УРОК по физике на тему "Архимед күші" ( 7 класс)

УРОК: «АРХИМЕД КҮШІ»

   Сыныбы: 7 ^а           Күні:             Мұғалімі:  Мутянова.Г.Т            Тексерген:                                                 

Сабақтың тақырыбы:    Архимед күші.

Сабақтың мақсаты:   Архимед күші, Архимед заңы, сұйық ішіндегі кері итеруші күш ұғымдарын қалыптастыру.

Білімдік міндеті:      Архимед күші, Архимед заңы, сұйық ішіндегі кері итеруші күштің қандай

физикалық шамаларға  байланысты  екендігін  білу міндеті.

Дамыту міндеті:       Сұйық ішіндегі, сұйыққа батырылған денеге  кері итеруші қысым күші туралы білімдерін, оқушылардың өзіндік ойлау белсенділігі мен танымдық  қызығушылығын  дамыту.

Тәрбиелік міндет і:    Сабақ барысында оқушылардың дербестігін, пікір алмасуға, шығармашылық өздігінен білім алуға тәрбиелеу.

Сабақтың типі:     Жаңа тақырып өту.

 Сабақтың түрі:     Интерактивті, зерттеу  сабағы.

Сабақтың көрнекілігі:     Электронды оқулық, интерактивті тапсырмалар, штатив, динамометр, көлемдері бірдей, массалары әр түрлі заттар,  көлемдері әр түрлі ,массалары тең заттар, тығыздығы  әр түрлі сұйық (су  мен май ),  Архимед шелегі.

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру.1 мин

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.10 минут

III. Жаңа материалды түсіндіру.

      1.Жаңа тақырыптың презентациясы.-5 мин

      2.Практикалық тапсырма.-15 мин

      3.Релаксация.-2 мин

      4.Есептер шығару.-7 мин

IV.Білімді бекіту .-4 мин

V.Сабақты қорытындылау.-1 мин

VІ.Үйге тапсырма.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

І-топ

1 ВАРИАНТ

2  ВАРИАНТ

1.Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құрал қалай аталады?          А.манометр    Б.барометр    В.термометр 2. Қысымның өлшем бірлігі.    А.  Н    Б.   Па    В.  м2 3.Гидравликалық машиналар құрылысында қандай заң пайдаланылады?    А.Бүкіләлемдік тартылыс заңы.    Б. Паскаль заңы .    В. Торричелли заңы. 4.Техникада сұйықтар мен газдардың қысымын өлшеуге қолданатын құрал...    А.шыны манометр    Б.металл манометр    В. пласмасса  манометр  5.Сынапты барометор не үшін            қолданылады?    А.массаны өлшеу үшін    Б.атмосфералық қысымды өлшеу үшін    В. Күшті өлшеу үшін

1.Сұйық пен газ қысымын өлшеуге арналған құрал?.    А.манометр    Б.барометр    В.термометр 2. Қысымның өлшем бірлігі.    А.  Н    Б.   Па    В.  м2 3.Поршеннің көлденең қимасының ауданы қаншаға үлкен болса,сонша....    А.Үлкен күш әрекет етеді.    Б. Бірдей    В. Кішкентай  күш әрекет етеді 4.Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым барлық бағыт бойынша өзгеріссіз беріледі.         А. Бүкіләлемдік тартылыс заңы.    Б. Паскаль заңы.    В.Торричелли заңы.  5.Грекше «барос» - ....   А.ауырлық   Б.өлшеймін   В.күш

2-топ.Суретті құрап,құралдардың атын атау..

3-топ.- кроссворд шешу

	1	т	р	о	п	о	с	ф	е	р	а
		2		б	а	р	о	м	е	т	р
				3	с	и	р	е	к
4	ж	ү	р	е	к	с	о	ғ	у	ы
	5 6			м	а	н	о	м	е	т	р
				ө	л	ш	е	й	м	і	н
	7		а	л	ь	т	и	м	е	т	р

1.Атмосфераның ең төменгі қабаты...

2.Атмосфералық қысымды өлшейтін құрал

3. Грекше    «манос»  - ...

4.Грекше «сфигмос»-...

5.Қысымның айырымын өлшейтін құрал...    

6.Грекше   « метрео» - ...

7.Атмосфераның қысымы бойынша тікелей биіктікті өлшеуге арналған құрал...

4-топ.-Өтілген тақырып бойынша түсінгенін айту..

Время-5 мин.

В конце работы учащиеся показывают результаты совместной работы.

Рефлексия.

Жаңа тақырып.

Презентация.

Біз күнделікті тұрмыста,айналамызда суда жүзіп жүретін денелерді көптеп кездестіреміз.Мысалы,кемелердің,қайықтың,салдың суда жүзуі т.с.с.Сонда денелердің  сұйықтықта жүзу себебі неде?Адам аздап малти білсе,су оның жүзуіне ықпал етеді.Бұдан,су өзіне батырылған денеге әрекет етеді деп айта аламыз.

 Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін бұл ығыстырушы күштің шамасы дене мен сұйықтың қандай сипаттамаларына байланысты болатынын қарастырайық.Бұл күштің мәнін тұңғыш рет ертедегі грек ғалымы Архимед есептеп шығарған.

Архимед (б.з.б. 287-212) Ежелгі Грекияның ұлы ғалымы, математигі,

механигі. Ол Сицилия аралындағы Сиракуз қаласында туып, сонда өмір

сүрген. Архимед астроном Фидийдің баласы деген жорамал бар. Архимед

сол замандағы ірі мәдениет орталығы - Мысырды аралап,

александриялық ғалымдардан, солардың ішінде Конон мен Эратосфеннен

білім алған. Оның математикалық еңбектері өз заманынан озық болған.

Архимедтің көптеген математикалық еңбектерінің ішінен қисық

сызықтардың ұзындықтарын, әр түрлі фигуралар мен денелердің көлемін

және беттердің ауданын есептеу ерекше орын алды. Архимед рычаг заңын,

суда өлшеу арқылы қорытпаның құрамын анықтау тәсілін тапқан, өз

атымен аталған гидростатика заңын ашқан, жер суаратын механизмдерді,

жүк көтеретін рычаг жүйелері мен блоктарды, тас ататын, қамал бұзатын

соғыс қондырғыларын, т.б. ойлап шығарған. Рычагтың математикалық

заңын тапқанда, Архимед “Тіреу нүктесін берсеңдер, Жерді де төңкеріп

тастаймын” деп айтқан екен. 9-11 ғасырларда Архимедтің еңбектері араб

тіліне, ал 13 ғасырда олар араб тілінен латын тіліне аударылып, Батыс

Еуропа елдеріне тараған.

Архимед туралы аңыз

Аңыз бойынша, бұл заңның ашылуына себепкер болған Сиракуз патшасы Гиерон болған екен. Ол Архимедке зергер жасаған өзінің тәжінің таза алтыннан немесе алтын мен күмістің қоспасынан  жасалынғанын анықтауды тапсырады.Бұл есепті шеше алмай, Архимед көп күн әуреленді.Бір күні толтыра су құйылған ваннаға түскен кезде кенеттен ойына әлгі есептің шешуі келген екен дейді.Өзінің ашқан жаңалығына шаттана қуанған ол «Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз көшелерінің бойымен айғайлап жүгірген екен.Сірә,жаңалық ашқан адам ерекше бір сезімге бөленетін болар.

Архимедтің ашқан жаңалығының мән-мағынасын түсіну үшін қарапайым тәжірибе жасап көрейік. (Тәжірбие көрсету)

Сонымен ,сұйыққа батырылған денеге осы денені сұйықтан ығыстыратын күш әрекет етеді.

Практикалық тапсырма.

1 топ.1-тәжірибе:

 Құрал-жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері әр түрлі пластилиннен жасалған дене,стакан, сұйық (су  мен май ).

Пластилиннен жасалған көлемдері әр түрлі  екі денені динамометрге іліп,  кезегімен ыдыстағы суға батырып, динамометрдің  көрсетуін жазып алып, қорытынды жасаңыз.

№ тәжірибе	Пластилиннен жасалған дене	Дененің ауадағы салмағы Р1 ; Н	Дененің судағы салмағы Р1 ; Н	Архимед күші Fы= P1- P2 ; H
1	кубик
2	шарик

Ығыстырушы күштің дененің көлеміне тәуелді  екендігін анықтаңыз.

Дәптерге жазу:

 «Тығыздығы бірдей екі  дененің қайсысының  көлемі үлкен болса, сол  денеге сұйықтың ішіндегі кері итеруші күш көп болады.»

2 топ.2- тәжірибе.

Құрал-жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттар, стакан,сұйық (су  мен май ),

Көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі денелерді алып,кезегімен ыдыстағы суға батырып,динамометрдің көрсетуін жазып,алып қорытынды жасаңдар.

№ тәжірибе	Цилиндр	Дененің ауадағы салмағы Р1 ; Н	Дененің судағы салмағы Р1 ; Н	Архимед күші Fы= P1- P2 ; H
1	алюминий
2	пластмасса

Ығыстырушы күштің дененің тығыздығына тәуелді емес екендігін анықтаңыз.

Дәптерге жазу:

«Көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттарға әсер ететін  кері итеруші күш бірдей болады,яғни ,дененің көлеміне тәуелді болады.»

3 топ.3-тәжірибе.

 Құрал-жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері мен тығыздықтары бірдей, формасы әр түрлі пластилиннен жасалған дене, стакан,сұйық (су  мен май ). Тығыздықтары бірдей, формалары  әр түрлі денелерді алып,кезегімен ыдыстағы суға батырып,динамометрдің көрсетуін жазып,алып қорытынды жасаңдар.

Тығыздығы бірдей заттан жасалған әр түрлі формадағы дененің кері итеруші күшін есептеңдер.

№ тәжірибе	Дене	Дененің ауадағы салмағы Р1 ;Н	Дененің судағы салмағы Р1 ;Н	Архимед күші Fы=P1-P2 ;H
1	кубик
2	шарик

Ығыстырушы күштің дененің формасына тәуелді емес екендігін анықтаңыз.

Дәптерге жазу:

«кері итеруші күш сұйық ішіндегі дененің формасына тәуелді болмайды.»

4 топ.4- тәжірибе. Құрал-жабдықтар: штатив, динамометр, цилиндр дене,стакан, тығыздығы  әр түрлі сұйық (су  мен май ),

Бір денені  алдымен таза суға, сонан соң  майға салып, динамометрдің көрсетуіне назар аудару, қорытынды жасау..

№ тәжірибе	Сұйық		Дененің ауадағы салмағы Р1 ;Н	Дененің судағы салмағы Р1 ;Н	Архимед күші Fы=P1-P2 ;H
1	су
2	Шағу май

Ығыстырушы күштің сұйықтың тығыздығына тәуелді екендігін анықтаңыз.

Дәптерге жазу

«Кері итеруші күш сұйықтың  тығыздығына  тәуелді»

Осы жасалған тәжірибелерден қорытынды  жасайық:

Сұйық ішіндегі кері итеруші күш  қандай физикалық  шамаларға байланысты екен ?

-          Дененің көлеміне және  сұйықтың тығыздығына байланысты екен

Дәптерге жазу :

«Кері итеруші күш  дененің көлеміне және сұйықтың тығыздығына  байланысты  болады»

АРХИМЕД КҮШІ

Тәуелді емес	Тәуелді
1.дененің формасына	1.дененің көлеміне
2.дененің тығыздығына	2.сұйықтың тығыздығына

Мұны формула түрінде былай өрнектеп жазамыз:

F_А=V_дене*p_сұйық*g                       Бұл Архимед күші деп аталады .

5-тәжірибе.

Оқулықта көрсетілген  Архимед  шелегімен  жасалатын   тәжірибені жасау.

Архимед заңын   тұжырымдау:  «Сұйыққа батырылған денеге оның  сұйыққа  батқан  бөлігі көлеміндегі сұйықтың  салмағына тең ығыстырушы  күш  әрекет  етеді .

Сабақты  бекіту :

б)     Физикалық  диктант Диктант

Архимед күші.

Сұйыққа (газға) батырылған денелерге АРХИМЕД КҮШІ әсер етеді.

Архимед күші ЖОҒАРЫ бағытталған.

Архимед күші дененің ауадағы және сұйықтағы САЛМАҚТАРЫНЫҢ айырмасына

 тең.

Архимед күші дененің ығыстырып шығарған СҰЙЫҚТЫҢ салмағына тең.

Архимед заңы мына түрде жазылады: F_А= ρ_c*g*V_д

Архимед заңы арқылы суда кемелер ЖҮЗЕДІ.

Сұйыққа немесе  газға батырылған денеге кері итеруші күш (жоғары, төмен)  бағытталады.

Мысалы: Суға лақтырылған құтқару  дөңгелегі қалқып шығады, серіппеге жүк  іліп, оны сұйыққа батырған кезде серіппе (қысқарады, созылады,  өзгермейді)

Бұл күш шама жағынан сұйыққа батырылған дененің немесе оның сұйыққа батып тұрған бөлігінің  (массасына, ауырлық күшіне, салмағына)  тең.

Кері итеруші күштің пайда болу себебі, сұйықтың немесе газдың  тереңдігіне қарай оның (қысымының, тығыздығының) артуы болып табылады.

Сондықтан ол күш денеге  төменнен  және  жоғарыдан әсер ететін қысым күштерінің (қосындысына,айырмасына)  тең болады.

Архимед күші сұйыққа батырылған дененің (тығыздығына, көлеміне)

байланысты болмайды.

Ол  сұйықтың немесе газдың (тығыздығына, көлеміне)  және сұйыққа батып тұрған дененің көлеміне  байланысты болады.

в)     Тест

Тест.

1. Сұйыққа батырылған  шарларға әсер ететін кері итеруші күшті салыстыр:

А. Барлық шарға әсер ететі н кері итеруші күш бірдей.

Б. Сол жақтағы шарға әсер етуші күш көп

В. Оң. жақтағы шарға әсер етуші күш көп.

Г. Ортадағы шарға әсер етуші күш көп.

2. Бірдей серіппелерге  массалары бірдей шар ілінген. Егер шарларды толығымен суға батырса, қай серіппе көбірек   қысқарады

А. Сол жақтағы.

Б .Ортадағы.

В.  Оң жақтағы

Г. Барлық серіппе бірдей қысқарады. 

3. Бірдей серіппеге  ілінген жүктердің  көлемдері  мен массалары бірдей, бірақ  пішіндері әр түрлі. Суға батырса  қай серіппе көбірек    қысқарады

А. Сол жақтағы.

Б. Ортадағы

В. Оң жақтағы.

Г. Серіппелердің созылуы бірдей болады.

4. Суретте  әр түрлі сұйыққа батырылған бірдей денелер берілген. Қай ыдыстағы сұйықтың тығыздығы көп

А.Сол жақтағы  бірінші.

Б. Сол жақтағы  екінші.

В .Сол жақтағы  үшінші

Г .Сол жақтағы төртінші

5.Суға салынған білеушелердің көлемдері бірдей.Қай білеушенің тығыздығы көп

А. Барлық  білеушенің  тығыздығы  бірдей.

Б.Сол жақтағы білеушенің  тығыздығы  көп.

В.Ортадағы  білеушенің  тығыздығы  көп.

Г. Оң жақтағы білеушенің  тығыздығы  көп.

Қорытынды

Оқушы білімін  бағалау.

Үйге тапсырма.

Архимед туралы аңыз бойынша  Архимед  патша  тәжінің  таза алтыннан  немесе қоспа қосылғанын білу үшін  қандай  тәжірибе  жасаған  деп ойлайсың ?