Конспект урока по крымскотатарской литературе "Н.и. Агъзавий тарих иншасы. Халкъ байрамлары ве урф-адетлери"

      5 сыныф           Окъув           16. 10. 2020 с.

Дерс мевзусы:      Нутукъ инкишафы дерси. Агъзавий тарих иншасы.                

                                 «Халкъ байрамлары ве урф-адетлери».

Дерс макъсады:   багъламалы нутукъны инкишаф эттирмек. Талебелернинъ

                                  иджадий  къабиетлерини инкишаф эттирмек, озь фикири-

                                  ни ифаделев къабилиетини инкишаф эттирмек. Балаларгъа

                                  озь Ватанына, ана-бабасына, урф-адетлерине севги ашла-

                                   макъ.

Дерс таминаты:     ресимлер ( миллий тертипте донатылгъан ода), емеклер,

                                   къочкъар оюнчагъы, пачакъ, халкъ йырлары, оюн музыка-

                                   сы, карточкалар.

Дерс кетишаты:

1.     Тешкилий къысым.  Селямлашув, невбетчинин рапорты.

2.     Эв вазифесини тешкерюв.   Халкъ агъыз яратылыджыгъы.

Бильгинизни тешкеринъиз!  (карточканен иш).

П.   Янъы мевзуны анълатув.

       Эр бир халкънынъ асырлар девамында сакъланып, севилип кельген миллий байрамлары бар. Къырымтатар халкъынынъ бир сыра гузель байрамлары – Наврез, Хыдырлез, Дервиза, Ораза, Къурбан ве дигерлери бардыр. Баарьде къайд этильген Наврез ве Къыдырлез байрамлары – халкъ байрамларыдыр. Къырымтатарлар ислям динини къабул эткен сонъ, Ораза ве Къурбан байрамлары къайд этилип башлай.

        Бугунь бизим дерсимиз къырымтатар халкъ байрамына багъышлана.

        Эльбетте, мына бойле ода козь огюнъизде тура.

        Кенъ ве рушен ода. Къаршы дивар бойлап, бир кошеден дигер кошеге къадар сет къурулгъан. Сет устюнде сыранен дюьбер дивар ястыкълары. Оларнынъ устюнде беяз орьме пешкир чекильген. Кошеде нагъышлангъан юзьбезлер ве марама асылгъан. Оданынъ диварында къуран асылгъан тура.

        Мына бойле одада Эвель заманларда джыйын-той байрамлары кечиле эди. Джыйын къыш куньлери, койлюлернинъ азбарда, багъ-багъчаларда ишлери биткен сонъ кечириле тургъан.

        Яшлар ве къызлар бир де- бир достларынынъ эвинде къонушмакъ ве эгленмек ичюн невбетнен топлаша эдилер.

        Шимди исе «Джыйын» мерасиминден бир левха сейир этинъиз:

        Джыйынгъ кельген яшлар-къызлар сет устюне ерлешип отуралар, шакъалашалар (лятифе айталар).

        Чынъ ве мане айткъанлар:

         Бугунь бизде той-джыйин – буюрынъыз,

          Эвимизнинъ тёрю бош – отурынъыз,

          Яшлар – къызлар тюзенген – безенгенлер,

          Чынъ – манеге, оюнгъа бенсенгенлер.

           Эвель яшлар чынъ айтып, танъ аттыргъан,

            Озьлерине эш достны, шай арттыргъан.

Халкъ йырларыны ( «Айше», «Къалайлы къазан»), миллий оюнларны иджра эткенлер.

            Къырымтатарларнынъ пек чокъ гузель урф – адетлери бар. Бу мусафирчен, мераметли ве джесюр халкъ. Тезден мусульманларнынъ буюк байрамы – Къурбан байрам оладжакъ. Келинъиз, бу байрамдан да бир левха корюнъиз:

             Ораза байрамындан 70 кунь кечкен сонъ Къурбан байрамы къайд этиле. О дёрт кунь девам эте. Бу байрамда мусульманлар къурбан чалалар. Халкъ арасында айтылгъан риваетлерге коре, къадимий заманларда Ибраим пейгъамбер озь огълуны Аллагъа къурбан этмеге адагъан. Амма къурбан чалгъанда, не къадар тырышса да, пычагъы кесьмей. Сонъ Ибраим пейгъамбер ачувланып, пычагъын къаягъа ура. Бир даа бакъса не корьсин, къая экиге ярылап, арасындан бир къочкъар чыкъа. Алланынъ эмиринен, бу куньден башлап къочкъарны къурбан чалалар, этини фукъарелерге берелер. Аллы-такъатла къырымтатарлар яшагъан ерлерде, эвлеринде къурбан чалалар ве байрам япалар. Союлгъан къурбанлыкъ малнынъ этини учьте эки пайы сой-акърабаларгъа, къомшуларгъа, хасталаргъа, фукъарелерге даркъатыла. Къалгъаныны къоранта азалары ашай.

              Ораза ве Къурбан байрамларыны кечирюв тертиби айныдыр. Бу барамда да джамиде байрам намазы къылына, зияретлер япыла, сой-акърабалар ве къомшулар бири-бирини байрамнен хайырлайлар. Кучюклер буюклерни зиярет этелер ве эллерини опелер. Душманлар,къавгъалылар барышалар.

             Динимиз вастасынен пейда олгъан Ораза ве Къурбан байрамлары халкъымыз ичюн эйилик, мераметлик, урьмет дуйгъуларыны тербиелев вастасыдыр.

             Къырымтатарлар байрамгъа джан-юректен азырланалар. Олар кобете, бурма, сарма, долма, пахлава, шекер-къыйыкъ, къурабие киби тюрлю миллий емеклер пиширелер.

Ш.  Пекитюв:     Халкъымызнынъ насыл дин байрамларынен таныш олдынъ-

                              ыз дерсте?

                       Акъбардакъ чечеги насыл байрамнынъ темсали?

                       Март 21 куню насыл байрам къйд этиле?

                       Хыдырлез байрамы не вакът къайд этиле?  «Хыдырлез сёзю нени

                       анълата?

                       Эвлернизде халкъ байрамларыны насыл къайд этелер? Къыскъа-

                       дан айтып беринъиз.

1У. Баалав.

У.   Эвге вазифе: эр бир талебе бегенген байрамына багъышлангъан мини-

       инша язып кельсин.