Кюкеева Валентина Барбаевна
Приютна района «Элстин политехническ колледжин
филиал» хальмг келнә багш
Кичәлин төр:
«Һазр деер экәс эңкр күн бәәхий?
Кичәлин күсл: Экин дүр хальмг амн-үгин болн урн-үгин үүдәврмүдт.
Кергтә тоот:
1.
«Ээҗ минь» дун
2.
Проектор
3.
Зургуд
4.
Дегтрмүд
Кичәлин йовуд:
Кичәлин эклцд класс һурвн әңгд хувах.
Багш:
– Мендвт, күүкд! Аркадий Манджиевин «Ээҗ мини» ду
оньган өгәд соңгстн.
Эн дууһан А. Манджиев кенд нерәдҗәнә?
Сурһульчнр:
– Ээҗд.
Багш:
– Чик. Ээҗ, эк, баав, аак үгмүдәр мадн хамгин өөрхн
күүһән нерәднәвидн. Кезәнә иим сәәхн ээлтә үгмүдәр хальмгуд эңкр экән нерәддг
бәәсмн.
Кичәлин төр:
– «Һазр деер экәс эңкр күн бәәхий?»
Кичәлин эпиграф:
Ээҗ гисн үгәс эңкр юмн уга
«Ээҗм» – гиһәд оркхнь,
Элкн җөөлрәд одна.
Энүнәс әрүн нерн
Эн орчлңд уга.
(Калян Санҗ)
Багш:
– Күүкд, эк күүг кенлә дүңцүлҗ болх? Эк күн ямаран?
Девтртән хойр зәңг бичтн. «Мини эк…» Үгин таарлһиг күцәһәд бичәд, зәңг тогтатн.
(Мини эк һольшг, ээлтә, төвшүн, ухата, сәәхн, цаһан
седклтә, эңкр, шулун-шудрмг, җөөлн, көдлмшч, һартан өөтә.)
Багшин үг:
– Мана кичәлин күсл: Экин дүр мана хальмг амн-үгин болн урн үгин зөөрт яһҗ үзүлгдҗәхинь шинҗлх. Дуунд,
зургудт, шүлгләнд экин дүр яһҗ үзүлгдҗәхин тускар күүндх.
Үгин көдлмш.
Багш:
– Моһлцг һазр деер экәс эвлүн, өгәнч, күндтәнь бәәхий?
Эк – мана нарн, юңгад гихлә нарас дулан герлтнә. Эк маднд дуран, килмҗән өгнә.
Эк мадниг һарһад, өскәд, алтн уурган өгәд, әмн җирһлән маднд нерәднә. Эк –
хамгин өөрхн, дурта күн. Ямаран үгмүд, үгмүдин ниицлһ олзлҗ, экин дүр олзлҗ
болҗана? (Сәәхн заңгта, һольшг дүртә, әрүн шагшавдта, цаһан седклтә, өр-өвч,
гүн ухата, тиньгр чирәтә, бүлән хәләцтә, һартан өөтә, таньл үзлтә,
шулун-шудрмг, үрндән эңкр).
Багш:
– Күүкд, «Җаңһр» хальмг улсин алдр эпост экин дүр Шилтә
Зандн Герлин дүрәр үзүлгдҗәнә. Эн зург хәләһәд, иим сурврмудт хәрү өгтн.
Эн зургт кениг үзҗәнәт?
1-гч багин күүкд:
– Хоңһр, Жаңһр болн Шилтә Зандн Герл.
Багш:
Шилтә Зандн Герл юңгад Жаңриг үкләс татҗ авна?
2-гч багин күүкд:
– Юңгад гихлә, эн күүкд күн әрүн шагшавдта, цаган седклтә, ухата.
Багш:
– Хальмг сәәхн үлгүр бәәнә: «Экин седкл - үрнд». Эн
үлгүрин тускар ю саңҗанат?
Күүкд:
– Эк күн оньдин үрнәннь төлә ухалад, зовад йовдг. Мадн
чигн өргәд-өсксн ээҗ-ааван мартх, өөлүлх зөв угавидн.
Наадн. Багш:
– Хамгин түрүн экин туск үлгүрмүд кен тогтана.
Баг болһн хошаһад үлгүр бичнә.
1.
Усна экн – булг
2.
Эк үрнәннь төлә
3.
Элгнәс – экинь хәләҗ
күүкинь ав
4.
Сән гергн – герин чимг.
Багш:
Бичәчнр ямаран үүдәврмүдт экин дүр, күүкд улсин чинр
үзүлҗәнә?
Күүкд:
– Манжин Нимгр «Ик герин бичкн эзн», «Цецн күүкн»
тууль, Куукан Анатоль «Ээҗин йөрәл». Көглтин Дава «Сар Герл», Г. Прозрителев
«Военное прошлое наших калмыков» дегтрән хальмг күүкд улсин дүриг йир сәәнәр
бичҗ. Гер-бүлдән, күүкдтән эңкр, килмҗтә, цевр-цер, чиирг, көдлмшч, ээҗ-аавиннь
авъяс бәрдг, тевчңгү, хов-худл уга, әрүн шагшавдта, һольшг хальмг күүкд улс.
Цуг эн заң-бәрцән күүкдтән дасхдг улс гиҗ бичҗ.
Багш даалһвр өгнә:
– Цааснд хойр һаран тәвәд зуртн. Зүн һар тана зүркнд
өөрхн, тегәд зүн альхдан экдән, ээҗдән нерәдсн йөрәл бичтн. Барун һартн чидлтә,
тегәд барун һарин альхнд ямаран му йовдлас экән, ээҗән харсхар седҗәхән бичтн.
/Байрта.- №45.- 2007.- үкр сарин 15.- х.3/
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.