Сценари "Пирĕн туйсем çаплалла"

Ямаш енчи  туй

Хĕр патĕнче

Инкĕш сăмахĕсем:

- Вăхăта сая ярар мар, Маринене тумлантарар  пуль.

(Хĕре тумлантараççĕ, хĕр çум юрри юрлаççĕ)

Пирĕн тантăш хĕр чухне

Пирĕн тантăш хĕр чухне,

Шыв тăвалла юхмасăр, юхмасăр.

Качча каймас  теетчĕ.

Кăçал çумăр хыт çурĕ

Кăçал çумăр хыт çурĕ,

Шыв тăвалла юхрĕ пуль,

Çа(вăн)мпа каяс терĕ пуль.

Хĕрсем:

- Ай-уй, туй пуçĕсем те çитрĕç пулмалла, тантăша пытарар.

(Хĕре чăлана пытараççĕ.)

Туй пуçĕсем çитеççĕ

Туй пуçĕн сăмахĕ:

Ырă кун пултăр пурне те.

Пире хапăл тăватăр-и?

Пире хапăл тăватăр пулсан

Пĕр утăм  малалла тăватпăр

Хапăл тумастпăр  пулсан

 Виç утăм каялла тăватпăр.

(Хапăл тăватпăр)

Кăмăл тăватăр пулсан

 Сирĕн алăра яланах

Пĕр аллинче çу пултăр.

Тепĕр аллинче пыл пултăр.

Çав çупа пыл пек  тутлă, пылаклă

Ирттересчĕ  çак паянхи туя.

Хĕрĕн ашшĕ:

- Апла пулсан, сирĕн ятпа тунă кăпăклă сăрана тутанса пăхсамăр.

Хĕрçумсем:

Туй пуçне минтер çине лартар.

Туй пуçĕ:

- Минтерĕ çемçе-и, ăшă-и?

Хĕрçумсем:

Çемçе, ăшă.

Туй пуçĕ:

-  Çак минтер пек çамрăксен пурнăçĕ çемçе те ăшă пултăр. Çапла-и хĕрсем?

Хĕрçумсем:

 - Хисеплĕ, хăтапа тăхлач. Паян  эпир ырă ĕç тума пуçтарăнтăмăр. Çак ырă ĕçре малалла та  ваттисем пулăшса пыччăр. Кĕреке тулли пултăр. Çамрăксене ваттисен сăмахĕсем çитсе пыччăр, тăванĕсем хутшăнса пыччăр. Сирĕн пата килекен сукмак такăр пулчĕ, пирĕн пата килекен сукмак та такăр пултăр.

Лариса(туй пуç…)

 - Сире валли кучченеç илсе килтĕмĕр. Çак кучченеçе ырă сăмахсем каласа салтса тутанса пăхма сĕнетпĕр. Инкĕшне салттарас-ха çак кучченеçе.

- Тутанса пăхăр-ха, хăтапа тăхлач.

- Çамрăксем телейлĕ пулччĕр ĕнтĕ. (амăшĕ)

Ачасем:

 «Туй килет!»,- тесе чупса кĕреççĕ. Урамра туй юрри илтĕнет.

Туй, туй, туй тесе

Туй, туй, туй тесе

Пурнас йытта вĕлерсе

Пурнас йытта вĕлерсе

Праппан туса килтĕмĕр

Йытти питĕ лайăхчĕ

Йытти питĕ лайăхчĕ

Ампар айĕнчен тухмасчĕ

Ампар айĕнчен тухмасчĕ

Асатте пек туйнатчĕ

Пат-пат параппан

Пат-пат параппан

Çак параппан мĕн калать

12 туя çитрĕм тет

Кун пеккине курман тет.

Туй халăхĕ хĕр килĕнче

Туй пуçĕ:

-  Ялĕ эпир килес ялах пулчĕ-ши, хапхи эпир кĕрес хапхах-ши?

(Çавах, çавах)

Асăнни çичĕ кун,

Тухни виçĕ кун

Утсем ырхан пулчĕç,

Çулĕсем хура пулчĕç;

Çитеймерĕмĕр вăхăта.

Айăп ан тăвăр, хăта,

Тайма пуçăм сире

Пире айăп тумастра,

Кĕтсе хапăл тăватра

Хĕр çумсем:

Хапăл тăватпăр.

Туй пуçĕ:

- Эй, туй халăхĕ, мĕншĕн шăппăн тăратăр!

Туя начар тăвар мар.

(Туй маткисем юрлама  пуçлаççĕ, çав вăхăтра каччине хĕрĕн ашшĕпе амăшĕ çăкăр-тăварпа кĕтсе илет. Ури айне амăшĕ шурă пир сарса парать, ашшĕ укçа хурать. Каччă çăкăра çыртать, укçине алла илет. Каччă сĕтел хушшине ларать.)

Туй маткисем:

Кил хушшинче кин çукран,

Кил хушшинче кин çукран.

Кин шырама килтĕмĕр

Кин шырама килтĕмĕр.

Хитрине те саррине,

Пĕр айăпсăр ӱснине.

Ай-яр, ай-яр…

Шурă, шурă çмартине

Шурă, шурă çмартине

Шуратса хуни виçĕ кун

Шуратса хуни виçĕ кун

Çакă ялăн хĕрсене

Пăхса хуни виçĕ çул

Ай-яр, ай-яр…

Куккук вĕçрĕ куртăр-и?

Куккук вĕçрĕ куртăр-и?

Тĕкĕ ӱкрĕ илтĕр-и?

Тĕкĕ ӱкрĕ илтĕр-и?

Эпир килтĕмĕр куртăр-и?

Кĕтсе илме пĕлĕр-и?

Хĕр çумсем туй арăмĕсемпе тавлашса юрлаççĕ

Хĕр çумсем:

Хура сысна хушка пуç

Хура сысна хушка пуç

Пирĕн йысна кукша пуç

Пирĕн йысна кукша пуç

Ой-яр…

Туй арăмĕсем:

Çакă ялта мĕн нумай

Çакă ялта мĕн нумай

Кукăр йăмра пит нумай.

Кукăр йăмра пит нумай.

Çакă ялта кам нумай

Качча кайман хĕр нумай.

Ай-яр…

Хĕр çумсем:

Пирĕн йысна мăшăлка,

Пирĕн йысна мăшăлка,

Йăран урлă каçаймасть,

Йăран урлă каçаймасть,

Ой-яр…

Туй арăмĕсем:

Çакă ялта мĕн нумай,

Çакă ялта мĕн нумай.

Кукăр йăмра пит нумай.

Кукăр йăмра пит нумай.

Çакă ялта кам нумай

Качча кайман хĕр нумай.

Ай-яр…

Хĕр çумсем:

Пирĕн йысна мăшăлкка

Пирĕн йысна мăшăлкка

Алăк урлă каçаймасть

Алăк урлă каçаймасть

Ой-яр…

Туй арăмĕсем:

Ники-ники купăсне,

Ники-ники купăсне,

Çул варринче выртсан та

Ут тăратса илес çук

Çакă ялăн хĕрсене,

Хыçран чупса пырсан та

Илсе арăм тăвас çук

Ай-яр…

Туй пуçĕ:

- Эй, туй халăхĕ, çитĕ юрласа, ташлас. Туй халăхĕ ташлать.

Туй халăхĕ:

Утса килтĕр-и?

Чупса килтĕр-и?

Килти ĕçрен хăраса

Пире курма килтĕр-и?

Эпир туя кайман-и?

Туй мыскари курман-и?

Туй мыскари курман-и те

Така пуç яшки çимен-и?

Ташши, ташши

Салакайăк ташши

Ташши, ташши

Салакайăк ташши мар

Туй маткисен ташши.

Туй пуçĕ:

- Эй, туй халăхĕ, çитĕ юрларăмăр, ташларăмăр. Кин пулассине курмарăмăр.

Кин пулассине курар пуль.(Курас-курас…).

Шăллăм, çак чăланта пуль. Илсе тух-ха кĕрсе.

Хĕр çумсем чăлан умне пырса тăраççĕ

Хĕр çум:

Хĕр çум укçи 40 пус

Хĕр çум укçи 40 пус

40 пусне памасан

Хĕрне парса ямастпăр

Ой-яр…

Туй халăхĕ:

Хĕвел тухать хĕрелсе

Хĕвел тухать хĕрелсе.

Улмуççи тавра явăнса

Улмуççи тавра явăнса.

Кинĕмĕр тухать макăрса

Кинĕмĕр тухать макăрса.

Шăллăм çине таянса

Шăллăм çине таянса.

Ай-яр…

Туй пуçĕ:

- Эй, туй халăхĕ,  юрларăмăр, ташларăмăр. Кин те тухрĕ. Пил пама вăхăт çитрĕ. Пил парăр.

Хĕрĕн ашшĕпе амăшĕн пил сăмахĕсем.

Амăшĕн сăмахĕ:

- Эй, ачамсем!. Таса Турă пӱрнипе эсир паян авалхи йăлапа аçу-аннӱн аслă кĕреки умне тăтăр. Пĕчĕкрен пысăк пулаççĕ,  пысăкран ватă пулаççĕ. Çавăн пек эсир те кăкăр сĕчĕпе ӱссе пысăк пулса мăшăрлантăр. Çавăн пекех сыпăкран сыпăка, хăрахран мăшăр пултăр, мăшăртан туратсем пулччĕр, туратран турат пултăр. Турă сире сыхлатăр. Сирĕн туратăрсене хăвăр епле аçу-аннӱне хисеплетĕр çавăн пекех таса пĕр Турă хисеплесе пăхса сыхлатăр.

Ашшĕ сăмахĕ:

- Пĕрре вырăнне пин пултăр, илни вырăнне хутшăнтăр. Авалхи йăлапа, ватă терĕш йĕркипе, çӱлти Турă калашле, пирĕн пил сире çитсе пытăр. Эсир ырра курсан ырă пулăр, усала курсан усал пулăр. Хуйха-суйха ан пĕлĕр. Усал шухăш пуçра ан тытăр. Парас парăмран, илсе тăма тулăхран сире ыр ăс-кăмăл пултăр, юсми пил пултăр.

Хĕр йĕрри:            (Çав вăхăтра туй арăмĕсем шăппăн юрласа тăраççĕ)                 

1.Ыр аттеçĕм-аннеçĕм             

Эпĕ сирĕн патăрта

Хам ӱснине сисмерĕм

Усал ята илтмерĕм.

2. Ыр аттеçĕм-аннеçĕм

Эпĕ сирĕн килĕрте

Хурлăх мĕнне пĕлмерĕм,

Хĕр пулнине сисмерĕм.

3. Ыр аттеçĕм-аннеçĕм

Мана юта паратăр,

Мана юта парсан та

Мана манса ан кайăр.

Туй халăхĕ:

Чĕкеç сана йывăр пуль

Чĕкеç сана йывăр пуль

Тăмран йăва çавăрма

Тăмран йăва çавăрма

Тăхлач сана йывăр пуль

Хăв хĕрӱнтен уйрăлма.

Ан пăх киннĕм каялла

Ан пăх киннĕм каялла

Шур пӱрт юлать теетним

Шур пӱрт юлать теетним.

Пирĕн патăрта  шур пӱрт пур

Тирпей кĕртме ан ӱркен.

Тавраш илсе тухаççĕ

(Арча çине çамрăксем ларнă)

Арча укçи 50 пус

Арча укçи 50 пус

50 пусне памасăр

Арча парса ямастпăр.

Туй пуçĕ:

60 çулхи аппа пур

60 тухса пăхрĕ пуль

Кин килмерĕ теет пуль

Киле кайрăмăр туй халăхĕ. 

Туй халăхĕ:

Чĕкеç сана йывăр пуль

Чĕкеç сана йывăр пуль

Тăмран йăва çавăрма

Тăмран йăва çавăрма

Тăхлач сана йывăр пуль

Хăв хĕрӱнтен уйрăлма.

Ан пăх киннĕм каялла

Ан пăх киннĕм каялла

Шур пӱрт юлать теетним

Шур пӱрт юлать теетним.

Пирĕн патăрта  шур пӱрт пур

Тирпей кĕртме ан ӱркен.

Ан пăх кинĕм каялла

Ан пăх кинĕм каялла

Анне юлать теетним

Анне юлать теетним

Пирĕн па(тĕ)нчет анне пур

Юрама çеç пĕлмелле.

Каччи килĕ умĕнче

Аппа тухса пăх халĕ

Сар кин илсе килтĕмĕр

Сана валли пулăшма

Шăллăм валли юратма.

Каччă килĕнче çĕнĕ мăшăра кĕтсе илни.

  Çĕнĕ мăшăра кĕтме ашшĕпе амăшĕ çăкăр-тăварпа тухать. Ура айне пир сарать, укçа хурать.

Каччă амăшĕ пил парса:

 - Ĕмĕр пĕрле пурăнăр, вăрман пек пуян, уй пек аслă пулăр. Килти сăмаха яла илсе ан тухăр, ялти сăмаха киле илсе ан килĕр. Телейлĕ пулăр, ваттисене хисеплĕр, çын сăмахне ан итлĕр,- тесе сăх сăхать, çĕнĕ мăшăра сăра курки тыттарать.

Ашшĕ:

- Хаклă ачасем, пиллĕхлĕ пулăр. Лайăх пурнăçпа ватăличчен пурăнăр. Тулли пурнăçлă, ырă ача-пăчаллă пулăр…

Туй пуçĕ:

- Аппа, хушпу хатĕр-и, кине хушпу тăхăнтарас. (Пĕркенчĕкне сӱсе илет, пуç тавра çавăрать.)

Туй халăхĕ:

Сĕтрен турăх пулнă чух

Сĕтрен турăх пулнă чух

Чăшкăрмасăр пулмасть вăл.

Чăшкăрмасăр пулмасть вăл.

Хĕртен арăм пулнă чух

Макăрмасăр пулмасть вăл.

Макăр-макăр кинюша

Макăр-макăр кинюша

Сан макăрни килĕшет

Пир(ĕ)н юрлани килĕшет.

Ай-яр…

Туй пуçĕ:

- Эй, туй халăхĕ, çĕнĕ мăшăра, кинпе шăллăма  ташлаттарса пăхасчĕ.

Сĕтел çинчи патефонне

Калаттарса пăхар-ха.

Шăллăмпала кинĕме

Ташлаттарса пăхар-ха.

Сĕтел çинчи патефонне

Калани те килĕшет.

Шăллăмпала кинĕме

Ташлани те килĕшет.

Краткое описание документа:

Ĕлĕк-авал хĕрпе каччă пĕрлешесси халăх йăли пулса кайнă. Ун чухне çамрăксем пĕр-пĕрне юратса мăшăрланайман. Ытларах чухне вăйпа качча панă е авлантарнă. Уйрăмах ашшĕ-амăш хăйсен хĕрĕсене пуян çын ывăлне пама тăрăшнă, хĕрĕ çав тери килĕштермен пулсассăн та. Çавăнпа та хĕрсем хăш-пĕр чухне пуçĕсене хăйсемех çинĕ. ĕлĕкхи вăхăтра хĕрсене вăрлас йĕрке пулнă. Вĕсене вăрласа пырса ампара хупса лартнă. Кайран, ашшĕ-амăш пырсан, хĕрĕ килĕшсен тин унтан кăларнă.

Халь евчĕ тăрăх мар, хĕрĕпе каччи юратса пĕрлешеççĕ. Иккĕшĕ калаçса пурăннă хыççăн хăйсен ашшĕ-амăшне пĕрлешесси çинчен пĕлтереççĕ. Каччипе ашшĕ (ашшĕ пулмасан тăванĕ) хĕрĕсем патне хĕрне килĕштерме каяççĕ. Хĕрĕн ашшĕ-амăшĕпе е тăванĕсемпе килĕшсен хăçан çураçма килессине палăртса хураççĕ. Кайран ашшĕпе ывăлĕ пĕр четвĕрт эрех тата пĕр çăкăр илсе хĕр çураçма каяççĕ. Кучченеçне пештĕре чиксе, çиппе аркаса çыхса хураççĕ. Ăна ашшĕ-амăшпе калаçса, хĕрĕпе килĕшсен тин салтаççĕ.