Конспект урока калмыцкого языка по теме "Тоолгч нерн"

Кичәл- зуульчлһн

Кичәлин төр: Тоолгч нерн. Товчлгчкичәл.(Слайд №1)

6 класс

Кичәлин күсл: «Тоолгч нерн» гидг төрәр дассан давтлһн.

1.     Тоолгч нернә әңгүд давтх.

2.     Тоолгч нерд келлһндән орулҗ, чикәр олзлҗ чадлһн.

Кичәлин дөӊцл: Компьютерн презентац, таблиц, карточкс, зургуд.

Кичәлин йовуд

I. Кичәлин бүрдәц. Мендллһн.

Багш: Мендвт, күүкд. Ямаран бәәнәт? (Сән, гем уга). Йир сән. Сууцхатн.

Фонозарядк. Слайд № 2

Эндр кичәлдән олн-зүсн көдлмш кехвидн. Кех көдлмш дала, келән ясрулчкий:

Аңга аңгас миңһн мөң шиңгәҗ.

- Күүкд, ода һаза ямаран җилин цаг? (Ода һаза хавр)

- Эндр ямаран өдр? (Эндр бүркг, хурта, киитн, салькта өдр)

Күүкд, Кен меднә? Кен келнә?

-Җилд кедү сар бәәнә? (Арвн хойр сар бәәнә).

-Ямаран сармуд?  Нердинь келтн.(Туула, лу, моһа, мөрн, хөн,мөчн, така, ноха, һаха, хулһн, үкр, бар)

-Ода ямаран сар? (Моhа сар)

-Сар болһнд кедү өдрмүд? (Һучн, һучн негн, хөрн нәәмн, эс гиҗ хөрн йисн)

-Сард кедү долан хонг бәәнә? (Дөрвн)

-Долан хонгт кедү өдрмүд орна? Нердинь келтн. (Долан: Сарң, Мигмр, Үлмҗ, Пүрвә, Басң, Бемб, Нарн)

- Ода долан хонгин кедүдгч өдр болҗана?  Неринь келтн. (Зурhадгч өдр: Бемб өдр)

- Җилин кедүдгч сар болҗана? Неринь заатн. (hурвдч сар :Моhа сар)

- Моhа сарин кедүдгч өдр болҗана? (арвн йисдгч өдр)

- Тегәд эндр ямаран өдр?

(Моhа сарин һучн)

Девтрмүдтән эндрк өдр бичәд автн.

  II.        Кичәлин төр.

Багш: - То мадниг төгәлңдән эргнә. Кезә, альд болвчн то үзнәвидн, соңснавидн. То угаһар негчн керг күцшго. Эн мана җирһлд кергтә.»Тоота юмн сән» гиҗ хальмгуд келнә

- Күүкд, яһҗ санҗанат, эндр кичәлдән бидн  юуна тускар күүндхмн?

Чик. Эндрк кичәлин төр – тоолгч нерн. Бичәд авцхатн.(слайд №3)

 Эн кичәлдән бидн цуг эн төрәр дассан, медсән батлҗ авхмн.

- Күүкд, ода цугтан таблицәр көдлхмн. Медрлән давтхмн. Таблицән сектн.

1). Тоолгч нерн гисн юмб? Ямаран әңгд хувагдна? Слайд №

2) Үндсн тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

3) Дара тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

4) Нас медүлгч  тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

5) Цуглулгч тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

6) Хувагч тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

7) Хүв медүлгч тоолгч нерн ямаран сурврт хәрү өгнә? Слайд №

- Ода болхла, би тадниг зуульчлхар дуудҗанав. Зуг түрүләд нег наад наадхмн - «Чик эс гиҗ буру».Өггдсн ухан – тоолвриг зөвшәрҗ, бурушаҗ чадлһн. Өггдсн таблицд «Чик» болхла «+» (немр), «Буру» болхла «-» (хас) темдг бичтн.

1. Нег юм темдглсн деерән кен? Кемб? Юн? юмб? гидг сурврт хәрү өгдг үгмүд тоолгч нерн гиҗ нерәднә. - Буру.

2. Тоолгч нерн долан әңгд хувагдна. - Чик.

3. «Хойр» гидг то үндсн тоолгч нерн. - Чик

4. Нас медүлгч т.н.кедүтә? гидг сурврт хәрү өгнә. Чик.

5. Дара тоолгч нерн нас медүлнә. – Буру.

6. Неҗәд, хошад, долаhад – хувагч т.н.

7. Нас медүлгч т.н. –ад, -әд гидг суффиксәр бүрднә. – Буру.

8. Хүв медүлгч т.н. кедү? гидг сурврт хәрү өгнә. – Чик.

9.   Бүкл – целое

Хүв - часть от целого

Өрәл – половина

Өрәсн  - часть от пары

Сөң - часть от пары

Икр – близнецы (двойняшки, тройняшки и.т.д.)

Күсдундур – полторы. -Чик.

10. Тоолгч нерн угаhар бәәҗ болх.

- Ода хәрүһинь ирлцүлтн. Слайд №

- Йир сә. Тадн зуульчлhнд белн болвт. Экран тал хәләтн.

Эндрк тана кичәлин расписань.

1.     Тууҗин кичәл.

2.     Эсв.

3.     Цогц батрулhн.

4.     Төрскн литератур.

5.     Хальмг келн.

Эн тана эндрк кичәлмүд, завсрмуд чигн болх, заманд чигн одхт.

Тегәд, хонх  җиңгнҗәнә, түрүн кичәл эклҗәнә. 

Багш:  кичәлин төр: «Тооhин тууҗас» (Из истории чисел).

Күүкд, слайд хәләтн. Умштн, тодлҗ автн. (запомните)

-- Хонх. Завср. Күүкд, Заманд оч болх. Валентина Николаевна эндр мадн ю болhҗ,  _____ келв.

2-гч кич. Эсв.Эн кичәлдән тоолгч нериг олзлх цаг ирв.

Зуг түрүләд заманд одсн хойр күн карточкар көдлх.

(Двое учащихся работают у доски  по карточкам)

Карточка 1. Ээдмгә hуйр болhхла юн кергтә? Орчултн.

300 мл молока;

1 яйцо;

2 ст. л. сахара;

1 ч. л. соли;

1,5 ч. л. сухих дрожжей;

2 ст. л. подсолнечного масла;

500 г муки.

Для начинки:

300 г творога;

1 яйцо

2 ст. л. сахара;

1-2 ст. л. сметаны.

Карточка №2  «Элкн оошкта болн хавста hуйр". Орчултн.

һуйр:

·         Мука — 250 г

·         Дрожжи(можно сухие 0,5 пачки) — 10 г

·         Вода (тёплая) — 150 мл

·         Масло сливочное (размягчённое) — 20 г

·         Соль (щепотка)

Дотркнь:

·         Ливер — 800 г

·         Капуста  (свежая) — 0,5 кг

·         Бекон (копчёный) — 150 г

·         Лук репчатый — 1 шт

·         Сыр твердый — 200 г

·         Яйцо куриное — 2 шт

·         Сметана — 250 г

·         Перец черный (молотый, по вкусу)

·         Соль (по вкусу)

Наадкснь иим эсв кехмн:

 - Мана школын 6-гч класст 27 сурhульчнр сурhуль сурна. 6Б класст 14 күн бәәнә. 6А класст кедү күн сурна? (13).

Зуульчлhан цааранднь кехмн.

Эсвән сәәнәр меднәт. Наадк медрлтн ямаран, ода би шүүнәв.

Хонх. Завср

Физминутк.

Байрта бәәхлә, иигәд ке,

Байрта бәәхлә, иигәд ке,

Байрта бәәхлә, нег-негән хәләһәд,

Инәһәд, эргәд дуһрыя!

- Йир сән. Цааранднь зуульчлхмн.

3-гч кичәл - Цогц батруллhн

4-гч кичәл – Хальмг келн

1.     Хальмг келнд орчултн:

Пятилетний мальчик –

По одной конфете –

Пойти вчетвером –

Десятый класс –

Всего три яблока –

2.     Өгсн тоолгч нердиг кергтә әңгинь олад келтн.

Долата, һучн тавдгч, һурваһад, зурһалулн, зун хойр, хө мөстә, долахн, нәәмдгч, йисәд, арвулн.

(Нег негнәннь көдлмш шүүтн, темдг төвтн)

3-гч даалhвр. Сурврт хәрү өгтн.

Би   ( кедүтәв? )            10 арвтав

Бидн ( кедүтәвидн? )   10 арвтавидн

Чи ( кедүтәч? )             10 арвтач

Та  ( кедүтәт?)              10 арвтат

Тер ( кедүтә?)              10 арвта

2-гч ашлвр:

Тоолгч нерн орч нернә хүвс авна.

5-гч кичәл – төрскн литературин кичәл.

Иим сурврмудт хәрү өгтн:

-         Кедү настадан Җаңһр өнчн үлдҗ?

-         Җаңһрахн кедү дуңһра күцәд сууна?

-         Бумбин орн-нутгин әмтн кедү насни дүрәр бәәҗ?

-         Байн Күңкән Алтн Чееҗ кедү җилә юм тааҗ меднә?

   IV.        Ут туульсар көдллһн.

2. А. «… наста зарһч» тууль.

б. «… тө сахлта, … тө өвгн» тууль.

в. «Чон арат туула …» тууль.

г. «Ах-дү … хулһн» тууль.

Даалһвр: Цегмүдин ормд ямаран то бичх кергтә?

3.  Үлгүрәр көдллһн.

Хойр күн ниитә болхла – төмр шивә,

Хөрн күн ни уга болхла – шавр шивә.

Сурврмуд:

а.Кедү тоолгч нерн бәәнә?

б. Суффиксинь ямарамб?

в.Әңгинь?

IV. Ашлвр.

- Күүкд, эндр кичәлд бидн ямаран төр давтчквидн?

- - Таднд кичәл таасгдв?

V. Герин даалһвр.Төрскн литературас тоолгч нертә зәңгс буулhҗ бичтн.

VI. Темдг тәвлһн.Мана кичәл төгсв. Тадн йир сәәнәр көдлцхәләт.

Хальмг сәәхн келән

Хәәрхн, бичә марттн.

Хамдан батар бәрлдҗ,

Хальмг Таӊһчан дуудултн.

Карточка 1. Ээдмгә hуйр болhхла юн кергтә? Орчултн.

300 мл молока;

1 яйцо;

2 ст. л. сахара;

1 ч. л. соли;

1,5 ч. л. сухих дрожжей;

2 ст. л. подсолнечного масла;

500 г муки.

Для начинки:

300 г творога;

1 яйцо

2 ст. л. сахара;

1-2 ст. л. сметаны.

Карточка №2  «Элкн оошкта болн хавста hуйр". Орчултн.

һуйр:

·         Мука — 250 г

·         Дрожжи(можно сухие 0,5 пачки) — 10 г

·         Вода (тёплая) — 150 мл

·         Масло сливочное (размягчённое) — 20 г

·         Соль (щепотка)

Дотркнь:

·         Ливер — 800 г

·         Капуста  (свежая) — 0,5 кг

·         Бекон (копчёный) — 150 г

·         Лук репчатый — 1 шт

·         Сыр твердый — 200 г

·         Яйцо куриное — 2 шт

·         Сметана — 250 г

·         Перец черный (молотый, по вкусу)

·         Соль (по вкусу)