Макъ [ку], хьэрф Ку, ку-хэр

Темэр: Макъ [ку], хьэрф Ку, ку.

Мурадыр:  макъ  [к]-р егъэбыдылIэн; макъыщIэ [ку]-р ягъэIуфу, псалъэм щиубыд щIыпIэр къахутэфу, макъ [ку]-р пычыгъуэм, псалъэхэм, псалъэухам хэту щапхъэ къахьыфу егъэсэн; хьэрф Кк –хэр зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн, сабийхэм я бзэм, я дуней еплъыкIэм  зегъэужьын,  я зэхэщIыкIым, щIэныгъэм хэгъэхъуэн,    я еджэкIэр егъэфIэкIуэн.

            ГъащIэр, къыдалъхуахэр, ныбжьэгъухэр фIыуэ ялъагъуу,  абыхэм иригушхуэу,  пщIэ зэхуащIу, зэгурыIуэу зэдэпсэуным еджакIуэхэр хуэзыгъасэ лэжьыгъэ ядегъэкIуэкIын.

Урокым ехьэлIапхъэр. Ку ку  – хьэрфхэр, ар зи цIэм хэт предметхэр е абыхэм я сурэтхэр, пычыгъуэ таблицэр, хьэрф зэпыупщIахэр, цIыхухэм махуэшхуэхэр зэрагъэлъапIэр къызэрыщ сурэт гъэлъэгъуэныгъэр.

Урокыр зэрекIуэкIынур.

I.     Зэджар къегъэпщытэжын.

1.    Макъ [к] хэту урысыбзэм щыщу адыгэбзэм къищта псалъэхэр сабийхэм къегъэгубзыгъыжын. (ряд къэс тес сабийхэр зэчэнджэщыжурэ псалъэхэр къащIэж хъунущ. Псалъэм папщIэ:  картэ, кашэ, компьютер, космос,  кино.

Зи хьэрф псори яцIыху псалъэхэр хьэрф зэпыупщIахэмкIэ зэхегъэувэн.

2.    Мы макъыр, хьэрфыр адыгэбзэм и  псалъэхэм зэрыхэмытым сабийхэм гу лъегъэтэн псалъалъэм егъэплъауэ.  НэгъуэщIыбзэм щыщ псалъэхэр адыгэбзэм къыщыхыхьэм деж хьэрф к-р [ч]- макъыу дыкъоджэ. Псалъэм папщIэ: ашык (ч), Налшык (ч), Аск(ч)эр, стэк(ч)ан, нэгъуэщIхэри.

3.    Мы усэ сатырхэм сабийхэр къегъэджэн. Зы псалъэухам  схемэ хуэщIын.

Сэ си нанэр папэ и анэщ, И псэр адыгэпсэщ. Сэ си дадэ папэ и адэщ, И бзэр адыгэбзэщ.

Адыгэпсэ – нанэ и псэ, Сыту упсэ дахэ! Адыгэбзэ - дадэ и бзэ, Сыту убзэдахэ!

                                                                                          Нало Заур

 Сыт щыIэну анэм хуэдэу бын...э гуапэ?

  Аращ и псэм, и нэм дыхуэзыхьыр япэ.

                                                                                      ЩоджэнцIыкIу Iэдэм.                                                                                                                                                      

II.  ТемэщIэм елэжьын.

1.    Макъ [ку].

а) Къуажэхьыр сабийхэм къегъэщIэн. Псалъэхэр зэриух макъым гу лъегъэтэн, а макъыр зи хуэдэр жегъэIэн. Макъым и гуэгъур кърегъэIуэн. МакъыщIэр къызэрагъэлъагъуэ хьэрфыр егъэлъагъун.

Яжьэ ныбэу хьэмбыIу цIыкIу. (хьэку)

Тхьэмахуэм и 4-нэ махуэ. (махуэку)

Дыкъыщалъхуа, дыщыпсэу щIыналъэм доджэ -  (хэку)

ГъуэлъыпIэр зыгъэщабэу нэху щыху дызытелъым зэреджэр- (уэншэку)

Елэным (рысь) и сурэт егъэлъагъун, абы нэгъуэщIу зэреджэр жегъэIэн. (былътырыку)

б) [ку] – макъыр псалъэпэм, псалъэкум хэту псалъэ зыбжанэ сабийхэм къегъэгупсысын.

2. Хьэрф Ку ку – хэр.

а) пычыгъуэ таблицэмкIэ гъэлэжьэн.

                                 а                                                    куэд  кусэ – псалъэм и пэм

                                 э                                                    тыкуэн – псалъэм и кум

    ку                         о                                                    утыку – псалъэм и кIэм

                                 у

                                  и

                                  е

б) Сабийхэр къегъэджэн.

Кушыку екуэкуншэщ,

Шыкур екуэкубэщ.

2.    ТхылъымкIэ гъэлэжьэн.(нап. 61-нэ)

а) Къехыу тха псалъэхэм къегъэджэн, псалъэ къэс я мыхьэнэр егъэубзыхун, хьэрфыщIэр зыхэт пычыгъуэр, ар слиянием щыхыхьэмрэ щыхэмыхьэмрэ зэхагъэкIыфу егъэсэн.

б) Сытым и махуэ?

Мартым и 8-р - ….?  Апрелым и 12-р - ….? Майм и 1-р - ….? Майм и 9-р - ….?

Июным и 12-р - ….? Декабрьм и 31-р - ….? Сентябрым и 1-р …..?

в) Вындыжь Мариерэ Къэбардокъуэ Борисрэ зэдатха уэрэдым сабийхэр егъэдэIуэн. А уэрэдыр щIэту махуэшхуэхэм теухуауэ кино, е компьютер гъэлъэгъуэныгъэм сабийхэр егъэплъын.

Нобэ махуэшхуэщ, Налшык и махуэщ, Махуэ гуфIэгъуэщ, ар ди гуфIэгъуэщ, Дыгъэр мэгуфIэ, мазэр мэгуфIэ Налшык мэгуфIэри, уей, ГуфIэгъуэ махуэщи уей. Гъэ куэд зи гъащIэ, къалэ щIэращIэ,  ди къалэ хахуэ, Къалэр мэгуфIэ, уафэр магуфIэ

ЩIылъэр мэгуфIэ, Налшык мэгуфIэри, уей, ГуфIэгъуэ махуэщи уей. Iэгур мэщэщэ,  джэгум къыпащэ, Инхэри къофэ, цIыкIухэри къофэ Уэри укъофэ, сэри сыкъофэ, Налшык мэгуфIэри, уей, ГуфIэгъуэ махуэщи уей.

г) Тхылъым и нап. 61-нэм ит «Махуэшхуэ» текстым сабийхэр къегъэджэн.

VI. Яджар къызэщIэкъуэжын

- Сыт хуэдэ макъыщIэ къэтщIар?

- Сыт макъым хужывIэфыну?

- Сыт хуэдэ хьэрфыщIэ къэфцIыхуар? Ар сыт хуэдэ щIыкIэкIэ къэхъуа?

- Сыт хуэдэ Махуэшхуэхэр нэхъ гурыхьу къыфщыхъурэ?  Фи унагъуэм ар дауэ ягъэлъапIэрэ?

Краткое описание документа:

Мурадыр: макъ[к]-р егъэбыдылIэн; макъыщIэ [ку]-р ягъэIуфу, псалъэм щиубыд щIыпIэр къахутэфу, макъ [ку]-р пычыгъуэм, псалъэхэм, псалъэухам хэту щапхъэ къахьыфу егъэсэн; хьэрф Кк –хэр зыхэт пычыгъуэхэм, псалъэхэм къеджэфу егъэсэн, сабийхэм я бзэм, я дуней еплъыкIэм зегъэужьын,я зэхэщIыкIым, щIэныгъэм хэгъэхъуэн,я еджэкIэр егъэфIэкIуэн. ГъащIэр, къыдалъхуахэр, ныбжьэгъухэр фIыуэ ялъагъуу, абыхэм иригушхуэу, пщIэ зэхуащIу, зэгурыIуэу зэдэпсэуным еджакIуэхэр хуэзыгъасэ лэжьыгъэ ядегъэкIуэкIын. Урокым ехьэлIапхъэр. Ку ку– хьэрфхэр, ар зи цIэм хэт предметхэр е абыхэм я сурэтхэр, пычыгъуэ таблицэр, хьэрф зэпыупщIахэр, цIыхухэм махуэшхуэхэр зэрагъэлъапIэр къызэрыщ сурэт гъэлъэгъуэныгъэр.