География на тему "Глобус-Жердің моделі." (6 класс)

Ахметкалиев Нуржан Нигметоллаевич

География пәні мұғалімі

«№ 3жалпы орта білім беретін мектеп-кешені » КММ,                                             Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы.

6 сынып

Сабақтың тақырыбы:       Глобус-Жердің моделі.

Сабақтың  мақсаты           Жер пішіні мен өлшемі жайлы түсінікті

                                                қалыптастыру.Әртүрлі масштабтағы глобуста

                                                жердің бейнелену ерекшелігін анықтау.Глобуста

                                                қашықтықты өлшеуді үйрету.

Көрнекілік:                   Глобус ( үлкен,орташа,кіші). Жердің ғарыштан

                                                түсірілген суреті.Жарты шарлардың кескін

                                                картасы. Қара глобус. Қашықтық өлшейтін

                                                майысқыш сызғыш.

Сабақ барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру. Өткенді қайталау.

Түсініктер жайлы білімді тексеруге арналған тапсырма.

-Абсолюттік және салыстырмалы биіктік дегеніміз не?

-Деңгейлегіш не үшін қолданылады,оның құрылысы қандай?

-Жергілікті жердің планы дегеніміз не?

Әдістерді қолдана білуін тексеретін тапсырма.

-Салыстырмалы биіктікті қалай өлшейді?

-Абсолюттік биіктікті қалай анықтайды?

-План масштабы нені білдіреді?

Практикалық дағдыларды тексеруге арналған тапсырмалар

1.Топографиялық картадан төбенің ( немесе шұңқырдың) салыстырмалы биіктігін анықтау.

2.Биіктігі 64 м болатын, оңтүстік беткейі солтүстік беткейіне қарағанда тік төбенің 20 м сайын жүргізілген горизонтальін сызу.

3.Горизонтальдары 10 м сайын жүргізілген абсолюттік тереңдігі 162 м шұңқырды бейнелеу.Шұңқыр ернеуінің биіктігі 157 м.

4.Жер бедерінің төмендегі пішіндерін сипаттау ( Екі төбесі бар,шығыс беткейі көлбеу төбешікті бейнелеу).

5.Сурет бойынша төбенің абсолюттік және салыстырмалы биіктігін анықтау,қай беткейі тік, горизонталь қанша метр сайын жүргізілген?

6.Қандай жағдайда қылқан жапырақты орман жел диірменнен көрінер еді?

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Сабақ тақырыбын хабарлаған соң оқушылардан төменгі сыныптарда оқығандарын есіне түсіріп,Күн жүйесіне кіретін аспан денелерін атауды  сұрау керек. Атақты ғалымдарды атай келе:

-Коперник пен Галилейдің ашқан жаңалықтары қандай?

-Жердің шар тәрізді екенін қалай дәлелдеуге болады?

     Алғашқы ғарышкерлер туралы оқушыларға әңгімелетуге болады.Бұл мәліметтердің бәрін оқушылар « Дүниетану » пәнінен оқыған.Оқушылар мәліметін тыңдаған мұғалім өз қажетіне қарай толықтырады.

     Осыдан кейін мұғалім Жердің ғарыштан түсірілген суретін көрсетіп,Жердің пішінінің қандай екенін сұрайды.Жердің кішкене моделі-глобус.Латын тілінде « шар » дегенді білдіреді.Планнан айырмашылығы Глобуста жер бетінің қашықтығы ондаған миллион есе кішірейтіліп түсіріледі.

    Мұғалім оқушылардан кіші,орта,үлкен глобустардың масштабын атауларын сұрайды. ( Глобус масштабы: кіші 1:83 000 000, орта 1: 50 000 000,

үлкен глобустікі 1: 30 000 000 ) Бұндай масштабтар планмен салыстырғанда ұсақ болады.

   Жұмсақ сызғышпен немесе қағаз қиындысымен үлкен, орта, кіші глобустардың экватор ұзындығын өлшейді.Мәліметін дәптерге жазады.

830 км х 48 =39840 км ( кіші глобуста )

500 км х 82 = 41 000 км (орта глобуста)

300 км х 133=39900 км ( үлкен глобустағы экватор ұзындығы).

Мұғалім экватор ұзындығының 40000 км екенін оқушылардың есіне салады.

Үш түрлі глобусты көрсете отырып, мұғалім оқушыларға сұрақ қояды.

-Осы глобустардың бір-бірінен қандай айырмашылықтары бар?

-Қай глобустың масштабы ең ұсақ? Қай глобуста жер көбірек бейнеленген?

       Ал енді экватор ұзындығын есімізге түсірелік.( 40000 км).Олай болса жердің диаметрін анықтап көрелік.Ол үшін формула пайдаланамыз.

Формулалар жазылады

Жер полюстерде қысыңқы болады.Бұл жердің өз білігінен айналуының әсері.Полюстер маңында жер радиусы 6356 км.

    Ал енді « Географиялық құпияны » анықтап көріңдер.

       Бұрғышы-мұнайшы,аквалангист-суға сүңгуші, поляр зерттеушісі және пингвин Жердің ортасына қайсысы жақын бола алатыны жайлы таласыпты.

       Аквалангист- « Мен батискафқа отырып алып Мариан шұңғымасына түсемін, оның тереңдігі 11022 м,сонда Жердің ортасына жақындаймын »-дейді.

       Поляр зерттеушісі « Мен солтүстік полюске барамын,сондықтан мен Жер ортасына жақынырақ боламын »-дейді.

      Бұрғышы « Мен тереңдігі 15 км-лік скважина ( ұңғыма ) қазамында Жердің ортасына мен жақындаймын » - дейді.

      Пингвин ештеңе айтпайды,өйткені ол Антарктидада тұрады.Антарктида материгінің биіктігі 3 км,мұз қабатының биіктігі 3-4 км.

.

Таласқан даукестердің орнын біртіндеп  анықтайықПоляр зерттеушісі-6356 км (ең жақыны)Бұрғышы ( 6375-15) =6360км                                                                                                                                                      Пингвин  (6356+3+4) = 6363                                                                                                                                                               Аквалангист (6378-11) =6367

-            Сонымен жердің пішіні қандай? ( Эллипсоид)

-            Бірақ жер пішіні дәл эллипсоид емес,өте күрделі,көптеген ауытқулары

бар,бірде-бір математикалық фигураға сәйкес келмейді.Бұл фигураны-геоид ( жер тәріздес) деп атайды.

      Геоид Европа мен Тынық мұхитында: мысалы эллипсоидтың үстінде дөңес ( төбешік) секілді, Сібірде-қазаншұңқыр.Балтық теңізі тұсында көтеріледі,Қара теңізде небары 70 см-ге төмен түседі.

-Сонымен Жердің пішіні « шар » бейнесінен бөлек екенін білдік,себебі экваторлық радиус полярлық радиустан ұзын.(6378км-6356=22 км ).Егер жердің жалпы ауданы 510 км кв болса,онда 22 км қашықтық онша көзге ілінбес еді.-Ал « шар » тәрізді деп неге айтамыз? (Егер жазық жерде тұрып жан-жағымызға қарасақ көкжиектегі бейне дөңгелек болып көрінеді).Жердің « шар » тәрізді бейнесі Жерге Күннің жарық сәулесі,яғни жылуының біркелкі түспейтіндігін дәлелдейді.Жердің жарық және қараңғы жақтарын көз алдымызға еркін елестетеді.

IV.Сабақты қорытындылау

-Бүгінгі сабақта қандай жаңалықтар білдіңдер?

-Ал енді Жер пішіні туралы білгендеріңді сызба түрінде көрсетіңдер.

Тегіс

Жарты шар

шар

эллипсоид

геоид

V.Үйге тапсырма

§11.