"Күш. Деформация. Гук заңы" 7-сынып

Тәжірибе

реті

Тығыздығы анықталатын дене

Дененің массасы,

г

Дененің көлемі,

см³

Скачать материал

7класс. Физика және астрономия.

Авт:Р.Башарұлы. Д. Қазақбаева, У. Тоқбергенова

Аптасына -2сағат Жылына -68сағат

Бақылау жұмысы-4 Лабораториялық жұмыс-8

1-тарау. Физика және астрономия табиғат туралы ғылымдар -7сағ.

2-тарау. Заттың құрылысы-4сағ.

3-тарау. Қозғалыс-9сағ.

4-тарау. Масса және күш-12сағ.

5-тарау. Қысым-16сағ.

6-тарау. Жұмыс. Қуат. Энергия-11сағ.

Уақыт қоры-6сағ.

№ *р/с*	*Сабақ тақырыбы*		*Сағ*	*Мерзімі*	Үй *жұмысы*	*Лаб.* *Жұм*
	1-тоқсан 1тарау. Физика және астрономия табиғат туралы ғылымдар.		7
1	Табиғат және адам. Физика табиғат туралы ғылым. Физикалық ұғымдар. Физика және техника.		1		§1-3
2	Астрономия аспан денелері туралы ғылым. Орталық азия ғалымдарының ғылымды дамытудағы ролі.		1		§4-5-6
3	Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері. Физикалық эксперимент, физикалық теория.		1		§7-8-9
4	Физикалық шама. Шамаларды өлшеу. Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі.		1		§10-11
5	Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі. Өлшемдердің метрлік жүйесі. Үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазу.		1		§12-13
6	Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құнын анықтау. Дененің көлемін өлшеу.		1		§1-13	№1
7	Тест жұмысы		1		§1-13
	*2-тарау. Заттың құрылысы.*		4
8	Атомдар мен молекулалар. Молекулалардың қозғалысы. Диффузия.		1		§14, §15
9	Заттың күйлері және оларды молекулалық-кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру		1		§16
10	Кішкентай денелердің өлшемдерін анықтау.		1		§14-16	№2
11	Тест жұмысы		1		§14-16
	*3-тарау. Қозғалыс.*		7
12	Механикалық қозғалыс. Санақ денесі. Қозғалыстың салыстырмалылығы. Күннің жылдық қозғалысы		1		§17-20
13	Каперниктің гелиоцентрлік жүйесі. Материалық нүкте. Қозғалыс траекториясы. Жол және орынауыстыру.		1		§21-22-23
14	Бір қалыпты, бірқалыпты емес қозғалыстар. Жылдамдық. Жылдамдық бірліктері.		1		§§24-25-26
15	Бірқалыпты түзусызықты қозғалыс графигі. Инерция.		1		§27-28
16	Есептер шығару		1		§1-29
17	Бақылау жұмысы.		1		§14-29
18	Тест,қорытынды сабақ		1		§1-29
	*Барлығы* *2-тоқсан* *4-тарау. Масса және күш.*		18 14
19	Денелердің өзара әрекеттесуі. Дененің массасы. Заттың тығыздығы.		1		§30-31-32
20	Есептер шығару.		1		§30-32
21	Қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау.		1		§30-32	№3
22	Күш. Деформация. Гук заңы.		1		§33-35
23	Динамометр. Дененің бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу.		1		§36-37
24	Серпімді деформацияны зерделеу		1		§30-37	№4
25	Есептер шығару.		1		§30-37
26	Тартылыс құбылысы. Ауырлық күші. Басқа планеталардағы ауырлық күші. Дененің салмағы.		1		§38-40
27	Үйкеліс күші. Техникада үйкеліс әрекетін ескеру.		1		§41-42
28	Есептер шығару.		1		§30-42
29	Есептер шығару.		1		§1-15
30	Бақылау жұмысы		1		§16-20
31	Тест жұмысы.		1		§21-30
32	Қорытынды сабақ.		1		§1-42
	Барлығы 3-тоқсан 5-тарау. Қысым		14 20
33	Қысым.Қысымның қатты денелер сұйықтар және газдар арқылы берілуі. Паскаль заңы.		1		§43-44
34	Есептер шығару		1		§43-44
35	Гидравликалық машиналар. Газдың қысымы.		1		§44-46
36	Есептер шығару		1		§43-46
37	Ауырлық күшінің әсерінен сұйықтар мен газдарда болатын қысым. Қатынас ыдыстар.Су құбыры.		1		§47-49
38	Есептер шығару.		1		§47-49
39	Атмосфералық қысым. Торричелли тәжірибесі.Барометр.		1		§50-51
40	Атмосфералық қысымның биіктікке байланысты өзгеруі. Манометрлер.		1		§52-53
41		Сорғылар. Архимед күші.	1		§54-55
42		Архимед заңын тексеру.	1		§55	№5
43		Есептер шығару	1		§50-55
44		Денелердің жүзу шарттары. Ареометрлер.	1		§56-57
45		Дененің сұйықта жұзу шарттарын анықтау.	1		§56	№6
46		Су көлігі. Ауада ұшу.	1		§58-59
47		Жұғу.Қылтүтіктік құбылыстар.	1		§60-61-62
48		Есептер шығару	1		§51-55
49		Есептер шығару.	1		§56-59
50		Бақылау жұмысы.	1		§43-62
51		Тест жұмысы.	1		§43-62
52		Қорытынды сабақ	1		§43-62
		Барлығы 4-тоқсан. 6-тарау. Жұмыс. Қуат. Энергия.	20 16
53.		Дененің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің жұмысы.	1		§63
54.		Қуат.	1		§ 64
55.		Есептер шығару	1		§ 63-64
56.		Энергия. Денелердің потенциалдық, кинетикалық энергиялары.	1		§ 65
57.		Ауырлық күші әрекет ететін дененің потенциалдық энергиясы. Деформациалған серіппенің потенциалдық энергиясы.	1		§ 66.67
58.		Механикалық энергия. Механикалық энергияның сақталу заңы.	1		§ 68
59.		Күш моменті. Айналатын дененің тепе-теңдігі.	1		§ 69.
60.		Иінді таразылар. Жай механизмдер.	1		§ 70, 71.
61.		Көлбеу жазықтық. Механиканың алтын ережесі. Механизмнің п. ә. к.	1		§ 72-73
62.		Денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жүмысты анықтау.	1		§ 70-73	№7
63		Иіндіктің тепе-теңдік шартын анықтау.	1			№8
64.		Есептер шығару.	1		§63-73
65.		Есептер шығару.	1		§63-73
66.		Бақылау жұмысы.	1		§63-73
67.		Қорытынды тест жұмысы.	1		§63-73
68.		Қорытынды сабақ	1		§63-73
		Барлығы	16
		Жылына	68

7-сынып

І тарау. Физика және астрономия - табиғат туралы ғылымдар.

Сабақтың тақырыбы: Табиғат және адам. Физика-табиғат туралы ғылым.

Сабақтың мақсаты:

білімділік:« Физика және астрономия» жаңа оқулықпен, оқулықтың басты мақсатымен танысу;

дамытушылық:«Табиғат» деген сөздің мағынасын, физиканың мақсаты және табиғаттағы өзгерістер мен құбылыстарды түсіне отырып, олардың физикалық құбылыстарға жататынын, 20- ғасырдың ең ірі ғылыми-техникалық жетістіктерінің ерекшеліктерімен байланыстыра отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік:пәнге деген қызығушылықтарын ояту;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

Сәлемдесу.
Оқушылармен танысу.
Сынып тазалығын, оқушылардың оқу құралдарын тексеру.

ІІ. Жаңа сабақ.

1.Жаңа оқулықпен ,оқулықтың басты мақсатымен, талабымен таныстыру.

Өздерің ашып отырған оқулық «Физика және астрономия» атты жаңа пән. Биылғы оқу жылынан бастап бұл жаңа ғылымдарды мектеп бітіргенше оқып үйренесіңдер. Бұлар жаратылыстану ғылымдарының біріне жатады. Физика ілімі адамды аса ақылды және күшті етеді, ол табиғат апатының алдында әлсіз болмауға үйретеді, өзің өмір сүріп отырған әлемді танытады.

Бұл оқулықта сендер зат құрылысымен, денелердің механикалық қозғалыстарына байланысты құбылыстарымен , оларды зерттеу әдістерімен танысасыңдар. Құбылыстарды сипаттайтын кейбір физикалық ұғымдар мен шамалар туралы , оларды өзара байланыстыратын физикалық заңдар туралы алғашқы мағлұмат аласыңдар. Қоршаған орта мен техника жайлы әрі қызықты, әрі өмірге қажетті материалдармен танысасыңдар.

Оқулықтың басты мақсаты-оқушыға өз бетімен білім алу үшін қажетті құрал болу. Әрбір құралдың қолдану тәсілдері мен амалдары , тек өзіне тән ерекшеліктері болады.

Табиғат құбылыстарынан терең сыр тартатын «Физика және астрономия» оқу пәнін жеңіл-желпі оқып шығу жеткіліксіз. Бұл пәнді меңгеру инемен «инемен құдық қазғандай» тер төгіп, ой салып, тереңінен түсініп, жаттап алмай ұғу қажет. Физика және астрономияны терең меңгерудің басты талаптарының бірі –есеп шығара білу. Есеп шығара отырып, сендер оқығандарыңды еске түсіріп, ойға сақтап қана қоймайсыңдар,сонымен бірге оқыған материалдарды шығармашылықпен пайдалануға үйренесіңдер. Оқулықтың бір тарауын оқып бітірген соң берілген қысқаша қорытындыны оқып, ең маңыздыларын бөлек дәптерге жазып отырыңдар.

2.Жаңа сабақты трек-схема арқылы талдау, оқушыларды қатыстыра отырып тұжырымдап, қорытындылау.

мағынасы бөлігі

Табиғат және адам

өзгерістер құбылыстар

ғылымдар

физика астрономия

Физика –табиғат туралы ғылым. Бізді қоршаған орта: жан-жануарлар, Жер мен Ай, Күн мен алыстағы жұлдыздар-өсімдіктер осылардың барлығы да табиғат деген ұғымды білдіреді. Адам –табиғаттың ажырамас бөлігі. Интерактивті тақтада жазылған нақыл сөздері оқушыларды қатыстыра отырып талдау.

«Жер-Ана», «Жер шоқтығы -Көкшетау», «Жер жанаты -Жетісу», «Су ішкен құдығыңа түкірме», «Бұлақ көрсең көзін аш» Ата салтымыз

Жерді өз Анасындай, Анасын Күндей қастерлегенін, туған жерге, табиғатқа деген ыстық махаббатын, қоршаған ортаның ластанбауына, табиғатты қорғау керектігіне көңіл бөлген. Табиғаттағы алуан түрлі өзгерістер мен құбылыстарға тоқталу. Табиғаттағы өзгерістер: жанартаудың атқылауы, найзағайдың жарқырауы, судың мұзға айналуы, аспан денелерінің қозғалысы, өзеннің тасуы т.б. Слайд арқылы қолданылатын суреттер.

Описание: 001 (170) Описание: Sky_32 Описание: Солнечное затмение

Физика ғылымы зерттейтін табиғат құбылыстарын физикалық құбылыстар

деп атайды.

Физикалық құбылыстарға жататындар:

а) механикалық құбылыстар (ұшақ, автомобиль қозғалысы,маятник тербелісі,Жердің Күнді айналуы т.б.)

ә) электрлік құбылыстары (электрленген денелердің тартылуы, тебілуі,электр тогы т.б.)

б) магнит құбылыстары ( магниттердің темірге әсері, Жердің компас тіліне әсері т.б.)

в)жылу құбылыстары (мұздың еруі, судың қайнауы, металдардың жылулық ұлғаюы т.б.)

г)оптикалық құбылыстар ( жарықтың әртүрлі ортада таралуы, айнадан жарықтың шағылуы, жарық көздерінің жарық шығаруы т.б.)

д) атомдық құбылыстар ( атом бомбаларының жарылысы, жұлдыздар қойнауында болатын процестер т.б.)

Табиғат құбылыстары бір – бірімен тығыз байланысты. Оларды физика мен астрономиядан басқа география,геология, биология, химия сияқты ғылымдар зерттейді. Физика ғылымы жаратылыстану ғылымдарымен тығыз байланысты. Физика заңдары мен құбылыстары инженерлерге, конструкторларға, дәрігер, агрономдарға т.б. көптеген мамандарға қажет.

Астрономия ғылымы физика заңдарына сұйеніп, бақылайтын аспан денелері мен құбылыстарының табиғатын түсіндіреді. Мысалы: Күн мен Айдың тұтылуы т.б.

Надпись: физикалықлық ұғымдар
зи
ка
лық ұ
ғ
ы
м
д
а
р

«Физика» грекше фюзис –табиғат дегенді білдіреді. Физика– табиғат туралы ғылым ретінде «бірінші ұстаз» атанған біздің дәуірімізге дейінгі ІVғасырда өмір сүрген ежелгі грек ғалымы Аристотель. Ғылыми мағынасын байытуда тарихта «екінші ұстаз» атанған ұлы бабамыз –Әбу Насыр әл–Фараби.

ХVІІІ ғасырда алғаш рет Ресейде неміс тілінен орыс тіліне физика оқулығын аударған М.В. Ломоносов.

Описание: Фото1900 Описание: Фото1901

Физиканың негізгі мақсаты–табиғатта болып жатқан әр түрлі физикалық құбылыстарды зерттеп, оларды өзара байланыстыратын заңдарды ашу. Төрт түрлі табиғат құбылыстары : дененің құлауы, Жердің тартуы, жыл мезгілдерінің ауысуы, Жердің Күнді айнала қозғалуының арасындағы байланыстарды зерттей отырып физикада Ньютон, Кеплер заңдары ашылды.

Табиғат құбылыстары арасындағы байланыстарды табу арқылы физика заңдары ашылды.

IV. Сабақты бекіту.

V.Үйге тапсырма: §1

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Физикалық ұғымдар мен терминдер.Физика және техника.

Қазіргі әлемдегі физика

Сабақтың мақсаты: Физикалықтерминдер мен ұғымдармен таныстыру, 20- ғасырдың ең ірі ғылыми-техникалық жетістіктерінің ерекшеліктерімен байланыстыра отырып дамыта оқыту; ой-өрістерін жетілдіру.

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

III. Жаңа материалды меңгерту.

Физикалық терминдер: жол, жылдамдық, күш т.б.

Физикалық ұғымдар: материя, зат, дене.

Материя – әлемде не бар болса, соның бәрі.

Зат– дененің шығу табиғатын және сапалық қасиеттерін сипаттайтын материя түрі.

Дене–кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе.

Физика және техника

Энергия ғарыш лазер кибернетика

ХХ ғасыр ғылыми – техникалық революция ғасыры. Біріншіден: ғылым мен техника үлкен қарқынмен дамыды. Екіншіден: ашылған ғылыми жаңалықтар адамзат игілігіне айналып, жедел түрде өнеркәсіп пен тұрмысқа енгізілді. Сондықтан физиканың негізі– физика.

ХХ ғасырдағы ғылым мен техника жетістіктері.

1.Физиктер атом ядросындағы энергияны алу жолын ашты.

2.Адамзат ғарышқа көтерілді. Тұңғыш жасанды серік Байқоңырдан 1957жылы ұшырылды.1961жылы Ю.А.Гагарин ұшты. Т.Әубакиров,Т.Мұсабаев.

3.Лазер өмірге келді. Жағалық ашқандары үшін н.Г. Басов, А.М. Прохоров. американ АҚШ – тың физигі Ч.Таунск Нобель сыйлықтарына ие болды.

4.Кибернетика оған байланысты электрондық есептеуіш техникасы дамыды.

Описание: Фото1898

IV. Бекіту.1.интерактивті тақтадағы трек– схема, суреттер арқылы қорытындылау

2.Физикалық диктант

Мына келтірілген сөздердің ішінен керекті құбылыстарды кестеге толтырып жаз. Қардың еруі, жұлдыздардың жыпылықтауы, құстың ұшуы, шамның жануы, қорғасынның балқуы, таңның атуы, қайықтың жүзуі, қоңыраудың естілуі.

Дыбыс құбылысы	Жылу құбылысы	Жарық құбылысы	Электр құбылысы

3. Жұмбақтар шешу.

1.Аяғы біреу, қолы жоқ,

Шиыр-шиыр жолы көп.

Өзі сөйлей білмейді,

Салған ізі сөйлейді

(қалам, қарындаш-дене, ағаш, пластмасса- зат )

2.Үскінің көп тармағы,

Қара орманды шарлады .

Қисықтарын түзеді,

Теп –тегіс түз енді.

( тарақ-дене, пластмасса-зат)

3.Жүрсе-ізі жоқ

Сойса- қаны жоқ

(қайшы-дене, темір- зат)

V. Үйге тапсырма.§2. Эксперименттік тапсырма: 1.1, 1.2. Қазіргі заманның техникасы туралы қосымша әдебиеттерден баяндама дайындау.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Астрономия- аспан денелері туралы ғылым.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: астрономия ғылымының дамуын, нені зерттейтінін, қандай ғылымдармен байланысты екенін түсіну;

дамытушылық:«Табиғат» деген сөздің мағынасын, табиғаттағы өзгерістер мен құбылыстарды түсіну, олардың физикалық құбылыстарға жататынын, физиканың мақсаты және 20-ғасырдың ең ірі ғылыми-техникалық жетістіктерінің ерекшеліктерімен біле отырып, астрономия ғылымымен байланыстыра отырып дамыту;

тәрбиелік: оқушылардың ой-өрісін дамыту;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау.

І.Фронтальді сұрау.

1.«Табиғат» мағынасы.

2.Адам-табиғат бөлігі.

3.Табиғаттағы өзгерістер.

4.Табиғат құбылыстары.

5.Физикалық құбылыстар.

6.Табиғат туралы ғылымдар.

7.Физика ғылымы

8.Астрономия ғылымы.

9.«Физика» атауы.

10.І ұстаз

11.ІІ ұстаз.

12.Орыс тіліне енгізген ғалым.

13.Физиканың негізгі мақсаты.

14.Физикалық заң.

15.Физикалық термин.

16.Физикалық ұғымдар.

Үйге берілген эксперименттік тапсырманы талдау. Қазіргі заманның техникасы туралы қосымша әдебиеттерден дайындаған баяндамаларына қысқаша шолу.

Физикалық диктант

1.Мына сөздердің ішінен физикалық дене,зат,құбылысты білдіретін сөздерді теріп жаз:қорғасын,күннің күркіреуі,алюминий,қарлы боран,қайшы,қар көшкіні,үстел,мыс,қайнау,судың тасуы,тік ұшақ,спирт,рельс,мылтықтың атылуы.

2.Дыбыс, жылу,электр,жарық,механикалық құбылыстарын білдіретін сөздерді теріп жаз: шардың домалауы, қорғасынның балқуы, кептердің ұшуы,судың қайнауы,жаңғырықтың естілуі,электр шамының жануы,жапырақтардың сыбдыры, найзағайдың жарқырауы,жұлдыздардың жыпылықтауы, қардың еруі, маятниктің тербелуі, бөрененің жүзуі, таңнын атуы, жай түсуі, күннің сууы.

3.Мына келесі сөздердің анықтамасын жаз:табиғат,материя, зат, дене.

4.Мына сөздердің қайсысы «физикалық дене», «зат» ұғымына жатады? Шыны,ағаш,ғарышкеме,автоқалам,пластмасса,мыс,күрек,қарындаш.

5.Қазіргі заманның ғылыми-техникалық жетістіктерін жаз.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Астрономия- аспан денелері туралы ғылым.

Қандай ұғымды білдіреді? Нені зерттейді?

Ғаламға не кіреді? Астрономия мен физиканың байланысы қандай?

Астрономияның қандай салалары бар?

Космонавтика қалай дамыды?

Астрономия грекше астрон-жұлдыз, ал номос-заң деген ұғымды білдіреді.Астрономия да , физика сияқты –табиғат туралы көне ғылымдардың бірі. Оның дамуына ертедегі адамдардың тұрмыс- тіршілігіне байланысты қажеттілік себеп болды. Адамдар Күн мен Айға, аспандағы жұлдыздаға қарап жыл мерзімі мен уақытты айыратын болған.

Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерде немесе денелер жүйесінде болып жатқан құбылыстарды зерттейді.

Аспан денелеріне жұлдыздар, планеталар, планеталардың серіктері ; Жер серігі –Ай, каметалар, метеориттер жатады.

Жұлдыздар жүйелері, бұтақтар тәріздес шоғырлар –галлактикалар деп аталады. Күн –бізге ең жақын, қатардағы орташа жұлдыз.

Астрономия мен физика ғылымдарының бір-бірімен кірігуі табиғат құбылыстарының сырын тереңірек ұғуға жәрдемеседі. Астрономия нысандарын физикалық әдістермен зерттейтін ғылым саласы –астрофизика деп аталады. Ю.А.Гагариннің тұңғыш рет ғарышқа көтерілуінен бастап, астрономияның жаңа саласы-космонавтика жедел дамыды. Аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін астрономия саласын космогония деп атайды.

Слайдтағы трек схема арқылы бекіту.

ІV. Бекіту.

І.Физика және астрономия . Дидактикалық материалдар. авт: Р. Башарұлы,

Ж. Бақынов. 4-бет. №1-5 есептерін шығару.

ІІ.Физикалық диктант.

1.Мына келтірілген сөздердің ішінен физикалық денелерді, затты теріп

жазыңдар. Ұшақ, су, қайшы, сынап, дәптер, күрек, қарындаш, ағаш, қалам, мыс, пластилин, ғарышкеме, стақан, болат, сырға, алтын, сақина.

2.Жылу, магнит, электр, дыбыс, құбылыстарына мысал келтіріңдер.

Оқушылардың білімдерін бағалау, үйге тапсырма беру.

V.Үйге тапсырма. §3.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Орталық Азия ғалымдарының ғылымды дамытудағы ролі. Ерте

дүниедегі халық астрономиясы.

Сабақтың мақсаты: ежелгі халық астрономиясымен, аспан денелері жөніндегі аңыздармен таныстыру; оқушылардың ой-өрісін дамыту;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау.

Толықтырушы тест жүргізу.

І нұсқа

1. Бізді қоршаған орта ...

2.Жер-... .

3.Табиғаттағы сан алуан өзгерістер.........

4.Механикалық, жарық, дыбыс, электр құбылыстары......

5.Бірінші ұстаз атанған ғалым ........

6.Физикалық құбылыстары арасындағы байланыстарды табу арқылы...........

7.Әлем кеңістігінде не бар болса, соның бәрі...........

8.Кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе ........

9.Ғылыми-техникалық революция ғасыры .........

10.Жұлдыздар жүйелері мен олардың шоғырлары .......

11.Ұшақ, дыбыс, метр, жылдамдық осы сөздердің қайсысы физикалық дене ....

ІІ нұсқа

1.Аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін астрономия

тарамын .....

2.Астрономия грекше астрон- ...... , ал немос- ....... деген ұғымды білдіреді.

3.ХХ ғасыр ғажайыптарының бірі- ........

4.Табиғатта болып жатқан әр түрлі физикалық құбылыстарды өзара

байланыстыратын заңдарды ашу- ........

5.Физикалық құбылыстар мен заңдылықтардың мәңгілік мазмұнын ашып

беретін терминдер ........

6.Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі .....

7.Тарихта екінші ұстаз атанған ұлы бабамыз-........

8.Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір жүйеге

түсіру арқылы ....... жасалды.

9.Бір зат ....... бола алады.

10.Техниканың негізі- .....

11.Жұлдыздар, планеталар, әлем, комета ғаламға кірмейтіні....

Оқушылар толықтырушы тесті орындап болғаннан кейін интерактивті тақтадағы жауаптары арқылы тексеріп бір-бірін бағалайды.

Тест жауаптары.

І нұсқа

1.табиғат. 2.Ана. 3.табиғат құбылыстары. 4.физикалық құбылыстар.

5.Аристотель. 6.физикалық заңдар. 7.материя. 8.физикалық дене. 9.19-ғасыр. 10. Ғаламдар 11. Ұшақ

ІІ нұсқа

1.космогония. 2.жұлдыз, заң. 3. лазер. 4.физиканың мақсаты. 5.физикалық ұғымдар. 6.зат. 7.Әбу Насыр әл-Фараби. 8.физикалық теориялар. 9.үш күйде. 10.физика. 11. әлем

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту жоспары:

1. Жаратылыстану ғылымдарының орта Азияда дамуы.

2. Ежелгі халық астрономиясы.

3. Аспан денелері туралы аңыздар.

ІV. Бекіту.

№1-8 (Кем) есептерін шығару.

Оқушылардың білімдерін бағалау, үйге тапсырма беру.

V.Үйге тапсырма. §4.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері. Физикалық

эксперимент. Физикалық теория.

Сабақтың мақсаты: білімділік: табиғатты зерттеудің кең тараған ғылыми әдістері: бақылау, эксперименттік әдістің, физикалық теорияның негізгі қызметімен танысу;

дамытушылық:астрономия ғылымының дамуын, нені зерттейтінін,

қандай ғылымдармен байланысын біле отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік: белсенділігін арттыру;

Көрнекілік:суреттер, интерактивті тақта, электронды оқулық,күнделікті

тұрмыста қолданылатын құралдар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру

Оқушылардың оқу құралдарын, сабаққа дайындығын қадағалау.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері.

Бақылау 1. эксперимент 1.теориялық зерттеу

2.тақырыбы 2.негізгі қызметі

3.мақсаты 3.МКТ

Ой қорыту 4. проблемасы 4.броундық қозғалыс

5.сұлбасы 5.электрондық микроскоп

Болжам 6.әдісі 6.иондық проектор

7.нәтижесі 7.есептеу

Ғылыми 8.графигі 8.заттың сапалық қасиеті

болжам 9.қорытынды

аспаптар

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI23.672\7_14.jpg$

Бақылау негізінен ғылыми деректер жинақтау үшін қолданылады.

Алынған деректерді өзара салыстырып,жүйеге түсіру арқылы заңдылықтар ашылды.

Табиғат құбылыстарының заңдылықтарын ашу үшін ғалымдар логикалық ой қорыту амалдарын, яғни теориялық зерттеулерді рет-ретімен пайдаланады.

Табиғат құбылыстарының арасындағы байланыстарды ашуда мәселені ғылыми проблема түрінде айқындайды. Табиғатты танып зерделеудегі ең жауапты кезең- ғылыми болжам ұсыну. Ғылыми деректермен негізделген жорамал- болжам (гипотеза) болып табылады. Мысалы: Найзағайдың пайда болуы туралы шынайы ғылыми болжамды В.Франклин ұсынды. Найзағай-әр түрлі зарядталған бұлттардың арасындағы аса қуатты электр ұшқыны. Найзағайдың сырын ұққан В.Франклин жайқайтарғыш ойлап тапты.

Кез келген болжамның да, теорияның да шынайылығын тек практикалық тәжірибе, яғни эксперимент қана дәлелдейді.

Астрономиялық бақылау жасау үшін қолданылатын құрал: телескоп.

Қарапайым физикалық құралдар: сызғыш, тіктеуіш, таразы, термометр, секундомер,батарея, аккумулятор т.б.

Описание: Фото1669

Эксперимент –физиканың ең басты зерттеу әдістерінің бірі. Эксперименттте қолданылатын құралдардың сұлбасы, алынған нәтижелері , кестесі жұмыстың барысы, толығымен жазылады, оқып таныса отырып орындап , қорытынды жасалынады.

Физикалық теорияның негізі қызметі құбылысты түсіндіру болып табылады.

Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір-бірімен өзара байланыстыра отырып түсіндіретін жүйелі білім физикалық теория деп аталады. Физикалық теорияның құрамына кіретіндер: құбылыстың сипаттамасы, эксперименттердің нәтижелері, ұғымдар, негізгі идеялар, модельдер, болжамдар, заңдылықтар, зерттеу әдістері кіреді. Физикалық теорияларға тоқталып өту керек. МКТ негізгі қағидасы, броундық қозғалыс,металдарға молекулалар мен атомдардың үлкейтіп көрсетілген суреттері т.б. тоқталу қажет.

ІV. Бекіту.

трек-схема арқылы бекіту..

V.Үйге тапсырма.§ 5. Масса, ұзындық , аудан, көлем бірліктерін

жазып келу.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Физикалық теория.

Сабақтың мақсаты: физикалық теорияның негізгі қызметімен танысу; ой-өрістерін дамыту.

Көрнекілік:суреттер, интерактивті тақта, электронды оқулық,күнделікті

тұрмыста қолданылатын құралдар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

І. Толықтырушы тест жүргізу.

І нұсқа

1. Бізді қоршаған орта ...

2.Жер-... .

3.Табиғаттағы сан алуан өзгерістер.........

4.Механикалық, жарық, дыбыс, электр құбылыстары......

5.Бірінші ұстаз атанған ғалым ........

6.Физикалық құбылыстары арасындағы байланыстарды табу арқылы...........

7.Әлем кеңістігінде не бар болса, соның бәрі...........

8.Кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе ........

9.Ғылыми-техникалық революция ғасыры .........

10.Жұлдыздар жүйелері мен олардың шоғырлары .......

11.Ұшақ, дыбыс, метр, жылдамдық осы сөздердің қайсысы физикалық дене ....

ІІ нұсқа

1.Аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін астрономия

тарамын .....

2.Астрономия грекше астрон- ...... , ал немос- ....... деген ұғымды білдіреді.

3.ХХ ғасыр ғажайыптарының бірі- ........

4.Табиғатта болып жатқан әр түрлі физикалық құбылыстарды өзара

байланыстыратын заңдарды ашу- ........

5.Физикалық құбылыстар мен заңдылықтардың мәңгілік мазмұнын ашып

беретін терминдер ........

6.Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі .....

7.Тарихта екінші ұстаз атанған ұлы бабамыз-........

8.Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір жүйеге

түсіру арқылы ....... жасалды.

9.Бір зат ....... бола алады.

10.Техниканың негізі- .....

11.Жұлдыздар, планеталар, әлем камета ғаламға кірмейтіні....

Тест жауаптары.

І нұсқа

1.табиғат. 2.Ана. 3.табиғат құбылыстары. 4.физикалық құбылыстар.

5.Аристотель. 6.физикалық заңдар. 7.материя. 8.физикалық дене. 9.19-ғасыр. 10. Ғаламдар 11. Ұшақ

ІІ нұсқа

ІІІ. Жаңа сабақ.

Физикалық теорияның негізі қызметі құбылысты түсіндіру болып табылады.

ІV. Бекіту.

трек-схема арқылы бекіту.

Үйге берілген өз беттерімен оқып, қосымша мағлұматтар жинап әкелген тақырыптарына талдау жасау.

V.Үйге тапсырма.§ 5.

Сабақтың тақырыбы: Физикалық шама. Шамаларды өлшеу. Өлшемдердің

метрлік жүйесі.

Сабақтың мақсаты: физикалық шамалардың мағынасын, белгіленуімен өлшем бірліктерімен танысу; жауапкершілікке баулу;

Көрнекілік: мензурка, спидометр, сызғыш, секундомер, интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І. Үйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау

Үй тапсырмасына 15минут уақыт беріледі.

Сынып үш топқа бөлінеді.

І топ. «Бастауыш» .§7.Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері

ІІ топ. «Баяндауыш» §8.Физикалық эксперимент

ІІІ топ. «Толықтауыш» §9.Физикалық теория.

Ең алдымен әр топтың аты талданады. Содан соң тақырыпты түсіндіру үшін әр топ өздері басшыларымен бірге бірігіп ақылдасып шешеді. Схема құра ма, әлде тәжірибе жасай ма, ауызша түсіндіре ме, сурет сала ма т.б. Бір немесе екі оқушы шығып қорғайды. Әр топ мүшелері өздеріне баға қояды, мұғалімге табыс етіледі. Мұғалім қысқаша қорытынды жасайды.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Физикалық шама

физикалық терминдер физикалық шамалар

өлшем бірліктері еселік, үлестік бірліктер

физикалық шаманы өлшеу, аспаптар аспап шкаласы

бір бөліктің құны

Табиғаттағы құбылыстарды бір-бірімен салыстыра сипаттау үшін физикалық шамалар деп аталатын терминдер қолданылады. Физикалық шамалар: көлем, температура, жылдамдық, масса, салмақ т.б.

Физикалық шамалар құбылыстардың қасиеттерін сандық тұрғыдан сипаттайды. Физикалық шамалар құбылыстарды ғана емес , денелердің де қасиеттерін сипаттау үшін қолданылады. Мысалы: болаттың қаттылығы мыстан жоғары, дененің қаттылығын сипаттайтын шама қаттылық.

Әрбір физикалық шаманың өз бірлігі болады

Көптеген елдерде қабылданған бірліктің Халықаралық жүйесінде ұзындық бірлігі (1м), уақыт бірлігі (1с), масса бірлігі (1кг) т.б. Физикалық шамалар

бірлігі үлкен де, кіші де бола алады. Бірліктер кестесімен таныстыру.

1.Бірліктер кестесі.

№	Ұзындық бірліктері		Аудан бірліктері		Уақыт бірліктері
1.	1км	10³м	1км²	10⁶м²	1сағ	60мин
2.	1м	10^-3км	1м²	10^-6км²	1сағ	3,6 10³с
3.	1м	10дм	1м²	10²дм²	1тәулік	24сағ
4.	1дм	10^-1м	1дм²	10^-2м²	1тәулік	1,44·10³ мин
5.	1м	10²см	1м²	10⁴см²	1тәулік	8,64·10⁴ с
6.	1см	10^-2м	1см²	10^-4м²	1мин	60с
7.	1м	10³мм	1м²	10⁶мм²
8.	1мм	10^-3м	1мм²	10^-6м²

Практикада сондай-ақ еселік, үлестік бірліктер қолданылады. Кесте арқылы еселік, үлестік бірліктердің белгіленуін, көбейткіштерімен таныстыру.

*Еселік*			*Үлестік*
жалғау	белгіленуі	көбейткіш	жалғау	белгіленуі	көбейткіш
экса	Э	10¹⁸	атто	а	10^-18
Пета	П	10¹⁵	фермо	Ф	10^-15
Тера	Т	10¹²	пико	п	10^-12
Гига	Г	10⁹	нано	н	10^-9
Мега	М	10⁶	микро	мк	10^-6
кило	к	10³	милли	м	10^-3
гекто	г	10²	санти	с	10^-2

Еселік-үлестік бірліктер.

Физикалық шамаларды өлшеу және тәжірибелер жүргізу үшін әр түрлі физикалық аспаптар керек. Физикалық аспаптар арқылы физикалық шамалардың мәндері анықталады.

Физикалық шаманы өлшеу дегеніміз-оны өлшем бірлік ретінде алынған біртекті басқа бір шамамен салыстыру. Ең қарапайым өлшеу құралдарының бірі-сызғыш. Сызғышпен денелердің сызықтық мөлшерін: ұзындығын,енін, биіктігін өлшейді. Мектепте , күнделікті тұрмыста кездесетін аспаптар.

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI50.406\Линейка_thumb.jpg$ Описание: 007

Өлшеуіш аспаптардың көпшілігінде шкала бар, яғни аспаптарға штрихтардың көмегімен бөліктер түсірілген де оларға сәйкес шамалардың мәндері жазылған.Тұсына сандық мәндері жазылған штрихтардың аралығы сандармен белгіленбеген қосымша бірнеше бөлікке бөлінеді. Әрбір ең кіші бөліктер шаманың қандай мәндеріне сәйкес келетінін табу қиын емес. Мысалы: сызғышта арақашықтығы 1см, 2см, 3см т.с.с. белгіленген штрихтардың арасы бірдей 10 бөлікке бөлінген. 1см/10 қатынасын тауып, әрбір бөлік , яғни қатар екі штрихтың ара қашықтығы 1мм сәйкес келетінін тағайындаймыз. Бұл шама аспап бөлігінің құны деп аталады. Аспап шкаласындағы бөліктің құны өлшенетін шаманың шкаласындағы кез келген екі мәнінің айырымын сол мәндердің арасындағы бөліктердің санына бөлу арқылы анықталынады. Бір бөліктің құнын білгеннен кейін , өлшенетін шаманың мәнін табу керек.

Өлшемдердің метрлік жүйесі.

ертедегі өлшемдер халықаралық бірліктер жүйесі

Қазақтар ұзындық өлшеу үшін : қарыс, елі,сүйем,табан,құлаш, шақырым.

Көне ұлттық бірліктер:

1.Бір шөкім тұз -12,5 г 1дюйм=2,54 см

2. Бір қазық бойы-3м. 1см=0,3048 дюйм

3.Бір қайнатым шәй-6,5г. 1фут=0,3048м

4.Бір шелек-12,3л 1миль=1,609 км

5.Бір қадақ бидай-19,47кг. 1дйюм=16,39см³

6.Бір қап-4пұт -65-66 кг. 1м³=35,31 фут³

7. Бір сүйем -18см. 1ярд³=0,7646 м³

8.Бір пұт -16кг. 1м³= 1,308 ярд³

Орыстың 1верста аралығы 500 құлашқа (сажень) тең. АҚШ пен Англияда осы уақытқа дейін ұзындықтың миля, ярд, фут, дюйм деген бірліктері қолданылады.

Әр түрлі бірліктер дүние жүзіндегі халықтар арасындағы сауда саттықты қиындатып, өнеркәсіптің дамуына зиян келтірді. Осыған байланысты 1793ж Францияда өткен Конвенцияда «Өлшемдердің метрлік жүйесін» енгізу туралы аса маңызды шешім қабылданды. Ұзындық бірлігі метр алынды. Метр эталонында: «Барлық уақытта, барлық халықтар үшін !» деген сөз қашап жазылды. Кейінірек өлшемдердің метрлік жүйесін көптеген елдер қабылдады. Осының негізінде Халықаралық бірліктер жүйесі жасалды. Қысқаша SI деп белгіленді. Негізгі бірліктер: ұзындық (1м) , масса (1кг), уақыт (1с).

Басқа бірліктер туынды бірліктер: көлем (1м³) , аудан (1м²) т.с.с. Тіркес сөздердің ондық жүйесі жасалды. 1км= 10³м, 1кг=10³г. т.с.с.

Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі.

өлшеудің дәлдігі өлшеу қатесі ең үлкен жаңылыс

аспаптық жаңылыс тура тәсіл жанама тәсіл

ІV.Бекіту.1.жаттығу.(1-3).11-12бет. 26-32 есептер.

1.Өзің білетін өлшеуіш құралдардың атын жаз.

2.Қандай құралдармен өлшейді?

А) ауа температурасын Б) үстөл ұзындығын

В) спортшының жүгірген уақытын С) бактерия жасаушысын

V.Үйге тапсырма. §6. 1-жаттығу 1-4есебі. 5-тапсырма №1

Сабақтың тақырыбы: Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі. Үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазу. .

Сабақтың мақсаты: өлшеу дәлдігі аспап шкаласы бөлігінің құнын табуды үйрену

жауапкершілікке баулу;

Көрнекілік: мензурка, спидометр, сызғыш, секундомер, интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І. Үйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі.

өлшеудің дәлдігі өлшеу қатесі ең үлкен жаңылыс

аспаптық жаңылыс тура тәсіл жанама тәсіл

Өмірде, практикалық жұмыстарда, өлшеудің дәлдігі аса маңызды орын алады. Өлшеу дәлдігі адамның тәжірибелігіне , пайдаланатын аспабындағы бөліктердің мәніне байланысты. Интерактивті тақтадағы сурет арқылы сызғыштардың құралдық (аспаптық) жаңылысы анықталады.

Өлшеу қатесі аспаптық жаңылыстан басқа әр түрлі себептерге де байланысты болуы мүмкін. Ұзын сымның диаметрін өлшегенде бірдей мән алу қиын. Осыған байланысты абсолют, салыстырмалы қателіктері болады. Аспаптардың көмегімен дұрыс орындалған өлшеулердің ең үлкен жаңылысы аспап бөлігі құнының жартысына тең. ℓ=(4,00±0,25)см . 4,00см –дененің өлшенген ұзындығы; 0,25см–өлшеудің аспаптық жаңылысы.

Қорытынды:3,75см<ℓ<4,25см сызғыш бөлігінің құны–0,1см. 4,1см

0,1:2=0,05 . ℓ=(4,10±0,05) 4,05<ℓ<4,15 А=a±h_a (a - h_a)<A<(a + h_a)

Үлкен және кіші сандарды ықшамдап жазу.

екі көбейткіштің көбейтіндісі үлкен шамаларды ықшамдау

кіші шамаларды ықшамдау 10ⁿ көбейткіштерін пайдалану

Жер мен Күннің ара қашықтығы 150 000 000км , жарықтың таралуы 300 000 000 м/с, сутегі молекуласының мөлшері 0, 000 000 023 см. Өте үлкен немесе кіші санды екі көбейткіштің көбейтіндісі түрінде ықшамдап жазу амалы қолданылады. Бірінші көбейткіш – бір таңбалы немесе екі таңбалы сан, ал екінші көбейткіш – дәреже көрсеткіші бар 10 саны болып келеді.

Мысалы: 150 000 000км=1,5·10⁸км=1,5·10¹¹ м 1,5– бірінші көбейткіш, 10⁸немесе 10¹¹ сандары екінші көбейткіштер. 8 бен 11 сандары 10 санының дәреже көрсеткіші. 10ⁿ·10^m=10^{n+ m},10ⁿ·10^m=10^{n+ m
,} (10ⁿ)^m=10^nm

10ⁿкөбейткіштерін пайдаланып, берілген сандарды ықшамдап жазу «сандарды стандарт түрде жазу» деп аталады. 10^о= 1

ІV.Бекіту.1.жаттығу.(1-3).11-12бет. 26-32 .есептер.

-Слайдтағы құралдардың бөліктерінің құнын анықтау.

Описание: Фото1825

-Темір білеушенің ұзындығы, ені, биіктігін өлшей отырып, көлемін анықтау.

Темір білеуше барлық оқушыларға таратылады.

V.Үйге тапсырма. §7; №10,11(Бақынов)

Сабақтың тақырыбы: Физикалық шама. Шамаларды өлшеу. Өлшемдердің

метрлік жүйесі.

Көрнекілік: мензурка, спидометр, сызғыш, секундомер, интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І. Үйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау

Үй тапсырмасына 15минут уақыт беріледі.

Сынып үш топқа бөлінеді.

І топ. «Бастауыш» .§7.Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері

ІІ топ. «Баяндауыш» §8.Физикалық эксперимент

ІІІ топ. «Толықтауыш» §9.Физикалық теория.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Физикалық шама

физикалық терминдер физикалық шамалар

өлшем бірліктері еселік, үлестік бірліктер

физикалық шаманы өлшеу, аспаптар аспап шкаласы

бір бөліктің құны

Әрбір физикалық шаманың өз бірлігі болады

бірлігі үлкен де, кіші де бола алады. Бірліктер кестесімен таныстыру.

1.Бірліктер кестесі.

№	Ұзындық бірліктері		Аудан бірліктері		Уақыт бірліктері
1.	1км	10³м	1км²	10⁶м²	1сағ	60мин
2.	1м	10^-3км	1м²	10^-6км²	1сағ	3,6 10³с
3.	1м	10дм	1м²	10²дм²	1тәулік	24сағ
4.	1дм	10^-1м	1дм²	10^-2м²	1тәулік	1,44·10³ мин
5.	1м	10²см	1м²	10⁴см²	1тәулік	8,64·10⁴ с
6.	1см	10^-2м	1см²	10^-4м²	1мин	60с
7.	1м	10³мм	1м²	10⁶мм²
8.	1мм	10^-3м	1мм²	10^-6м²

*Еселік*			*Үлестік*
жалғау	белгіленуі	көбейткіш	жалғау	белгіленуі	көбейткіш
экса	Э	10¹⁸	атто	а	10^-18
Пета	П	10¹⁵	фермо	Ф	10^-15
Тера	Т	10¹²	пико	п	10^-12
Гига	Г	10⁹	нано	н	10^-9
Мега	М	10⁶	микро	мк	10^-6
кило	к	10³	милли	м	10^-3
гекто	г	10²	санти	с	10^-2

Еселік-үлестік бірліктер.

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI50.406\Линейка_thumb.jpg$ Описание: 007

Өлшемдердің метрлік жүйесі.

ертедегі өлшемдер халықаралық бірліктер жүйесі

Қазақтар ұзындық өлшеу үшін : қарыс, елі,сүйем,табан,құлаш, шақырым.

Көне ұлттық бірліктер:

1.Бір шөкім тұз -12,5 г 1дюйм=2,54 см

2. Бір қазық бойы-3м. 1см=0,3048 дюйм

3.Бір қайнатым шәй-6,5г. 1фут=0,3048м

4.Бір шелек-12,3л 1миль=1,609 км

5.Бір қадақ бидай-19,47кг. 1дйюм=16,39см³

6.Бір қап-4пұт -65-66 кг. 1м³=35,31 фут³

7. Бір сүйем -18см. 1ярд³=0,7646 м³

8.Бір пұт -16кг. 1м³= 1,308 ярд³

Өлшеулер мен есептеулердің дәлдігі.

өлшеудің дәлдігі өлшеу қатесі ең үлкен жаңылыс

аспаптық жаңылыс тура тәсіл жанама тәсіл

ІV.Бекіту.1.жаттығу.(1-3).11-12бет. 26-32 .есептер.

1.Өзің білетін өлшеуіш құралдардың атын жаз.

2.Қандай құралдармен өлшейді?

А) ауа температурасын Б) үстөл ұзындығын

В) спортшының жүгірген уақытын С) бактерия жасаушысын

3.Слайдтағы құралдардың бөліктерінің құнын анықтау.

Описание: Фото1825

Темір білеушенің ұзындығы, ені, биіктігін өлшей отырып, көлемін анықтау.

Темір білеуше барлық оқушыларға таратылады.

V.Үйге тапсырма. §6. 1-жаттығу 1-4есебі. 5-тапсырма №1

7-сынып.

Сабақтың тақырыбы:№1 практикалық жұмыс. «Аспап шкаласының бөлік құнын анықтау»

Сабақтың мақсаты: оқушыларды аспап шкаласының бөлік құнын анықтауды үйрету, ынтасын арттыру;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау

Трек-схема арқылы қайталау. Интерактивті тақтадағы құралдардың бірліктерін, бөлік құнын анықтау. 1-жаттығу 1-2есебін шығару.

Интерактивті тақта арқылы көрсетіледі.

1.Ертедегі әр елдің өлшем бірліктері.

2.Ұзындық бірліктері. (кестені толтырады)

3.Аудан бірліктері. (кестені толтырады )

4.Көлем бірліктері. (кестені толтырады)

Уақытты үнемдеу үшін бірліктер кестесі сызылып таратылады.

1.Бірліктер кестесі.

№	Ұзындық бірліктері	Аудан бірліктері	Уақыт бірліктері
1.	1км	1км²	1сағ
2.	1м	1м²	1сағ
3.	1м	1м²	1тәулік
4.	1дм	1дм²	1тәулік
5.	1м	1м²	1тәулік
6.	1см	1см²	1мин
7.	1м	1м²
8.	1мм	1мм²
№	Көлем бірліктері	Көне өлшем бірліктері
1.	1км³	Бір шөкім тұз		1дюйм
2.	1м³	Бір қазық бойы		1см
3.	1м³	Бір қайнатым шәй		1фут
4.	1дм³	Бір шелек		1миля
5.	1м³	Бір қадақ бидай		1дюйм
6.	1см³	Бір қап		1м³
7.	1л	Бір сүйем		1ярд³
8.	1мл	Бір пұт		1м³

Интерактивті тақта арқылы жауаптары тексеріліп, бағаланады.

ІІІ. Практикалық жұмысты орындау.

ІV.Бекіту

Интерактивті тақтадағы мысалдар мен ауызша тапсырмаларды орындау. Оқулықтағы 4- жаттығу (1-4) есептерді шығару.

Өздік жұмыс.

1.кестені толтыр

1дм= м	2см² = м²	5мм³= м³
1см= м	20дм² = м²	5см³= м³
0.1см= м	2см² = м²	5дм³= м³
0.01мм= м	0.02см² = м²	5л= м³
40см= м	2мм² = м²	555мм³= м³
55мм= м	352дм² = м²	0.05дм³= м³

2.есеп. Ұзындығы 1,2м, ал ені 8см және қалыңдығы 6см тіктөртбұрышты

білеушенің көлемін тап.

4-жаттығудың 3,4,5 есептерін шығару. Есептер мен жаттығулар жинағы

кітабынан 39-42есептер.

V.Үйге тапсырма. §1-7.2-жаттығудың 7-8 есебі.

Сабақтың тақырыбы:. №1. Зертханалық жұмыс. Өлшеуіш цилиндр

(мензурка) бөліктерінің құнын анықтау.

Дененің көлемін өлшеу.

Жұмыстың мақсаты: өлшеуіш цилиндрді мысалға ала отырып, аспаптар шкалалары бөлшектерінің құнын анықтау; оларды қолдану үйрену және өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, денелердің көлемін өлшеу, дербес жұмыс істеуге дағдыландыру.

Құрал-жабдықтар: өлшеуіш цилиндр (мензурка), су құйылған тостаған, жіңішке жіп, әр түрлі ыдыстар мен денелер (гайка, өшіргіш, т.б.).

1 – тапсырма. Өлшеуіш цилиндр бөлшектерінің құнын анықтау.

Жұмыстың барысы:

1) Өлшеуіш цилиндрді мұқият қарап шығындар, оның шкаласына зер салыңдар. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің шкаласындағы жазуға қарап, ол арқылы көлемді қандай бірлікпен анықтауға болатынын дәптерлеріңе жазып алыңдар;

2) Оқулықтағы 10 – параграфты қайталап, қолдарындағы өлшеуіш цилиндрдің бөлік құнын анықтаңдар;

3) Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, жүргізілген өлшеулердің қателігін анықтаңдар. Ол үшін цилиндрге су құйып, құйылған судың көлемін өлшеу қателігін де ескеріңдер;

4) Анықталған шамаларды дәптерге жазып алыңдар;

5) Өлшеуіш цилиндрдің сипаттамаларын және өлшеген сұйық көлемін мына кестеге жазыңдар:

Мензурканың ең үлкен өлшеу көлемі, оның бірлігі

Мензурка

бөлігінің

құны

Өлшеу

қателігі

Қателігі көрсетілген өлшеу нәтижесі (сұйық көлемі)

Ескерту. Сұйықтық көлемін есептегенде көздің шкаланы көру деңгейіне көңіл аударыңдар. Көзді су бетінің жазықтығымен дәл келетін горизонталь деңгейде бағыттау керек.

2 – тапсырма. Әр түрлі пішіндегі қатты денелердің көлемін анықтау.

Жұмыстың барысы:

1) Өлшеуіш цилиндрге қатты дене толық бататындай етіп су құйыңдар, судың деңгейін белгілеңдер. Денені сұйыққа толық батырындар. Сонда мензуркадағы судың соңғы және алғашқы деңгейлерінің айырмасы қатты дененің көлеміне тең болады;

2) Пішіні мен көлемі әр түрлі 2 - 3 қатты денені таңдап алып, оны жіңішке жіппен байқап, суы бар өлшеуіш цилиндрге салыңдар да, көлемін анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар.

3) Өлшеуіш цилиндрге сыймайтын дененің көлемін шүмегі бар ыдыстың көмегімен анықтауға болады. Өлшеу алдында ыдысқа шүмектің жоғары деңгейіне жеткенше су құйылады. Денені ыдыстағы суға батырғанда оның көлеміне тең су асып төгіледі. Төгілген судың көлемін мензуркамен өлшеп, батырылған дененің көлемін анықтайды.

Егер зертханада шүмегі бар ыдыс жоқ болса, онда бірінің ішіне бірі сыятын кез келген ыдысты пайдалануға болады. Бұл жағдайда ішкі ыдысқа суды кемеріне дейін толтырып құю керек. Денені суға батырғанда оның көлеміндей су сыртқы ыдысқа құйылады. Құйылған судың көлемін мензуркамен өлшейді.

Өлшейтін

дене

Сұйықтықтың бастапқы көлемі

(V₁,см³)

Дене мен сұйықтықтың көлемі

(V₂,см³)

Қатты дененің көлемі

(V=V₂– V₁),см³

Зертханалық жұмыс орындалып болғаннан соң, оқушылар дәптерлерін тапсырады. Мұғалім тексеріп ,бағалайды. Келесі сабақта толық қорытынды жасалып, оқушылардың жіберген қателері түзетіледі.

Үйге тапсырма.§1-7. 2-жаттығу №11,12.

Сабақтың тақырыбы: Тест жұмысы

Сабақтың мақсаты:

білімділік:І тараудың қорытындысы бойынша оқушылардың алған білімдерін тексеру;

дамытушылық:Физика және астрономия – табиғат туралы ғылымдар атты тарау материалдарын толық білу;

тәрбиелік: оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыру;

Көрнекілік: тест тапсырмалары, интерактивті тақта.

І нұсқа

1. Бізді қоршаған орта ...

2.Жер-... .

3.Табиғаттағы сан алуан өзгерістер.........

4.Механикалық, жарық, дыбыс, электр құбылыстары......

5.Бірінші ұстаз атанған ғалым ........

6.Физикалық құбылыстары арасындағы байланыстарды табу арқылы...........

7.Әлем кеңістігінде не бар болса, соның бәрі...........

8.Кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе ........

9.Ғылыми-техникалық революция ғасыры .........

10.Жұлдыздар жүйелері мен олардың шоғырлары .......

11.Аспан денелерінің пайда болуын және дамуын зерттейтін астрономия

тарамын .....

12.Астрономия грекше астрон- ...... , ал немос- ....... деген ұғым.

13.ХХ ғасыр ғажайыптарының бірі- ........

14.Табиғатта болып жатқан әр түрлі физикалық құбылыстарды өзара

байланыстыратын заңдарды ашу- ........

15.Есеп.Білеушенің ауданы мен көлемін анықта.(эксперименттік тапсырма)

16.Есеп.63кг-ды г, мг, т. ; 55см-ді м, дм, мм. есебімен өрнекте.

17.Есеп.47000; 6500000000; 0, 678958; 0,985352 сандарын стандарт түрде жаз.

18.Есеп.Мензуркаға құйылған судың көлемін л, см³, м³ есебімен анықта.

(эксперименттік тапсырма)

19. 9см², 85дм³, 240мм², 350т, 535г, 465 мм³- бір жүйеге келтір.

20.Есеп. 2м × 16см × 6см дене көлемін анықта.

ІІ нұсқа

1.Физикалық құбылыстар мен заңдылықтардың мәңгілік мазмұнын ашып

беретін терминдер ........

2.Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі .....

3.Тарихта екінші ұстаз атанған ұлы бабамыз-........

4.Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір жүйеге

түсіру арқылы ....... жасалды.

5.Бір зат ....... бола алады.

6.Техниканың негізі- ......

7.Табиғаттағы физикалық құбылыстарды әрі денелердің физикалық

қасиеттерін зерттейтін ғылым және оқу пәні....

8.аспан денелерінде және олардың жүйелерінде өтетін құбылысты

зерттейтін ғылым және оқу пәні

9.табиғатты зерттеудің негізгі әдістері

10.ғылыми деректер негізінде ұсынылған болжам

11.физикалық құбылыстарды, олардың өзара байланыстарын түсіндіретін

жүйелі білім

12.физикалық шаманы бірлік үшін қабылданған басқа біртекті шамамен

салыстыру

13.физикалық нысанды немесе құбылысты сипаттайтын өлшем бірлігі бар

сан мәні

14.сандарды екі кіші көбейткіш түрінде дәрежесі бар 10 санын пайдаланып

жазу.

15.Есеп.Білеушенің ауданы мен көлемін анықта. .(эксперименттік тапсырма)

16.Есеп.33кг-ды г, мг, т. 25см-ді м, дм, мм. есебімен өрнекте.

17.Есеп.17000; 3400000000; 0, 334578; 0,5423 сандарын стандарт түрде жаз.

18.Есеп.Мензуркаға құйылған судың көлемін л, см³, м³ есебімен анықта.

(эксперименттік тапсырма)

19. 5см², 25дм³, 440мм², 50т, 235г, 45 мм³-

20.Есеп. 2м × 12см × 8см дене көлемін анықта.

Интерактивті тақтадағы жауаптарына қарап, көршілерінің жазған жауаптарын тексеріп, бағалайды.

Үйге тапсырма: І тарауды қайталау. Атомдар мен молекулалар.Заттардың молекулалық құрылысы. Молекулалардың қозғалысы. Диффузия §14-15 өз беттерімен оқып, танысу.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Атомдар мен молекулалар.Заттардың молекулалық

құрылысы. Молекулалардың қозғалысы. Диффузия

Сабақтың мақсаты:

білімділік: затты құрайтын бөлшектердің атауларымен танысу,салыстырмалы түрде өте кішкентай екенін түсіну. Диффузия ұғымымен, қатты, сұйық, газдардағы диффузия, пайдасын, қандай шамаларға байланысты өтетінін түсіну

2.Қызығушылығын арттыру.

Көрнекілік: электронды оқулық, интерактивті тақта,әтір, стақан, бояу,

термометр.

Сабақтың барысы.І. Ұйымдастыру.

ІІ. Үй тапсырмасын қайталау.

І тарау. «Физика және астрономия - табиғат туралы ғылымдар.»

І тараудың ең маңызды мәселелеріне тоқталу. Тест бағаларымен таныстыру. Қатемен жұмыс жүргізу.

ІІІ Жаңа сабақ

Атомдар мен молекулалар.Заттардың молекулалық құрылысы.

Демокрит жорамалы атом құрылысы молекула

химиялық элементтердің айырмашылығы

Молекулалардың қозғалысы диффузия

Бізді қоршаған ортада сансыз көп әр түрлі табиғи заттар мен денелер бар. Қолдан жасалған қанша бұйым бар десеңдерші, енді осы заттар мен денелердің неден тұратындығын ертедегі грек ғалымдары барлық заттар бөлінбейтін өте кішкентай бөлшектен тұрады деп жорамалдаған. Демокрит ондай бөлшектерді атомдар деп атады. 19-20 ғасырларда зат құылысы туралы Демокрит болжамының дұрыстығы практикада дәлелденді. 20-ғасырдың басында атомның да күрделі бөлшек екені, оның өзінен де кіші бірнеше бөлшектерден тұратындығы анықталынды.Атом құрылысын слаайдтағы суреттер арқылы оқушыларды қатыстыра отырып талданады.

АТОМ

ядро электрон

протон нейтрон заряды теріс

заряды оң заряды жоқ

Табиғатта, жасанды атомдарды қоспағанда, әр түрлі 92атом бар. 92 түрлі атомға 92 химиялық элемент сәйкес келеді, ең жеңілі сутегі, ауыры сутегі – дейтерийдің суреттері арқылы элементар бөлшектерінің орналасуы қарастырылады. Атомдық бөлшектердің электрлік сипаттамаларын әр түрлі. Электронның заряды теріс, протонның заряды оң, нейтронның заряды жоқ.Протон мен электронның зарядтары тең де, ал әрқайсысының массасы электрон массасынан жуықтап алғанда 1850еседей үлкен.

Әр элементтің атомы- сол элементтің физикалық-химиялық қасиеттерін сипаттайтын ең ұсақ бөлшек.

Әлемде сан алуан денелер мен заттар 92химиялық элементтің атомдарынан тұрады. Әлемдегі заттардың 99 пайызы ең жеңіл екі элементтен сутегі мен гелийден тұрады.

сутек гелий

электрон протон нейтрон

Ғарыш денелерінде 10 000сутегі атомынан 500 гелий атомынан

90 элементтің бір ғана атомы сәйкес келеді.

Заттарды құралатын бөлшектер молекулалар деп атайды.Мысалы: судың ең кіші бөлшегі– судың молекуласы, ал қанттың ең кіші бөлшегі – қанттың молекуласы т.б. Электрондағы оқулықтағы медиаобъектіні көрсету.

(Су молекуласы, үш атомнан құралады: бір оттек , екі сутек, сондықтан Н₂O деп белгілейді)

Әр заттың молекуласы– сол заттың ерекшелігін сипаттайтын ең ұсақ бөлшегі.

су молекуласы

сутегі молекуласы

оттегі атомы

оттегі молекуласы

сутегі атомы

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI46.875\7_2.jpg$

үлкейтіп түсірілген молекулалар суреті

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI46.875\7_2.jpg$

Орташа алма жер шарынан қанша есе кіші болса, молекула алмадан сонша есе кіші. Егер барлық денелердің өлшемін миллион есе өсірсе, адам саусағының қалыңдығы 10км болар еді, молекула өлшемі оқулықтағы нүктенің жартысына тең болады. . Көлемі 1мм³cутегі газында қалыпты жағдайда 27 000 000 000 000 =2,7·10¹⁶ жуық молекула бар. Молеулалардың өлшемдерін анықтау үшін көптеген тәжірибелер жасалған. соның біреуіне тоқталайық. Молекулалардың өлшемдерін анықтау үшін әр түрлі тәжірибелер жасалған.
Таза жуылған үлкен ыдысқа су құйып, оның үстіне май тамшысы тамызылған. Май су бетіне жайылып қабық түзеді және неғұрлым көп жайылған сайын оның қалыңдығы кеми береді. Біршама уақыттан соң майдың жайылуы тоқтаған. Егер, майдың барлық молекулалары су бетінде орналасты деп санасақ ( қалыңдығы қабыршақ түзсе), онда молекуланың диаметрін табу үшін, түзілген қабыршақтың қалыңдығын тапса жеткілікті.

Қабыршақтың қалыңдығы h оның көлемінің V ауданына қатынасына тең.

h=V/ S

Қабыршақтың көлемі судың бетіне тамызылған тамшының көлемі. Оны алдын ала өлшейді: ол үшін өлшеуіш цилиндрді мензурканы пайдаланады. Пипеткамен бос мензуркаға ондағы тамшы май тамызып, олардың жалпы көлемін өлшейді. Осы көлемді тамшылар санына бөліп бір тамшының көлемін анықтайды.

Молекулалар өте кіші болғандықтан, кез келген дене олардың өте көп мөлшеріне ие. Олардың саны жөнінде түсінік тудыру үшін мысал келтірейік. Егер, сутегімен толтырылған баланың резина добына өте тар тесік жасаса, одан әр секундтта миллиард жыл керек болар еді.Бұл кездегі шардағы сутегінің массасы бар болғаны 3 г екен.

Өте кіші екендігіне қарамастан молекулалар да бөлінеді. Олар құралатын бөлшектер атомдар деп аталады. Құралсыз көзбен молекуланы көре алмаймыз, оларды электрондық микраскоптар мен иондық проектор арқылы көруге болады. Электрондық микроскоптың үлкейтуімен түсірілген алтын кристалы және иондық проектор арқылы түсірілген вольфрам атомдарының нобайы.

Описание: Фото1892 Описание: Фото1893

Көптеген тәжірибелер заттар мен денелерді құрайтын бөшектер үздіксіз қозғалыста болатыны дәлелденген. Егер бөлмеге өткір иісті зат әкелсе, мысалы эфирді, біраз уақыттан соң иісі бүкіл бөлмеге тарайды. Иістің таралуы молекулалардың қозғалысымен түсіндіріледі. Бұл қозғалыстың үздіксіз және бейберекет сипаты бар. Ауаның құрамына кіретін газ молекулаларымен соқтығыса отырып, эфир молекуласы өзінің қозғалыс бағытын көп рет өзгертеді және бейберекет орынауыстырып , бүкіл бөлмеге тарайды.

Тәжірибе жасалады. Шыны ыдыс, мыс купаросы, су. Шыны ыдысқа суда ерітілген мыс купаросы құйылады, түсу қою көк. Аса сақтықпен таза су құйылады. Біраз уақыттан соң шекарасының бұзылғанын, су мыс купаросының молекулалары араласып, түсінің өзгергенін байқаймыз. Бұл тәжірибені электронды оқулықтағы медиаобъекті арқылы да көрсетуге немесе оқушылардың өзіне жасатып, өз ойларын салыстыруға болады. Заттардың өздігінен араласуын диффузия деп атайды.

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI39.234\Диффузия_thumb.jpg$

Молекулалар мен атомдардың ретсіз қозғалыстары салдарынан жанасып тұрған заттардың бөлшектерінің бір–біріне өтіп таралуын диффузия деп атайды. (диффузия–латынша жайылу, таралу)

Диффузия газдарда да, сұйықтарда да, қатты денелерде жүреді. Қатты денелерде диффузия өте баяу өтеді. Өте тегістелген қорғасын мен алтынды бірінің үстіне бірі қойылып, сығылған. Бес жылдан соң екеуі бір–біріне 1мм енген.

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI53.062\7_3.jpg$ Газдағы диффузия

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI36.343\Диффузия в жидкостях_thumb.jpg$

Сұйықтағы диффузия

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI53.062\7_3.jpg$

(қорғасын,алтын)

Қатты денелердегі диффузия

Адамның, жануардың , өсімдіктердің өмірінде жүретін процестерде диффузияның маңызы эор. Диффузияның арқасында оттегі өкпеден адамның қанына, ал қаннан теріге енеді де денсаулығын жақсартады. Диффузияның зияны : адам қанша рет темекіні сорса, сонша минут өмірі қысқарады. Сондықтан жаман әдеттен аулақ болу керек. Температура артқан сайын диффузияның жүру жылдамдығы артады.

Электронды оқулықтағы медиобъктіні көрсету керек. Дененің немесе заттың жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама температура деп аталады. Денелердің температурасын термометрмен өлшейді.

Описание: 092cb5f59d296f5adc5ca6d6c480889b Описание: 300_1b

Спирттік

термометрлер

Описание: thermometer-150x150

Электронды термометрлер

Описание: img2

Сынапты термометр

Температураның өлшем бірлігі градус, Цельсий шкаласы бойынша (^оС), Кельвин шкаласы бойынша (К) деп белгіленеді. Тәжірибелер денелердің температурасы олардың құрамына кіретін молекулалардың қозғалыс жылдамдығына байланысты өзгеретінін дәлелдеді. Ыстық су, суық су, қант. Қант ыстық суда тезірек ериді. Бұл тәжірибе медиаобъкті арқылы немесе оқушылар жасап қорытынды жасайды.

Сонымен: дене молекулаларының қозғалыс жылдамдығы неғұрлым үлкен болса, оның температурасы да соғұрлым жоғары болады.

Температура дененің немесе заттың жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама.

ІV.Бекіту. 1. 3-жаттығу. 1есебі. Есептер мен жаттығулар жинағынан №68-67 есептерді шығару.

2.трек-схема арқылы қорытындылау.

3. Дәптер бетінің ауданын есептеп шығару.

V.Үйге тапсырма. §8; 9. 5-жаттығу. 2-есебі. 5-тапсырма.

Сабақтың тақырыбы: Заттың күйлері және оларды молекулалық-

кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: заттардың қандай күйлерде бола алатынын және әрқайсысына тән қасиеттерін түсіну.

дамытушылық: затты құрайтын бөлшектердің атауларымен білу, салыстырмалы түрде өте кішкентай екенін диффузия ұғымымен, қатты, сұйық, газдардағы диффузия, пайдасын, зиянын қандай шамаларға байланыстылығын біле отырып , дамыта оқыту;

тәрбиелік:белсенділігін арттыру;

Көрнекілік:электронды оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру.

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау.

1. Атомдар мен молекулалар.Заттардың молекулалық құрылысы.

Демокрит жорамалы атом құрылысы молекула

химиялық элементтердің айырмашылығы

молекулалардың қозғалысы диффузия

Осы трек- схема арқылы оқушылардың білімдерін тексеру.

2.Үйге берілген есептерін тексеру.

3.51 беттегі 6-тапсырма бойынша оқушылардың ойларын тексеріп, бағалау.

4.Физикалық диктант жүргізу.

1.Уақыт бірліктерін жаз.

2.Ұзындық бірліктерін білесің бе?

3.Ауа температурасы -5⁰С-тан 4⁰С көтерілгенде қанша ⁰С өзгерді?

4.0,000004, 1250000000 стандар түрінде жаз.

5.Тұз суық суда неге баяу ериді?

6.Қиярға ұзақ уақыт тұз сіңірмеу үшін қияр салынған тұздықты суық жерге сақтау керек. Неліктен?

7.Бензин, түтін, нафталин, әтір және басқа иісті заттардың ауада тез таралуын немен түсіндіруге болады?

8.Қатты денелердегі диффузия процесін қалай тездетуге болады?

9.Рельс суығанда оның ұзындығы неге қысқарады?

10. Көп нүктенің орнын толтыр.

9,5 км= ... м; 0,4 м= .... км; 0,5сағ = .... с; 0,5мин=.... с; 5см²= ... м²;

8мм²= ... м²; 12дм²=.... м².

ІІІ. Жаңа сабақ

Заттың күйлері және оларды молекулалық-

кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру.

қатты сұйық газ

қасиеттері

Температураның өзгеруіне байланысты зат үш күйде: қатты, сұйық, газ күйлерінде болады. Әр түрлі күйдегі заттардың қасиеттері түрліше. Бөлме температурасында (+20^оС) сынаптан өзге металдар қатты күйде, ауадағы газдар (-270^оС ) қатты күйге ауысады. Жер бетінде температура негізінен +40^оС-дан -50^оС- қа дейін ауытқиды. Газдар төменгі температурада сұйық және қатты күйге ауыса алады. Сынап буы -30^оС-та қатады. Мұз, су, су буы бір заттың , яғни судың үш агрегаттық күйі. Ендеше, мұздың , судың , су буының молекулалары бір – бірінен айнымайды. Бұл үш күй бір – бірінен молекулалары бойынша емес, молекулаларының өзара орналасуы мен қозғалысы бойынша ажыратылады.

Қатты денелер.

Қатты күйдегі денені қысып сығу, созу өте қиын, сондықтан қалыпты жағдайда өзінің көлемін, пішінін сақтайды.Бұл молекулаларының арасында өзара тартылыс күші көп екендігін көрсетеді. Қатты денелердің молекулалары немесе атомдары белгілі ретпен орналасады. Слайдтағы суреттер арқылы түсіндіріледі. Қатты, сұйық , газ молекулаларының орналасуы.

су буы

су

мұз

$Описание: C:\Documents and Settings\Ернур\Local Settings\Temp\Rar$DI59.000\7_5.jpg$

Қатты денелерді кристалдар деп атайды. Денелер қатты күйге ауысқанда оны құрайтын молекулалар кристалдық тор құрайды.

2.графит атомдары

1.табиғи алмас

Сұйық сынапты термометрдің резервуарынан көруге болады. Сынаптың үстінгі жағында оның булары болады, ол сынаптың газ күйін көрсетеді. Температура-39С болғанда сынап қатады да, қатты күйге айналады.

Оттегі біздің қоршаған ауада газ күйінде болады. Бірақ-193 ⁰С температурада ол сұйыққа айналады екен. Бұл сұйықты -219⁰С ға дейін мұздатсақ, онда біз қатты күйдегі оттегіні аламыз.

Керісінше, темір қалыпты жағдайда қатты күйде болады. Алайда1535⁰C температурада ол балқып, сұйыққа айналады. Балқыған заттың үстінде оның атомдарынан түзілген газ болады. Шыны молекулалары ретсіз орналасқандықтан оның құрылысы кристалл қатты денеден гөрі сұйық молекулаларының орналасуына ұқсас. Молекулалардың белгілі бір ретпен қайталанып орналасатын денелер– кристалл денелер,ал молекулалары ретсіз орналасатындары– аморф денелер деп аталады. Шыны аморфтф дене. Сұйықтар сияқты шыны молекулалары да аққыш келеді. Бірақ оның аққыштығы өте баяу жүреді.

Электронды оқулықтағы медиаобъектіні көрсету.

Қатты дене қасиеті –пішінін мен көлемін сақтайды.

Сұйықтар.

Сұйық күйдегі денелер өзінің пішінін оңай өзгертеді, бірақ көлемін сақтайды. Электронды оқулықтағы (ыдыстағы сұйықтар) медиаобъектіні көрсету. Сұйық қалыпты жағдайда өзі тұрған ыдыстың пішінін қабылдайтыны жөніндегі мағлұматты, электронды оқулықтағы (ыдыстағы сұйықтар) медиаобъектіні көру арқылы танысу немесе әр түрлі ыдыс пен боялған су арқылы көрсетуге болады. Шприц арқылы сұйықтың көлемін өзгертпейтінін көрсету.

Салмақсыздық жағдайында (мысалы, орбиталық космостық станцияда) сұйық өзінің меншікті медиаобъектіні көрсету –сфералық пішінімен сипатталады. Жаңбырдың кішкентай тамшыларының пішіні де сфералық (тәріздес) болады. Судың сығылмайтыны жөніндегі тарихи дерекке келсек, суды қорғасын шарға құйып, оны дәнекерлеп тастап, қысқан кезде төгілмеу үшін. Одан кейін болат шарды ауыр балғамен соғады. Су сығылмайды, керісінше қабырғасы арқылы сыртқа төгілген.

Сұйықтың молекулалары қатты денелердің молекулаларына қарағанда бір–бірінен алшақ орналасады. Сондықтан олардың арасындағы тартылыс күштері де, тербеліс күштері де қатты денелерге қарағанда кем болады. Сұйық оңай ағады, оңай бөлінеді. Соған қарамастан сұйықтың көлемін өзгерту өте қиын.

Сұйықтардың қасиеті– аққыштық, көлемін сақтайды, пішінін оңай өзгертеді.

Газдар

Газдың меншікті көлемі де , пішіні де болмайды. Ол өзі тұрған ыдысты толтырып тұрады. Мысалы: ауа түсі жоқ, біз оны көрмейміз. Біз қозғалғанда, автомобиль немесе поиыз терезесінің алдында , сол сияқты жел соққанда біздің айналамызда ауа бар екенін байқаймыз. Дененің газ күйіндегі молекулалары оның басқа күйлеріне қарағанда тіптен алшақ орналасады. Сондықтан газ молекулаларының арасындағы тартылыс күші де, тебіліс күші де іс жүзінде білінбейді. Оның молекулалары ретсіз үздіксіз қозғала отырып, берілген көлемнің барлық бағытына тарайды. Газдың механикалық қасиеттерін электронды оқулықтағы медиаобъктілер арқылы талдау.

Газдардың қасиеті –көлемі мен нақты пішіні болмайды, ол берілген көлемді түгел қамтиды.

Қорытынды: кез келген заттың күйін, біріншіден, молекулаларының орналасуына қарап, екіншіден, олардың қозғалыстарына қарап айыру қажет.

ІV.Бекіту. Заттың күйлері және оларды молекулалық-

кинетикалық көзқарас негізінде түсіндіру.

Қатты Сұйық Газ

Қасиеттері

Жаңа сабақты трек схема арқылы қорытындылау.
Суреттер арқылы бекіту

2.Физика сұрақтары мен есептерінің жинағы. 7-8 сыныптарға арналған

есеп кітапшасының 8-9 беттеріндегі № 40-48 есептерін шығару.

3.Ауызша есеп.

1. Бір зат молекулаларының көлемдері мен құрамы бірдей ме?

2. Газды сұйыққа қарағанда неге көбірек сығуға болады?

3.Cымның қыздыру кезіндегі ұзындықтарының артуы немен түсіндіріледі?

Үйге тапсырма. §16.Эксперименттік тапсырма. 2.4-2.5

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: №2.Зертханалық жұмыс. Кішкентай денелердің өлшемін анықтау.

Сабақтың мақсаты:1. Кішкентай денелердің өлшемін қатарлау тәсілімен

үйрену.

2.Ептілікке баулу.

Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру.

Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, құралдарды тарату,

техника қауіпсіздігі бойынша мағлұмат беру.

Жұмыстың мақсаты: қатарлау тәсілімен өлшеп үйрену.

Құрал-жабдықтар: сызғыш, кішкентай денелердің жиынтығы (бытыра, подшипник шариктері, бұршақ, тары, сымның қиындылары, т.б.), астауша, бұранда, бұрандашеге, гайка.

1 – тапсырма. Шариктің диаметрін олшеу.

Жұмыстың барысы:

1. Астаушаға шариктердің бірнешеуін салыңдар да, оның екі жағындағы жылжымалы тиекті қозғай отырып, оларды бір-біріне түйістіріңдер. Сызғышпен екі тиектің ара қашықтығын өлшеп алыңдар. Оны астаушадағы шариктердің санына бөліп, бір шариктің диаметрін анықтаңдар:

2. Ұсақ денелердің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсілі деп аталады. Қатарлау тәсілімен жоғарыда аталған басқа да материалдардың өлшемдердін (диаметрлерін) анықтауға болады.

3. Өлшеу мен есептеу нәтижелерін мына кестеге жазыңдар:

Зерттелетін

дене

Қатардағы бөлшектің саны ()

Қатардың ұзындығы

(, мм )

Диаметр

(, мм)

Диаметрді өлшеу қателігі

(h_d, мм)

Шарик

Бұршақ

Сым

2 – тапсырма. Бұранда қадамын өлшеу.

Жұмыстың барысы:

1. Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондықтан оны анықтау үшін де қатарлау тәсілі қолданылады.

2. Бұранданың немесе бұрандашегенің орам оймалары орналасқан бөлігін ұзындығын сызғышпен өлшеп алыңдар. Одан кейін оймалардың орам санын мұқият санап шығындар. Бұранда қадамы: / өрнегімен анықталады.

3. Бұранда қадамын анықтауда (әсересе, оймалы ішкі жағында болатын гайкалар үшін) бұранда оймасының бедерін қағаз бетіне түсіріп алып өлшеу ұтымды болады. Ол үшін бұранда оймасы орналасқан бетті сия немесе жұмсақ графикпен (қарындашпен) бояп алу керек.

4. Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін мына кестеге жазыңдар:

Зерттелетін дене

Ойма ұзындығы

(, мм)

Орам саны

(

Бұранда қадамы

(, мм)

Бұранда қадамын өлшеу қателігі

(h_d, мм)

Бұранда

Гайка

Бұрандашеге

Үйге тапсырма: ІІ тараудың қорытындысы бойынша жүргізілетін тестке

дайындалу.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: «Әр түрлі температурадағы диффузия құбылысын анықтау»

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өз беттерімен дербес жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. «Заттардың құрылысы» алған білімдерін

тексеріп, олқылықтарын анықтап жою жолдарын табу.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

II.Практикалық жұмысты орындау.

III. Толықтырушы тест жұмысын жүргізу.

І нұсқа

1.Барлық заттар бөлінбейтін өте кішкентай бөлшектерден тұрады деп

жорамалдаған

2.Атомның күрделі екендігі бірнеше бөлшектерге бөлінетіндігін

анықталған ғасыр

3.Протон мен нейтрон атомның орналасуы

4.Табиғатта, жасанды атомдарды қосқанда, әртүрлі

5.Заттың ерекшелігін сипаттайтын ең ұсақ бөлшек

6.Диффузия ұғымы

7.Дененің немесе заттың жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама

8.Аққыштық, көлемін сақтайды және пішінін өзгертеді

9. Есеп.Жауыннан кейін неге жолдың шаңы көтерілмейді?

10.Есеп.Борды екіге бөліп алып, қайтадан неге орнына келтіре алмаймыз?

11. Есеп.Қандай күйдегі –қатты немесе сұйық –қорғасынның молекулалары

арасындағы тартылыс көп болады?

12.Есеп. Бөлме температурасындағы су, қант, ауа, қалайы, спирт, мұз, оттегі, алюминий, сүт, азот қандай күйде?

13. 3 сағ 15 минуттағы секунд санын анықта.

14.Есеп. Ұзындығы 4,5см, ені 3,4мм, биіктігі 8,2см тастың көлемін анықта.

15. Есепте : 10⁸×10⁹= 10^-4×10^-8= 10^-11:10⁹=

16. Есепте: 9,5 мм² = м²; 9,8 см²= м²; 12,6 см³= м³; 9,4 дм³= м³;

ІІ нұсқа

1.Бөлінбейтін бөлшектерді Демокрит

2.Атом үш түрлі элементтердің жиынтығынан тұрады, олар

3.Электрон

4.Элементтің физикалық химиялық қасиеттерін сипаттайтын ең ұсақ бөлшек

5.Молекулалар мен атомдардың салдарынан жанасып тұрған заттардың бөліктерінің бір –біріне өтіп таралуы

6.Пішіні мен көлемін сақтайды

7.Тұрақты көлемі мен нақты пішіні болмайды,берілген көлемді түгел қамтиды

8.МКТ негізгі қағидалары

9.Есеп. Cутегімен толтырылған, балалар ойнайтын, резеңке шардың бірнеше сағаттан соң неге босап қалады?

10.Есеп. Бірдей мөлшерде су құйылған стақандарға шақпақ қант салынған. Бірінші стақандағы қант тез ериді де, екінші стақандағы қант кейінірек еру себебі неден?

11. Есеп.Ашық ыдыстың көлемін 50% газбен толтыруға бола ма?

12.Есеп. Су буланып буға айналды.Бұл жағдайда судың өз молекулалары өзгерді ме? Олардың орналасуы мен қозғалысы қалай өзгерді?

13. 4 сағ 22 минуттағы секунд санын анықта.

14.Есеп. Ұзындығы 3,3см, ені 2,4мм, биіктігі 6,2см кірпіштің көлемін анықта.

15. Есепте : 10⁵×10⁶= 10^-6×10^-7= 10^-15:10⁶=

16. Есепте: 6,4 мм² = м²; 6,7 см²= м²; 14,9 см³= м³; 4,3 дм³= м³;

Тест жауаптары.

І нұсқа	ІI нұсқа
1.ертедегі грек ғалымдары	1. атомдар деп атады
2.ХІХ-ХХ ғасырларда	2. протон, нейтрон, электрон
3. ортасында ядросында орналасқан	3. сыртынан айналып жүреді, заряды теріс
4.92атом бар, 92химиялық элемент	4.сол элементтің атомы
5. сол заттың молекуласы	5. диффузия
6. латынша жайылу, таралу	6. қатты
7. температура	7. газ
8.Сұйық	8. барлық денелер молекулалардан (атомдардан) тұрады, молекулалар үздіксіз бей- берекет қозғалыста болады, молекулалар (атомдар) өзара әрекеттеседі

3. Кестені сызып толтыр.

Заттың агрегаттық күйлері	Пішіні	Көлемі	Сығылуы
Газ	(оңай өзгертеді)	(өзгертеді, берілген көлемді түгел қамтиды)	(сығылады)
Сұйық	(өзгертеді, аққыштық қасиеті бар)	(сақтайды)	(сығылмайды)
Қатты	(өзгертпейді)	(сақтайды)	(сығылмайды)

Үйге тапсырма: §18. «Планеталардың қозғалысы» тақырыбын оқып, жоспар

құрып келу. Сол жоспар арқылы жауаптарын дайындап келу.

Жаңа білім алу сабағы.

Сабақтың тақырыбы: Механикалық қозғалыс. Санақ денесі. Қозғалыстың

салыстырмалылығы. Күн жүйесінің құрылысы туралы

ежелгі ғалымдардың көзқарастары.

Сабақтың мақсаты:

білімділік:эклиптика,задиак белдеуі ұғымын түсіну, задиак шоқжұлдыздары мен ғалымдардың еңбектерімен танысу, механикалық қозғалыс, санақ денесі ұғымдарын түсіну;

дамытушылық: МКТ теорияны біле отырып, байланыстыра отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік; белсенділігін арттыру;

Көрнекілік:Суреттер, схемалар, электронды оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау.

ІІ тараудың қорытындысы бойынша тест жұмысының қорытындысымен

таныстыру.

§18. «Планеталардың қозғалысы» тақырыбы бойынша оқушылардың дайындаған баяндамаларын тыңдап, қорытындылау.

ІІІ.Жаңа сабақ

Механикалық қозғалыс. Санақ денесі. Қозғалыстың салыстырмалылығы.

механикалық қозғалыс санақ денесі салыстырмалылығы

Ең қарапайым физикалық құбылыстардың бірі денелердің механикалық қозғалысы болып саналады.

Дененің механикалық қозғалысы дегеніміз санақ денесі үшін алынған қандай да бір басқа денеге қатысты оның орнының өзгеру процесі.

Дененің қозғалатындығы немесе қозғалмайтындығын анықтау үшін алдымен санақ денесін таңдау керек, ал содан кейін қарастырылатын дененің таңдалынған денемен салыстырмалы түрде орны өзгере ме, осыны анықтау керек. Сол кезде дене әлде бір сынақ денесімен салыстырмалы түрде қозғала алады және бір мезгілде басқа басқа санақ денесіне қатысты қозғалмайды.

Санақ денесі-бұл салыстырмалы түрде барлық қалған денелердің орны қарастырылатын дене. Санақ денесін еркін түрде таңдайды. Не тиімді болса, сол санақ денесі бола алады.

Мысалы, пойызда отырған адам темір жол полотносына қатысты қозғалады, бірақ пойыз вагонымен салыстырғанда тыныштықта тұрады. Жерде жатқан тас Жермен салыстырғанда тыныштықта түрады, бірақ күнге қатысты қозғалады. Аспандағы ұшақ бұлттарға қатысты қозғалады, бірақ ұшқыштың орындығына отырған адамға қатысты тыныштықта тұрады.

Санақ денесімен қатар координата жүйесі қажет. Санақ жүйесі деп санақ денесімен байланысқан координата жүйесі мен сағатты айтады.

Бір орнынан екінші жерге орын ауыстыра отырып, бөлшек (немесе материялық нүкте) әлде бір сызық бойынша қозғалады. Бөлшек қозғалатын сызықты траектория деп атайды.

Траектория әр түрлі формаға ие бола алады. Траекторияның формасы туралы кейде қозғалыстағы дененің қалдыратын көрінерлік ізі бойынша төрелік айтуға болады. Мұндай іздерді кейде ұшып бара жатқан ұшақтар немесе түнгі аспанда құлап түскен метеорлар қалдырады.

Траектория формасы санақ денесін таңдауға тәуелді болды. Мысалы, Жерге қатысты Ай қозғалысының траекториясы шеңбер болып, ал Күнге қатысты-сызықтың формасы тым күрделі болып келеді.

Дене қозғалған траекторияның ұзындығы жүрілген жол деп аталады. Жолды өлшеген кезде жолдың бірлігі пайдаланылады. Механикалық қозғалыс жөнінде мағлұматты қосымша интерактивті тақтадағы суреттер арқылы толықтырылады.

Планеталардың қозғалысы

планета қозғалысы ерекшеліктері әр планетаға сипаттама

Оқушылардың өз беттерімен дайындаған жұмыстары тыңдалып, бағаланады, қорытынды жасалынады. (Әр планета әр оқушыға жеке берілген.)

Планеталардың суреттері тақтадан көрсетіліп тұрады.

Описание: Изображение 084 1. $Описание: D:\сатурн\photo_358_big.jpg$

2.3. Описание: Планета марс. 4.

(1.Сатурн; 2.Юпитер; 3.Марс; 4.Меркурий)

Күннің жылдық қозғалысы.

Эклиптика Задиак шоқжұлдыздары Задиак белдеуі

Күн мен түннің теңелуі Жазғы, күзгі Күн тоқырауы

Күннің қозғалысы

Күнді бақылай келе, ғалымдар ерте кезден-ақ оның жұлдыздар арасында қозғала отырып, бір жылда аспан сферасының үлкен дөңгелегімен бір айналым жасайтынын байқаған.Бұл дөңгелекті ежелгі гректер эклииптика деп атаған. Ол зодиак шоқжұлдыздары деп аталатын 12 шоқжұлдыз арқылы өтеді.

Шоқжұлдыздардың жиыны зодиак белдеуі деп аталады. Күн эклиптика бойымен жылжи отырып, аспан экваторында 21 наурыз және 23 қыркүйекке сәйкес келетін, күн мен түннің теңелу нүктесі. Балықтар шоқжұлдызында, ал күзгі теңелу нүктесі Таразы шоқжұлдызында болады. Ең ұзақ күн- жазғы Күн тоқырау күні. Ең қысқа күн- қысқы Күн тоқырау күні.

Атақты Пифагордың оқушылары Күннің жұлдыздар арасындағы көзге түсерлік қозғалысы Жердің қозғалуы салдарынан болады деп болжаған. Мың жылдан кейін Н.Каперникке дейін, ешкім Жердің қозғалатыны жай туралы айтпады. Күннің бетінде көптеген қоңыр дақтарды бақылай отырып, ғалымдар Күннің шығыс шетінен батыс шетіне қарай ығысатынын анықтаған. Күн өзінің жанындағы планеталардың қозғалыс бағытымен өз осін айнала қозғалады.

Күн жүйесінің құрылысы

туралы ежелгі ғылымдардың көзқарасы.

Аристотель Птолемей Коперник Бируни

Күн жұйесінің құрылысы Күн жүйесіне енетін планеталар

Төменгі планеталар жоғарғы планеталар Күнге жақын планеталар

алып планеталар

Описание: Изображение 086

Ежелгі Греция ғалымдары дүниенің геоцентрлік жүйесінің негізінде алды. ІV ғасырда өмір сүрген ежелгі грек ойшылы, ғалым –энциклопедист Аристотель де, Жерді қозғалмайды деп есептеді. Айдың тұтылуы бойынша , Жердің пішіні шар тәрізді екені белгілі болды.

ІІ ғасырда өмір сүрген ежелгі грек ғалымы александриялық Клавдий Птомелей (90-160жж.) өзінен бұрын өмір сүріп, кейінгілерге жол салып кеткен Аристотель , Гиппарх т.б. еңбектеріне сүйене отырып, геоцентрлік (грекше гео-жер) жүйесін жасады. Жер қозғалмайды , басқа шырақтар оны айналып жүреді деді. Бұл көзқарас он төрт ғасырдай өмір сүрді.

973 жылы Хорезимде дүниеге келген орта азиялық , ғалым- астроном, математик, физик, географ, философ, этнограф, дәрігер Әбу Райхан Бируни өзінің 150 еңбегінің 50-ін астрономияға арнаған. Ол Птолемейдің гелиоцентризмін жақтады. Бируни Күнді отты шар деп есептеген. Ол көп саяхат жасап , аспан шырақтарына қарап бағдарлаудың түрлі тәсілдерін ойлап тапты. 1031 ж үлкен еңбегі шықты. 1887 ж Лондонда алғаш рет араб тілінде

басылып шықты.

Күн жүйесінде сегіз планетадан басқа кіші планеталар табылды. Марс пен Юпитердің арасында астероидтар деп аталатын кіші планеталар бар.

Орбиталары Жер орбитасының ішкі жағында орналасқан планеталар Меркурий, Шолпан төменгі планеталарға жатады.

Орбиталары Жер орбитасының сыртқы жағында орналасқан планеталар

Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун жоғарғы планеталар.

Күнге жақын планеталар: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс.

Алып планеталар: Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун.

ІV.Бекіту.

1.Оқушылардың планеталар туралы дайындаған слайдтары мен баяндамалары талданады.

2. Қосымша сұрақтар:

1. Механикалық қозғалысқа мысал келтір.

2.Метроның бірдей көтеріліп келе жатқан екі эскалаторында тұрған

адамдар бір-бірімен салыстырғанда қозғалыста бола ма,әлде

тыныштықта тұра ма?

3.Тігін машинасының қай бөлігі қандай қозғалыс жасайды?

Есептер мен жаттығулар жинағы кітабынан № 126-129 есептерді шығару.

V.Үйге тапсырма.§11,12,13.8-тапсырма. 1; 2.

Сабақтың тақырыбы: Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: эклиптика, задиак белдеуі ұғымын түсіну, задиак шоқжұлдыздары мен ғалымдардың еңбектерімен танысу.

дамытушылық: эклиптика, задиак белдеуі ұғымын, задиак шоқжұлдыздары мен ғалымдардың еңбектерін, механикалық қозғалыс, санақ денесі ұғымдарын байланыстыра отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік: өз білімін бағалауға үйрету;

Көрнекілік:41-42 суреттер, интерактивті тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

Ойын «Жекпе-жек»

Сынып екі топқа бөлінеді.Өткен тақырыпқа байланысты 1-топ оқушылары 2-топ оқушыларына 10 сұрақ қойып, жауаптарын бағалайды. Содан кейін 2-топ оқушылары 1-топ оқушыларына 10-сұрақ қойып, бағалайды. Бағаны оқушылар өздері қояды. Алған бағаларына сәйкес жеңген топты анықтайды. Логикалық есептер шығару.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Коперник теориясы бойынша Қазіргі кездегі Әлем жүйесі

әлемнің құрылысы

Коперниктің гелиоцентрлік жүйесі

Коперник ілімін жақтаушылар Коперник теориясының маңызы

Күн жүйесі құрылысының жобасын алғаш рет дұрыс түсінген Н.Каперник. Ол «Жер қозғалмайды» деген жобаны теріске шығарды. Коперник Жер өз осін айнала отырып, барлық планеталармен бірге кеңістікте Күнді айнала қозғалады, Ай Күнді емес Жерді айнала қозғалады деді. Коперник Польша, Италия университетінде үздік оқып, (математика, астрономия, құқық, медицина) білім алып, Күнді бақылауды мақсат еткен. Ол аспан денелерінің қозғалыс кестесін жасады, оған 324 мың шаманы есептеді. 1543ж « Аспан сферасының айналуы туралы» еңбегін жазды. Н. Каперник планеталар жүйесінің центріне Күнді орналастырып, оны гелиоцентрлік жүйе деп атады. (грекше гелиос-Күн)

Күн жүйесінің қазіргі заманғы сызбасын, сурет арқылы түсіндіру.

Н.Коперниктің ілімін көптеген ғалымдар: Тихо Браге, Джордано Бруно, Иоганн Кеплер, Галилео Галилей, Исаак Ньютон қолдап, одан әрі дамытты.

Н.Коперник теориясы физика мен астрономияның және тұтас жаратылыстанудың дамуында аса маңызды рөл атқарды. Соның негізінде ғылымға қозғалыстың салыстырмалылығы және санақ жүйесі деген ұғымдар енгізілді. Тек осы теория негізінде И.Кеплер мен И.Ньютон қозғалыстын нақты зандарын аша алды.

ІV.Бекіту. Сұрақ-жауап.

1. Коперник теориясы бойынша Әлем құрылысы қандай?

Ол жүйе қалай аталады?

2.Коперниктің ілімін жақтаушылар кімдер?

3. Коперник аспан шырақтарының қозғалысын қалай түсіндірді?

Суреттер,схемалар арқылы бекіту.

V.Үйге тапсырма. § 21.§ 22-23 10-тапсырма.

Сабақтың тақырыбы: Материялық нүкте.

Қозғалыс траекториясы. Жол және орын ауыстыру.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: Материялық нүкте, қозғалыс траекториясы ұғымын түсіну.Түзу сызықты, қисық сызықты қозғалысты және жол мен орынауыстыру физикалық шамаларының айырмашылықтарын түсіну;

дамытушылық: механикалық қозғалыс, санақ денесі ұғымдарын байланыстыра отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік: өз білімін бағалауға үйрету;

Көрнекілік:43-46 суреттер, арбаша,жүк блок, шүмегі бар ыдыс, интерактивті

тақта, электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

ІІІ. Жаңа сабақ

Механикалық қозғалыс туралы сөз болғанда, кей жағдайда қозғалыстағы денені нүкте ретінде қарастырады. Дене қозғалысын сөз еткенде, кейде сол дененің бір нүктесінің қозғалысын сипаттау жеткілікті. Мысалы, мұхиттағы кеменің өлшемдері оның сапарының ұзақтығымен салыстарғанда өте аз, сондықтан кеменің мұхиттағы қозғалысын сипаттаған кезде оны нүкте деп санайды. Бұл нүктені материялық нүкте дейді. Материялық нүкте деп қозғалыстың қарастырылып отырған жағдайында өлшемдерін елемеуге болатын денені айтады. Дененің немесе материялық нүктенің санақ денесімен салыстырғандағы қозғалысы кезінде сызық түрінде қалдырған ізі қозғалыс траекториясы деп атайды.

Траекторияның түріне қарап қозғалысты түзусызқты немесе қисықсызықты деп бөледі.

Қандай да бір уақыт аралығында дене жүріп өткен траекторияның ұзындығы осы уақыт ішінде жүрілген жол деп аталады. Оны s әрпімен белгілейді.

Дененің (немесе материялық нүктенің ) орын ауыстыру деп дененің бастапқы орнын оның келесі орнымен қосатын бағытталған кесіндіні айтады. Дененің орын ауыстыруын оның қозғалыс траекторясынан ажырата білу керек.

ІV.Бекіту. Сұрақ-жауап

1.Жерді материялық нүкте деп алуға бола ма?

А) Жерден күнге дейінгі арақашықтық. Б) Жер экваторының ұзындығы.

2..Әр түрлі суреттер арқылы түзу, қисық сызықты қозғалысты анықтап,

тұжырымдау.

3.Материялық нүкте .

4.Дененің қозғалыс траекториясы.

5.Допты қолдан түсірді. Доптың қозғалыс траекториясын сыз.

6.Материялдық нүктеге мысал келтір.

7.Жол.

8.Орынауыстыру.

9. Біз таксиге не үшін ақы төлейміз? Жол үшін бе, әлде орынауыстыру

үшін бе?

Суреттер,схемалар арқылы бекіту.

V.Үйге тапсырма. § 15-16. 11-тапсырма.

Сабақтың тақырыбы: Бірқалыпты және бірқалыпты емес қозғалыстар.

Жылдамдық. Жылдамдық бірліктері.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: бір қалыпты және бірқалыпты емес қозғалыстарды түсініп, ажырата білу. Жылдамдық, жылдамдық бірліктерімен танысу

дамытушылық:материялық нүкте, қозғалыс траекториясы ұғымын, түзу сызықты, қисық сызықты қозғалысты және жол, орын ауыстыру физикалық шамалардың айырмашылықтарын біле отырып, жаңа сабақты байланыстыра отырып дамыту;

тәрбиелік: ұйымшылдыққа баулу;

Көрнекілік: арбаша,жүк блок, шүмегі бар ыдыс,суреттер,интерактивті

тақта,электронды оқулық.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау Фронтальді сұрау.

1.Механикалық қозғалыс деп қандай қозғалысты айтады?

(дененің немесе дене бөлшектерінің уақыт өтуіне қарай бір- бірімен салыстырғандағы орнының өзгеруі)

2.Дененің орнының өзгеруін қалай түсінуге болады? (мысал келтіру)

3.Санақ денесі деген не? (қозғалмайды деп есептелетін және басқа денелердің қозғалысы соған салыстырылып қарастырылатын дене)

4.Күн жүйесіндегі планеталардың саны нешеу? (сегіз «Меркурий, Шолпан, Жер (Аймен қоса), Марс, Юпитер,Сатурн,Уран,Нептун)

5.Құралсыз көзбен неше планета көруге болады? (Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер,Сатурн)

6.Санақ жүйесі деп нені атаймыз? (санақ денесімен байланысқан координата жүйесі мен сағат)

7.Күнге ең жақын планеталарды ата.(Меркурий, Шолпан, Жер, Марс)

8.Күннен қашықтығы бойынша үшінші планета. (Жер)

9.Жерден екі есе кіші планета (Марс)

10.Жерден онбір есе, массасы жағынан үш жүз есе үлкен планета (Юпитер)

11.Отыз жылда Күнді бір рет айналатын планета (Сатурн)

12.Планеталардың айналу бағытына қарама –қарсы планета (Уран мен Шолпан)

13.1846 жылы табылған планета (Нептун)

14.Күн жүйесіндегі планеталардың ең кішісі (Плутон)

15.Күннің бір жылда аспан сферасының бір айналым жасайтын үлкен дөңгелегі (эклиптика, он екі шоқжұлдық арқылы өтеді)

16.Бір жыл ішінде айлар санына сәйкес келетін шоқжұлдыздар жиыны (задиак белдеуі)

17.Дүниенің геоцентрлік жүйесін ашқан ғалым

(Аристотель, Жер қозғалмайды)

18.Гелиоцентрлік жүйені жақтаған,жүзеге асырған ғалымдар

(Птолемей, Коперник)

19.Жоғарғы планеталар ға жататындар (Марс,Юпитер, Сатурн,Уран,Нептун,

Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Күн)

20.Алып планеталар (Юпитер, Сатурн,Уран,Нептун)

21.Төменгі планеталар (Меркурий, Шолпан)

ІІІ. Жаңа сабақ. .

« Пікір-талас»

орынауыстыру

Класс үш топқа бөлінеді. 1-топ «Материялық нүкте», 2-топ «Жол және орынауыстыру», 3- топ «Бірқалыпты, бірқалыпты емес қозғалыстар»- тақырыптарын өз беттерімен оқып талдайды. Материялық нүкте, қозғалыс траекториясы, жол, орынауыстыру, бірқалыпты, бірқалыпсыз қозғалысқа мысал келтіріп, суретін салып, анықтамасын, айырмашылықтарын жазып әрбір топ түсіндіреді.

орынауыстыру

ІV.Бекіту.

Есептер шығару. №146-153

1.Жерді материялық нүкте деп алуға бола ма?

А) Жерден күнге дейінгі арақашықтық. Б) Жер экваторының ұзындығы.

2.Әр түрлі суреттер арқылы түзу, қисық сызықты қозғалысты анықтап,

тұжырымдау.

3.Материялдық нүкте .

4.Дененің қозғалыс траекториясы.

5.Допты қолдан түсірді. Доптың қозғалыс траекториясын сыз.

6.Материялдық нүктеге мысал келтір.

7.Жол.

8.Орынауыстыру.

9. Біз таксиге не үшін ақы төлейміз? Жол үшін бе, әлде орынауыстыру

үшін бе?

9.Бірқалыпты қозғалыс деп.

10.Бірқалыпты емес қозғалыс деп.

11. Автомобиль сағат сайын 60км жол жүрді. Қозғалыс жылдамдығы қандай?

V.Үйге тапсырма. §17-18 . 5-жат. №3;4

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыс графигі. Инерция.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: дененің қозғалыс жылдамдығының өзгеру себебін түсіну;

дамытушылық: бірқалыпты және бірқалыпты емес қозғалыстар, жылдамдық. жылдамдық бірліктерін жатқа біле отырып дмыту;

тәрбиелік: физика тілінде сөйлеуге дағдыландыру;

Көрнекілік: суреттер,графиктер, формулалар, өлшем бірліктер жазылған

кестелер.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

1.Сұрақ-жауап.

2.Ойын арқылы ұзындық, көлем бірліктері бойынша жауаптарын таба алу.

Ойын «Дәлдеп көзде»

5км 5 10²м 4л 4 10^-4м³

0,5км 5 10³м 0,4л 4 10^-3м³

9см 9 10^-3м 8см²8 10^-2м²

9мм 9 10^-6м 8дм²8 10^-4м²

9дм 9 10^-1м 8мм²8 10^-6м²

9мкм 9 10^-2м 0,8см²8 10^-5м²

ІІІ. Жаңа сабақ.

Жылдамдық. Жылдамдық бірліктері. Бірқалыпты қозғалыс кезіндегі

орташа жылдамдық. Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыс графигі.

мысал анықтама формула график кесте

Бірқалыпты қозғалысты график түрінде сызып, бейнелеуді үйрену үшін бірнеше мысалдарды келтіру.

х=х₀+ υt- Бірқалыпты түзусызықты қозғалатын дененің немесе материялық нүктенің қозғалыс теңдеуі деп аталады.

Сен үйдің алдында тұрсың деп ұйғардық. Сен оны қозғалуға «мәжбүрлей» аласың ба? Жоқ деп ойлайсың. Онда сенің қателескенің. Ғимаратты қозғалысқа келтіру үшін өзіңнің жүруің жеткілікті. Егер де сен үйден тысқа қарай бағыт алсаң, онда ол сенен қашықтай бастайды. Қашықтауы- демек саған қатысты қозғала бастайды.

Сұрақты басқаша қоялық. Сен үйді өзіңе қатысты емес, әлде бір басқа денеге, мысалы, Жерге, қоршаған ағаштарға және т. б қатысты қозғалуға мәжбүрлей аласың ба? Қайдам. Ол үшін сонша айтарлықтай әрекет талап етіледі, сенің қолыңнан ешнәрсе келмейді. Өз-өзінен ғимарат Жерге қатысты қозғалмайды. Жерге қатысты тыныштық күйде тұрған дене өзінің тыныштық күйін басқа дене оны осы күйден шығарғанға дейін сақтайтын болады.

Қозғалыстағы дене жылдамдығының кемуі және оны тоқтату өз өзінен болмайды. Ол үшін басқа денелердің әрекеті керек. Мысалы, тақтай арқылы өткен оқтың жылдамдығы тақтай әрекетінің арқасында кемиді; сырғанап келе жатқан доп жерге үйкелеудің салдарынан тоқтайды және т.б

Дененің жылдамдығы Жерге қатысты өзгерту үшін басқа денелердің әрекеті қажет.

Бірқалыпты және түзу сызықты қозғалыс әлдебір дененің әрекетінсіз бола алатындығын тағайындады.

Құмды жаймалап кедергіні азайталық. Бұрынғы биіктіктен түскен арба енді бұрынғыға қарағанда үлкен қашықтыққа барып тоқтайды. Егерде құмды алып тастайтын болсақ, онда арба одан да алыс қашықтыққа барып тоқтайды. Олай болса, басқа дененің арбаға әрекеті неғұрлым аз болса, оның қозғалыс жылдамдығы солғұрлым аз өзгереді, оның қозғалысы соғұрлым бірқалыпты қозғалысқа жақындайды.

Қандай да бір денелермен тыныштық күйден шығарылған кез келген дене әрекет тоқтағаннан кейін инерция бойынша қозғалысын жалғастырады.

Интерактивті тақта арқылы бірнеше графиктерді талдау, есептер шығару.

1. Жылдамдық графигі бойынша дененің 5 с уақыт аралығында жүрген жолы

A) 125 м. B) 175 м. C) 75 м. D) 150 м. E) 100 м.

Интерактивті тақтадағы бірнеше ауызша есептерді шығару.

ІV.Бекіту

Есептер шығару. №108-110.

Өздік жұмыс.

1.72 км/сағ нені білдіреді?

2.Кестені сызып, толтыр.

Физикалық шамалар	Белгіленуі	Өлшем бірлігі	Өлшейтін құрал	Формула
Жылдамдық
Орын ауыстыру
Уақыт

3.а).х₀= 0; υ= 18км/сағ жылдамдықпен қозғалатын дененің қозғалыс

графигін сыз.

б). х₀= -2м; υ= 4м/с жылдамдықпен қозғалатын дененің қозғалыс

графигін сыз.

в).х₀= 5м; υ= -10м/с жылдамдықпен қозғалатын дененің қозғалыс

графигін сыз.

4.*Есеп. Дене қозғалысы жылдамдығының Х осіне проекциясының теңдеуі V_х= 6+0,5t.

А). Дененің бастапқы жылдамдығының проекциясы мен оның

үдеуін анықта.

Ә). Дененің бастапқы жылдамдығының проекциясы мен оның

үдеуін анықта.

Б). Дененің қалай қозғалатынын сипатта , V_х= 6+0,5t

теңдеуінің графигін сыз.

V.Үйге тапсырма. §20-21.7-жаттығу №2

Сабақтың тақырыбы: Бірқалыпты қозғалыс кезіндегі орташа жылдамдық

Сабақтың мақсаты:

білімділік: жылдамдық, жылдамдық бірліктері, бірқалыпты қозғалыс кезіндегі орташа жылдамдық, бірқалыпты түзу сызықты қозғалыс графигінің сызылу жолдарын білу.

дамытушылық: есеп шығару жолдарын үйрету арқылы дамыта оқыту;

тәрбиелік:белсенділігін, ынтасын арттыру;

Көрнекілік:интерактивті тақтаны қолдану.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

1.Трек-схема арқылы қайталау.

2.Ауызша есептер шығару.

1. Есеп.Дене 5 с ішінде 10 м жолды қандай жылдамдықпен жүріп өтті?

2. Есеп.Ұлу 5 10^-2м/с жылдамдықпен 20 сек ішінде қанша жол жүреді?

3.Есеп.Поезд 20секундта 72км/сағ жылдамдықпен бір қалыпты қозғалады. Осы

уақыт ішінде поезд қанша жол жүреді?

4.Есеп.Ағысының жылдамдығы 0,5м/с өзенмен жүзіп келе жатқан сал 15км

қашықтықты қанша уақытта жүріп өтеді?

Жекпе-жек. Екі оқушы тақтаға шығып, жарысады.

Санамақ

1-ші оқушы

Бір дегенім жылдамдық

Екі дегенім жол

Үш дегенім уақыт

Сонда жылдамдықты тапсақ

Жолды уақытқа бөлемін.

Қане тапшы сен уақытты

Санамақ

2-ші оқушы

Бір дегенім уақыт

Екі дегенім жылдамдық

Үш дегенім жол

Сонда уақытты тапсақ

Жолды жылдамдыққа бөлемін.

Қане тапшы сен жолды. т.с.с.

Формулаларды қайталап болған соң , есептер шығарылады.

1.Сұрақ-жауап,есептер №113-116.

1.Инерция.

2.Неліктен шұңқырдан жүгіріп барып секірген оңай?

3.Жақындап келе жатқан көліктің алдынан көшені неліктен кесіп өтуге

болмайды?

4.Сыртқы киімді қатты сілкігенде неліктен жаңбыр тамшылары ұшып

түседі?

V.Үйге тапсырма. Қайталау.8-жаттығу.(3,4)

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Бақылау жұмысы

Сабақтың мақсаты:

Оқушылардың алған білімдерін тексеру, формулаларды жатқа біліп, есеп шығарғанда қолдана білуге жаттықтыру;

тәрбиелік:өз бетімен жұмыс істеуге, ұқыптылыққа баулу;

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру.

І нұсқа

1.Есеп. . Бала өзінен 680 м қашықтықтағы ағаш кесіп жатқан адамның жұмысын бақылап тұр. Бала балтаның ағашқа тигендегі дауысын (дыбысын) 2 с өткен соң естиді. Осы деректер бойынша дыбыстың ауадағы жылдамдығын табыңдар.

2.Есеп. 60 км жерді қоян 1 сағатта, қасқыр 1 сағат 20 минутта жүгіріп өтеді. Бұл жануарлардың жылдамдықтарын есептеп табыңдар да, оларды бір-бірімен салыстырыңдар.

3.Есеп.Моторлы қайық алғашқы 5 мин ішінде 2 км, келесі 12 мин ішінде 5,5 км, соңғы 3 мин ішінде 900 м жол жүрген. Қайықтың бұл қозғалысын бірқалыпты деп айтуға бола ма? Қайықтың барлық қозғалған уақыт ішіндегі орташа жылдамдығын табыңдар.

ІІ нұсқа

1.Есеп.Сүт қоректі жануарлардың ішінде ең шапшаң жүгіретіні гепард. Жақын дистанцияда оның жылдамдығы 112 км/сағ –қа жетеді. Гепардтың жылдамдығы мен автомобильдің 30м/с-қа тең жылдамдығын салыстырыңдар.

2.Есеп. Бірінші космостық жылдамдық (дене Жердің жасанды спутнигі болу үшін оған қажет жылдамдық) 8 км/с-қа тең. Осындай жылдамдықпен ұшқан ракета 1 мин ішінде қандай қашықтықта болады?

3.Есеп. Советтік космостық ракета Жерден Айға дейін ұшқанда 410000 км арақашықтықты 38,5 сағ ұшқан. Ракетаның орташа жылдамдығын табыңдар.

Үйге тапсырма: Осы тоқсанда өткен тақырыптарды толық қайталау.

7-сынып.

Тақырыбы: №4 практикалық жұмыс «Қозғалыстың салыстырмалылығы»

Мақсаты: Оқушылардың практикалық жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру, ой-өрістерін жетілдіру.

Көрнекіліктер: арбаша, ағаш білеушелер, қағаз парағы.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру.

2. Өткен тақырыптарға шолу жасау. Тест жұмысы.

1-нұсқа

1.Бізді қоршаған орта адамдар, жануарлар, өсімдіктер, Жер, Ай, Күн,

жұлдыздар

2.Табиғаттағы сан алуан өзгерістер

3.Физика грек сөзі фюзис

4. Физиканың екінші ұстазы

5. Табиғаттағы болып жатқан әртүрлі физикалық құбылыстарды өзара

байланыстыратын заңдарды ашу

6. Физикалық құбылыстарды және оларды сипаттайтын заңдарды бір

жүйеге түсіру арқылы не ашылды?

7. Физикалық ұғымдар

8.Кеңістікте белгілі пішіні мен нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе

9.Ғылыми техникалық революция ғасыры

10. ХХ-ғасырдың өзгерістер

11. Жұлдыздар жүйесі

12. МКТ негізгі қағидалары

13. Физикалық нысандардың, құбылыстардың қасиеттерінің сандық

сипаттамалары

14.Физикалық шаманың мәні

15.Құралдың бетіне түсірілген бөліктер мен сандар

16. Заттардың бөлінбейтін кішкентай бөлшектері

17. Бір зат бөлшектерінің екінші зат бөлшектерінің бос орындарына

енуі

18. Температура бірлігі

19.Денелер қатты күйге ауысқанда оны құрайтын молекулалар

20.Аққыштық көлемін сақтау, пішінін оңай өзгерту

21.Бір зат үш күйде де бола алады

22.Дененің немесе дене бөлшектерінің уақыт өтуіне қатысты бір-бірімен

салыстырғанда орнының өзгеруі

23.Механикалық қозғалыс

24.Санақ денесі, координата және сағат

25.Птолемей әлем жүйесі

26. Төменгі планетаға жататындар

27.Жоғарғы планетаға жататындар

28. Есеп. Мына сандарды стандарт түрде жаз: 32000; 415300000000;

0,0000052.

29.Есеп.Ұзындығы 4см,ені 3см биіктігі 12мм дененің көлемін анықта

2-нұсқа

1.Табиғатта үздіксіз не болады?

2.Механикалық, жылу, электр, жарық құбылыстары

3.Физиканың бірінші ұстазы

4.Физиканы орыс тіліне аударған ғалым

5.Табиғат құбылыстары арасындағы байланысты табу арқылы не

ашылды?

6.Физикалық құбылыстар мен заңдылықтарды ашып беретін

терминдер

7.Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі

8.Әлемнің кеңістігінде не бар соның бәрі

9.Техниканың негізі

10.Ғарыш кеңістігіндегі болып жатқан құбылыстарды зерттейді

11.Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері

12.Ұсақ бөлшектердің ауа мен сұйықтықтарда ретсіз қозғалуы

13.Физикалық шамалар

14.Ең қарапайым өлшеу құралы

15.Физикада өлшеудің тәсілдері

16.Заттардың қасиеттерін сипаттайтын ең ұсақ бөлшек

17. Дененің жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама

18.Заттың күйлері

19.Пішіні мен көлемін сақтайды

20.Көлемін де пішінін де оңай өзгертеді

21.Денелер уақыт өтуіне қарай бір-бірімен салыстырғанда

22.Қозғалмайтын деп есептелген басқа денелердің қозғалысы

салыстырылып қарастырылатын дене

23.Материяның яғни табиғаттағы барлық денелерге тән қасиет

24.Греция ғалымдары дүниенің геоцентрлік жүйесін алды

25.Жер орбитасының ішкі жағында орналасқан планеталар

26.Алып планеталар

27.Жер орбитасының сыртқы жағында орналасқан планеталар

28.Есеп. Мына сандарды стандарт түрінде жаз: 490000; 81730000000;

0,000056.

29.Есеп. Ұзындығы 8см, ені 4см, биіктігі 12мм дененің көлемін анықта.

Тест 35 минутқа беріледі. Қалған уақытта интерактивті тақта арқылы жауаптары тексеріліп, қатемен жұмыс жүргізіп, бағаланады.

3. Практикалық жұмысты орындау.

4. Үйге тапсырма. Қайталау.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Денелердің өзара әрекеттесуі.Дененің массасы.Заттың

тығыздығы.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: денелердің өзара әрекетін түсіну, жаңа физикалық шамалармен танысу.

дамытушылық: өткен тоқсанда өткен масса мен көлем бірліктерін қайталап, жаңа физикалық шамамен таныстыра отырып дамыту;

тәрбиелік: пәнге деген қызығушылықтарын арттыру;

Көрнекілік: электронды оқулық, интерактивті оқулық, тәжірибеге қажетті

құралдар.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

Үйден оқып келген тапсырмаларды талдап схемасын сызып,талдау.

Денелердің өзара әрекеттесуі

түсінік анықтама нәтиже мысал жылдамдық

Дененің массасы. Заттың тығыздығы.

ұғым белгіленуі бірліктері формула

Денелердің бір- біріне әрекет етуі өзара әрекеттесу болып табылады.

Описание: Фото1882 Описание: Фото1883

Описание: Фото1881 Описание: Фото1880

Денелердің жылдамдықтарын өзгерту қабілеттілігін сипаттайтын физикалық шама енгізілген. Денелердің өзара әрекеттесу кезіндегі жылдамдықтарының өзгеру дәрежесін сипаттайтын физикалық шама масса болып табылады. Денелерді баяу өзгертетін дене жайында ол тым инертті және үлкен массасы бар деп айтады. Ал сол кезде өз жылдамдығын тез өзгертетін дене жайында оның инерттілігі аз және масссасы кіші деп айтады.

Масса дененің инерттілігін сипаттайтын физикалық шама болып саналады. Дененің массасы неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым инертті болады.

Денелердің массасын бір-бірімен әрекеттесу кезінде олардың жылдамдықтарының өзгеруі бойынша салыстыруға болады.

Егерде екі дене бір-бірімен әрекеттесу кезінде өздерінің жылдамдықтарын бірдей өзгертетін болса, онда олардың массасы тең. Егерде олардың жылдамдықтары әр түрлі өзгеретін болса, онда олардың массасы әр түрлі.

Практикада сондай-ақ массаның басқа бірліктері-тонна, грамм, миллиграмм және т.б пайдаланылады.

1т=1000кг, 1г=0,001 кг, 1 мг=0,000001 кг.

Массаны m әрпімен белгілейді. Екі дененің массаларының қатынасы олардың өзара әрекеттесуі кезінде тыныштық күйінен шыққанда алатын жылдамдықтарының қатынасына кері пропорционал болады.

m₁/m₂=υ₂/υ₁

Көлемдері бірдей әртүрлі заттардан дайындалған денелердің массасы әртүрлі болады. Мысалы, көлемі 1м³ темірдің массасы 7800кг, ал сол көлемдегі қорғасынның массасы-13000кг. Көлем бірлігіндегі (яғни, бір куб метрдегі немесе бір куб сантиметрдегі)заттың массасы неге тең екендігін көрсететін физикалық шаманы заттың тығыздығы деп атайды.

Сонымен, заттың тығыздығын анықтау үшін дененің массасын оның көлеміне бөлу керек. тығыздық = масса/көлем

Осы өрнекке кіретін шамаларды әріптермен белгілейік:

m-дененің массасы, v -дененің көлемі, p -дененің тығыздығы, (p-грек әрпі «ро»).

Сонда тығыздықты есептеуге арналған формуланы мына түрде жазуға болады:

ρ =m/V

CИ жүйесінде тығыздық бірлігі килограмм метр куб (1кг/м³).

Белгілі бір заттың тығыздығы қатты, сұйық және газ тәрізді күйлерінде әр түрлі болады.

Қатты заттардың, сұйықтардың, газдардың тығыздықтары жазылған кестені түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

Есептер шығару. №189, 190, 196, 219, 220.

Өздік жұмыс.

1.Денелердің өзара әрекеттесуінен не байқалады?

2.Оқ тақтайды тесіп өтті, тақтай оққа әсер етті ме, қалай?

3.Ағаш, алюминий, болат шарлардың өлшемдері бірдей. Массаларын анықта.

4.Кестені сызып, толтыр.

Физикалық шамалар	Белгіленуі	Өлшем бірлігі	Формуласы	Өлшейтін құрал
Тығыздық
Масса
Көлем

5.Есеп.Жездің тығыздығы 8500кг/м³. Мұны г/см³ арқылы өрнекте.

6.Есеп.0,02м³спирттің массасы 16кг. Тығыздығын анықта .

7.* Массасы 17,8кг мыс детальді жуу үшін керосині бар бакқа батырылған. Осы деталь ығыстырып шығарған керосиннің массасын анықтаңдар.

8.Мыс өткізгіштің орамын жазып жатпай-ақ, ұзындығын анықтауға бола ма?

ІV.Үйге тапсырма. § 23,24. 9-жаттығу.(1,2)

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: №6 практикалық жұмыс «Масса және күш» тақырыбына сапалық және мәтіндік есептер шығару.

Сабақтың мақсаты:

білімділік:дененің массасын,тығыздығын, күшті анықтауға арналған есептерді шығарып үйрену.

дамытушылық: денелердің өзара әрекеттесуі, дененің массасы, ауырлық күші, заттың тығыздығының формуласын еске түсіре отырып дамыта оқыту;

тәрбиелік:өз бетімен жұмыс істеуге, ойын тиянақтап толық жеткізуге баулу;

Көрнекілік :интерактивті тақта, электронды оқулық, формулалар,

еселік,үлестік бірліктері жазылған кестелер.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру

ІІ.Үй тапсырмасын қайталау

1.Ауызша есептер шығару,формулаларды қайталау, есептер шығару.

1.Үстел үстінде тұрған білеуше қандай денелермен әсерлеседі?

2.Екі арбашаның біреуі 4,5м/с, 9,8 м/с жылдамдықпен қозғалса, қай арбашаның массасы артық және неше есе ?

3.Ыдысқа жартылай су құйылған, егер оған толтыра су құйса, массасы өзгере ме, қанша есе артар еді?

4.Су мұзға айналғанда массасы өзгере ме?

5.Екі көлемдері бірдей алтын мен күмістен жасалған денелердің қайсысының массасы көп болады?

6.Массалары бірдей алюминий мен ағаштың көлемдері қандай болады?

2.Формулаларды қайталау

=; осы өрнектен m₂, υ_1,υ₂ мәндерін анықта.

𝜌=осы өрнектен

m , V мәндерін анықта.

Жауаптары: m₁=m₂υ₂/ υ₁; m₂=m₁υ₁/ υ₂

υ₁= m₂υ₂/ m₁; υ₂= m₁υ₁/ m₂

Жауаптары:

m=ρV, V=

3.Еселік үлестік бірліктерін қайталау.

8 12143,4

4см³= м³; 5,5 мм³= м³; 6,05дм³= м³; 7,08 м³= см³= дм³= мм³.

4.Дидактикалық материалдар.№ 155, 156, 172, 173, 180, 216, 217, 220. (21 бет)

5.Өздік жұмыс жүргізу.

І-нұсқа

1. Есеп. Массасы 461,5г металл кесегінің көлемі 65 см³. Бұл қандай металл?

2. Есеп. Өлшемі (1,0* 0,8* 0,1 ) м. мәрмәр тасының массасын анықта.

ІІ-нұсқа

1. Есеп. Массасы 59г картоптың көлемі 50см³. Картоптың тығыздығын

анықтап, оны куб метрдегі килограммен (кг/м³) өрнектеңдер.

2. Есеп. Шойын шардың 125 см³ көлемдегі массасы 800 г. Бұл шар бүтін

бе, әлде қуыс па?

ІІІ-нұсқа

1. Есеп. Подшипник төлкесінің массасы 3,9 кг, ал көлемі 500 см³ болса,

онда оның қандай металдан жасалғаны?

2. Есеп. Бензин құйылған отын багының көлемі 200 л, оған үстемелеп

бензин құйған кезде оның массасы қаншалықты өзгереді?

ІV-нұсқа

1.Есеп.*Ұзындығы 3м, биіктігі 2,5м, қалыңдығы 0,6см болатын терезе

әйнегінің массасын анықта.

2. Есеп. Бензинмен толтырылған ыдыстың массасы 2кг. Бензинсіз

ыдыстың массасы 600 г. Ыдыстың сыйымдылығын анықта.

ІІІ.Үйге тапсырма.12-жат. №5. §23-32 қайталау.

Сабақтың тақырыбы: №3. Зертханалық жұмыс. Қатты дененің массасы мен

тығыздығын анықтау.

Сабақтың мақсаты:1. Оқулықтағы нұсқау бойынша орындалады.

2.Ұқыптылыққа баулу.

№ 3 Зертханалық жұмыс.

Қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау.

Жұмыстың мақсаты: таразы көмегімен дененің массасы анықтауды үйрену.

1 – тапсырма. Денені таразыға тарту арқылы массасын өлшеу.

Құрал-жабдықтар: таразы, ұсақ гірлер, параллелепипед тәрізді білеуше және массасы әр түрлі кішігірім бірнеше дене.

Жұмыстың барысы: дененің массасын анықтау тәсілдерінің бірі – таразы көмегімен өлшеу. Осындай таразылармен өлшеу кезінде оның бір табақшасына (сол жақтағы) массасы белгісіз дене, ал екіншісіне (оң жақтағы) таразыны теңгеретін гірлер салынады. Дененің массасы таразыны теңгеретін гірлердің массасына тең. ол үшін:

1) Таразыны өлшеуге дайындандар. Таразының дұрыс теңгерілгеніне көз жеткізіңдер;

2) Таразыны бұзып алмау үшін өлшенетін денені және гірлерді таразы табақшаларына жайлап қою керек.

3) Денені гірлермен теңгеріп болғаннан соң, таразы табақшасындағы гірлердің жалпы массасын есептеңдер:

Тәжірибе

реті

Өлшенетін

дене

Дененің

массасы, г

Дененің

массасы, кг

2 – тапсырма. Дененің тығыздығын анықтау.

Құрал-жабдықтар: тығыздығы анықталатын денелер, мензурка, сызғыш, жіп.

Жұмыстың барысы: 1) алдыңғы берілген тапсырмасындағы массасы анықталған денелерді алыңдар. Параллелепипедтің көлемін анықтау үшін сызғышпен оның қабырғаларын өлшеңдер, сонан соң оның көлемін (V=abc) есептеңдер; 2) пішіні күрделі болып келген басқа денелердің көлемін мензурка көмегімен анықтаңдар немесе №1 зертханалық жұмыста көлемі анықталған денелерді пайдаланындар, дене тығыздығын формуласымен есептер, оны г/см³ және кг\м³-пен өрнектеңдер. Өлшеу және есептеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар:

Үйге тапсырма: §23-24 Мақал-мәтел дайындаңдар.

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Күш.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: бір дененің екінші денеге әсерін, күш ұғымы, бірлігі, сызбасы, белгіленуімен танысу.

дамытушылық: денелердің өзара әрекеттесуі, дененің массасы, заттың тығыздығының формуласын біле отырып дамыту;

тәрбиелік:ынтасын, белсенділігін арттыру;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық, жуандығы әртүрлі жіптер, серіппе, жүк, доп, шар, эспандер, резеңке т.б.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

ІІ.Жаңа сабақ.

Үй тапсырмасын қайталай отырып, жаңа сабақты жалғастыру.

Сұрақ

1.Массалары әртүрлі заттардың көлемдері қандай болады?

2.Көлемдері әртүрлі заттардың тығыздықтары қандай?

3.Тығыздықтары әртүрлі заттардың массалары мен көлемдері қандай болады?

4.Интерактивті тақтадағы өзара әсер, дененің массасы, дененің массасын өлшейтін құралдар т.б. суреттер арқылы қорытындылау.

Күш. Деформация. Гук заңы.

1.Бір дененің екінші денеге әсері.

2.Күш ұғымы.

3.Анықтамасы, белгіленуі, сызба нұсқасы, өлшем бірлігі.

Күш туралы мақал-мәтелдердің мағынасына көңіл бөлу. Күш-денелердің өзара әрекетін сипаттайтын шама. Күш сандық мәнімен (модулімен) бағытымен сипатталатын физикалық шама. Бірлігі- Ньютон. Ағылшынның ұлы ғалымы Исаак Ньютонның құрметіне ньютон деп алынған.

ІІІ.Бекіту.

1.Ауызша есептер шығару,формулаларды қайталау, есептер шығару.

1.Үстел үстінде тұрған білеуше қандай денелермен әсерлеседі?

2.Екі арбашаның біреуі 4,5м/с, 9,8 м/с жылдамдықпен қозғалса, қай арбашаның массасы артық және неше есе ?

3.Ыдысқа жартылай су құйылған, егер оған толтыра су құйса, массасы өзгере ме, қанша есе артар еді?

4.Су мұзға айналғанда массасы өзгере ме?

5.Екі көлемдері бірдей алтын мен күмістен жасалған денелердің қайсысының массасы көп болады?

6.Массалары бірдей алюминий мен ағаштың көлемдері қандай болады

2 .Еселік үлестік бірліктерін қайталау.

8 12143,4

4см³= м³; 5,5 мм³= м³; 6,05дм³= м³; 7,08 м³= см³= дм³= мм³.

3. Дидактикалық материалдар.№ 155, 156, 172, 173, 180, 216, 217, 220. (21 бет)

ІV.Үйге тапсырма.§25. 9-жаттығу. 3

7-сынып

Сабақтың тақырыбы: Деформация. Гук заңы. Динамометр. Дененің бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу.

Сабақтың мақсаты:

деформация ұғымы, түрлері, Гук заңымен танысу, күш өлшейтін құрал динамометр құрылысымен танысу,теңәрекет ететін күшті анықтау жолдарын үйрену;

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру.

II. Үй тапсырмасын сүрау

ІІ.Жаңа сабақ.

Дене пішінінің немесе өлшемдерінің өзгеуін деформация (латынша деформация-бүліну, бұзылу) деп атайды.

Күштің әрекеті тоқтағаннан кейін, дене өзінің бастапқы пішіні мен өлшемін өзгертетін болса- пластикалық, қайтадан бастапқы қалпына келетін болса, серпімді деп аталады. Деформациялаушы күшке қарама-қарсы бағытталған күш- серпімділік күші деп аталады.

Серпімді дененің ұзаруы мен оған түсірілген күштің арасындағы байланысты 1660 жылы ағылшын физигі Роберт Гук анықтаған.

Серпімді деформацияның шамасы (созылуы немесе сығылуы) түсірілген күшке тура пропорционал, Ғ=kx, x=ℓ-ℓ₀ -дененің созылу немесе сығылу шамасы,

ℓ-деформацияланған дененің ұзындығы , ℓ₀–дененің бастапқы ұзындығы,

k-қатаңдық- бірлігі Н/м.

Динамометр

құрылысы шкаласы градуирлеу түрлері

Күшті өлшеу үшін арнайы құрал-динамометр (грекше динамис-күш, метрео-өлшеймін) қолданылады. Негізгі бөлігі серпімді деформацияның әрекет ету аралығында созылатын серіппе болып табылады. Серіппеге шкала бойымен жылжитын көрсеткіш бекітіледі. Градуирлеу дегеніміз-құралды нақты бөліктері бар шкаламен жабдықтау. Динамометр түрлерін слайдтағы суреттер арқылы талдау.

Денеге бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу.

теңәрекетті күш

бір бағытта мысалдар қарама-қарсы бағытта

Егер екі күш денеге бір бағытта әрекет ететін болса, онда олардың тең әрекетті күші де солай қарай бағытталады және осы күштер мәндерінің қосындысына тең: F_R=F₁+ F₂

Егер денеге (материялық нүктеге) қарама- қарсы бағытталған екі күш әрекет ететін болса, онда олардың тең әрекетті күші көбірек түсірілген күш жағына қарай бағытталады және осы күштер мәндерінің айырмасына тең:

F_R=F₁-F₂

Егер денеге (материялық нүктеге) мәндері бойынша тең,

ал бағыттары қарама- қарсы екі күш әрекет етсе, онда олардың тең әрекетті күші нольге тең болады Ғ_R=0

ІІІ. Бекіту

Бекіту үй тапсырмасын қайталай отырып, қорытындыланады.

1.§ 33-35. сұрақ-жауап. (91,95,97 беттер)

Ауызша есептер шығару.

1. Есеп. Массасы 2кг өлшемі (2×3×4) см³ дененің тығыздығын анықта.

2. Есеп. Бір бағытта әсер еткен екі күштердің 25мН, 60мН теңәрекетті күшін анықта.

3. Есеп. Қарама қарсы бағытталған екі күштердің 63кН, 38кН теңәрекетті күшін анықта

4. Есеп. Қатаңдығы 32Н/м серіппе 3см созылғандағы серпімділік күшін анықта.

5. Есеп. 4см созылған серіппеге 22мН күш әсер етсе, қатаңдығы қанша болады?

6. Есеп. Дене 3м/с жылдамдықпен 6с қозғалғандағы жолын анықта.

7. Есеп. Дене 6км жолды 20мин уақыт ішінде қандай жылдамдықпен жүріп өтеді?

8. Есеп. Денеге әрекет ететін ауырлық ауырлық күші 57мН. Ол дененің массасы қандай?

9. Есеп. Жүктің массасы 6т. Оған қандай ауырлық күші әрекет етеді?

10. Есеп. Дене 500г; 40г; 8г; жүктер жиынтығымен теңестірілген. Дененің массасы қандай?

Қатесін түзет.

1. 8см =8м ; 24дм= 2,4м; 28 мм= 0,28м; 9м²=90см²; 50м³= 500дм³

2. 20км= 200м; 3т= 0,3кг; 28кг= 2800г; 40г=0,04кг

3. F= ; k= υ=st; s= ρ=mV; V=;

Мына суреттер арқылы есептер құрастыр.

Есептер шығару.

1.Есеп. Масштаб бойынша күштерді кескіндеу. Допты соғу күшінің

шамалары 50Н; 60Н; 70Н, ол горизонталь бағытталған.

2.Есеп. К-700 тракторының жұмыс кезіндегі тарту күші 6000Н-ға дейін

Қорытынды:

жетеді.Осы күшті график түрінде кескіндеңдер. Масштабы: 1см-10кН.

3.Есеп. Арқан тарту ойынына 4 кісі қатысты. Олардың екеуі арқанды бір

жаққа қарай 330Н және 380Н күшпен, ал қалған екеуі қарама-қарсы жаққа

қарай 300Н және 400Н күшпен тартылады.Бұл күштердің теңәрекеттік күші

неге тең?

4.Мына күштерді ньютонмен өрнектеңдер.

420кН; 15кН; 7кН; 0,5кН; 0,006кН.

5.Мына күштерді килоньютонмен өрнектеңдер.

160Н; 40Н; 7 10⁵кН; 20000Н; 400Н.

V.Үйге тапсырма. Қайталау. § 26-29 11-жаттығу (1-2)

Сабақтың тақырыбы: Динамометр. Дененің бір түзудің бойымен әрекет

ететін күштерді қосу.

Сабақтың мақсаты:

білімділік: күш өлшейтін құрал динамометр құрылысымен танысу,теңәрекет ететін күшті анықтау жолдарын үйрену;

дамытушылық: бір дененің екінші денеге әсерін, күш ұғымы, бірлігі, сызбасы, белгіленуі, деформация ұғымы, түрлері, Гук заңымен байланыстыра отырып дамыту;

тәрбиелік: пәнді сүюге, өз ойын толық жеткізе білуге баулу;

Көрнекілік: интерактивті тақта, электронды оқулық.динамометр, суреттер.

Сабақтың барысы: : І.Ұйымдастыру

ІІ. Жаңа сабақ

Динамометр

құрылысы шкаласы градуирлеу түрлері

Денеге бір түзудің бойымен әрекет ететін күштерді қосу.

теңәрекетті күш

бір бағытта мысалдар қарама-қарсы бағытта