«ЧИР-ЧАЙААННЫ
ХАЙРАЛЛА!» («Береги природу!»)
(слайд № 1)
Пӧгiннер:
-
Олғаннарны тӧреен чир-чайаанға иптiг хайарға паза
хынарға кӧнiктiрерге;
-
тореен чир-чайаанға иптіг хайарға, аны хайраллирга
коніктірерге;
-
хакас культуразын улуғлирға паза хынарға кӧнiктiрерге;
-
олғаннарны тӧреен чир-сууна хынарға ÿгредерге.
Кирек нимелер: эмблема (ӧмелернiң аттары),
флажоктар.
Оформление: Хакасияҷа книгаларның выставказы,
«Хакасияның чир-чайааны» темаа олғаннарның хоостары, хакас кип-азахтығ
кӧклӧлер.
Азынада тоғыс: чир-чайааннаңар книгаларны,
хакас нымахтарны хығырары, «Хакас чирi – минiң тӧреен чирiм», «Хакасиядағы
аңнар паза ӧзiмнер» темалар хоостыра чоох апарары,
Мероприятиеде
2 ӧме араласча. Жюри хығыртылча.
(слайд № 2)
1 ÿгренҷi:
Прай аң-хус, хурт-хоостарнаң хада,
Кiзi чир-чайаанның палазы.
Минiң пiр сурығ пар андағда:
Иң тызы чох, сайбағҷы кем, хайзы?
(Геннадий Кичеев).
(слайд № 3)
(фильм «Хакасия»)
1 ÿгренҷi: Изеннер, аарлығ аалҷылар, ÿгретчiлер паза ÿгренҷiлер! Хайди сағынчазар, ноға пiс пÿÿнгi иирнi мындағ сӧстернең
пастапчабыс? Кем сайбағҷы полча?
Чир-чайаанны
хайраллирдаңар хаҷаннаң чоохтасчалар, сууласчалар. Че ол сурығ пӧгiл парбаан, улам хатығ турча. Тоғыс апарылча, че, сынында, тiзең, чирiбiстiң хомайланчатханы харахха кӧрiндiре. Тайғаларыбыстың ис-пайы ÿредiлче, чалбах
чазыларыбыста тамах чахсы ӧспинче, тобырахтығ чиллер ойнапча.
2 ÿгренҷi: Киинi, суғларны кiрлеп, ағас-оттарны хырып, кiзi позы позын чох итче.
Позы одыртчатхан салааны кисчеткенге тӧӧй. Анзынаңар сағынарға пiс удаа ундут салчабыстар.
Аннанар пÿÿнгi мероприятиенi пiс чир-чайаанны хайраллирына чарытчабыс.
1 ÿгренҷi: Улуғларның чооғынаң, отыс-хырых чыл
мының алнында суғлар ап-арығ паза чарларына толдыра ахчаң полтырлар. Ол суғларзар
ÿзÿрген чайарға пиллер дее кiрҷең полтыр. Ам чи хайдағдыр? Андағ чоон палыхтар
кiрердең, ӧлен-сағылахтар даа халбады тiп хомзынчалар. Ноға? Суғ хастада ӧсчеткен,
суғ хайраллаҷаң ағастар одыңа кизiлглеп парғаннар. Тайыс ахчалар, таңахтар даа
кизiре пастыра халар, хынза. Ағаа хоза, хай пiрее аалларда суғзар поғыр-похсах
тӧк салғаннарын кӧрерге килiсче.
2 ÿгренҷi: Таштып, Асхыс аймахтарында чÿзер
чыл ӧскен хузух ағастары кӧп кизiл парған. Тӧӧ iстiндегi Ÿÿт, Пазан тайғаларда
Пирiк чул леспромхозы тоғынған. Олар тоғынған чирлернi кӧрерге хорғыстығ даа. Ағас
кискен холларда, тағ хабырғаларарында тӧкпестер, чадыхтар, оймах-соңыллар ла
халғаннар. Хазыр чаа полғанға тӧӧй кӧрiнче. Ол чирлерде наа хузух ағастарын
одыртпааннар. Iди ÿредiлген тайғаның сiлии, ис-пайы. Нинҷе-де
чÿс чыл пазынаң ол чирлерде пазох хойығ ағастар ӧс парарына киртiнiстiг дее
нимес. Пiлдiстiг, хазнаа, чонға ағас кирек, Че таңдағызынаңар сағынмин, пÿÿнгiзiнеңер
ле сағынчатханыбыс хомай.
1 ÿгренҷi: Амды пiстiң 2 ӧме тоғынча. Пастап ӧменiң
устағҷылары постарының ӧмелерiнiң адын адап пирерлер, анан прай ӧмедевизтi адап
пирер.
Сӧс пирiлче пастағы ӧмее:
Амды сӧс пирiлче iкiнҷi ӧмее:
2 ÿгренҷi: Амды улуғ нимес РАЗМИНКА. Мин ӧмелерге
сурығлар пирем… Оларға нандырып аларға кирек. Нандырча ол ӧме, хайзы флажокты
пурнада кӧдiрер.
1.
Хайдағ ағас хакастарның даа паза орыстарның даа
ызых ағазы полча? (хазың).
2.
Хайдағ сабаллығ ағас хысхыда iнгелерiн тÿзiрче? (Тыт)
3.
Нимедiр ол тасхыллар?
4.
Хайдағ чирнi пiс тайға тiп адапчабыс? (Сабаллығ ағастығ).
5.
Хайдағ хус хузух ағазының нимiзiн чайа тазыпча?
(Кеерген).
6.
Хайдағ хустар мискелернi чiпчелер?
(Силей, хара сабан).
1 ÿгренҷi: Разминка ирт парды. Ам жюри тоғынчатхан аразында, пiстiң ÿгренҷiлер Хакасиядаңар орыс тiлiнең кибелiстер чоохтап пирерлер.
(слайд № 4-5)
Ÿгренҷiлер:
Ты, человек, любя природу,
Хоть иногда ее жалей.
В увеселительных походах
Не растопчи ее, полей.
В вокзальной сутолоке века
Ты оценить ее спеши.
Она – твой давний добрый лекарь,
Она – союзница души.
Не жги ее напропалую
И не исчерпывай до дна.
И помни истину простую –
Нас много, а она одна.
(В. Шефнер).
1. Хакасия – край мой!
Родные просторы.
Вы мне улыбаетесь морем огней.
Широкие степи, высокие горы
Навеки в душе сохранятся моей.
И рада столица тебе возрожденной,
Хакасия – младшая из дочерей.
Красуйся, расти ты мой край обновленный
Согретый заботой отчизны моей.
2. Если ты приедешь в наши дали,
Ты степной увидишь океан.
Берегами океана встали
Цепи Ала-Тау и Саян.
По земле цветущей только ступишь –
Здесь оставишь сердце навсегда.
Енисей серебряный полюбишь
И тасхылы, синие ото льда.
Как яблоко на блюде,
У нас земля одна.
Не торопитесь люди,
Все вычерпать до дна.
Не мудрено добраться
До скрытых тайников,
Разграбить все богатства
У будущих веков.
Мы общей жизни зерна,
Одной судьбы родня,
Нам пировать позорно
В счет будущего дня.
Поймите это, люди,
Как собственный приказ.
Не то Земли не будет
И каждого из нас.
(М. Дубин).
2 ÿгренҷi: Амды
пiс жюриге сӧс пирчебiс.
1 ÿгренҷi: Аннаң андар пiс иртiрчебiс «Пiлiгҷiлер» («Знатоки») марығны.
(слайд № 6-7)
1. Назовите самый большой заповедник в
Хакасии? (Хакасский)
2. Сколько кластерных (изолированных) участков
включает в себя заповедник Хакасский? (9)
3. По экологическим характеристикам на какие 2
большие группы их можно разделить?
(степная группа, горно-таежная группа).
4. Сколько кластерных участков входит в степную
группу? Назовите их?
(7, Участок Подзаплоты», Участки «Озеро
Белё», «Озеро Шира», «Озеро Иткуль», Участок «Оглахты», Участок «Камызякская
степь с озером Улуг-Коль», Участок «Хол-Богаз»).
5 Сколько кластерных участков входит в
горно-таежную группу? Назовите их?
(2, "Малый Абакан" (бывший
заповедник "Малый Абакан"), «Заимка Лыковых»).
6. Когда вышло
постановление Совета Министров РСФСР об организации государственного природного
заповедника «Чазы»? (В августе 1991 года)
7. В каком году к заповеднику «Чазы» была присоединена дополнительная
территория – «Озеро Улух-Коль»? (В 1998 году)
8. Когда на территории заказника «Малый Абакан» создан государственный природный
заповедник «Малый Абакан»? (В сентябре 1993 года)
9. Когда заповедники «Чазы» и «Малый Абакан» были объединены в один
Государственный природный заповедник «Хакасский». (В ноябре 1999 года)
10. Когда Постановлением Правительства Российской Федерации территория
заповедника расширена за счёт присоединения дополнительного участка «Заимка
Лыковых». (В мае 2001 года)
1 ÿгренҷi: Марығ ирт парды. Ам жюри тоғынчатхан аразында, пiстiң ÿгренҷiлер Геннадий Кичеевтiң кибелiзiн
чоохтап пирерлер.
(слайд № 8-9)
Тайға хыринда чурттығ саблығ аңҷы,
Аң-хуснаң даа чоохтазып пiлчезiң.
Че ноға за пÿÿн мағаа син дее, нанҷы,
Тас чÿректiг чiли пiлдiрчезiң?
Чарға толдыра аххан Асхыс, Тöö суғ
Оот сууҷах чiли кöрiнче мағаа.
Чирiбiстi дее саблапчатхан хузух
От ла чiли хырыл парды, ноға?
Аймах-пасха чистекке пай тағлар даа
Ноға кöрiнiбiстiлер соғын?
Тың ачырғастығ сағынарға мағаа –
Тамырҷа ойлапча хысхы сооғы.
Чирнiң сiлиин хайраллап пiлеең, арғыс.
Хозан-тÿлгÿнiң тонын пыласпааң.
Чирiбiстi ипти чазаан аймах ағас,
Кöптелiп, öңнензiн тiп сағынааң.
Чир-чайааннаң пирiлген холларыбыс
Iкi iкiс ооллар ла осхастар.
Алғым сағынып, пÿÿн дее хабынзабыс,
Iкiс ооллар кинек пол парбастар.
Пiс iкöлең итпеен кöп нимелернi
Чылтыстаң кiзi, килiп, ит пирбес.
Сайбағ, хысха сағыстығ кiзiлернi
Орта чолға кирiп, оларны тыс!
Андада полар тöлге – палаларға
Чир, олох öңненiп, сiлiг халар.
Кiзiнең кiзi полғаны хаҷан даа
Чонда улуғ аарласнаң адалар.
2 ÿгренҷi: Амды пiс хатап жюриге сӧс пирчебiс.
1 ÿгренҷi: Аннаң андар пiс «Кiчiглернiң чооғынаң» («Устами младенца») марығны иртiрербiс. Мында пiс аң-хустардаңар чоохтапчабыс, сiрер, тiзең, ол аңны алай хусты адап пирерге
кирексер.
(слайд № 10)
Конкурс «Кiчiглернiң чооғынаң» («Устами младенца»).
(хайдағ аң-хустардаңар чоох парча)
I. Пулан
1.
Ол тайғада чуртапчатхан иң килкiм аңнарның пiрсi.
2.
Мÿÿзi аның 20 килограммҷа, часхы сай тÿс парча, анаң
кÿскÿзер хатап ӧс килче.
3.
Аның туйғахтары азыр паза чалбах. Аннаңар ол сас
чирлерде паза харда тың патпинча.
II. Чохыр аң.
1.
Ол тайғаның хорғыстығ паза чап чуртағҷызы. Ол
адайдаң сала улуғ.
2.
Полчатхан оңдайынаң паза тастындағы кӧрiмiнең ол
хоосхаа тӧӧй.
3.
Аның хулахтарының пазында чачахтарға тӧӧй
тырбайысчатхан тÿктер пар.
(слайд № 11)
III. Алас.
1.
Чылның хайдағ даа тузында аның ағас аразында
тадыратчатханын истерге килiсче.
2.
Хастырых алтында чазынчатхан хурт-хоосты, сығарып,
чiбiсче.
3.
Iди ол ағасты имнепче.
IV. Кӧӧк.
1.
Пу хусты «тох харыннығ ис салзаң, чыл тооза астабин
чӧрерзiң» тiпчелер чонда.
2.
Ол уйа салбинча.
3.
Позының нымырхаларын пасха уйаларға салыбысча.
(слайд № 12)
V. Тиин.
1.
Ол кiчиҷек хызамдых аңыҷах.
2.
Аның хузуруғы улуғ паза тÿгдÿр.
3.
Ағастаң ағасха уғаа чапчаң сегiрче.
VI. Табырға.
1.
Ол сыынға тӧӧй аңнарның иң кiчии полча.
2.
Iргегiнiң азый тiстерi алтынзар сырайысчалар.
3.
Харнының соонзар мускус сығарчатхан хапчығазы пар. Ол мускузын алар ÿчÿн, аны аңнапчалар.
Мускус парфюмерияда тың кирек ниме полча.
(слайд № 13)
VII. Порсых.
1.
Ол симiс, улуғ нимес iнде чуртапчатхан аңыҷах.
2.
Аның азахтары абани осхас талтахтар паза хысхалар,
тырғахтары чiтiглер.
3.
Ол кÿскелер, харыстаастар, сомысханнар чiпче. Ағаа
хоза, ол чилегелерiнең, чистектернең азыранча.
VIII. Силей (глухарь).
1.
Ол пiстiң тайғаларда чуртапчатхан хустарның иң килкiм хузы.
2.
Аның сарыны кип-чоохха кiрген. Ол, сарнапчатса, пiр дее ниме испинчеткен одыр.
3.
Iргегiнiң чÿгi хара, кӧмiскелерi, тiзең, хызыл.
1 ÿгренҷi: Пу конкурс «Кiчiглернiң чооғынаң» ирт парды. Ам
жюри тоғынчатхан аразында, пiстiң ÿгренҷiлер «Алтын палығас» тiп кiчиҷек
сценка кӧзiт пирерлер.
Сценка: АЛТЫН ПАЛЫҒАС.
Автор: Чуртааннар
апсахнаң инейек
Улуғ Ағбан суғ
хазында.
Чуртааннар улуғ наа
коттеджте
30 чыл паза 3 кÿн.
Апсах палыхтап
чöрген
Инейек рыноксар
чöрген
Палыхты садып,
Ахчазын ибзер ағыл
турған.
Пiр хати апсах
хатап палыхтап парған
Турғыс салған
сöзiрбезiн суғзар.
Хаҷан ол аны
сыныхтаанда
Анда сÿлейке
банкалар ла.
Пазох тастаан ол
сöзiрбезiн
Че аннаң похсахтар
ла сыххан.
Алып алған ол
динамит 2 пачка
Тастабысхан аны
суғзар.
Че палых пазох
сыхпады
Ылғап ала нанды ол
инейзер.
Иней: Алығзың син,
алығзың.
Алып ал телефон мобильнай
Сығдырат алтын палыхсар
Сурып ал аннаң кöп палых.
Автор: Пазох парча
апсах суғ хыринзар
Сығдыратча алтын
палыхсар.
Чÿс килген палығас,
сурча:
Палых: Ноо ниме
кирек сағаа апсах?
Автор: Ылғап ала
апсах нандырча.
Апсах: Истек минi,
алтын палығас,
Ноға-да суғ пÿÿн хайнабысхан.
Пирбинче мағаа
апсахха палых.
Аларға иткем мин
машина
Че палых чох ахча
чох халдым.
Автор:
Тарыныбысхан алтын палығас
Хузуруғынаң суғны сабысхан.
Палых: Кирек
палых? Че кöр кöр
Позың палығас пол кöр.
Автор: Апсах
айланарға даа маңнанмаан
Ала пуға палығасха айлан парған.
Кöрзе, суғда ол чÿс чöрче.
Пiр метр дее чÿскелекке.
Кöр салған ÿстÿнде ол сöзiрбе.
Сала тiрiг халды пiстiң ала
пуғабыс.
Че суғ сууҷахта олаңай нимес
Кiрлiг, сала ла
тiрiг
Пiр час апсахха
Чыл чiли пiлдiрген.
Пола-пола килгенде,
Ол ибде пол парған.
Инейегi аны кöр
салған.
Инейек: Че,
полысты ба сағаа палығас?
Апсах: Я, полысты
алтын палығас,
Полысты пiстiң харамыбысты пiл
поларға.
Айланып кöр кöр – ылғапча
чир-чайаан,
Ÿрепче ол чылдаң чылға!
Хайраллирға аны ундутчабыс
Аңнарны ибiре чох итчебiс.
Суғларны пiс кiрлепчебiс.
Инейек: Пыром
таста, тастап ползаң, чир-чайаан
Тÿзедербiс пiс алҷаастарыбысты.
Палыхтаң пыробысты тастирға
сурарбыс
Аның нанӌылары
пол парарбыс.
(слайд № 14)
Апсах, инейек, алтын палығас: Кирек чоғыл пiлiгҷi поларға
Чирiбiстi хайраллирға паза ағаа хынарға.
2 ÿгренҷi: Сағам жюринi истiпчебiс.
1 ÿгренҷi: Полған на ӧмее ибдегi тоғыс пирiлген полған: «Чир-чайаанны хайралла!»
темаа плакат тимнеп саларға паза аны арачылирға. Сӧс пирiлче
пастағы ӧмее.
Сӧс пирiлче 2 ӧмее.
Сурығлар: Амды чоохтап пирiңер: пiстiң чон
чир-чайаанға хайди хайҷаң? Хайдағ кибiрлерге тудынҷаң?
(Хакас
чоны сағынҷаң: пiстiң прай чир-чайаан, тағлар, аң-хустар, прай ӧзiмнер
тiрiглер, аннаңар оларға чахсы хайарга кирек. Тайғаа амыр кирек, тайғада аахтирға,
суулирға чарабас, ағастарның салааларын сындырарға чарарбас, отты чуларға
чарабас, ол чирнiң састары, чиит ағастарны узурарға чарабас (ол кемнiң-де чиит
тыны»), ағасты хараазын узурарға чарабас, ол кiзi чiли хараазын узупча.
Суғдаңар:
суғзар кiрлiг холларнаң паза азахтарнаң кiрерге чарабас, арығ iдiс-хамыснаң
сустып аларға кирек, кип-азах чуурға, чунынарға суғ хазында кирек, суғзар сӧп-саптарны,
похсахтарны тастирға чарабас).
2 ÿгренҷi: Амды пiстiң аарлығ жюри пу iкi ӧменiң салтарларын чоохтирға тимненчелер.
(слайд № 15)
1 ÿгренҷi: Чир-чайаанны хайраллиры – олаңай ла
сурығ нимес. Пÿÿн прай чир ÿстÿндегi кiзiлер ағаа улуғ хайығ салчалар. Сынап
пiстiң мында чир-чайаанны кiрлеенi чахсы пiлдiрбинчетсе, пасха чирлерде, улуғ
городтарда, кӧп заводтығ чирдерде, ол iле кӧрiнче. Пiрее хазналар пiстiң осхас
чирдеңер тÿзебинчелер дее. Аннаңар пiске аны арығлирға кÿстенерге кирек. Че
городтар чылдаң чылға ӧсчелер. Ааллар, тiзең, ээн тур халчалар. Чолларда
машиналар кӧптең кӧп полчалар. Пiр саринаң, чахсы: ол кiзiлернiң чахсы чуртап
сыхханын кӧзiтче. Че хомай сари пiр ле нимес. Иң не пастап, чирзер сÿрткi-горючай
тамҷылапча. Анаң кӧп машиналар газнаң чӧрчелер, ол, тiзең, киизер сыхча.
Машинанаң чӧрчеткен кiзее ол iдӧк хомай теелче. Ол, газнаң, спиртнең паза
бензиннең тынып, хазииң хомайлатча. Позы аны сизiнминче.
2 ÿгренҷi: Я, чир чайаанны кiрлеенi пiске,
кiзiлерге кӧнi теелче. Пiс аны поғыр-похсахнаң пуртахтапчабыс. Тиктең нимес
тiпчелер: «Пiс чир-чайаанны кiрлирге тохтатпазабыс, ол пiстi чох идiбiзер!»
Кӧп хазналарда пу сурыға хайығ салып, пӧкчең оңдайлар тилiпчетселер, пiстiң
мында саннығ ла ниме идiлче. Ол даа киректернiң улуғ тузазы чоғыл. Кирек пе
пiске посты чох идерге? Чох. Че ноға-да сынында чахсы оңдайларнаң тузаланарға
хынминчабыс. Алып алыңар поғыр-похсахтарны тӧкчеткен орыннарны. Аны кiзi кӧрбеечiк
полча, че кӧрген ползалар, чахсы поларҷых. Андағ орыннар Германия осхас
хазналарда чоғыл! Олар постарының чирлерiне хынчалар паза хазыхтарын
хайраллапчалар. Аннаңар сӧп-саптаң туза идiп одырчалар. Че хаҷан андағ ниме
пiссер чидер?!
1 ÿгренҷi: Чир-чайаан! Ол аң-хустар ла нимес,
ол от-чахайахтар паза кии ле нимес. Ол iдӧк – кiзi. Кiзi чир-чайаанның чардығы
полча. Аннаңар чир-чайаанны чох идiбiссебiс, пiске дее чуртас чох полар!
Кем-де
мында хол сабызар: «Минiң чуртазымда мындағ ниме полбас! «Чох, - тиирбiн мин ол
кiзее, - синiң чуртазың – ол палаларыңның, пархаларыңның чуртазы! Кемге-де пу
нименi кӧрерге ле килiзер, тузында оңарынмазабыс».
Чуртаста
кiзее машина ла нимес, тура iстiндегi ванна, туалет ле нимес, че iдӧк синi
ибiрчеткен чазылар, арығлар, ырахта кӧгерчеткен тағлар хыринда тапсасчатахан
хузыҷахтар кирек. Наңмыр соондағы сӧрӧн, арығ кии, иртенгi арчы, хысхыдағы аппағас
хар… Че ол ниме прай сайбал парған. Хысхызын сiрер арығ хар кӧрбессер, наңмыр
даа сiрернi iди ӧрiндiрбес.
2 ÿгренҷi: Аннаңар сағыныңар: сiрерге чуртас
алай ахча кирек? Сынында чир ÿстÿндегi кӧп нименi ахча чох пӧгерге чарир. Пазың
на ползын. Мында, чир-чайаанны тың похсахтабас ÿчÿн, кӧп ниме сағын таап аларға
чарир. Кӧзiдiмге, пасха хазналарның опыдын аларға кирек ле. Паза ӧменең пӧккен
ниме чахсы салтарға ағылча. Кiзiлер, кiзi полыңар! Хайраллаңар чир-чайаанны!
Арығ чир, кии ÿчÿн кÿрезiңер! Сағыныңар, ниме идерге, хайди киректi
чахсыландырарға чарир.
1. ÿгренҷi: Сӧс пiстiң аарлығ жюриге пирiлче.
(слайд № 16)
«Пiс чир-чайаанны кiрлирге тохтатпазабыс, ол пiстi чох идiбiзер!»
Кiзiлер,
кiзi полыңар!
Хайраллаңар чир-чайаанны!
Арығ чир, кии ÿчÿн кÿрезiңер!
Ортын чирде прай тiрiг
нименiң тыны пар: тағның даа, ағастың даа, аңның даа, ӧзiмнiң
дее. Алтын правило мындағ: пасха кiзее iди хай, хайди позыңа хайарын сағыпчазың” («относись
к другому так же, как хочешь, чтобы относились к тебе»). Пiстiң
пурунғыларыбыс мындағ правилоларға тӧстенҷеңнер: - чир-чайааннаң аларға кирек
анҷаны, хай син кирек постың чуртап парыбызарына, че аннаң кӧп нимес”.
Ортын чирде посты
тудынҷаң правилолар: прай тiрiг нимее иптiг хай, изертiстi сайбаба. Тайғанаң палғалыстығ чарадылбаҷаң нимелер: арыға амыр кирек,
аахтаба, суулаба, ағас салааларын сындырба, отты чулба (“ол чирнiң
састары”), чиит ағастарны узурба (“ол кемнiң-де чиит
тыны”), хараазың ағасты узурба, ол, кiзӧк чiли,
узупча.
Суғнаң палғалыстығ
чарадылбаҷаң нимелер: кiрлiг холлығ паза азахтығ суға кiрбе, че арығ хамыснаң сустып
ал, кип-азахты суғ хазында чуғ, суға сӧптернi тастаба
паза ан.п. Че чир-чайаанда чуртас “удур-тӧдiр
алызарынаң” (взаимообмен) палғалыстығ. Син аннаң пiрее ниме
алып алзаң, пыросынып, сурынып ал алай ба пiрее ниме
орнына пир. Кӧзiдiмге алза: наа айда им оттарны чығза, хайди даа чулған оттың орнына кÿмÿс
ахча салҷаңнар паза кирек сӧстер чоохтаҷаңнар.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.