«Жас шахматшылар» үйірмесі жетекшісі Айбосынов Махсудтың іс-тәжірибесі

Маңғыстау  облысы,  Бейнеу  ауданы

«Абай   атындағы  орта  мектебі»   КММ

«Жас  шахматшылар»  үйірмесі   жетекшісі

Айбосынов  Махсудтың

ІС  - ТӘЖІРИБЕСІ

                                       Бейнеу  селосы    2018 жылы

                                                І. Кіріспе

                   Мектептегі  шахмат  үйірмесінің    мақсаты.

      Шахмат  үйірмесінде  оқушылар  шахмат  ойыны  туралы  алғашқы мәліметтер   алу мен  бірге, дебют  туралы  білімдерін  кеңейтеді.

      Шахмат  ойыны  оқушының  ойлау,  байқампаздық,  зейінділік  қабілеттерін  дамытады.

      2012  жылы  қыркүйектің  5 – күні  Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев «Қазақстан  білім  қоғамына  барар  жолда»  тақырыбында  өткен  онлайн  режиміндегі    дәрісінде  мектептерде  шахмат  ойынын  пән  ретінде  енгізуді  қолдайтынын,  «...  Біз  шахматты  осы  уақытқа  дейін   ойын  ретінде  қабылдап  келдік.  Шындығында  шахмат  -  адамның   ақыл – ой  дамуына   ықпал  етеді.   Сонымен  қатар  балалардың  логикалық  ойлау,  алдын – ала  болжау,  математикаға  бейімделу  қабілетін  арттыру,  нерв  жүйесін  қалыптастыру,  компьютерге  тәуелдіктен  арылтуға    мүмкіндік  туғызады.»  -  деген  болатын.

      Шахмат  ойыны    оқушыны  тез  ойлану,   дәл де,  анық  есептеуге  үйретеді.

      Жеңіске  жетуге  талпындырып,  адамның  ерік  -жігерін   арттырады.

      Үйірмеге  оқушыларды  дайындық  және  бастауыш  сыныптардан  қабылдаған  дұрыс.       

       Тәжірибе  олардың  шахматты  тез  үйреніп  меңгеретінін  көрсетіп  отыр.

       Оқушыны  үйірмеге  қабылдауда  таңдау  жүргізбеу  керек.

    ІІ.   Шахмат  ойынының  негізгі    ережелері  мен  принциптері.

     Шахматты   жетік  үйрену  үшін  ойынның  негізгі    ережелері  мен  принциптерін  шебер  меңгеру  керек.

     Дебют (ойынның  басталуы),  миттельшпиль (ойынның  орта  тұсы),  эндшпиль (ойынның  соңғы  жағы)  кезеңдерінде  позицияның  өрістеу  жолдарын  ойын  үстінде  шебер  ұштастыра   білуге  дағдылану  қажет:

       Ойынның бас  жағында  король  және  ферзь  қанаттарындағы  ат пен  пілді  тез  ойынға  шығарып,  ұзын  немесе  қысқа  рокировкаға  дайындаған  дұрыс  болады,  себебі  бұл  жағдай  ладьяның  ойынға  тез  араласуын  қамтамасыз  етеді. Солай  етіп алғашында  ойынға  жеңіл  фигураларды (піл  және  ат),  соңынан  ауыр  фигураларды (ферзь,  ладья)   араластыру  керек.

      Ойынға  белсенді  фигуралар  араласқан  соң,  корольге  жүріс  жасау  үшін  бос  шаршы  немесе  «терезе»  ашып  қойған  жөн.

      Бір фигурамен  бірнеше   рет  жүріс  жасау  белгілі  бір  мақсатқа  бағытталған  жағдайда  тиімді  болады.  Әйтпесе,  ойында  мақсатсыз  бір  фигурамен  бірнеше  рет жүріс  жасау -  жүріс  кезегінен  ұтылу,  позицияның  дамуына,  қорғаныс  немесе  шабуыл  жасауда  кері  әсерін  тигізуі  мүмкін.

      Орталық  е4, d4, е5, d5, шаршыларын  иемдену  шабуыл  жасауда,  тактикалық  және  стратегиялық  жоспар  құруда  шешуші  маңызға  ие.

      Фигуралардың  салыстырмалы  құндылығын  немесе  фигуралық  артықшылықты  пайдалану:

-          Ойын соңында  екі  пілдің  салыстырма  күші екі  атқа  қарағанда  артық  деп  есептеледі.

-          Сол  сияқты  піл  мен  ладья -  ат пен ладьядан  күшті  болса,  ат  пен  ферзь  -  піл  мен  ферзіден  басым  болады.

-          Ойынның  соңғы  жағында  қосарланған  ладья (вертикаль  немесе горизонтальдар  бойымен  орналасқан  ладьялар)  ферзіден  басымдау  болады.

-          Ойын  барысында  фигураларды  айырбастау  олардың   салыстырмалы  құндылығын  есептеумен  бірге,  ойын  барысындағы  жағдайда  нақтылы  бағамдағаннан  кейін  жүзеге  асырылады.

     Пешкілердің  өзара  байланысын  бұзып  алмауға  тырысу  керек,       себебі  оңашаланған  пешкі  шабуыл  объектісіне  айналады.  Сондықтан   фигуралар  мен  пешкілер  байланысының   маңызы  өте  зор.

         Ладьямен  ашық  не   жартылай  ашық   линияларын  иелену  позициялық  басымдылықты  әкеледі.

      Корольді  ойынға  шабуыл  жасау  мен  қорғаныс  фигурасы  ретінде  тиімді  қолдана  білу  керек.  Бұл  тактиканы  ойынның  орта  тұсы  мен  соңғы  жағында  қолдану  тиімді  болады.   Тәжірибелік  ойындарда батыл  түрде қарсылас  короліне  комбинациялық  шабуыл  жасауды  ұйымдастыруды  үйрену  қажет.  Шабуыл  сәтсіз  шыққан  жағдайда,  оның  себебін   талдау  -  тәжірибе  жинақтауға  септігін   тигізеді  және  позицияны   нақты  бағамдауға,  комбинациялық  шабуылды сезе  білу байқампаздығын  жетілдіре  түседі.

     Ойын  барысында  өзің  жоспарлаған  жүрісті  есептеген  соң,  оны  қолданудан  бас  тартпау  керек,  қарсылас  жақтың  шабуылына  қарсы  шабуыл  ұйымдастыру,   қорғана   білу,  айырбас  жасаудың  тиімділігін  пайдалану  оқушының  байқау,  зерделеу,  ойлану  қабілеттерінің  артуы  мен  бірге  шығармашылық  қиялын  дамытады.

                ІІІ.Шахмат   ойынындағы   дебют  кезеңінің    маңызы. 

     Шахмат   ойынындағы   дебют  кезеңі  кез  келген   деңгейдегі  ойыншы  үшін  шешуші  рөл  атқарады. Өйткені,  ойында  қалай  бастасаң,  бағытыңды  өзгерту  қиынға   соғады.  Дебюттегі жіберілген  қателік  бүкіл  партияға  әсер  етеді:  не  ойын  тізгінінен  айырыласың  немесе үнемі  қорғанысқа  түсіп  қаласың.

     Үйірмеде  шахматты  жаңа  үйренушілерге  жіберген  қателіктері  туралы  келесі  партияларды  талдау  жолымен  үйреткен  жөн.

     Бірінші  қателік:  ойынның  басталуында   ферзіні  жүру шахматты  жаңа  үйренушілердің  арасындағы  кең  тараған  қателік - темп  және  жүріс  кезегін  жоғалтуға  әкеледі.

   1.e4     e5    2.Фһ5    Кс6     3. Сс4  g6    4.Фf3    К f6       5. Кс3   Кd4                            6.Фd3 d5    7. К:d5   К:d5    8. е:d  С f5  9.Ф g3  Кс2+   10. Крd1  К:а1   11. Ф:е5  Фе7   12.  Ф:һ8     Сс2 Х    Ойын  барысында  ақтардың  ферзімен  неше  рет  жүріс  жасағанын  санап  көрейік  (6 рет).

    Екінші:  тек қана  пешкілермен  жүріс  жасай  бермеу  керек.

Легаль  маты:  1.e4    e5   2. Кf3  d6  3. Сс4  һ6?   4. Кс3  С g4    5.К:е5!!  С: d1    6.Сf7+  Кре7      7.К d1 Х

   Бұл  партияда  фигуралардың  салыстырмалы  күшін   байқауға  болады.  1.d4  Кf6 2.К d2??  е5  3. d4: е5  Кg4  4.һ3?  Ке3! 5.f2:е3 Фһ4+ 6. g3: ФХ  Ат  басқа  фигураларға  қарағанда  күшті ойын  көрсетті.

    Үшінші:  Рокировка  жасауды  ұмытпау  керек.

1.е4     е5     2.К f3  d6     3. d4  С g4    4. d4: е5   С:f3   5. d6: е5  6.Сс4  К f6  7.Ф b3 ферзі  қаралардың  екі  пешкісіне  шабуыл  жасады. Олар: b7 және f7 ...Фе7 бұл  жүріспен  қаралар  ақтар  ферзімен b7  пешкісін   алған  жағдайда  b4+   жариялап  ферзіні  ауыстыруға  дайын.  8.Кс3  с6       9. С g5  (байлап  қою  әдісі)   b5  Ақтар  қайсы  фигурамен  пешкіні  алады. 10.К: b5  пешкіні  атпен  жеді! с6: b5    11.С :  b5+   К d7?  Енді,  ақтар  жағының  ойынға  ладьяларды  араластыруы  жетіспей  тұр.  Қысқа  рокировка  жасау  керек   пе?  Әлде,   ладья  d1 –   жүрісін  жасау  керек  пе?  Ладьялар  бірігіп  жұмыс  жасауы  үшін  ақ  жағы  ұзын  рокировка  жасады. 12.0-0-0  Л d8    13. Л:d7   Л:d7   14.Л d1 Ақтардың  барлық  фигуралары  қара  корольге  шабуылдауда.  ... Фе6  Келесі  жүрісте ақтарда  ладьяны  қайсы  фигурамен  алу  таңдауы  тұр.  Ладьяны  ладьямен  алынса,  ферзі  b3 – тегі  ферзіні  айырбас  жасайды. 15.С :  d7+   К: d7    16.Ф b8  ферзіні  құрбандыққа  шалу!  Әдемі жүріс  К: b8  17. Лd8Х  

     Төртінші :  Атты  шахмат  тақтасының  шеткі  шаршыларына  орналастыру (жүру)  қолайсыздық   пайда  етеді:

Орталық  шаршылардағы  ат  8  шаршыға  шабуыл  жасайды.      Шеткі  шаршылардағы  ат  4  шаршыға  шабуыл  жасайды.

Шеткі  шаршылардағы  ат  орталық  шаршылардағы  атпен  салыстырғанда  екі  есе  әлсіз  деп  есептеледі.

Бесінші :  Бір  фигурамен  бірнеше  рет  жүріс  жасау  темп  және  жүріс  кезегін  жоғалтуға  әкеледі.

             IV.     Фигуралардың  салыстырмалы   күші.

          Шахматта   фигуралар  мен  пешкілер  «материал»  деп  аталады.

          Шахматтың  фигураларының  күш  бірлігі  ретінде  пешкінің  күші  қабылданған:

               Пешкі     -   1              Ат        -      3            Піл   -  3,5

               Ладья     -    5             Ферзь   -     9,5

                      К   =     К,               С    =    С          Л  =  Л         Ф  =  Ф

                К    =    С,  Ф  =  Л + Л,       

               С + С = 7      К + К = 6      Солай  етіп,  екі  піл  екі  атқа  қарағанда   күшті  деп  есептеледі.  Бұдан  «екі  пілдің  артықшылығы»  тұрақты  ұғым  пайда  болған.   Екі  пілмен  қарсыластың  жалғыз  қалған   короліне  мат  қойылады,  ал  екі  атпен  жалғыз  корольге  мат  кою  мүмкін  емес.

         Ойынды  жаңа  үйренушінің  есебінде  ладья  ат  пен  пілден  күшті,  ферзі  барлық  фигуралардан  күшті  деп  ойлайды.  Фигуралардың  күші  салыстырмалы,  яғни  тақтадағы  позиция  кімнің  күштілігін  өз орнына  қояды.  Кейбір  жағдайда  пешкі «жеңіл  фигуралардан»,  ладья  ферзіден,  ат  ферзіден  күшті  шығады...

 V.   Шахматтағы   тактикалық  және  стратегиялық  әдістер   немесе  практикалық  жаттығулар

    Диаграмманы  зерттеп  қарайық,  қара  жағының   g2   пешкісі екі  жүрістен  соң  ферзіге  айналу  мүмкіндігіне  ие. Оны  тоқтату  мүмкін бе? 

     Жүріс  қаралардан,  яғни  олар 1... g3 – g2  жүрісін  жасады. Ақтар, әрине,   2.Лg4 жүрісін  жасайды. 

                                     

  Қаралар  керемет  комбинация  жасап,  қызықтыру  әдісімен   

   2...Лh4!!  жеңіске  жетеді

   Диаграммада  көрсетілген  позицияны  зерделеп  қарасақ,  қаралардың  королі  пат  жағдайында. Ал  ақ  жағы  бір  пешкі  артықшылығы  нәтижесінде  жеңіске  ұмтылуда. Жүріс  қаралардан:  1... Лf6   2.Крb2:  Лf2+

                           

               Енді  қаралар  жағы  үзбей  шах  беру  арқылы   тең  ойынға  жетеді.  Ақтың  королі  қаралардың  ладьясын  жеген  жағдайда,  жоғарыда  айтқанымыздай  қара  жағының  королі  пат  жағдайында.  Сондықтан  ойын  тең   аяқталады.  Қара  ладьяның  жанкештілігін  біз  кейде  «құтырған  ладья»  деп  айтамыз.

                Келесі  диаграммадағы  позицияны  талдаймыз. Ойындағы  қара  фигуралар:  ферзінің де,  ладьяның да  қорғаныста  тұрғанын байқаймыз.  Ақтардың фигуралары  белсенді, шабуылды  шебер  ұйымдастырған:  ферзь g7 шаршысынан,  ат f6 шаршысынан  мат жариялауға  дайын

                     

                    Қара  жағының  қорғанысын  ақтар Л b8 жүрісімен  талқандайды.    бұл  әдіс  «қорғанысты бұзу»  аталады.

                   Диаграммадағы  жағдайда  ақтар  әлі  өз  фигураларын  толық  ойынға  араластыра  алмаған,  с  шаршысындағы  піл  ойынға  қосылмаған.  Қаралар  жағындағы  g7  шаршысындағы бірнеше  фигураның  тасасында (жасырынып)  тұрған  піл  «рентген»  тәсілін  орындауға   мүмкіндік  жасайды.  Ойынды  жалғастырайық

                             

 1...ef    2.gf K:e4! 3.de d3!   Сонымен,  қара  жағы  материалдық   басымдылыққа  ие     болады.   Комбинациялық  бұл  әдіс  «рентген»  аталады.

     Келесі  диаграммада  қаралар  жағы  атты немесе пілді ойынға  шығаруы,    керек  еді.  Қаралардың  с – вертикаліндегі   пешкілерінің  орналасуы  қызықты  көрінеді.

  Жүріс  қаралардан:   1... Л b2:  2. 0-0-0 +!   Ақтар  материалдық артықшылыққа  ие.
 

    Ойында  эндшпиль  кезеңі  басталғанда  корольді  ойынға  қосу  арқылы жеңіске  жетуге  болады.   Енді  талдап  көрейік,  қаралар  жеңіске  жеткен  тәрізді. Қараңыздар: 1.c3 С:c3+ 2. bc Ф:c3+   Бірақ,  ақ  жағының  королі  инициативаны  өз  қолына  алды.  1. ... Сb4+ 2. Крe2! Ф:f3+ 3. Кр:f3! Қаралар  жеңілісін  мойындады. Өйткені, 3…   Л:h1 жүрісін жасағанда  4. С:b5+

       Бұл  диаграммада  ақтар  7 горизонтальдағы  пешкісін  ферзіге шығару  мүмкіндігіне  ие  немесе  жеңіске  жетеді.

                                                   

1.      Л һ8  Л : b7       2. Л һ7 +  Қара  жағы  ладьясынан  айырылады. 

  Кейбір  жағдайларда  ойынның  басында  дебютте  материалдық  артықшылыққа  жетісуге  болады.

                 
Жүріс  қаралардан:  Қаралар  рокировка  жасады:  9. … 0-0??                   10. b2  - b4   .... небәрі  оныншы  жүрісте   қаралардың  ферзісі  немесе  ладьясы  қармаққа  түсті.

      Қызықтыру  немесе  қарсылас  назарын  басқа  жаққа

                             
аудару   тәсілін  де  байқап  көрейік:  диаграммадағы  позиция  жүріс  қаралардан:               1. ... Ф f8 - b8.  2. C:c5  Ф f8.  Қаралар  ақ  жағының  назарын  с5-те  орналасқан  пешкімен  қызықтырды,  және  қайтадан  өз  орнына  оралғанда,  ақ  пілдің  қақпанға  түсіп  қалғаны  анықталды.

    Бұл  диаграмманы  зерделеп  қарасақ,  ақтардың  жағдайы   мәз  емес,  тіпті  ұтылған  сияқты... .

                        

      Ақ  жағы  өз  кезегінде  Кg5  жүрісін  жасады.  Әрине  бұл  көзге  бірінші  көрініп  тұрған  жүріс...  Ойын  барысында  ойыншы  жеңіске  жеткізетін  жолды  сезу,  байқау  қасиеттерін  дамытуы  қажет.  Осындай  қасиеттер  комбинациялық  шабуыл  ұйымдастыруда   нақты  варианттарды қолдануға (кейде  бұны  ішкі  түйсігімен  сезіну  деп  те  атайды)  көмегін  тигізеді.  Алайда  диаграммаға  қайта  оралсақ, Кg5  жүрісі  қате.  Дұрыс  жүріс  Кh8!  Ақтар   жеңіске  жетеді.

     Енді  шахмат  ойынында  өте  көп  кездесетін  айырбас  жасау  әдісіне  тоқталсақ. Партияда ақтар жеңіске  жетісе  ала ма?

                             

      Ақтар  1.Фd5+  жүрісін  жасап  айырбас жасауға барғаны дұрыс па?   2…Ф:d5  3.Кр:d5 .  Ойын барысында   пайдасыз,  тиімсіз  шах  жасай  беруге  болмайды.  Ақ  жағы  айырбастау  әдісін  орынды  пайдаланып  кеңістік  және  уақыттан  да  ұтады. 

                                 

                            Бұл позицияда  ақ  жағы  жеңіске  жетеді.

    Бұл  диаграммада ақ  жағы  ферзіні «құрбандыққа  шалу» мен  бірге  материалдық  артықшылықты    пайдалану  арқылы  жеңіске  жетіседі. Өйткені  қаралардың  екі  пешкісі  кем.  Позициялық  ойындарда  кішкене  ғана  жетістікті  тиімді  пайдалану  жеңіске  бастар  жол.

                    

      Біз  жоғарыда  қаралардың  екі  пешкісінің  кем  екендігін  ескертіп  өткен  едік,  осы  екі  пешкіні  қаралар  жағы  Фh3+  жүрісін  жасау  үшін  шиеленісті  ойында  құрбандыққа  шалған болатын.

      Ойынның  эндшпиль  кезеңіндегі  пешкілермен  аяқталуын  қарастырайық

                       

      Ойын 1. Ф:g5+!  күшті   жүріспен   басталды,  өйткені  қаралар  ашық (g) линиядан  пайдалану әдісін  қолдану  мүмкіншілігіне  ие,  солай болды  да 1... Лg6   Ақтар  ладьяны  ферзімен  алуға  мәжбүр.  2. Ф:g6+ Ф:g6+   3. Лg3   Ф:g3+    4.h2: g3   Ақтардың  король  қанатындағы  пешкілер  ойында  жеңіс  әкеледі.  Пешкілер  эндшпилінде:  қарсылас  королі  еріксіз  жүріс  жасауға  мәжбүрлеу  (цукцванг), пешкілер  тізбегінің  орналасуы,  қажет  жағдайда  артық  жүрістің  болуы  т.б.

        Бұл  диаграммада  қара   жағының  королі  ферзі  мен  пілдің  сенімді  қорғанысында,  қауіпсіз  жағдайда  тәрізді... .  1.Ле8+

                        

     Бұл  ойында қара  фигуралардың  бірлесіп  қимылдауына және маневр  жасауына  кедергі  жасадық. Бұл  әдіс   қайта  жабу  деп  аталады.

     Бірінші  жағдайда  ладья   ферзімен  алынды,  ол  кезде  Ф:f6+!

                              

Екінші  жағдайда 1 .... С: d8   2.  Ф:f8+!  Мат

                            

Екі  жағдайда да қара ферзь  тасада  қалып,  корольді  қорғай  алмады. Яғни  бұл  әдіс  қарсылас  қорғанысын  бұзу  деп те  аталады.

      Бұл  диаграммадағы  басты  мақсат  қара жағы  королінің  орналасуынан  пайдалану,  оны  а7  шаршысына  жүру  мүмкіншілігінен  айыру,  шахмат  терминімен  айтқанда  кеңістіктен  пайдаландырмау.    

 Бұған  қалай  жетісуге  болады,  байқап  көрейік:

    1. Л а7+  С: а7

  2 К с7 х

       Қос  соққы  жасау  әдісі  -  бұл  қарсыластың  бірнеше  фигурасына  бір  ғана фигурамен  шабуыл  жасау

 

Қара  пешкі   ақтардың ладьясын  соққыға  алып  тұр.

Жүріс  ақтардан.   Қара  пешкі  ақтардың  ладьясы  мен  пілінің   соққысы  астында  қалды. 

 Қосарлы  соққы жасау  әдісі  -  қос  соққы  жасау әдісіне   ұқсас  болып  келеді.  Ерекшелігі,  қарсыластың   шабуылға  түскен  фигураларының  біреуін  алуға  жағдай  жасайды

   Қара  ат  ақ  ладьяларға  бір  мезгілде  қосарлы  соққы  жасады және  ладьялардың  біреуін  жейді.

Байлап  қою  әдісі -  қарсылас  фигурасының  жүріс  жасау  мүмкіндігінен  айыру.

Ақ  король ладья  шабуылы  астында,  ақтардың  аты  бұл  ладьяны алуға  мүмкіндігі  жоқ.  Егер атпен  алуға  ұмтылсақ,  ақ  король  қара  пілдің  соққысы  астында  қалады (  мұны шах  ашылып  қалады  дейміз), шахмат  ережесіне  қайшы  қарекет. Солай  етіп  піл   атты  байлап  қойды.

Әлсіз  шаршыдан  пайдалану

      Диаграммада   ақ  жағы  қате  жүріс  жасау  арқылы  әлсіз  шаршыны  пайда  болуына  жағдай  жасады,  1.  С с4     а4    қаралардың  осы  жүрісінде  пілді  қорғап  тұрған  b3 пешкісін  алаңдатады. 2. b:a4   ақтар  пешкіні  алуға  мәжбүр,  себебі  оны  тоқтату  мүмкін  емес     2... Лxc4   қорғанысы  жоқ  піл  алынды

                             

    Блоктау.  Жолды  жауып  тастау.

    Бұл  диаграммада ақтардың  королі f3  шаршысына  жүрісі  болмаса,  қаралар ферзімен h2 шаршысынан  мат  қояр  еді.  Сондықтан  жолды  жауып  тастау немесе  блоктау  әдісін  қолданамыз.  1... f3+  пешкі  құрбандыққа  шалынды!  2. exf3  пешкі  еріксіз  алынады,  солай  етіп  корольдің  жолы  жабылды.  2... Фh2#

                                            

    

  Қорғанысты  жою – қарсыластың   қорғаныстағы фигурасын  немесе  шаршыны  иелеу.  Осы шаршы  арқылы  маневр  немесе  шабуыл  жасау

       Бұл  диаграммада  ақ  король  қауіпті  жағдайда,  ақ корольге  шабуылды  қалай  ұйымдастырамыз?        Атпен  b5  шаршысынан  мат ұйымдастыруға болатын  сияқты,  бұл  шаршыны  c4  шаршысындағы пешкі  қорғап  тұр. Демек,  осы  қорғанысты жоюымыз  керек.

                                       

1. h4    Лxc4+  қорғаныс  пешкі  жойылды.   2. Лxc4   Кb5#


     Еріксіз  жүріс  жасату  -  қарсыласты  еріксіз  түрде  белгілі  шаршыға  әкеліп,  нәтижесінде  шабуыл  ұйымдастыру  әдісі.

                                          

1.  ...    Лc1+  Қаралар ақ  корольді  еріксіз  түрде  қос  соққы  жасайтын  шаршыға  әкелді.  2. Kрg2 Кh4+  3. Kрg3 Кxf3

 Бұл  диаграммада  да  қос  соққы  жасау  әдісі   орындалады.
                                            

1. ... К f2+   Ат  король  мен  ладьяға  шабуыл  жасады.   2. Kрg1  Кxd1

          Жүріс  аралық  жүріс  -  өткен  мысалдарымызда  корольді  немесе  маңызды  линияларды  жабу  немесе  шабуылдауды  үйрендік.  Кейбір   жағдайларда  қарсылас   фигурасының  аралығынан   шабуыл  ұйымдастыруға  болады.

                                      

1... Kрh8   2. Лxb7  Байқағанымыздай,  ақтар  b7  шаршысындағы  пілді  алды.  Ал  олардың  арасын  қаралардың  ферзісі  орналасқан.  Жүрісаралық  шабуыл  дегеніміз  осы.  Қаралар  ладьяны  ферзімен  алса  да,  айырбас  жасаса да  ақтар  материалдық  артықшылыққа  ие  болады.

   Тұзақ  құру  -  қарсылас  фигурасының   қауіпсіз  шаршыларға  жүріс  жасау  мүмкіндігі  болмаса,  тұзаққа  түсіру  болып  табылады.    
 

                                      


1... Кd7  2. Лd4   Қара  ферзь  тұзаққа  түсіп  қалды,  себебі  жүретін  қауіпсіз  шаршысы  жоқ.
2. ...    Фxd4


       Қызықтыру  әдісі -  бұл  әдісте  әртүрлі  тәсілдерді  қолданып,  қарсыластың  бізге  қажетті  шаршыны   босатуға   мәжбүрлейміз.

                                             

1. Kрg1        Ақтардың  осы  жүрісінен  кейін  қара  ферзь   f1  шаршысынан  мат  қоймақшы,  бірақ  ақ  жағының  с4 шаршысындағы  ферзісі  қорғауға  алған.  1...  Сd4+   2. Фxd4  ақтар  құрбандықты  қабылдауға  мәжбүр  2... Фf1#.

Жүріс  күту  немесе  кейінге  қалдыру  әдісі  -    кейбір  жағдайда  өз  жүрісімізді  күшейту  мақсатында,  аралық  жүрісті  жасауымызға  тура  келеді.

                                               


1. Фe5  ақ  жағы  есебінде,  қаралар  ладьямен  ферзіні  алған  жағдайда  с8 шаршысынан  мат  қою  немесе  қара  ладьяны  орнынан  қозғап, позициялық  артықшылыққа  ие  болу.  1... Фh3+  міне,   жүріс  күту  немесе  кейінге  қалдыру  әдісі  дегеніміз  осы,  қара  жағы  аралық  жүрісті  жасады  және  с8  шаршысын  қорғап  қалды.   2. Kрf2   енді  қаралар  ферзіні  алуына  болады. 2...  Лxe5 


Әлсіз  горизонталь -  кейбір  жағдайларды  пайдаланып,  шеткі  горизонтальда  да  мат  қоюға  болады.    Мысалы:

                                      
1... Л f5 -  f7     2. Фxc6  ақ  жағы  қорықпастан  атты  алды,  себебі  қаралар  ферзімен  жеген  жағдайда,    жоғары  айтқанымыздай  оларда  қорғаусыз – әлсіз  горизонталь  пайда  болады  да,  ладья  b8  шаршысынан  мат  қояды.

          Құтқару  немесе  азат  ету  әдісі  -  бұл  қарсы  тәсіл,   көбінесе   байлап  қою  сияқты  тактикалық  әдістен  құтылуға  мүмкіндік  береді.

                                          

1. Фg3  ақ  ферзі  осы  жүрісімен  қара  жағының  атын  байлап  тастады,  егер  ат  орнынан  қозғалса,  қаралар  ферзінен  айырылады.   1... Кxc4  қаралар  қарсы  тәсілді  қолданды.  Ат c4  шаршысына  шабуыл   жасау  арқылы  ферзіні  құтқарды  және  сақтап  қалды.

         Фигуралардың  бір  линияда  орналасуынан  пайдалану  -   кейбір  жағдайда қарсыластың  королі  мен  фигурасы   тактикалық  әдістерден  кейін  бір  линияға  орналасуы  мүмкін.  Осы  жағдайда  фигуралардың  бір  линияда  орналасуынан  пайдаланамыз,  оның  мақсаты  корольге  шабуыл  жасап,  оны  ашық  линияны босатуға  мәжбүрлеу   

                                     

1... Фxf3    қаралар  үлкен  қателік  жасады,  себебі   олардың  королі  мен  ферзісі  бір  линияға  орналасты.  2. Фf8+   қара  король  шахтан  қашуы керек.  2... Kрe5  3. Фxf3  ақтар  ферзіні  жеді.

      Құрбандыққа  бару  -  бұл  жағдайда  екі  жақтың да  фигуралары  соққы  астында  болуы  мүмкін,  сіз  немесе  қарсылас  «ілініп»  (байлаудағы) тұрған  фигураға  шабуыл  жасап,  материалдық артықшылық  мүмкіндігі  туындайды.

                                       

1... Кc5  Екі  жақтың  да  фигурасы  соққы  астында  қалған,  дегенмен  ақ  ферзі   2. Фxe7+   пілді  жеді    2...Kр xe7     3. dxc6   Ақтар  материалдық  артықшылыққа  ие.

        Соңғы  горизонтальдағы  мат -  бұл  жағдай  король  өзінің  пешкілерімен  жабылып  тұруы  және  шегініске  немесе  жүрісінің  болмауы.  Көбінесе,  ферзь  және  ладья  соңғы  горизонтальдан  мат  жариялайды.
                                       

1. Кxf8  Ақтардың  бұл  жүрісі  қаралардың  бірінші  горизонтальға  шабуыл  жасауына  жол  ашады.
1... Фxc1+    Бірінші  горизонтальдағы  қорғаныс  жойылды.
2. Сxc1  Лe1#

      Құрбандыққа  бару  -  келешекте  пайда  әкелетін  немесе  артықшылыққа  ие  болу  мақсатындағы   фигураны  құрбандыққа  беру.

                                           

1... Kрh8    Қаралардың  королін  h7  шаршысындағы  пешкі  ғана  қорғап  тұр.   2. Фxh7  Ақ  ферзь  осы  қорғаныстағы  пешкіні  жою  мақсатында   құрбандыққа  берды.   2... Kрxh7   3. Лh5#


        Линияны   ашу -  «линияны  ашып шабуыл  жасау»  кезінде  шабуыл  жасауға  арналған  жабық  линияны  босату.  Қарсыластың  әлсіз  шаршысына, фигурасына  және  ашып  шах  жариялауда  қолданылуы  мүмкін

                                  

1... Kрxd6    2. c5+  пешкінің  бұл  жүрісі    а6  шаршысындағы  пілдің  диагональ   бойынша  e2- дегі  ладьяға  шабуылдауға  мүмкіндік  береді.   2... Kрxc5          3. Сxe2

       Практикалық  ойындарды  талдау  барысында  шахмат  стратегиясы  мен  тактикасының  негізгі  элементтерін  қарастырдық.  Бұл  элементтерді  терең  терең зерттеп, ойын  барысында  қолдану  ойында  жеңіске,  табысқа  бастар   жол  екеніне  сенімім  мол.

             VI.  Тактикалық    әдістерді,  дағдыларды   қалыптастыру.

Тактикалық  операциялар  үш  этаптан  тұрады:

·         Идеяны  табу,  байқау,  зерделеу

·         Нұсқаларды  есептеу.

·         Нәтижені  бағалау. 

    Тактикалық  мүмкіндіктер  эндшпиль  кезеңінде  жиі  кездесетіндіктен  әдістерді  жете  меңгерудің  маңызы  өте  зор. 

    Тактикалық  дағдыларды  қалай  үйренуге  болады?  

     Біріншіден,  нақ және  дұрыс  позицияларды  табу  және  есте  сақтау.  Бұл  сіздің  жоспарыңыздың  аяқталу  кезеңінде  тактикалық  операцияларды  жүзеге асыруда  септігін  тигізеді.

     Екіншіден,  жиі  кездесетін  әдістерді  есте  сақтау  және  қолдана  білу.

     Үшіншіден, әртүрлі  тактикалық  соққылар  мен  комбинацияларға  қиялыңда  «ұтыла  білу»   және  ойша   қарсылықтарды дайындау.

     Әрине,  ойналған  партияларды   талдау  және  практикалық  ойындар  арқылы  дағды  қалыптасады.

Тағы  да  тактикалық  жаттығуларды  зерделейік:

                   1…Лg3!!     2.fg    егер  ладья  алынбаса,       қаралар    h3  шаршысына  құрбандыққа  барады..   2….Kg4+    3.Крh1 Ф:g3   келесі  жүрісте  мат.

                                    

                                 3.Крh1 Ф:g3   келесі  жүрісте  мат.

Ладьялық  аяқталуда  да  жеңіске  жетуге  болады!

                           

1.Л:с2!! Л:с2 ( 1…Лd8  жүрсе,   2.Лс6 және Кре4   жүріс  жасайды )   2.d7    пешкіні  тоқтату  мүмкін  емес.     Ладьяға  қарсы  ладьяның  осыған  ұқсас  позициясында,  егер  қаралар   ақтардың   1.Л:с2    жүрісіне  1…Ла8  ойнаса, онда 2. d7 Крf7 3.Лс8!

                                  

Ақтар  жеңіске  жетіседі.

Келесі   жаттығу:

Ақтардың  қарекеті  қандай  болмақ?

           

           

 1.a5!!   енді  қаралардың  ақ пешкіні  тоқтатуға   екі  мүмкіндігі  бар,  бірінші   жағдайда     1. ...Л:g4 2.a6 Лg1 3.a7 Ла1 4.Ла3!!  Екінші  жағдайда,   1. a5 Л:g4 2.a6 Лh4 3.Лd8!!   онда, 3...Кр:d8 4.a7   пешкіні  тоқтату  мүмкін  емес,  ақтар  ұтады.

             VIІ.  «Жас   шахматшылар»  үйірмесінің  жетістіктері

       2015 жылы  сәуір   Шахматтан  аудандық  «Ақбозат»  турнирінде  4 – 6  сыныптар   аралығында  командалық   ІІІ  орын,   6 «ә»  сынып  оқушысы  С.Сылавханов  2  орын.

       2015 жылы  сәуір   Шахматтан  облыстық «Ақбозат»  турнирінде  6 «ә»  сынып    оқушысы  С.Сылавханов  2 орын  алды.

        2015 жылы  мамыр   Аудандық  «Шатырлы  лагерь – 2015»   шарасында  шахматтан     С.Сылавханов   3  орын  иеледі.

       2016 жылы -   Аудандық Жалпы білім беретін мектеп оқушылары арасында VIII  жазғы спартакиада бағдарламасының шахмат жарысында 2 орын алған «Абай орта мектебі» командасы  дипломмен  марапатталды

       2016 жылы  -  Аудандық  Жалпы білім беретін мектеп оқушылары арасында VIII   жазғы спартакиада бағдарламасының шахмат жарысында:

І орын алған Айтжанова Мөлдір дипломмен марапатталды.

ІІ орын алған Сылавханов Самат дипломмен марапатталды.

       2016 жылы  -  Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған   облыстық мектеп және колледж оқушыларының VIII жазғы спартакиада   бағдарламасының шахмат жарысында І орын алған Бейнеу ауданы командасы дипломмен марапатталды.

         2016 жылы  -  Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған  облыстық мектеп және колледж оқушыларының VIII жазғы спартакиада   бағдарламасының шахмат жарысында: І орын алған Айтжанова Мөлдір 

                           дипломмен марапатталды.

І орын алған Сылавханов Самат дипломмен марапатталды.

       2016 жылы  -  Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығына  арналған  облыстық мектеп және колледж  оқушыларының VIII жазғы спартакиада  бағдарламасының шахмат жарысының  Республикалық  кезеңіне   Сылавханов  Самат  қатысты

       2016 жылы  -  Аудандық  «Жастар күніне» орай ұйымдастырылған шахмат   турнирінде І орын алған Айтжанов Алтынбек және Сылавханов Самат   дипломмен марапатталды.

       2016  жылы   4  қазан   Халықаралық   гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІ  республикалық  шахмат   турнирінің  аудандық  кезеңінде:

      9  жасар  ұлдар  арасында    Аяғанов  Берікжан   І  дәрежелі  дипломмен,

      13 жасар  ұлдар  арасында    Сылавханов  Самат   І  дәрежелі  дипломмен,

       17 жасар  ұлдар  арасында    Айтжанов  Алтынбек   ІІІ дәрежелі  дипломмен,

       17 жасар  қыздар  арасында   Айтжанова   Мөлдір     ІІ дәрежелі  дипломмен,

        13 жасар  қыздар  арасында   Бақтығалиева  Құралай   ІІІ дәрежелі  дипломмен марапатталды.  

         2016  жылы  10   қазан   -  Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов   кубогына  ХІ  республикалық шахмат  турнирінің  облыстық  кезеңіне   Бақтығалиева  Құралай  және  Аяғанов  Берікжан    қатысты.  Турнирде   Аяғанов  Берікжан  ІІ  орынды  иелеп  Дипломмен  марапатталды.

         2017 жылы   -    І  дәрежелі   Дипломмен  Шахматтан  7 – 11  сыныптар  аралығында   аудандық  «Ақбозат»  турнирінде   Абай  орта  мектебінің   командасы  марапатталады. 

        2017 жылы   -    ІІ  дәрежелі   Дипломмен  Шахматтан  4 – 6  сыныптар  аралығында      аудандық  «Ақбозат»  турнирінде   Абай  орта  мектебінің   командасы  марапатталады. 

        2017 жылы   -    І  дәрежелі   Дипломмен  Шахматтан  4 – 11 сыныптар  аралығында   аудандық  «Ақбозат»  турнирінде  жалпы  командалық  біріншілікте Абай  орта  мектебінің   командасы  

марапатталады. 

         2017  жылы      «Ақбозат»   аудандық   турнирінде    4–6   сыныптар  арасында  2 - орын иелеген  оқушылар:    Аяғанов Берікжан,    Сағындықов  Ахмад,  Бақтығалиева Құралай,    Абдуллина  Ақниет.

        2017  жылы  -   «Ақбозат»   аудандық   турнирінде  7 – 11 сыныптар  арасында  1 - орын  иелеген  оқушылар:   Айтжанов  Алтынбек,   Сылавханов  Самат,       Космағанбетова  Альбина, Айтжанова  Мөлдір

         2017  жылы  -   «Ақбозат»   облыстық   турнирінде  7 – 11 сыныптар  арасында  2 - орын  иелеген  оқушылар: 

 Айтжанов  Алтынбек,   Сылавханов  Самат,  Космаганбетова  Альбина,  Айтжанова  Мөлдір.

        2017  жылы  -   «Ақбозат»   облыстық   турнирінде  7 – 11 сыныптар  арасында  1 - орын  иелеген    Айтжанов  Алтынбек  Грамота  және  алтын  медальмен   марапатталды.

        2017  жылы  -   «Ақбозат»   облыстық   турнирінде  7 – 11 сыныптар  арасында  3 - орын  иелеген    Айтжанова  Мөлдір  Грамота  және  қола  медальмен   марапатталды.

         2017  жылы  -     Айтжанов   Алтынбек   2017 жылдың   23 - 30 сәуірі  аралығында   Астана  қаласында Республикалық    мектеп  оқушылары  арасындағы  шахматтан   «Ақбозат» жарысына  қатысты

           2017  жылы  -     Тұңғыш  рет  ұйымдастырылған  облыстық  «Қаздойбы»  спорттық зияткерлік  ойынында  ІІ  орын  алғаны  үшін  Бейнеу  ауданы,  Абай  орта  мектебі  Дипломмен  марапатталды.

           2017  жылы  -      Облыстық  «Қаздойбы»  спорттық  -  зияткерлік  ойынында  ІІ  орын   алғаны  үшін  Сылавханов  Самат  және  Айтжанова   Мөлдір Грамота  және  күміс медальмен    марапатталды.         

            2017  жылы  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІ    республикалық  шахмат  турнирінде  аудандық  кезеңінде:

       Төлеген  Айназ  -       І орын    І  дәрежелі  диплом

        Сылавханов Самат -  І орын    І  дәрежелі  диплом

        Айтжанов  Мөлдір  -  І орын    І  дәрежелі  диплом

         Абдишарип  Нариман  -  ІІІ орын    ІІІ  дәрежелі  диплом

         Абдуллина Ақтілек   -     ІІІ орын     ІІІ  дәрежелі  диплом

         2017  жылы  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІ    республикалық  шахмат  турнирінде  облыстық  кезеңінде:

     Айтжанов  Мөлдір  -  І орын    І  дәрежелі  диплом  Сылавханов Самат -  «Ең  әдемі партия» номинациясы бойынша  диплом

       2017  жылы  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІ  республикалық  шахмат  турнирінде  республикалық  кезеңіне  9 «ә»    сынып  оқушысы  Айтжанова  Мөлдір  жолдамаға  ие  болды

       2017  жылы  қазан  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІ  республикалық   шахмат  турнирінде  республикалық  кезеңінде  9 «ә»    сынып  оқушысы  Айтжанова  Мөлдір  6 орынға  ие  болды.

      2017  жылы  9 желтоқсан -    Ақтау  қаласында облыстық Республикалық  «SportFEST Kazakhstan»   мектеп   спартакиадасының аймақтық  іріктеу  ойындары  нәтижесінде   шахмат   жарысында:

  Айтжанов  Мөлдір  -  І орын    І  дәрежелі  диплом,  кубок,  планшет (заттай  сыйлық)

   Сылавханов Самат -  І орын     І  дәрежелі  диплом,  кубок,  планшет  (заттай  сыйлық).

             2017 жылы  -    Республикалық  «SportFEST Kazakhstan»   мектеп   спартакиадасының аймақтық  іріктеу  ойындары  нәтижесінде   шахмат   жарысында   Сылавханов Самат және  Айтжанов  Мөлдір  осы  жарыстың  республикалық   кезеңіне  жолдама  алды.

             2017 жылы  24  ақпан -  Қазақстан Республикасы  Білім  және  ғылым министрлігінің   Кубогы   жарысында: 

           9  жастан  төменгі   оқушылар  арасында  2 орын  иелеген  Бейнеу  ауданы  Абай орта  мектебінің  оқушылары  Дипломмен  марапатталды.

            17  жастан  төменгі   оқушылар  арасында  3  орын  иелеген  Бейнеу  ауданы  Абай орта  мектебінің  оқушылары  Дипломмен  марапаталды.

           9  жастан  төменгі   оқушылар  арасында  2 орын  иелеген  Бейнеу  ауданы  Абай орта  мектебінің  оқушылары:

           Абдышарип  Нариман  -  Грамота  және  күміс  медальмен  марапатталды.

           Тұрым  Дидар        -          Грамота  және  күміс  медальмен  марапатталды.

           Аманша  Ерасыл    -          Грамота  және  күміс  медальмен  марапатталды.

           Тұрсынбаева  Лаззат  -      Грамота  және  күміс  медальмен  марапатталды.

           17  жастан  төменгі   оқушылар  арасында  3 орын  иелеген  Бейнеу  ауданы  Абай орта  мектебінің  оқушылары:

            Аяғанов  Берікжан    -   Грамота  және  қола  медальмен  марапатталды.

             Нұрманов  Данияр  -     Грамота  және  қола  медальмен  марапатталды.

Сылавханов  Самат   -   Грамота  және  қола  медальмен  марапатталды.

Айтжанова  Мөлдір   -   Грамота  және  қола  медальмен  марапатталды.

2018 жылы  Қазақстан  Республикасы    мектеп  және  колледж  оқушыларының  ІХ жазғы  Спартакиада  бағдарламасы  бойынша  Шахматтан  өткен  турнирдің  аудандық кезеңінде  Абай  мектебінің   командасы  І  дәрежелі  дипломмен  марапатталды.

  Осы  турнирдің  жекелей  біріншілігінде:

1.      2 -  орын  иелеген  Нұрманов  Данияр  ІІ  дәрежелі  дипломмен  марапатталды.

2.      3 -  орын  иелеген  Айтжанова  Мөлдір  ІІІ  дәрежелі  дипломмен  марапатталды.

    2018 жылы  Қазақстан  Республикасы    мектеп  және  колледж  оқушыларының  ІХ жазғы  Спартакиада  бағдарламасы  бойынша  Шахматтан  өткен  турнирдің  облыстық кезеңінде  Бейнеу  ауданы   командасы   екінші  орын  иелеп, ІІ  дәрежелі  дипломмен  марапатталды.

Осы  турнирде:

1.      2 -  орын  иелеген  Нұрманов  Данияр  Грамотамен    марапатталды.

2.      2 -  орын  иелеген  Айтжанова  Мөлдір Грамотамен    марапатталды.

Шахмат  турнирінің  Республикалық  кезеңіне   Айтжанова Мөлдір   жолдама алды.

       3.Шахмат  турнирінің  Республикалық  кезеңінде   Айтжанова Мөлдір   6 орын иеледі

        2018  жылы  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІІ   республикалық  шахмат  турнирінде  аудандық  кезеңінде:

1.  Аманша  Ерасыл                -         І орын      І    дәрежелі  диплом                                                                                          2.  Сарсенғалиева Айым         -         І орын      І   дәрежелі  диплом

3.  Рамазанов Райымбек          -         І орын     І    дәрежелі  диплом                                                                                          4.  Тұрсынбаева  Лаззат          -         ІІ орын    ІІ   дәрежелі  диплом                                                                                      5.  Сарсенғалиев Нұрдаулет   -         ІІІ орын   ІІІ  дәрежелі  диплом                                                                                                                 6.   Қуатбай  Әсемай                -         ІІІ орын   ІІІ  дәрежелі  диплом                                                                               7.   Славханов    Самат            -         ІІІ орын   ІІІ  дәрежелі  диплом                                                           8.   Аяғанова  Айдана              -         ІІІ орын   ІІІ  дәрежелі  диплом                                                               9.   Абдышарип  Нариман       -         ІІІ орын   ІІІ  дәрежелі  диплом

10.     Осы  турнирде  жалпы  командалық  бірінші орын  иелеген  Абай атындағы   орта  мектебі  -                                            І орын      І    дәрежелі  диплом

2018  жылы   5 қазан  -     Халықаралық  гроссмейстер  Дәрмен   Садуақасов  кубогына  ХІІІ   республикалық  шахмат  турнирінің  облыстық  кезеңінде:   

Сарсенғалиева Айым         -         ІІ орын      ІІ   дәрежелі  диплом                                                                                Аманша  Ерасыл                -         ІІІ орын      ІІІ    дәрежелі  диплом                                                                                            Рамазанов Райымбек          -         ІІІ орын     ІІІ    дәрежелі  диплом    

Сарсенғали Нұрдаулет       -  «Жеңіске  деген  жігері  үшін»   номинациясы  бойынша  Дипломмен  марапатталды  

Сарсенғалиева Айым   -       шахмат  турнирінің  облыстық  кезеңінде  «Ең  жас  ойыншы»  номинациясы  бойынша  дипломға  ие  болды.    

Аманша  Ерасыл         -         шахмат  турнирінің  облыстық  кезеңінде  «Ең  жас  ойыншы»  номинациясы  бойынша  дипломға  ие  болды.                                                                           

VIIІ.  Мұғалімдер   арасында   аудандық  шахматтан  турнирі.

   Шахмат   турнирі  2017  жылы  26  желтоқсанда  «Абай  атындағы  орта  мектебі» КММ – нің   технология  кабинетінде   өткізілді. Турнирдің  маңыздылығы -  бұл  шахмат  ойынынан  жарыс  аудан  көлемінде  тұңғыш  рет  ұйымдастырылуында.  Жарысқа  аудан  мектептерінен   13  ұстаз  қатысты.

   Жарыстың  ашылу  салтанатында  аудандық  білім  беруді  үйлестіру  орталығының  маманы Н. Омаров  жарыстың  маңызы,  мектептердегі  шахмат  үйірмелері  туралы,  мектеп  оқушыларының  әртүрлі деңгейдегі жарыстарға  қатысу  белсенділігін  арттыру  мен  бірге  шахмат  ойынын  оқушылар  арасында  кеңінен  насихаттау,қызығушылығын  ояту, мұғалімдер  арасында  турнирлерді  жайында айта  келіп,  жарыс  қатысушыларына  сәттілік  тіледі.

    Шахмат  турнирін  жүйелі  өткізу  мақсатында  жарыстың  төрешілері  сайланды  Бас  төреші – Айбосынов  Махсұд, Абай  орта  мектебі.   Мүшелері:  Мұқанбетов Қасымжан, Күйкен  орта мектебі. Мусағалиев  Қайрат -   Сам  орта  мектебі.   Шахмат  турнирінің  бас  төрешісі  М.Айбосынов   мандат комиссиясының   дайындаған  құжаттар  негізінде  қатысушылар  арасында  жеребе  өткізіп,  турнир кестесі жасақталды.                           Турнирдің  тағы  бір  ерекшелігі,  қатысушылардың  мақұлдауымен,  жарыс  төрешілігіне  сайланған  мұғалімдер  де  турнирге  қатысуға  рұқсат  алды.   Мұғалімдер  арасында  ұйымдастырылған алғашқы  турнир  шеберлік  мектебі  болды,  себебі  осындай  жарыстарға  қатысуымен  ойын тәжірибесін  алады,  турнирлік  сайыстағы  дағдылары  артады,  күшті  ойыншылармен  кездескенде  өзіне  деген  сенімділікке қол жеткізеді.  Турнирдегі  әсерін  өз  шәкірттерімен  бөлісіп, шәкірттерін  алдағы  сайыстарға  дайындауда  шеберлік  сағаты  болады.                                                                                       Жарысқа  қатысқан  әрбір  ұстаз  жеңіске  ұмтылысы,  жігері  және  әрбір  тур  бойынша  ойын  тактикасын  таңдап  алуымен  ерекшеленді.

        Жарыс  қорытындасында   13  мүмкіндіктен   12  ұпай  жинаған  Абай  атындағы  орта   мектебінің  мұғалімі  Айбосынов  Махсұд    жеңімпаз  атанды.   Екінші  орынды  Үстірт  орта  мектебінің  мұғалімі  Джангилбаев  Хожабай  иелесе,  үшінші  орынды  Манашы  мектебінен  келген  Болысов  Қосбол  иеледі.  Күйкен  орта  мектебінің  мұғалімдері  Мұқанбетов Қасымжан  -  «Ең  үздік  партия», Түйебаев  Еркін – «Жеңіске  жігері  үшін»,  Манашы  мектебі  мұғалімі   Көптілеуов  Жеңіс – «Ең  әдемі  партия»  номинацияларымен  марапатталды.

       Сөз  соңында,  мектеп  оқушыларының  зияткерлік  қасиеттерін  дамыту, ежелгі  ойынға  оқушыларды  қызықтыру, болашағы  бар  таңдаулы  ойыншыларды  тәрбиелеуде  еңбек  етіп  етіп  жүрген   әріптестерімізге  шығармашылық  табыстар  тілеймін.

МҰҒАЛІМДЕР   АРАСЫНДА  АУДАНДЫҚ  ШАХМАТТАН    ЖАРЫС  ТУРНИРІ

26 желтоқсан  2017 жылы    Абай  атындағы  орта  мектебі  №28  технология  кабинеті

№	Қатысушы-ның  тегі,  аты.	Оқу  орны атауы	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	ұпай	Оры-ны
1	Түйебаев  Еркін	Күйкен  о/м	1	1	1	1	0	0	0	1	1	1	0	1	1	9	5
2	Амалбаев  Марат	Атамекен о/м	0,5	0	1	1	1	0	0	0	0	1	1	0	0	5,5	9
3	Абаев  Жәнібек	Үстірт о/м	0	1	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0,5	0	2,5	12
4	Айтқұлов  Амандық	Сам о/м	1	0	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	0	3	11
5	Айбосынов  Махсуд	Абай  о/м	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	12	І
6	Болысов  Қосбол	Манашы  о/м	1	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	0	11	ІІІ
7	Мұқанбетов  Қасымжан	Күйкен  о/м	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	1	10	4
8	Джангилбаев  Хожабай	Үстірт о/м	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	11	ІІ
9	Жаңбырбаев  Нұрберген	Атамекен о/м	0	1	0	1	1	0	0	0	0	0	1	1	0	5	10
10	Мусағалиев  Қайрат	Сам о/м	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0,5	0	1,5	13
11	Көптілеуов  Жеңіс	Манашы  о/м	0	0	0	0	0	1	1	1	1	1	1	1	1	8	6
12	Құттыбаев  Мұқанбет	Атамекен о/м	1	1	0	0	0	0	1	1	0	1	0	0	1	6	7
13	Назаров  Саламат	Күйкен  о/м	0,5	0	1	0	0	0	0	1	1	0	1	0	0,5	5,5	8

Шахмат  турнирінің  бас  төрешісі:                              Айбосынов  Махсұд.

                           ІХ. Қорытындылау.

      Үйірме  жұмысы  бағдарламасын  жүзеге  асыру  үшін  сабақ  барысында  қолданылатын  тәсілдер:  әңгімелесу,  мұғалімнің  шахмат тарихында  орны  бар  тұлғалар  туралы  баяндамалары,  бірмезгілдегі  сеанстық  ойындар,  шахмат  этюдтері мен үлгілі ойын  партияларын   талдау  және  оқушылар  арасында  турнирлер  ұйымдастыру  т.б.

    Сабақ  барысында   мұғалім  оқушылармен   жекелей,  кіші  топта, жалпы  үйірмелік  әдістерін  де  қолдана  алады.  Бір ғана  сабақ  барысында  оқытушы   оқыту және үйретудің  іс – әрекетін,  бағдарын  өзгерту  арқылы  оқушылардың  ынтасының  басқа  жаққа  аудармауына,  зерікпеуі  мен  шаршап  қалмауына  септігін  тигізеді. 

   Үйірменің  оқушыларға  шахмат  үйрету  барысындағы  күтетін  басты  нәтижелері:

·         Оқушылардың  шахмат  ойынын  меңгеруі.

·         Оқушы  бойындағы  байқампаздық,  ынтасы,  елестете  білу,  ойлану,

есте  сақтау  қасиеттерінің  бейімделуі  мен  дамуы. 

·         Оқушы   мінезін  тәрбиелеу.

     Үйірмеде   оқушыларға  қарапайымнан  - күрделіге,  яғни  екінші  бөлімде  шахмат  ойынының  негізгі   ережелері  мен  принциптерін таныстыру, практикалық   және  жаттығу  бөлімдерінде  шахмат  тактикасы мен  стратегиялық,  позициялық  ойындарды  түсіндіру  және  жаттығулар  жасау  арқылы  білімдерін  тереңдету.

    Шахмат  үйірмесі  өтетін  кабинетті  жабдықтау:

1.      Шахмат үстелі  10  дана

2.      Шахмат  сағаттары

3.      Шахмат  тақталары

4.      Шахмат ойыны  туралы  пікірлер,  карточкалар

Х.   Пайдаланылған  әдебиеттер.

1.  Э. Ласкер    Учебник   шахматной  игры.  «Физкультура  и  спорт»   1980 г.

2.  Н. Дауылбаев, Ж. Мақажанов  Шахмат  ойыны  «Қазақстан»             1984 ж.

3.  М. Қапбасов   Шахмат  мектебі   «Келешек - 2030» ЖШС                   2010 ж.

4.  А.  Бөлекшеев, Ж.  Мусин,  В. Чундарев  Жас  шахматшы  энциклопедиясы

                                                   «Қазақ  энциклопедиясы»                              2010 ж.

5.      Е.  Гик    Шахматы  Спортивная  энциклопедия                                     2013 г.

6.      Д. Нанн   Шахматы                                                                                     2011 г.

7.      Н. Сысове  Уроки  «Каиссы»   Шахматная  педагогика                         2011 г.

8.      Л.  Белавенец  Шахматная  школа Сергея  Белавенца                        2014 г.

ХІ.  Мазмұны

І.     Кіріспе..........................................................................................................

ІІ.   Шахмат  ойынының  негізгі    ережелері  мен  принциптері..................

ІІІ.  Шахмат   ойынындағы   дебют  кезеңінің    маңызы. ............................

 IV.  Фигуралардың  салыстырмалы   күші...................................................

 V.   Шахматтағы   тактикалық  және  стратегиялық  әдістер   немесе                    практикалық  жаттығулар.................................................................................

VI.  Тактикалық    әдістерді,  дағдыларды   қалыптастыру..........................

VIІ.  «Жас   шахматшылар»  үйірмесінің  жетістіктері................................

VIIІ.  Мұғалімдер   арасында   аудандық  шахматтан  турнирі...................

ІХ.     Қорытындылау........................................................................................