“Ҡаһым түрә” драмаһы
буйынса йомғаҡлау дәресе
Маҡсат: драма
жанрының үҙенсәлектәрен асыҡлау драма йөкмәткеһен үҙләштереү, образдарға
характеристика биреү; сюжет элементтарын табыу; башҡорт һәм рус халҡының
дуҫлығы, татыулығы тураһында мәғлүмәт; Ватанды һөйөү хистәре тәрбиәләү.
Дәресте
йыһазландырыу:
«Ҡаһым түрә» драмаһы, дәреслек, китап күргәҙмәһе, драманың айырым күренештәре
яҙылған магнитофон яҙмалары, видеояҙма, әҫәргә ҡарата иллюстрациялар, яҙыусы
портреты, «Ҡаһым түрә»йыры яҙылған кассета.
Методик алымдар: әңгәмә,
текст йөкмәткеһе буйынса класс менән бергә эшләү, тасуири уҡыу, әҫәргә анализ
яһау аша тәрбиә биреү, төркөмдәр менән эш.
Дәрес барышы:
Ойоштороу мәле.
Дәрестең темаһын, маҡсатын әйтеү, дәфтәргә тема, числоны яҙыу.
Б.Бикбайҙың биографияһын
иҫкә төшөрөү. (Бер уҡыусы һөйләй)
Уҡытыусының инеш
һүҙе.
Б.Бикбайҙың «Ҡаһым түрә» драмаһын
уҡып сыҡтыҡ. Был драма Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында яҙылып бөтә. Был темаға
яҙыусының мөрөжәғәт итеүе осраҡлы түгел. Ни өсөн был темаға мөрәжәғәт иткән
яҙыусы. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында яҙылған әҫәрҙәрҙә илде һаҡлау темаһы төп
урынды алып торҙо. Был драмала башҡорт халҡының 1812 йылғы Ватан һуғышында
ҡатнашыуы, уның был һуғышта күрһәткән батырлыҡтары, рус халҡы менән дуҫлығы,
Ватанға, хәрби антҡа тоғролоғо кәүҙәләндерелә.Минеңсә, Б.Бикбай башҡорт
халҡының элекке батырлыҡтары, хәрби традициялары тураһында яҙҙы. Немец
фашистарына ҡаршы барған Бөйөк Ватан һуғышы осоронда халыҡта милли ғорурлыҡ,
батырлыҡ сифаттары тәрбиәләү бурысын ҡуя.
IV. Яҙыусының
драма әҫәрҙәре тураһында белешмә, китап күргәҙмәһенән был әҫәрҙәрҙе күрһәтеү.
V . Һорауҙарға
яуаптар.
Драма төшөнсәһен иҫкә төшөрөү.
Драманың персонаждарын һанап сығыу.
Драма нисә шаршауҙан тора?
Ыңғай һәм кире образдарҙы һанап
сығыу.
Ниндәй образдар халыҡ вәкилдәрен
сағылдыра?
VI. Драма әҫәренең
үҙенсәлеге нимәлә? (Уҡытыусы аңлата)
Драма әҫәрҙәре эпик әҫәрҙәрҙән
айырылып тора. Бында портрет, пейзаж хикәйәләү, лирик сигенеүҙәр бар.
Драма айырым шаршауҙарға,
күренештәрегә бүленә, диалог, монолог, реплика, ремаркаларҙан тора. Сәхнә
әҫәрҙәренә ваҡиғалар үҫеше ҙур көсөргәнешлелек менән алып барыла,
персонаждарҙың характеры, уларҙың телмәре һәм эше, ҡылыҡтары
аша асыла. Пьесаларҙы уҡығанда тәүҙә беҙ ҡатнашыусыларҙың исемлеге менән танышабыҙ,
был исемлек аша геройҙар тураһында тәүге мәғлүмәттәрҙе алабыҙ, ваҡиғаның ҡайҙа
һәм ҡасан барғанын беләбеҙ.
VII. Интерактив
таҡта менән эш. Образдарға характеристика.
|
Ыңғай образдар
|
Кире образдар
|
|
Аҡйегет
|
Аҫылбикә
|
Ҡаһым түрә
|
Фольгнер
|
Ҡолтүбә
|
|
Халыҡ
вәкиле үҙен аямай, ҡыйыу, дыуамал, үлемдән ҡурҡмай, дошманға ҡаршы атакаға ташлана, яраланғас та
лазареттан баш тарта. Батырлыҡ-тары өсөн маҡтау көтмәй, үҙ илен
ярата.
|
Ҡыйыу
ҡыҙ,ҡурҡыу белмәй,мәргән атыусыла, ат өҫтөндә лә оҫта йөрөүсе, тура һүҙле,
Ватанын өҙөлөп яратыусы, батырлығы өсөн миҙал менән бүләкләнә.
|
1812-1814
йылдарҙа барған Ватан һуғышында полковник булараҡ ҡатнаша.Батырлыҡ-
тар
күрһәтә. Үҙенең ғүмерен Ватандың азатлығы өсөн көрәшкә арнай, Тыуған илен
бөтә йөрәге менән һөйә. Һалдаттары ла, рус ғәскәрҙәренең командирҙары ла
хөрмәт итә. Уның бөтә хәрби эшмәкәрлеге башҡорт халҡы менән рус халҡы
араһындағы дуҫлыҡты нығытыуға йүнәлтелгән.
|
Рус
армияһында ялланып хеҙмәт итә. Кешеләрҙе күрә алмай,уңарҙан ҡыйыу
батырҙарға көнләшеп ҡарай. Үҙен генә яратыусы, үҙен генә ҡайғыртыусы,көнсөл.
|
Үҙ
мәнәфәғә-те менән генә йәшәүсе эгоист, кешеләр-
ҙе
күрә алмай, үҙен генә ҡайғыр-
тыусы,
Тархан
нәҫеле-
нән
булыуы ла азатлыҡ өсөн көрәшкән халыҡҡа ҡапма-ҡаршы ҡуйыла.
|
VIII.
Ял минуты ойоштороу.
1812 йылдағы Ватан
һуғышы һәм унда ҡатнашҡан яугир ир-егеттәр тураһында ниндәй йырҙар беләһеҙ?
(«Француз көйө»,
«Байыҡ», «Икенсе әрме», «Ҡаһым түрә» һ.б.)
«Ҡаһым түрә» йырын
магнитофон яҙмаһында тыңлау.
IX.Төркөмдәр менән
эш.
( Беренсе төркөм өсөн һорау).
Әҫәрҙә һүҙ нимә
тураһында бара? Автор
был әҫәре менән ни әйтергә теләгән? Әҫәрҙә башҡорт халҡы менән рус халҡы
араһындағы дуҫлыҡты күрһәтеүгә ҙур урын бирелгән. Башҡорт халҡы 1812 йылдағы
Ватан һуғышы осоронда, башҡа халыҡтар кеүек үк сикһеҙ ҡысым аҫтында йәшәй. Әммә
ләкин ул ваҡытта дуҫлыҡҡа, хәрби антҡа тоғро ҡала. Бынан 450 йыл элек үк ул үҙ
ирке менән Рәсәй составына инеп, үҙ яҙмышын рус халҡы
яҙмышы менән бәйләне һәм уның менән бергә, иңгә-иң терәп, һәр ваҡытта
Тыуған ил азатлығы өсөн көрәшә килде.
Икенсе төркөм өсөн. (Башҡорт
халҡының бөйөк рус халҡы менән мәңгелек дуҫлыҡҡа ынтылыуы).
Башҡорт атлылары XVII быуатта,
поляк баҫҡынсылары илебеҙгә баҫып ингәндә, Минин һәм Пожарский отрядында
көрәштеләр, ошо быуаттың аҙағына Швеция менән барған Төньяҡ һуғышта һәм Пруссия
менән Ете йыллыҡ һуғышта ҡатнаштылар. 1812 йылғы Ватан һуғышы осоронда башҡорт
халҡы һәр береһе 500 һыбайлынан торған 30 полк бирҙе. Башҡорт һуғышсылары рус
армияһының сит илдәрҙәге походтарында ҡатнашып, Данциг, Лейпциг, Веймар, Генау,
Шатабриан ҡалалары янындағы һуғыштарҙа батырлыҡ күрһәттеләр һәм
беренселәр рәтендә Парижға барып инделәр. Был һуғыштарҙа башҡорт халҡы менән
рус халҡы араһында дуҫлыҡ ептәре үҫте һәм нығынды.
Өсөнсө төркөм
өсөн.
( Драмалағы синфи ҡаршылыҡтар).
Осорға хас
ҡаршылыҡтар Ҡаһым түрә яҙмышында сағыла. Күп милләтле Россияның алдынғы
улдарының береһе булған Ҡаһым түрә прогрессив рус кешеләре командирҙары менән
бергә Россияның азатлығы өсөн батыр көрәшә, шуның өсөн башҡорт ғәсҡәрҙәре
маҡтау-рәхмәт һүҙҙәре ишетә.Ул үҙенең тура һүҙле булыуы менән, ҡыйыулығы менән
айырылып тора. Күптәр уға көнләшеп ҡарай, киләсәктә үҙ иленә ҡайтҡас, «Салауат
булмағайы», тип тә уйлап ҡуялар. Шул сәбәпле Ватан һуғышы тамаланғандан һуң, ул
хыянатсыл рәүештә үлтерелә. Был турала халыҡ йырында ла әйтелә. «Ҡаһым түрә
вафат булып ҡалды, вай кем, Владимир губерна башында...»
X.Видеояҙманан
«Ҡаһым түрә» драмаһының аҙағын ҡарау.
(Ҡаһым түрәнең
үлеме...)
XI. Әҫәрҙә
батырлыҡ һәм сәсәнлек йәнәшә һүрәтләнә.Кем образы быға миҫал булып тора?
Байыҡ сәсән
образы. Китаптан өҙөк уҡыу. ( 82, 87, 88 биттәр).
Уҡытыусы. Эйе,
хәрби тормоштоң иң ауыр шартарында ла улар күңел төшөнкөлөгөнә бирелмәйҙәр,
юмор өсөн һәр саҡ урын табыла.
XII.Белемдәрҙе
актуальләштереү.
Әҫәрҙән сюжет
элементтарын табыу.
Төп конфликтты билдәләү.
Тема, идея, проблемаларын асыу,
дәфтәргә яҙыу.
XIII. 1812 йылғы
Ватан һуғышына арналған тағы ла ниндәй әҫәрҙәр бар?
Яныбай Хамматов «Төньяҡ амурҙары»
романы, В.Зефиров «Йәнтүрә» хикәйәһе, «Ҡаһым түрә», «Икесе әрме» риүәйәттәре
һ.б.
XIV. Рефлексия.
Әҫәр һеҙгә оҡшанымы? Ни өсөн? Ҡайһы
урында шатландығыҙ? Ҡайһы урында һеҙгә моңһоу булды? Әҫәрҙе уҡығанда нимәләр
күҙ алдына килде? Ниндәй картиналар тыуҙы?
XV. Дөресте
йомғаҡлау.
XVI. Баһалау.
XVII. Өйгә эш. Ни
өсөн Б.Бикбай әҫәренә «Ҡаһым түрә» тип исем бирә. Фекерҙәрегеҙҙе дәфтәргә яҙып
килергә.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.