъ догъурмагъа, метн мундериджесини анъламагъа ярдым эте ве бойлеликнен бала­лар ифадели окъув нумюнесини эшителер. Лякин таныш олмагъан метнни мустакъиль окъув кет-кете зиядедже ер ала ве 4-нджи сыныфкъа келип, баягъы вакъытны талап этмек керек.

            Окъумагъа огретювде ифадели окъув ве окъув техникасыны инкишаф эттирюв ишлери де буюк ер ала.

Язув

            Язмагъа огретюв окъумагъа огретювнен берабер башлана. Элифбемизнинъ эсасы рус элифбеси иле бир олмакънен берабер тек къырымтатар тилине хас олгъан арифлерге зияде эмиет бермек керек, бу – ы-и арифлерининъ теляффузы ве язылувы, индже ве къалын созукълар, я, ё, ю, е арифлерининъ теляффузы ве язылувы, къ, гь, нъ, дж арифлерининъ теляффузы ве язылувы, г-гъ,к-х-къ, ж-дж, н-нъ ариф ве сеслерининъ теляффузыны ве язувыны айырмакъ ве иляхре. Экинджи сыныфта къырымтатар дерслери къарышыкъ тарзда кечириле, яни бир бир дерске эм окъув, эм язув, эм нутукъ инкишафы кире, онынъ ичюн дерс вакътындан догъру файдаланмакъ керек. Эм окъув, эм язув ишлери алынып барылгъанда рус тилинде менимсенильген бильгилерден фай-даланмакъ керек (буюк арифлерни язув, арифлерни бири-биринен багълав ве иляхре) ве айрыджа къырымтар тилине хас бильгилер бериле. Башлангъыч девир ишлери булардыр: язып алмакъ (язгъан вакъытта язгъаныны теляффуз этмек), корюв ве эшитюв диктантлары, акъылда къалгъаныны язув. Язув алышкъанлыкъларына талаплар рус тили дерслеринде олгъаны кибидир ве шу дерслерде каллиграфия беджерикликлерине, дефтерлерде, куньделик дефтерлер-де язувны безетюв къаиделери пекиле. Къырымтатар дерслеринде шу беджерикликлер янъыдан шекилленмейлер, тек мукеммеллешелер, онынъ ичюн темиз язув дакъкъалары кечирильмей. Керек олса, къыйналгъан айры балаларнен индивидуаль чалышмакъ мумкюн. Шу себептен къырымтатар тили дерслеринде каллиграфия ишлери ерине язылувы теляфузына келишмеген къыйын сёзлерни язмагъа огретмек тевсие этиле. Бойле ишлерде язылувы акъылда къаладжакъ сёзлернинъ устюнде чалышмакъ, теляффузыны язылувынен келиштирмек, язгъаныны нумюнен тенъештирмек киби вазифелерге буюк эмиет бериле.

            3-4-нджи сыныфларда метнни язып алув, диктант киби ишлернен берабер иджадий язув ишлери де алынып барыла (инша). Бу ишлерде талебелерге озь фикирини, дуйгъуларыны, оларгъа муим ве меракълы олгъан шейлерни, сыныфдашларынен, оджанен, якъынларынен пайлашмагъа истеген дуйгъуларыны языда ифаде этмеге огренмек чокъ муимдир.

            Бойле ишлерни тешкергенде эсас къыйметни язынынъ имлясына дегиль де, мундериджесине, озь фикирини языда ифаделеп олгъан дереджесине бермек керек.

II. ТИЛЬ АКЪКЪЫНДА БИЛЬГИЛЕР ВЕ ОЛАРНЫ НУТУКЪТА

КЪУЛЛАНУВ

1. Метин ве джумле

            Къырымтатар тили экинджи тиль оларакъ огренильгени ве бу мевзудаки ишлер рус тили дерслеринде терен огренильгени себебинден талебелерде олгъан бильгилерге эсасланып тюзгюн метн къурулувына, онынъ эсас фикирине, джумленинъ догъру тизилювине, сёзлерни догъру сайлап алувгъа ве келишикли тезликте окъувгъа, давушнынъ кучюне буюк эмиет бериле. Тильнинъ шу хусусиетлерини менимсев талебелернинъ анълав, субет ве икяелер тизюв, озь нуткъыны лакъырды макъсадынен ве шараитинен келиштирмеге билювлерининъ эсасы ола. Лакъырдынынъ макъсады: акъранынен я да буюкнен лакъырды этрюв, анълатув, сорав, истек, тешеккюр бильдирюв, афу эттирюв, къаидырув ве иляхре.

            Джумле устюнде чалышув чешит макъсады олгъан джумлелерни анъламагъа, тизмеге ве къулланмагъа огретювни козьде тута. Суаллер ярдымынен джумледе сёзлернинъ багъыны бельгилемеге, джумлени кенишлетмеге, сёзлерни бири-бирине ярдымджы сёзлернен багълап, джумлеге кирсетмеге бильмек. Адий ве муреккеп джумлелер тизмек.

2.              Сеслер ве арифлер

            Сёзнинъ сесленювини ве язылунвмы менимсемек, эшитюв ве теляффуз этюв къабилиетини инкишаф эттирмек: сёзни оджаларгъа больмек, ургъу тюшкен созукъ сесни тапмакъ, къы­рымтатар тилине хас олгъан сеслерни догъру теляффуз этмек, оларны рус тилиндеки сеслернен тенъештирип фаркъларыны айырмакъ, сес ве арифни келиштирип, догъру бельгилемек. Лякин экинджи тиль оларакъ къырымтатар тилини огренювде программа сес ве ариф талилини толусынен кечмекни талап этмей, чюнки бу ишнинъ эсасы рус тили дерслеринде ола. Къырымтатар тили дерслеринде исе тек фаркълы олгъан алларда талиль этиле. Мисаль: «орьнек», «одун» сёзлерини дикъкъатнен динъле ве айт. Шу сёзлернинъ биринджи сеслерини теляффуз эт. «Орьнек» сёзюнде о сеси индже, «одун» сёзюнде о сеси къалын.

3.              Сёзнинъ манасы

            Бу болюкни оджа талебелерни сёз манасыны анъламакъ ишлерине терен янаша. Шу ишнинъ эсас вазифелери - талебелернинъ сёз байлыгъыны зенгинлештирмек ве нутукъта фааль къулланмакъ, сёзнинъ манасыны анъламакъ ве онынъ тасвирий, ифаде къуветини фаркъламакъ; таныш олмагъан сёзлерни айырып оларнынъ манасыны анъламагъа истек догъуртмакъ ве нутукъта догъру къулланмакъ. Шу иште рус тили дерслеринде огренильген бир маналы, акс маналы, чокъ маналы сёзлер къулланмакъ.             Программа сыкъ къулланылгъан фразеологизмлерни (термин къулланмайып) мевзуларнен багълы сёз сыраларыны ишлетмекни козьде тута. Къырымтатар медениетине хас олгъан мевзуларнен багълы сёзлер сырасына айрыджа эмиет бермек керек (миллий урбаларнынъ, савутларнынъ, эшьяларнынъ, оюнджакъларнынъ адлары ве иляхре).

Сёз ишлернинъ даа муим бир вазифеси – талебелерни чешит лугъатлардан файдаланмагъа огретмектир.

4.              Сёз теркиби

            Къырымтатар тили дерслеринде сёз теркиби боюнджа ишлер рус тили десрлеринде менимсенильген бильгилерге эсаслана. Сёз теркиби талили эсасен оджанен берабер алып ба­рыла. Оджанынъ суаллери ярдымынен сёз тюрлене ве сёзнинъ тамыры ве ялгьамалары айырыла; оджа ярдымынен сойдаш сёзлер сайланып алына, алынгъан сёзден онынъ шекиллери айырыла.

            Сес теркибини талиль этюв сёз япув элементлеринен берабер олмалы. Бойле иште бала­лар сёз япувда ялгъамаларнынъ эмиетини анълайлар. Сёз япувнен багълы вазифелерни талебелерге сыкъча бермек керек. Мисаль: «гуль» сёзюнден башкъа сёзлер яп: -лер, -зар, -лю (гуллер, гульзар, гуллю). «Гуль» сёзюнден даа чешит адлар япмакъ мумкюн (Гульсум, Гульнар, Гульшен, Гульджиан, Гульпемпе, Гульзар ве иляхре).

            Сёз теркибини талиль эткенде сёз япув ишлери сёзлернинъ манасыны терендже анъламагъа ярдым эте. Сойдаш сёзлерге чешит ялгъамалар сёзлернинъ манасы денъишкенини корьмеге огретмек керек (эв – эвчик, эвли), бир ялгъамалы сойдаш олмагъан сёзлернинъ манасы бираз якъынлашкъаныны анъламагъа огретмек (отурма, барма, ятма - чешит сёзлер бир-де-бир арекетни бильдирелер, я да таначыкъ, чаначыкъ, чорапчыкъ - чешит шейлернинъ кучюк олгъаныны бильдире, я да демирджи, айдавджы, сатыджы – зенааатларны бильдире ве иляхре).

            Демек, сёз теркибини талиль этюв ишлеринде тек сёзнинъ теркибини талиль эттирюв дегиль де, сёз байлыгъыны арттырув, сёзлерни догъру къулланмагъа огретюв, теляффуз эттирюв, къырымтатар тили имлясы эсасында догъру язув ишлери чокъ ер ала.

                                  III. ИМЛЯ. ИМЛЯ БЕДЖЕРИКЛИГИ

            Башлангъыч сыныфларда талебелер къырымтатар тилининъ саде имля къаиделерини менимсейлер. Къырымтатар тилинде эсас имля къаиделери фонетик эсасындадыр. Онынъ ичюн шу бильгилерни огретюв талебелернинъ фонетик бильгилерине эсаслана (мисаль: сёз­нинъ тамырында индже созукъ олса чокълукъ -лер аффикси языла, къалын олса -лар. Дерс – дерслер, бала – балалар). Шу болюкнинъ эсас ерини талебелерге земаневий бедиий тильни ог­ретюв ишлери ала. Балаларны огреткенде къырымтатар тилининъ земаневий бедиий тилининъ хусусистлерини эсас учь шивенен тенъештирип, керек олгъанда озьбек тили хусусиетлеринен тенъештирмели. Бойле ишлерни алып баргъанда бойле шиведе янълыш айтыла, онынъ ичюн догъру айтып язмакъ керек, деп огретмек янълыштыр. Чешит шивелерде сёз шекиллерининъ нумюнелерини кетирип тилимизнинъ къадимий, зенгин олгъаныны, амма шимдики заманда эпимиз бир догъру язмамыз ичюн язув къаиделеримиз бар, деп анълатмакъ керек. Чюнки бир де-бир шиведе лакъырды этмек янълыштыр, деген алда талебелернинъ къырымтатар тилине меракълары эксиле, лакъырды къоркъусы пейда ола ве олар къолайлыкънен рус тилинде лакъырды этмеге башлайлар. Бу ишни энъ эсасы – оджанынъ догъру, дюльбер лакъырды этмеси, классик эдебияттан ифадели, дюльбер нумюнелернен тильни севдирмектир.

            Бир тильде чешит шивелерде лакъырды эткен балаларгъа имля къаиделерини менимсеп догъру язмагъа огренмек къыйындыр, онынъ ичюн шу ишлерни эр бир дерсте сабырнен алып бармакъ керек. Бу ишлер де миллий мектеплер ичюн программагъа эсаслана, лякин балаларнынъ тиль бильгиси дереджеси эсапкъа алынса, мевзунынъ муреккеплиги де онынънен багълана.

«Рассмотрено» Руководитель Городского МО Муждабаева Н.И. _______________

«Рассмотрено и принято» Руководитель  Школьного МО кружковой работы Гуцунаева Д.Ф. ___________________

«Согласовано» Зам.директора по УВР Титаренко Т. Г. _________________

«Утверждаю» Директор ЕОШ №1 Леонова Э. М __________________

Республика Крым

Евпаторийская общеобразовательная школа І-ІІІступеней №1

Евпаторийского городского совета

Календарно-тематическое планирование

По крымскотатарскому языку (факультативный курс)

Для учащихся 1-ой и 2-ой группы

На 2014-2015 учебный год

                                                                                                                          Программу составила :

                                            Учитель крымскотатарского языка и литературы

                                                                              Мустафаева Лиля Ислямовна

                                                                                                           (І категория)

Евпатория, 2014г.

«Музакере этильген» Шеэр МБ башлыгъы Муждабаева Н.И. _______________

«Музакере этильген» Тегереклер бирлешмесининъ башлыгъы Гуцунаева Д.Ф. ____________

«Уйгъунлаштырылды» ОТИ Мудир муавини Титаренко Т. Г. ______________

«Тасдикълайым» 1-инджи номералы ЕУМ мудири Леонова Э. М. ________________

Къырым джумхуриети

Евпатория шеэр шурасынынъ

I – III басамакълы 1 номералы Евпатория умумтасиль мектебининъ

Къырымтатар тили факультатив курсундан

2014-2015 окъув йылына биринджи ве экинджи  группалары ичюн тизильген

къырымтатар тилинден такъвим – мевзуат планлаштырувы

                                                                                                                          Программаны тизген:

                                             къырымтатар тили ве эдебияты  оджасы

                                                                              Мустафаева Лиля Ислямовна

                                                                                                           (І категория)

Евпатория, 2014с.

Ишнинъ такъвим- мевзуат планы

Календарно-тематический план работы

Дерслик: А. М .Меметов, Л. А. Алиева, И. А. Меметов. Къырымтатар тили. 5 сыныф.- Симферополь: Къырымдевокъувпеднешир, 2001.

Распределение недельной нагрузки по группам

Предмет, группа	І семестр	ІІ семестр
Крымскотатарский язык, 1-5 классы	1 час в неделю
Крымскотатарский язык, 6-11классы	1 час в неделю

Амелий къысым. Практическая часть

№№ пп	Семестр Параметрлер	I семестр	II семестр
1	Аудирлев	1	1
2	Диалог	1	1*
3	Агъызавий беян	1	1*
4	Агъызавий инша	1	1*
5	Давушсыз окъув	1	1
6	Давушнен окъув	-	1*
7	Диктант	-	1
8	Кочюрип язув	1	-
9	Язма беян	-	1
10	Язма инша	-	-
11	Дефтер тутув	Эр ай	Эр ай
12	Нутукъ инкишафы	4	4
13	Мевзу бильгилери	3	3

Анълатма тезкереси

  Башлангъыч тасильнинъ программ мундериджесинде къырымтатар тили муим бир къысым сайыла, чюнки о, айры дерс олмакътан гъайры, башкъа дерслерни менимсев вастасы оларакъ да хызмет эте. Онынъ эсас макъсады – нутукъ фаалиетине аит меарет ве алышкъанлыкъларны эр тарафлама инкишаф эттирмек ве мукеммеллештирмек (динълев, анълав, лакъырды этюв), талебелерни окъумагъа ве язмагъа огретмек, тиль акькъында бир де-бир дереджеде бильги даиресини шекиллендирмек.
     Къырымтатар тилини огретюв кетишатында талебелернинъ этрафтаки алем акъкъында бильгилери арта, образлы ве мантыкъий тасавурлары инкишаф эте, эдеп ве эстетик тербиеси эда олуна.
     Къырымтатар тилини огретюв балаларнынъ умумий окъув беджерикликлерини, яни тешкилий беджерикликлер, умумий бильгилер, тенъештирюв ве къыймет кесювни ин­кишаф эттирювге; берильген вазифенинъ эдасы ичюн месулиет исе этюв дуйгъусыны шекиллендирювге, янъы, муреккеп окъув материалынен мустакъиль чалышмагъа азырлавгъа, музакере этильген меселе хусусында озь фикирини бильдирювге, исбатлавгъа догьрултылгъандыр.
      Умумий башлангъыч тасильнинъ девлет стандартына коре къырымтатар ти­ли дерслерининъ мундериджеси учь ёнелиштен ибареттир. Булар: къонушма(коммуникатив), тильшынаслыкъ, тиль ве халкъшынаслыкъ ёнелишлеридир. 
      Мундеридженинъ къонушма ёнелиши талебелернинъ агъзакий ве язма нутукъыны инкишаф эттирмекни; тильден къонушма, бильгилерни зенгинлештирювнинъ тесирчен вастасы оларакъ файдаланабильмекни козьде тута.

Мундеридженинъ тильшынаслыкъ ёнелиши талебелернинъ тиль акъкъында бильги ве тиль беджериклерини менимсевни козьде тута. Бу ёнелиш талебелернинъ тиль акъ­къында бильгилерининъ, нутукъны талиль эте. Бу иш талебелернинъ орфоэпик, лексик, имля меаретлерини инкишаф эттирювге бойсундырылмалы.

     Мундеридженинъ тиль ве халкъшынаслыкъ ёнелиши талебелернинъ къырымтатар медениети акъкъында бильгилерини кенишлетмекни козьде ту­та. Къырымтатар медениетининъ тарихы ве бу медениетнинъ башкъа тюркий халкъларынынъ медениетлеринен багъы ачыкълана. Бу иш окъутувнынъ дигер джеэтлеринен уйгъунлаштырылып, махсус метинлер ярдымынен, халкънынъ маддий ве рухий медениетининъ, миллий характернинъ хусусиетлерини акс эттириджи сёзлер ве дургъун ибарелер вастасынен омюрге кечириле. Эсас дикъкъат исе проблеманынъ тиль джеэтлерине, джумледен, сёзлернинъ манасыны анълатувгъа; фразеологизмлер, аталар сёзлери ве айтымлардан файдаланув хусусиетлерине; оларны нутукъта билип къулланув меаретини инкишаф эттирювге; метиннен чалышувгъа; мундериджесинде этнографик элементлер олгъан иджадий ишлер язувгъа бериле.
    Тиль огретювнинъ ильк баскъычында ишнинъ бойле джеэтлерини айырмалы:

Окъумагъа – язмагъа огретюв
Нутукъ фаалиети.
Тиль акъкъында бильгилер ве тиль алышкъанлыкълары.
Имля.
Язы техникасы ве язма ишлерни безетюв медениети.

I. Окъумагъа-язмагъа огретюв

   Окъумагъа-язмагъа огретювнинъ земаневий мектебимизде тасдикълангъан эсас усулы – талилий-синтетик усул олып, бу усул «сестен арифке» принципининъ къулланылмасыны козьде тута.
Талилий-синтетик усулнен берабер башкъа усулларны да къулланмакъ мумкюн. Меселя, талебе эджалап окъумагъа огренген сонъ эвельки теджрибеге эсасланып, бир чокъ сёзлернинъ график образыны бутюнликте окъумагъа огретмек ичюн шу усулнынъ буюк эмиети бар. Бойле меарет яхшы окъувнынъ шартыдыр.

II. Нутукъ фаалиети

   Программа талебелернинъ агъзакий ве язылы нутукъ акъкъында адий бильгилерни: агъзакий ве язылы, субет этюв (диалог) ве икяе этюв (монолог) нуткъы; къонушув вазифесинен багълы вазифени эда эткенде лакъырды хусусиети акъкъындаки бильгилерни менимсемелерини козьде тута. Лякин окъутувда эсас дикъкъат нутукъ фаалиетининъ чешитлерини менимсевге догърултмалы (динълев ве анълав, лакъырды этюв, окъув, язув). Бу макъсаднен ишнинъ махсус огретиджи чешитлеринден мунтазам суретте файдаланмакъ ве аит меаретлернинъ не дереджеде шекилленгенини незарет этип бармакъ зарур.
    Нутукъ фаалиетининъ чешит алышкъанлыкъларыны инкишаф эттирювнинъ негизинде агъзакий нутукъны динълев ве анълав меарети тура билир.
    Динълемеге ве анъламагъа (аудирование) огретювде, къаиде оларакъ, ишнинъ фронталь чешитлеринден файдаланыла.

 III. Тиль акъкъында бильгилер. Тиль алышкъанлыкълары

   Тиль – къонушма, бильги алув, тесир этюв вастасыдыр. Дюньяда чешит тюрлю сойдаш ве сойдаш олмагъан тиллер мевджут ве эр бир халкънынъ озь тили бар.
VI.Имля

    Балаларгъа адий имля къаиделерини менимсеттирюв (сёзлерни догъру язув, токътав ишаретлерини къоюв) – тильни башлангъыч севиеде огретювнинъ муим вазифелеринден биридир.

    Имля къаиделерини менимсевнинъ негизинде сёзлернинъ фонетик ве график образларыны айырабилюв, сеслерни келишикли арифлернен ишаретлев (арифлерни къачырмайып, оларнынъ ерлерини денъиштирмейип, келишмеген арифни язмайып) меарети тура.

№ пп	Эвге вазифе	Дерснинъ мевзусы	Куню			Дерснинъ мевзусы		Эвге вазифе
1-5 сыныфлар
			План		Факт	6-11 сыныфлар
Кириш (1саат)
«Мераба, сентябрь!»
1	Тиль акъкъында аталар сёзлерини огренмек	Къырымтатар тилининъ байлыгъы ве дюльберлиги				Тюркий тиллер арасында къырымтатар тилининъ ери		Э. Шемьи-заде «Козьяш дивар» (парча)
	Выучить пословицы о языке	Введение. Красота и богатство крымскотатарского языка				Введение. Место крымскотатарского языка среди тюркских языков
Фонетика  (4 саат)
«Алтын кузь»
2	Схемаларгъа эсасланып сёзлер тапмакъ	Сеслер ве арифлер				Сеслер ве арифлер. Элифбе. Созукъ ве тутукъ сеслер		Элифбени эзберлемек. Сезлерде тутукъ ве созукъ сеслерни бельгилемек
	Найти слова, основываясь на схемы	Фонетика. Звуки и буквы.				Фонетика. Звуки и буквы. Гласные и согласные звуки. Алфавит
3	Диалог тизмек	НИ1  Нутукъ ве къонушув. Къонушувнынъ эсас къаиделери				НИ1 Метин. Тиль – халкънынъ хазинеси.		Диалог тизмек
	Составить диалог	РР1. Речь и общение. Основные правила общения				Рр.1Текст. Язык – народный источник		Составить диалог
4	Берильген сезлерни эджаларгъа больмек	Эджа ве ургъу Сезни эджаларгъа болюниви				Эджа ве ургъу. Ургъулы ве ургъусыз эджалар		Берильген сезлерни эджаларгъа больмек, ургъулы ве ургъусыз эджаларны талиль этмек
		Слог и ударение.				Слог и ударените. Деление слова на слоги. Ударные и безударные слоги. О месте ударения в словах в крымскотатарском языке
5	Текрарламакъ	Незарет иш №1. Сез диктанты.				Незарет иш №1   Тешкерюв диктант «Кузь»		Текрарламакъ
		Контрольная работа №1. Словарный диктант				Контрольная работа №1. Словарный диктант Проверочный диктант «Осень»
Лексикология  (5 саат)
Не  де  зевкълы  къыш!
7	Къаидени эзберлемек. Лугъатнен чалышув	Лексикология илими акъкъында умумий малюмат. къырымтатар тилининъ лугъат теркиби				Лексикология илими акъкъында умумий малюмат. къырымтатар тилининъ лугъат теркиби		Къаидени эзберлемек. Лугъатнен чалышув
		Общее понятие о лексикологии. О словарном составе крымскотатарского языка				Общее понятие о лексикологии. О словарном составе крымскотатарского языка
8	Лугъатларнен чалышув	Асыл къырымтатар  ве алынма сёзлер				Асыл къырымтатар  ве алынма сёзлер		Лугъатларнен чалышув
		Собственно крымскотатарские слова и заимствованные				Собственно крымскотатарские слова и заимствованные
9	Беянны эвде битирмек ве язмакъ	НИ2 Зенаат-унерге аит сёзлер Агъзавий беян				НИ Зенаат-унерге аит сёзлер. «О» замири. Озьлюк замирлери		Беянны эвде битирмек ве язмакъ
		Профессиональная лексика				Профессиональная лексика О местоимении «он»
10	Къаидени эзберлемек	Эскирген сёзлер ве неологизмлер				Эскирген сёзлер ве неологизмлер		Къаидени эзберлемек. Джумлелер тизмек
11	Берильген сезлерге антонимик чифтлеини тапмакъ	Къырымтатар тилинде антонимлер ве синонимлер акъкъында				Къырымтатар тилинде антонимлер ве синонимлер акъкъында		Берильген сезлерге антонимик чифтлеини тапмакъ
		О синонимах и антонимах в крымскотатарском языке				О синонимах и антонимах в крымскотатарском языке
Фразеология (2саат)
12	Къаидени эзберлемек	Фразеологик бирикмелер, умуий анълатма				Фразеологик бирикмелер, умуий анълатма	Къаидени эзберлемек
		Понятие о фразеологических оборотах				Понятие о фразеологических оборотах
13		Фразеологик ве сербест сёз бирикмелери (Эгленджели мешгъулиетлер.				Фразеологик ве сербест сёз бирикмелери (Эгленджели мешгъулиетлер.
		фразеологические обороты и словосочетания				фразеологические обороты и словосочетания
Морфология (10 саат)
14	Къаидени эзберлемек	Сез теркиби. Тамыр ве ялгъама				Сез теркиби. Тамыр, негиз ве ялгъама	Къаидени эзберлемек
		Состав слова. Корень и окончание				Состав слова. Корень, основа  и окончание
15		Сез япылувы				Сез япылувы. Сез къошулувынен япылгъан сезлер (синтактик усул)	Синтактик усул иле сезлер япмакъ
		Словообразование				Словообразование. Способы словообразования. Синтаксический способ словообразования
16	Иншаны эвде битирмек	НИ3 Табиатны тарифлейиджи инша (агъзавий). Ирфан Нафиев «Къыш сабасы»				НИ2 Табиатны тарифлейиджи инша (агъзавий)	Иншаны эвде битирмек
		Устное сочинение. Описание природы по картине				Устное сочинение. Описание природы по картине
17	Къаидени эзберлемек	Исим. Умумий анълатув. Шакъалы шиир «Сез чешитлери»				Исим. Умумий анълатув. Шакъалы шиир «Сез чешитлери»	Къаидени эзберлемек
18	Текрарламакъ	Незарет иш №2  «Сез теркиби» болюгинден. Давушсыз окъув №1 «Сербест динълейиджи»				Незарет иш №2  Диктант «Аят» Дикт дж.38с. Давушсыз окъув №1 «Пугъу»
		Контрольная работа №2 по теме «Состав слова». Чтение молча №1				Контрольная работа №2  Диктант «Аят». Чтение молча №1
19	Къаидени эзберлемек	Джыныс ве хас исимлер Исимлерде сайы				Джыныс ве хас исимлер Исимлерде сайы	Къаидени эзберлемек
		Имена собственные и нарицательные. Категория числа в существительных				Имена собственные и нарицательные. Категория числа в существительных
20	Сингармонизм къаиделерине бойсунып, берильген сезлерге мулькиет ялгъамаларыны къошуп язмакъ	Исимлерде мулькиет ялгъамалары				Исимлерде мулькиет ялгъамалары. Мулькиет ялгъамаларнынъ имлясы	Сингармонизм къаиделерине бойсунып, берильген сезлерге мулькиет ялгъамаларыны къошуп язмакъ
		Аффикс принадлежности в именах существительных				Аффикс принадлежности в именах существительных и их правлписание
Баарь киби мевсим олмаз
21		Исимлерде хаберлик ялгъамасы ве оларнынъ имлясы				Исимлерде хаберлик ялгъамасы ве оларнынъ имлясы. Исимфииль.
22		Глагольные аффиксы имен существительных и их правописание				Глагольные аффиксы имен существительных и их правописание
23	Иншаны эвде язмакъ	НИ4Тарифлейиджи  инша (кой, маалле,  догъгъан ерим) Коюмнинъ тарихы				НИАдамнынъ къыяфетини тасвир этюв. Мушавере шеклинде фикир юрютюв  Ю. Болат «Туфанда къалгъан къой сюрюси» икяесинде Асаннынъ  тасвири	Тасвирни екюнлемек
		РР Устное сочинение-рассказ о родном селе, городе				Описание внешности человека. Описание главного героя рассказа Ю. Болата - Асана
24	Къаидени эзберлемек	Исимлерде келишлер ве келиш ялгъамалары				Исимлерде келишлер ве келиш ялгъамалары	Къаидени эзберлемек
		Категория падежей в именах существитиельных и правописание окончаний				Категория падежей в именах существитиельных и правописание окончаний
25	Берильген сезлерде сыфат дереджелерини бельгилемек	Сыфат.Сыфат дереджелери.
						Сыфат.Сыфат дереджелери	Берильген сезлерде сыфат дереджелерини бельгилемек
		Имя прилагательное. Степени сравнения имен прилагательных				Имя прилагательное. Степени сравнения имен прилагательных
26		Сайы.Замир. Зарф сез чешитлери. Умумий малюмат				Сайы.Замир. Зарф сез чешитлери
		Имя числительное. Местоимение. Наречие как части речи.				Имя числительное. Местоимение. Наречие как части речи.
Синтаксис (3 Саат)
Мераба,  яз!
27	Къаидени эзберлемек	Сез бирикме, Багъ усуллары				Сез бирикме, Багъ усуллары	Къаидени эзберлемек
		Словосочетание. Способы связи слов в словосочетаниях				Словосочетание. Способы связи слов в словосочетаниях
		Джумле, умумий малюмат. Адий ве муреккеп джумле				Джумле, умумий малюмат. Адий ве муреккеп джумле. Джумленинъ тизиилши
		Предложение. Простое и сложное предложение				Предложение. Простое и сложное предложение. Строение предложения
29	Къаидени эзберлемек	Джумле азалары (баш ве экинджи дередже азалары				Джумле азалары (баш ве экинджи дередже азалары. Кочюрильме ве къыя лаф	Къаидени эзберлемек
		Главные и второстепенные члены предложения				Главные и второстепенные члены предложения. Прямая и косвенная ечь. Знаки препинания при них
30	Текрарламакъ	Незарет иш №3 «Морфология ве синтаксис» Тестлер				Незарет иш №3 «Морфология ве синтаксис» Тестлер	Текрарламакъ
		Контрольная работа №3 «Морфология и синтаксис». Тесты				Контрольная работа №3 «Морфология и синтаксис». Тесты