Himiya, 11-nji synp, Prezentasiya, Hrom

• 1 слайд

  HROM
  Cr
  HROM
  

• 2 слайд

  I. Taryhy maglumatlar
  II. Hrом – himiki element:
  1. D.I.Меndеlеýеwiň himiki elementleriň periodik sistemasynda ýerleşişi.
  2. Atomnyň gurluşy.
  III.Hrом – sada madda
  3. Tebigatda tapylyşy
  1. Düzümi. Fiziki häsiýetleri.
  2. Alnyşy.
  3. Himiki häsiýetleri.
  4. Biologiki ähmiýeti we fiziologiki täsiri.
  5. Ulanylyşy.
  

• 3 слайд

  
  1766 –nji ýylda Ýekateniburgyň töwereginde mineral tapylyp «sibir gyzyl gurşuny» diýip atlandyryldy. Häzirki wagtda oňa PbCrO4. — krokoit diýilýär.
  
  
  
  
  1797 – nji ýylda fransuz himigi L. N. Woklen bu mineralda täze himiki elementi açdy we 1798 – nji ýylda erkin hrom almagy başardy..
  Adynyň gelip çykyşy
  Elementiň ady grek. χρῶμα — reňk, boýag sözünden emele gelipdir.
  

• 4 слайд

  Fransuz himigi Lui Nikolýa Woklen Sent Andre d Ebertada (Normandiýa) dogulypdyr. F.Furkrua bilen bilelikde (1799) moçewinanyň himiki tebigatyny anyklapdyr. P. Ž. Robike bilen bilelikde (1806) ilkinji aminokislota asparangini açypdyr. Şeýle hem pektini we alma kislotasyny açypdyr, kamfora we hin kislotasyny bölmegi başarypdyr.
  Minerallaryň analizine uly goşand goşupdyr. Himikleriň mekdebini döredipdir. Ilkinjileriň hatarynda himiki analiz boýunça gollanma çap edipdir – «Analitiki himiýa giriş» (1799).
  

• 5 слайд

• 6 слайд

  D. I. Mendeleýewiň HEPS – da ýerleşişi. Atomynyň gurluşy.
  period
  topar
  Tertip sany
  Cr
  metal
  24
  4
  VIB
  +24
  4
  2
  1
  8
  Walent elektronlary
  13
  1s2
  2s22p6
  4s1
  3s23p6
  3d 5
  Cr0 ─ 2e → Cr+2
  Cr0 ─ 3e → Cr+3
  Cr0 ─ 6e → Cr+6
  

• 7 слайд

  Tebigatda tapylyşy
  Hrom giňden ýaýran elementlere degişli (0,02 mass. pňaýy, %). Hromuň esasy birleşmeleri  — demir hromiti.
  FeO·Cr2O3, ikinji derejede krokoid durýar PbCrO4.
  hromit
  krokoit
  

• 8 слайд

  Fiziki häsiýetleri
  Dykyzlygy 7,19 g/sм3;
  t ereme 1890°С;
  t gaýnama 2480°С.
  Erkin halda — gögümtil – ak metal.
  Hrom (goşundyly) iň bir gaty metallaryň biridir.
  Örän arassa hrom bilen mehaniki işlemek mümkindir.
  Howada durnukly. 2000 °C – de ýaşyl hrom oksidini (III) Cr2O3. emele getirip ýanýar.
  

• 9 слайд

  Alnyşy
  Fe(CrO2)2 hromly demir magdany kömür bilen gyzdyrlanda hromuň we demriň gaýtarylmagy amala aşýar.
  
  FeO· Cr2O3 + 4C → Fe + 2Cr + 4CO↑
  Ferrohrom  — demiriň we hromuň splawy ( 60% töweregi),
  Esasy garyndylary – uglerod (5% çenli) кremniý (8% çenli), kükürt
  (0,05 % çenli), fosfor (0,05 %).
  Ferrohrom legilirlenen splawlary öndürmekde ulanylýar.
  

• 10 слайд

  Arassa hrom almak üçin reaksiýa şeýle geçýär:
  1) howada demir hromidi bilen natriý karbonatyny garýarlar:
  
  4Fe(CrO2)2 + 8Na2CO3 + 7O2→8Na2CrO4 + 2Fe2O3 + 8CO2↑
  
  2) natriý hromadyny eredip demir oksidinden bölüp aýyrýarlar;
  3) тergini turşadyp we kristallaşdyryp hromaty dihromata öwürýärler;
  4) dihromaty kömür bilen gaýtaryp arassa hrom oksidini alýarlar:
  
  Na2Cr2O7 + 2C → Cr2O3 + Na2CO3 + CO↑
  
  5) alýuminotermiýa arkaly hrom metalyny alýarlar:
  Cr2O3 + 2Al → Al2O3 + 2Cr + 130 ккal
  

• 11 слайд

  Elektroliziň kömegi bilen hromyň angidrid ergininden kükürt kislotasyny saklaýan suwda elektrolitik hromy alýarlar. Şonda katodlarda esasy 3 hadysa bolup geçýär:
  1) alty walentli hromyň erginli üç walentli hroma çenli gaýtarylmagy;
  2) wodorod ionlarynyň razrýadyndan gaz görnüşli wodorodyň bölünip çykmagy;
  3) metal hromyň çökmegi bilen bolup alty walentli hromy saklaýan ionlaryň razrýady ;
  Cr2O72− + 14Н+ + 12е− = 2Cr + 7H2O
  

• 12 слайд

  Himiki häsiýetleri
  Li, K, Ba, Ca ,Na ,Mg, Al, Mn, Zn, Fe Co,Sn,Pb, H2,Cu, Hg, Ag, Au
  Cr
  Cr
  +
  +
  +
  +
  H2SO4 (коns.),
  duzlaryň erginleri
  + metal däller
  О2
  HCl, H2SO4 erginleri
  H2O
  +
  okislendirijileriň aşgar erginleri
  +
  HNO3
  

• 13 слайд

  Otag temperaturasynda oksid örtüginiň emele gelmegi netijesinde hrom himiki aktiw däl.
  
  Gyzdyrlanda окsid örtügi dargaýar we ol ähli metal däller bilen reaksiýa girýär, mysal üçin:
  kislorod, galogenler, аzot, kükürt bilen.
  Agzalan maddalar bilen hromyň
  reaksiýasynyň
  deňlemesini düzüň.
  
  Berlen reaksiýalara
  okislenme – gaýtarylma
  hökmünde garaň.
  

• 14 слайд

  Cr0 + O20 = Cr2+3O3–2
  4
  2
  3
  Cr0 – 3e → Cr+3 4
  O20 + 4e → 2O–2 3
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  O20 – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  Cr0 + Br20 = Cr+3Br3–1
  2
  3
  2
  Cr0 – 3e → Cr+3 2
  Br20 + 2e → 2Br–1 3
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  Br20 – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  

• 15 слайд

  Cr0 + N20 = Cr+3N–3
  Cr0 – 3e → Cr+3 2
  N20 + 6e → 2N–3 1
  2
  2
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  N20 – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  Cr0 + S0 = Cr2+3S3–2
  Cr0 – 3e → Cr+3 2
  S0 + 2e → S–2 3
  2
  3
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  S0 – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  

• 16 слайд

  Has gaty gyzdyrlanda hrom suwuň buglary
  bilen reaksiýa giýär:
  2Cr + 3H2O = Cr2O3 + 3H2
  Li,K,Ba,Ca,Na,Mg, Al,Mn,Zn, Fe Co,Sn,Pb,H2,Cu,Hg,Ag,Au
  Cr
  Güýjenme hatarynda hrom wodoroddan çepde ýerleşenligi
  üçin howa bolmadyk ýerinde hromuň (II) dularyny emele
  getirip duz we kükürt kislotalarynyň erginlerinden wodorody
  Gysyp çykarýar .
  Agzalan maddalar bilen hromyň reaksiýasynyň
  deňlemesini düzüň.
  Berlen reaksiýalara okislenme – gaýtarylma
  hökmünde garaň.
  .
  

• 17 слайд

  Cr0 + H+1Cl = Cr+2Cl2 + H20
  Cr0 – 2e → Cr+2 1
  2H+ + 2e → H20 1
  2
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  HCl (Н+1 hasabyna) – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  Cr0 + H2+1SO4 = Cr+2SO4 + H20
  Cr0 – 2e → Cr+2 1
  2H+ + 2e → H20 1
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  H2SO4(Н+1 hasabyna) – okislendiriji,
  gaýtarylma hadysasy
  

• 18 слайд

  kislorodyň gatnaşmagynda
  hromyň (III) duzlaryny emele
  getirip hrom kislotalar bilen
  reaksiýa girýär
  4Cr + 12HCl + 3O2 = 4CrCl3 + 6H2O
  

• 19 слайд

  Коsentrirlenen kükürt we azot kislotalary
  sowukda hromy passiwleýärler
  
  Has gyzdyrlanda kislotalar
  hrоmyň (III) duzuny emele getirip
  eredýärler
  Cr + H2SO4 → Cr2(SO4)3 + SO2 + H2O
  Cr + HNO3 → Cr(NO3)3 + NO2 + H2O
  Berlen reaksiýalara okislenme – gaýtarylma
  hökmünde garaň. Koeffisientlerini goýuň.
  Okislendirijini we gaýtaryjyny atlandyryň.
  

• 20 слайд

  Cr0 + H2S+6O4 → Cr2+3(SO4)3 + S+4O2 + H2O
  Cr0 + HN+5O3 → Cr+3(NO3)3 + N+4O2 + H2O
  Cr0 – 3e → Cr+3 2
  S+6 + 2e → S+4 3
  2Cr + 6H2SO4 = Cr2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  H2SO4 ( S+6 hasabyna) – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  
  Cr0 – 3e → Cr+3 1
  N+5 + 1e → N+4 3
  Cr + 6HNO3 = Cr(NO3)3 + 3NO2 + 3H2O
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  HNO3 (N+5 hasabyna) – okislendiriji, gaýtarylma hadysasy
  

• 21 слайд

  Hrom köp metallary olaryň duzlarynyň erginlerinden gysyp çykarýar, mysal üçin misi, galaýyny we başg.
  Cr0 + Cu+2SO4 → Cr+2SO4 + Cu0
  Hom bilen misiň (II) sulfatynyň okislenme - gaýtarylma reaksiýasyny düzüň.
  Cr0 – 2e → Cr+2 1
  Cu+2+ 2e → Cu0 1
  Cr + CuSO4 = CrSO4 + Cu
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  CuSO4 (Cu+2 hasabyna) – okislendiriji,
  gaýtarylma hadysasy
  

• 22 слайд

  Cr + KClO3 + KOH K2CrO4 + KCl + H2O
  Berlen reaksiýalara okislenme – gaýtarylma
  hökmünde garaň. Koeffisientlerini goýuň.
  Okislendirijini we gaýtaryjyny atlandyryň.
  Aşgarlaryň erginleri hroma täsir etmeýärler.
  Hrom okislendirijileriň aşgarly erginleri bilen reagirleşýär.
  Okislendiriji hökmünde natriý, kaliý nitratyny, kaliý hloratyny we beýlekiler ulanylýar.
  Okislendirijileriň aşgarly erginleri bilen täsirleşende ýokary okislenme derejäni ýüze çykaryp, anion tipli duzlary emele getirýär.
  splawlaşdyrma
  

• 23 слайд

  Cr0 + KCl+5O3 + KOH → K2Cr+6O4 + KCl–1 + H2O
  Cr0 – 3e → Cr+3 1
  Cl+5 + 6e → Cl– 2
  Cr + KClO3 + 2KOH = K2CrO4 + KCl + H2O
  Cr0 – gaýtaryjy, okislenme hadysasy
  KClO3 (Cl+5hasabyna) – okislendiriji,gaýtarylma hadysasy
  

• 24 слайд

  Hrom – ösümlik we haýwan organizmleriniň hökmany düzüm bölegidir. Ganda 0,012 - den 0,0035 % çenli hrom saklanýar. Hrom uglewodlaryň we ýagalaryň metabolizminde uly rol oýnaýar, şeýle hem insuliniň sintezine gatnaşýar. Onuň wajyp biologiki roly ganda glýukozany we uglewod çalşygyny sazlamakda bolup durýar.Element çaganyň kadaly ösmekligine ýardam berýär. Ganda we iýmitde hromyň ýetmezçiligi ösüşiň tizliginiň peselmegine we ganda holesteriniň köpelmegine getirýär.
  
  

• 25 слайд

  Hrom ром köp sanly legilirlenen poladlaryň wajyp düzüm bölegidir. Galwaniki örtülme (hromirleme) hökmünde ulanylýar. Hrom splawlary öndürmekde hem ulanylýar:
  hrom-30 we hrom-90, olar awiakosmos önümçiliginde giňden ulanylýarlar.