Урок по чувашской литературе "Н.Я.Бичурин"

Урок теми: Тухăçă тĕпченĕ учёнăй: Никита Яковлевич Бичурин

 Сапăрлăх тĕллевĕ: тимлĕ пулма, туслăха хаклама вăрентесси.

Пĕлÿ тĕллевĕ: чăвашран тухнă паллă ăсчах Н. Я.Бичурин пултарулăхне вĕрентесси.

 Аталантару тĕллевĕ: ачасен пуплев культурине тата шухăшлавне аталантарасси.

 Урок мелĕсемпе меслечĕсем: фонетика зарядки, учитель сăмахĕ, ваттисен сăмахĕсемпе ĕçлесси, тишкерÿ, ыйту-хурав, кластер тăвасси, калаçу.

Пуплеве аталантарасси: вуланă текстпа усă курса шухăша çирĕплетесси, тĕрĕс ыйтусем йĕркелесси.

Куçăмлăх хатĕрĕсем: слайдсем (ÿкерчĕксемпе дидактика материалĕсем), компьютер, проектор.

Урок тĕсĕ: информаципе хутшăну технологийĕсемпе усă курса ирттернĕ урок.

 Урок эпиграфĕ:

1. Çĕр-шыв чапне çĕклес тесе ĕçлерĕм…

                                                          Н.Я. Бичурин

2. Иакинф… Мĕнле пуп ку?

     Хăй гитара калать, ташлать, юрлать,

     Тарăн шухăшлă калаçать…

                                                         А.С. Пушкин

 Урок юхăмĕ:

 Класа йĕркелени.

1.  Çанталăк çинчен калаçасси.

2.  Фонетика зарядки:

Чăваш ен, Чăваш ен,

Тăван енĕм - Чăваш ен.

Чăваш ятне çĕклекен…

Паллă çынсен çĕр-шывĕ,

Чаплă ĕçсен мухтавĕ.

I. Çĕнĕ темăна ăнлантарни.

1.  Урок тĕллевне палăртассси.

- Чăваш çĕрĕ хăйĕн хисеплĕ, мухтавлă ывăлĕ-хĕрĕсемпе пуян. Н. И.Ашмарин, Çеçпĕл Мишши, К. В.Иванов, А. Г.Николаев, Г. Н.Волков… Çак ятсене эпĕ ахальтен асăнмарăм. Вĕсем - чăваш халăхĕн мухтавĕ, чапĕ...

2.Урок эпиграфĕсемпе паллаштарасси.

     -   Урок эпиграфĕнчен мĕн пĕлтĕр? Н. Бичурин ĕçĕн тĕп тĕллевĕ мĕнре?

     - Кам вăл А.С.Пушкин?

     - Вăл Н. Бичурина пĕлнĕ-и? Çакна мĕнпе çирĕплетсе калама пултаратăр?

     - А.С.Пушкин Н. Бичурин мĕн-мĕн тума пĕлнине палăртать?

     - Апла пулсан паян эпир урокра Н.Я.Бичурин çинчен çеç мар, А.С.Пушкин çинчен те калаçăпăр. Вĕсен пултарулăхне тишкерĕпĕр, танлаштарăпăр.

Паян урокра Н. Я. Бичурин çинчен калаçăпăр, иртнĕ урокра  мĕн вĕреннине аса илĕпĕр.

3.Кенекери текстпа ĕçлесси.

4. Словарь ĕçĕ:

Çулçÿревçĕ-путешественник

Тăрăшулăх-старание

Тĕлĕнтерет-удивляет

Лартаççĕ-назначают

Пулса тăрать-становится

Кĕртет-вводит

Яраççĕ-отправляют

Ертÿçĕ-глава

а) Сăмахсене тĕрĕс калама хăнăхасси;

ă) Текстпа паллашасси;

б) Ыйтусемпе ĕçлесси…

в) Ачасем текста хăйсем тĕллĕн вулани.

5.Танлаштармалла/Сравните:

1).Вăл тĕн семинаринче вĕреннĕ.

2).Вал тĕн семинаринче вĕренет.

 6. «Кам? тата мĕн?» вăйă.

Учитель япала ячĕсене йĕркипе каласа пырать. Кам? ыйтури сăмахсене каласан ачасем сылтăм аллине çĕклеççĕ, мĕн? ыйтура пулсан сулахай аллине çĕклеççĕ. Йăнăшакансем ура çине тăраççĕ. Вĕсем, вăйă вĕçленсен, вырăс тата чăваш чĕлхинчи япала ячĕсене танлаштараççĕ, пĕр пеклĕхсемпе уйрăмлăхĕсене палăртаççĕ. кĕнеке, сăвă, çын, чĕлхе, ывăл, драматург, сăмах, юман, тус, текст, ĕç, вăйă, ăсчах, ача, тетрадь, ода, словарь, пуçлăх, аппа, алă, парне, слайд, тимĕр, куçаруçă, вăкăр, çыру, асатте, поэма, чечек, хĕрарăм…

 Ыйтусем:

- Кам вăл А. С.Пушкин?

- Вăл Н.Бичурина пĕлнĕ-и? Çакна мĕнпе çирĕплетсе калама пултаратăр?

- Апла пулсан паян эпир урокра Н. Я.Бичурин çинчен çеç мар, А. С.Пушкин çинчен те калаçăпăр. Вĕсен пултарулăхне тишкерĕпĕр, танлаштарăпăр терĕмĕр.

 - «История Пугачева» ĕçне çырнă чухне А. С.Пушкин Н. Я. Бичурин ĕçĕпе анлă усă курнă. «Самым достоверным и беспристрастным известием о побеге калмыков обязаны мы отцу Иакинфу, коего глубокие познания и добросовестные труды разлили столь яркий свет на отношения наши с Востоком», - тесе палăртнă А. С.Пушкин.

 - Туслăх - пурнăç никĕсĕ.

 А. С.Пушкинпа Н. Я.Бичурина пĕр-пĕринпе туслăх çыхăнтарнă .

1833 çулта А. С. Пушкин, Пугачев пăлхавĕ çинчен кĕнеке çырма шутланăскер, пăлхав вырăнĕсене тĕпчеме Атăл тăрăхне тата Оренбург енне тухса кайнă. Çĕр каçма пĕр чăваш ялĕнче чарăннă. Çавăн чухне вăл Н. Я.Бичурин амăшĕн вил тăпри çинче те пулнă, ăна халалласа çак сăвă йĕркисене çырнă.

7.Стою печален на кладбище...

Стою печален на кладбище.

Гляжу кругом — обнажено

Святое смерти пепелище

И степью лишь окружено.

И мимо вечного ночлега

Дорога сельская лежит,

По ней рабочая телега

. . . . . . . . . изредка стучит.

Одна равнина справа, слева.

Ни речки, ни холма, ни древа.

Кой-где чуть видятся кусты.

Немые камни и могилы

И деревянные кресты

Однообразны и унылы.

 (В начале сентября 1833 года А.С.Пушкин посетил “пугачевские места”, и кратковременно пребывал в родном селе Бичурина по его просьбе, посетил его отчий дом, где Пушкина встретила родная сестра Бичурина Татьяна).

8.Кластер тăвасси.

- Ачасем, тĕнчипе паллă икĕ çын Н. Я.Бичуринпа А. С.Пушкин ячĕсене эсир мĕнле сăмахсемпе çыхăнтарнă пулăттăр?

II. Урока çирĕплетни.

Чăвашсем мĕн авалтанах туслăха пысăка хунă. «Туслăх – ылтăнран та хаклă, тимĕртен те çирĕп, çил-тăвăлран та вăйлă», - тенĕ ваттисем. Пирĕн мăн асаттесем çамрăксене яланах пĕр-пĕринпе туслă пулма вĕрентнĕ.

 Н. Я.Бичуринпа А. С.Пушкин ĕçĕсене танлаштарасси.

- Чăвашран тухнă паллă ăсчах Н. Я. Бичурин пултарулăхне вырăс сăвăçи А. С. Пушкин пултарулăхĕпе танлаштарнă май мĕн калама пултаратăр?

Н. Я. Бичурин          

1.  Сăвăçă (сăвăсем, одăсем)

2.  Публицист («Байкал» очерк)

3.  Ăсчах («Описание Тибета»)

4.  Тухăç чĕлхине тĕпчекен («Записки о Монголии»)

5.  Монах      

А. С.Пушкин

1.  Сăвăçă («Евгений Онегин»)

2.  Историк («История Пугачевского бунта»)

3.  Çыравçă («Капитанская дочка»)

4.  Юмахçă («Сказка о рыбаке и рыбке»)

5.  Драматург («Борис Годунов»)

Чĕлхесем

- чăвашла - китайла

- вырăсла – монгола

- французла - акăлчанла

- грекла …….

- вырăсла

- французла

-акăлчанла

III. Урока пĕтĕмлетни.

1.Никита Яковлевич Бичурин – чăвашран тухнă паллă ученăй. Хĕвелтухăç çĕр-шывĕсене тĕпчесе çырнă ĕçĕсемпе 19 ĕмĕр пуçламăшĕнчех тĕнчипе чапа тухнă. Унăн ачалăх çулĕсем Сĕнтĕрвăрри районĕнчи Шĕнерпуç ялĕнче иртнĕ. Вăл ачаранах тĕрĕслĕхе тата ырă кăмăллăха хисеплесе çитĕннĕ. Никита истори, географи, философи тата чĕлхе наукисене питĕ юратнă. Чăвашла, вырăсла, акăлчанла, нимĕçле, французла, латинла, грекла, китайла, монголла тата ытти чĕлхесемпе вулама-калаçма кăна мар, çырма та пултарнă. Паллă ентешĕмĕр А. С.Пушкинпа туслă пулнă. Вăл паллă сăвăçа «Описание Тибета» ятлă кĕнекине парнеленĕ.

2. Ачасен пĕлĕвне хакласси.

IV. Киле ĕç пани: Н.Я. Бичурин синчен сырна кенеке ячесемпе авторесене сырса килер