Иярченле кушма җөмләләр схемалары 1 кисәк (Схемы сложноподчиненных предложений татарского языка, 9 класс)с

Агмалетдинова Р.Н.

к.п.н., учитель,

Лицей №146 “Ресурс”, г. Казань

Иярчен ия җөмлә я баш җөмләнең иясе урынына килә, я баш җөмләдә мөнәсәбәтле сүз белән бирелгән ияне ачыклый.

Аналитик:

[шунысы ...]: (...).

[...]: (...).

(кем ...), [шул ...].

(ни ...), [бары ...].

(...), [шул ...].

[... ки], (...).

Синтетик:

(... -гәне) [...].

(...) [...].         

(... -ы) [...].

Иярчен хәбәр җөмлә

Аналитик:

[...]: (...).

[... икенче нәрсә]: (...).

[... шул]: (...).

[... шул икән]: (...).

[... шул иде]: (...).

[... шулдыр]: (...).

[... шундый]: (...).

[... шунда]: (...).

 [... шунда ки], (...).

(кем ...), [... шуңа].

(нәрсә ...), [... шул].

(ничек ...), [... шулай].

(кайда ...), [... анда].

Иярчен аергыч җөмлә

Аналитик:

[...]: (...).

[шундый ...]: (...).

[андый ...]: (...).

[бер ...]: (...).

[шундый ... ки], (...).

(кемнең ...), [шуның ...].

(кем ...), [аның ...].

Синтетик:

(... -асы) [...].

(... -ның) [...].

(... -дагы) [...].

(... -ле) [...].

(...) [...].

[... (...) ...].

Иярчен тәмамлык җөмлә

Аналитик:

[...]: (...).

[шуны ...]: (...).

[шуңа ...]: (...).

[шуннан ...]: (...).

[шуның белән ...]: (...).

[шуның турында ...]: (...).

[шул хакта ...]: (...).

[менә нәрсәне ...]: (...).

[бер нәрсәне ...]: (...).

[... ки], (...).

(кем ...), [шуңа ...].

(ни ...), [шуны ...].

(нәрсәгә ...), [шуңа ...].

(кемнән ...), [шуңардан ...].

Иярчен тәмамлык җөмлә

Синтетик:

(... -ны) [...].

(... -уны) [...].

(... -н) [...].

(... -ның) [...].

(... -га) [...].

(... -дан) [...].

(... -ннан) [...].

(... -дә) [...].

(... дип) [...].

(... дигәнне) [...].

(... белән) [...].

(... турында) [...].

(... хакында) [...].

Иярчен вакыт җөмлә

Кайчан? Кайчаннан бирле? Кайчанга хәтле?

Аналитик:

[шул чакта ...]: (...).

[шунда ...]: (...).

[шуннан бирле ...]: (...).

[шуннан соң ...]: (...).

[шуңа чаклы ...]: (...).

(кайчан ...), [шунда ...].

(кайчан ...), [шул чакта ...].

(кайчан ...), [шуңа хәтле ...].

(кайчан ...), [шуннан соң ...].

(...), [шул арада ...].

(...), [ул да түгел ...].

Иярчен вакыт җөмлә

Синтетик:

(... -гач), [...].

(... -ганчы), [...].

(... -ганда), [...].

(... -ган чакта), [...].

 (... -ганнан соң), [...].

(... -ганга хәтле), [...].

(... -уга), [...].

(... -у белән), [...].

(... -та), [...].

(... мәлдә), [...].

(... арада), [...].

(... җитәрәк), [...].

(... борын), [...].

(... алдыннан), [...].

(... дигәндә), [...].

Иярчен урын җөмлә

Кая? Кайда? Кайдан?

Аналитик:

(кая ...), [шунда ...].

(кайдан ...), [шуннан ...].

(кайда ...), [шунда ...].

(кая ...), [шул таба ...].

(...), [анда ...].

(...), [шунда ...].

(...), [шул төштә ...].

(...), [шул турыга ...].

(...), [шул җирдән ...].

(...), [шуннан ...].

Иярчен урын җөмлә

Синтетик:

(... җиргә) [...].

(... урынга) [...].

(... якка) [...].

(... җирдә) [...].

(... урында) [...].

(... якта) [...].

[... (... җирдә) ...].

[... (... якта) ...].

[... (... урында) ...].

[... (... җирдән) ...].

[... (... яктан) ...].

[... (... урыннан) ...].

Краткое описание документа:

Данные схемы усиливают наглядность при изучении довольно сложной для учащихся 9 класса темы “Сложноподчиненные предложения”. Для каждого типа придаточного предложения (сказуемного, изъяснительного, определительного, придаточного места, времени, образа действия, цели, причины, условия, уступки) даны схемы сложноподчиненных предложений с аналитической и синтетической связью