Сочинение ученика "Певец своего века"

БАШҠОРТОСТАН РЕСПУБЛИКАҺЫ МӘFАРИФ МИНИСТРЛЫFЫ

БашҠортостанДЫҢ  ХАЛЫҠ шаFиры РӘШИТ НИFМӘТИҘЕҢ тыуыуына 105 йыл тулыуFа арналFан иншалар конкурсы

«ДӘҮЕр ЙырСыҺЫ»

Башҡарҙы: Благовещен ҡалаһы 5-се урта мәктәбенең 7Б синыфы уҡыусыһы Вәлитов Алмас.

Уҡытыусыһы: Ғайсина Неля Мирза ҡыҙы.

Благовещен – 2015

Дәүер йырсыһы.

Ағиҙелкәй!

Һинең буйҙарыңда

Нисә быуын ғүмер кисергән

Үҙең кеүек  тәрән. үҙеңдәй киң

Күпме йыр бар һинең исемгә!

Рәшит Ниғмәти.

Уҙған быуаттың 30-50 –се йылдарында үҙенең  патриотик рухлы поэтик һәм драматик әҫәрҙәре менән башҡорт әҙәбиәтендә лайыҡлы урын алған халыҡ шағиры, Хеҙәт Ҡыҙыл Байраҡ, «Почет Билдәһе»  ордендары кавалеры Рәшит Ниғмәтиҙең тыуыуына быйыл 105 йыл тула.

Милли рухлы шағирыбыҙ йәш сағында уҡ башҡорт фольклорының , йырҙар. бәйеттәр, эпос-ҡобайырҙар рухын һәм поэтикаһын бөтә зиһене, йөрәге менән үҙенә һеңдергән.

Бының бер матур өлгөһөн айырыуса «Йәмле Ағиҙел буйҙары» поэмаһында күрәбеҙ.

Был поэманың сюжет һыҙығы,  Ағиҙел образы тирәһендә тупланып, ул йылға хаҡындағы  йырҙарҙың, шулар нигеҙендә тыуған оҡашлыҡтарҙың, ваҡиғаларҙың тарихи планда эҙмә-эҙлекле үҫеше ерлегендә ойоша. Эпик һыҙаттар аша һынландырылған Урал, Ағиҙел образдарын лирик тасуирлау, йырҙар менән ҡушарлап һүрәтләү поэманы лиризм менән һуғара. Быға ҡобайыр, легенда жанрҙарының үрелеп китеүе яғынан эпос элементтарын тағы ла көсәйтә.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдары Ниғмәти  ижадының яңы бер этабын - ҡәләменең штыкка тиңләнер ҡеүәтле яҡтарын – асып ебәрҙе.

Әле һуғышҡа тиклем үк, Ҡыҙыл Армия сафында хеҙмәт иткән сағында һәм халыҡ-ара хәлдәр ҡырҡыулаша барған йылдарҙа, Ниғмәти фашизмға ҡаршы көрәш, илде обороналау темаларын күтәреп сыҡҡайны. Уның «Тарих тауышы» (1935) тигән поэмаһында, «Ҡыҙыма хаттар»(1938), «Хәрби эпизодтар» (1940), «Ул көн һайын подвиг яһай»(1940) һәм башҡа шиғырҙарында совет халҡының дошман менән батыр көрәшенең айырым эпизодтары, героизм мотивтары сағылып үткән. Ниғмәтиҙең ҡәләме совет кешеләренең һуғыш осоронда бар ҡеүәтенә ҡабынып киткән патриотик тойғоларына нығыраҡ һуғарылып, мөхәббәт һәм нәфрәт утында ҡайрала ла йөрәк һүҙҙәре Тыуған илгә ҡайнар һөйөү, дошманға утлы үс булып ташып сыға.

Республикабыҙ улдарының яу ҡырында күрһәткән батырлыҡтарына,  Ватан алдындағы патриотик бурысты тоғро һәм намыҫлы үтәүҙәренә оло дан йырлаған «Башҡортостан һүҙе» (1944) исемле шиғыр-хат «Yлтер улым, фашисты!» поэмаһының идея-тематикаһын артабан үҫтергән әҫәр булып майҙанға килде. Башҡортостан һуғышсыларына шиғри хат рәүешендә төҙөлгән был әҫәр   йөкмәткеһе һәм формаһы Башҡортостан хеҙмәтсәндәренең 1943 йылдың 22 авгусында яҙылған «Фронттағы башҡорт егеттәренә башҡорт халҡынан хат»ын хәтерләтә.  Республика  хеҙмәтсәндәренең фронттағы батырҙарына ебәргән ҡайнар сәләмдәре, бөтә йөәктән  әйтелгән рәхмәттәре, Шайморатов, Күсимов, Әхмәтов, Дәүләтов, Миңнеғолов, Ҡужаҡов кеүек йөҙләгән халыҡ батырҙары менән ғорурланыуҙары һәм уларға хөрмәт, дан яуҙырыуы шағирҙың был шиғри хатында ысын мәғәнәһендә поэтик төҫ ала.

Совет патриоттары күңелендәге изге тойғоларҙы шағир «Һинең кәләшеңдең хаттары» (1943) поэмаһында фронтовик егет һәм уның тылдағы кәләше образында оҫта тасуирлай.

Ғөмүмән, Рәшит Ниғмәтиҙең һуғыш йылдарында ижад иткән поэзияһы халыҡ йөрәгенән ҡайнап сыҡҡан патриотик хистәрҙе публицистик алымдар, лирик биҙәктәр аша төрлөсә нәфисләп, үткер шиғри юлдарға һала белеүе менән айырыуса үтемле һәм тәьҫирле булды.

Тыуған еребеҙ байлығының, халҡыбыҙҙың хәләл көсөнөң тормошто биҙәр һәләтле донъялар именлеге менән тығыҙ бәйләнгән. Шуға күрә лә Ниғмәти поэзияһында, бүтән совет яҙыусылары ижадындағы шикелле , ижади хеҙмәт, коммунизм өсөн көрәш темаһы донъяла тыныслыҡ , именлек темаһы менән бергә үрелеп барыуын дауам итте.      

 Һуғыш илебеҙгә ҙур юғалтыуҙар, ифрат күп бөлгөнлөктәр килтерҙе, һуғыш һалған тәрән яраларҙан тыуған тупраҡ һаман һулҡылдап һыҙлай, балаларҙың илау тауыштары ҡолаҡта әле һаман яңғырай ине.

Башҡортостандың халыҡ шағиры күп яҡлы талант эйәһе булып, башҡорт әҙәбиәтенең үҫешендә уның шағир булараҡ ҡына түгел, күренекле драматург, оҫта тәржемәсе, үткер публицист булараҡ күрһәткән хеҙмәте лә ҙур. Рәшит Ниғмәти – бер нисә пьеса авторы («Врач Fимранов», «Урман шаулай», «Ағиҙел ярында», «Һинең йондоҙoң» һәм башҡалар).

Рәшит Ниғмәтиҙең тәржемә өлкәһендәге эшсәнлеге уның рус классик һәм совет әҙәбиәтен ижади өйрәнеү тәжрибәһе менән тығыҙ бәйләнгән. Ул А.Пушкиндың байтаҡ шиғырҙарын, «Дубровский» повесын, «Руслан һәм Людмила» поэмаһын, В.Маяковскийҙың «В.И.Ленин», «Бөтә тауышҡа» поэмаларын, сит ил тураһындағы шиғырҙарциклын башҡортсаға уңышлы тәржемә иткән. М.Лермонтовтың «Маскарад», М.Горькийҙың «Макар Чудра», «Егор Булычев һәм башҡалар» тигән әҫәҙәрен, Д.Фурмановтың «Чапаев», С.Злобиндың «Салауат Юлаев», В.Катаевтың «Яңғыҙ елән күренә ағарып» һәм П.Павленконың «Бәхет»  романдарын башҡорт уҡыусылары Рәшит Ниғмәти тәржемәләре буйынса яҡшы беләләр.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәшит Ниғмәти оло әҙиптәребеҙҙең береһе, милләтебеҙҙең иң күренекле шәхестәренең береһе.  Артабан  сәйәси, социаль тормош нисек кенә ҡараштарыбыҙҙы үҙгәртеп ебәрмәһен, ул үҙ дәүеренең йырсыһы, ә уның ижады – шул дәүерҙең бик асыҡ,  яҡты сағылышы булып ҡалды.Әҙәбиәтебеҙҙең артабанғы үҫеше ҙур дәрәжәлә Рәшит Ниғмәти һәм уның замандаш әҙиптәре булдырған ижади  мөхит менән билдәләнде. Бөгөнгө мөхит, рух та уларҙың мираҫына нигеҙләнә.