Мастер-класс по кабардинской литературе "Анэмрэ бынымрэ я зэхущытык1эр" Нало А. и "Псыхьэ нанэ" рассказымк1э (10 класс)

Егъ: Хуагъадэ дыгъэм анэм и гур куэдым,

        Анэгум елъытауэ дыгъэр мылщ.

        Хуагъадэ дыщэм анэм и гур куэдым,

          Анэгум елъытауэ дыщэр гъущ1щ.

Тлуп1 Аслъэн

Анэ… Сыт хуэдиз 1эф1агърэ гуапагърэ къуитрэ,сытуи купщ1эшхуэ и1э а зы псалъэ к1эщ1ым!

Егъ: Сыт хуэдэ гурыщ1эхэр зыхэфщ1эрэ «анэ» псалъэр щызэхэфхк1э? Сытым евгъэщхьынт, сытым хуэвгъэдэнт анэр?

-Анэ псалъэр щызыхэсхк1э, занщ1эу си анэ гумащ1эр сигу къохьэ,си  нэгу къыщ1охьэ гъатхэ щ1эращ1эр, гуапагъэ, хуабагъэ зыхызощ1э. Мы дунейм ц1ыхум нэхъ лъап1эу и1эр анэрщ. Си анэм нэхърэ нэхъ дахэ,нэхъ гумащ1э, псэм хуэдэу сыкъэзылъагъу, нэхъ бзэ 1эф1 дунейм теткъым си дежк1э.

- Дунейм узэрыхэплъэр, уэзыгъэлъагъур,1эф1 къыпщызыщ1ыр нэращи, анэр нэ пэлъытэщ. Аращ щ1ыжа1эр анэр нэм хуэдэщ.

-А псалъэ к1эщ1ым занщ1эу псэр зыдэщ1эращ1э гурыщ1эр, лъагъуныгъэр, анэ лъагъуныгъэр зыхызегъащ1э. Дунейм теткъым зы лъагъуныгъи зыгуэрым щ1эмыупщ1эжрэ зыгуэрым хущ1емыгъуэжрэ анэ лъагъуныгъэм ф1эк1.

- Маринэ Ахмедовнэ, сэ сыхуейт а упщ1эм и жэуапу усэ едзыгъуэ сыкъеджэну.

Тебгъэк1уэдами уэ лъыхъуэным гъащ1эр

Анэгум  ебгъэщхьын умыгъуэтын,

Ар къэбгъуэтыну зэик1 ухуемыжьэ,

Дунейм темытыр къыпхуэмыгъуэтын!

Дуней ф1ыгъуэ псори зэхэту къэсщтэнщи, сф1эфагъуэщ анэгум, анэ лъагъуныгъэм елъытауэ.

Егъ: Анэм и теплъэ дахэм, и гумащ1агъэм, и 1эф1агъ бгъэдэлъым  тхак1уэ куэд тетхыхьащ. Сурэтыщ1хэми я творчествэми щыдолъагъу.(Рафаэль, Леонардо Да Винчи…)

Анэмрэ бынымрэ зэпыщ1эныгъэ ин зэра1эр куэд щ1ауэ щ1эныгъэл1хэми къахутащ. Сабий гъыр анэм къызэрищтэу мэудэ1уж, анэм и гу къеуэ макъыр зыхехри. Пэжщ, дунейм зы ц1ыху теткъым анэм хуэдэу бынымк1э емызэшыж.Ауэ сытым дежи щ1алэу, я къару илъу щыткъым. Жьыгъэм зыри 1эщ1эк1акъым, псоми къытпоплъэ. Псоми  я дежк1э зэхуэдэу щыту п1эрэ «жьыгъэк1э» зэджэ щ1ыналъэ гъурк1ыр?

-Жьыгъэм псори зэхуэдэу ирихьэл1эркъым. Зым и насып кърехьэк1ри, зыхуей хуэзауэ и быным еп1ыж. Адрейм и унагъуэм пщ1э лъэпкъ щигъуэтыжкъым дызэджа тхыгъэм къыхэщыж Бышэ хуэдэу.

Егъ: Мис дыхуэк1уащ нобэ зи гугъу тщ1ыну темэм : « Анэмрэ бынымрэ яку дэлъ зэхущытык1эр Нало А и «Псыхьэ нанэ рассказымк1э». Дигу къэдвгъэгъэк1ыжыт  тхыгъэм зи гугъу ищ1ыр?

-Тхыгъэм ди нэгу къыщ1егъэувэж хьэзабымрэ гугъуехьымрэ хэмык1ыу зи гъащ1эр езыхьэк1 Дамэс Бышэ, адагэ бзылъхугъэ насыпыншэм и псэук1ар, абы къигъэщ1а гъащ1э гугъусыгъур.

Егъ: Бышэ и  насыпыншагъэ псори сыту п1эрэ къызыхэк1ыр , дауэ феплърэ?

-Абы и насыпыншагъэр къыщежьэр, ар фызабэу сабиит1 и1эу  къызэрынарщ.

-Зауэ угъурсызым насыпыншэ ищ1ахэм ящыщт Бышэ и унагъуэри. Тхыдэмк1э дэ дыщыгъуазэщ  зауэм къихьа къулейсызыгъэр.Зауэ лъэхъэнэм ц1ыху ц1ык1ум гугъуехь куэд яшэчащ: гъаблэр, щыгъыныджэныр, ц1ыху хэщ1ыныгъэр. Мис Дамэс Быши и къуэ нэхъыжь Башир а зауэм хэк1уэдащ.

-Аркъудейкъым Бышэ насыпыншэ зыщ1ар. Зауэм нэхърэ нэхъ гуащ1эжт гугъап1эу къыхуэна и къуэ нэхъыщ1э Хьэутий кърищ1ар.Зауэр иуха нэужь абы и анэм  деж къигъэзэжкъым, ат1э нэгъуэщ1 щ1ып1э псэуп1э щещ1, унагъуэ щеухуэ.

Егъ: «Гугъэрэ гукъинэрэ зи1эр ц1ыхурщ. Гугъэр ц1ыхущ,мыгугъэр ц1ыхуу щытами ц1ыхужкъым.» Сыт Бышэ дежк1э гукъинэр?

- Бышэ дежк1э гукъинэщ и гъащ1э блэк1ар.

Егъ:   Иджыпсту макъамэ зыбжанэ дедэ1уэнщ,  а макъамэхэр дэтхэнэ сурэтым етхьэл1э хъуну? Макъамэхэм сыт фи нэгу къыщ1игъэхьэрэ?

-Мы макъамэр япэ сурэтым хуок1уэ, сабиигъуэ дрипсырийр си нэгу къыщ1егъэхьэ, макъамэр нэжэгужэщ,жыджэрщ, сабиигъуэм хуэдэу.

-Мы макъамэм сэ си нэгу къыщ1егъэхьэ щ1алэгъуэр, адыгэ пщащэ щ1ык1аф1эр ик1и ет1уанэ сурэтым хуэк1уэу къысщохъу.

-Мы макъамэм насыпым пэплъэ нысащ1эр си нэгу къыщ1егъэхьэ, ещанэ сурэтым есхьэл1энт.

-Мы макъамэр икъук1э гущ1ыхьэщ, нэщхъейщ, ц1ыхум и гъащ1эм нэщхъеягъуэ гуэр къызэрыщыхъуар къыуигъащ1эу ик1и епл1анэ сурэтым хуэкуэу къысщохъу.

-Мы макъамэри нэщхъейщ,гукъеуэ зи1э  нанэм и сурэтым хуок1уэ.

Егъ: Бышэ и гъащ1эм дривгъэплъэжи къэдвгъэщ1эж зрихъуэк1а ц1эхэр, тхыгъэм фыкъыщеджэ.

(Бышэ и образымк1э кластер зэхагъэувэ)

 

                       

 

                                                                                                        

                                                                             

 

                                                                                                         

Текстымк1э къагъуэтурэ йоджэ.

Егъ: Сыт Бышэ дежк1э гугъэр?

-И къуэр зэрыпсэум, дауик1, анэ гумащ1эр щогуф1ык1, ик1и къэк1уэжыну поплъэ. Арщхьэк1э, ар къэк1уэжу и анэр имыгъэгуф1эу, нэгъуэщ1 щ1ып1э къыщоувы1э ик1и унагъуэ щиухуауэ пэпсэу. Анэ тхьэмыщк1эр мэгугъэ, мэгугъэри маплъэ,письмо къыщитхак1э псэущ,щыпсэук1э къэк1уэжынущ жери. Анэм  и къуэм егуэпэну, игу дахэ ищ1ыну хэтщ: щ1эчэ имы1эу псы щ1ы1э къехь, къихьар «хуабэ хъуащи, Хьэутий игу ирихьынукъым » жи1эурэ ирек1утыж. Апхуэдэххэурэ къытригъэзэжурэ псыхьэ мак1уэ. Аращ  Бышэ гугъэуи гурыф1ыгъуэуи и1эр.

Егъ: Хьэутий теухуауэ сыт фхужы1эну, абы теухуауэ сыт тхак1уэм жи1эр?

-Хьэутий Бышэ и къуэ нэхъыщ1эщ. Балигъ щыхъум зауэр къэхъейри абы к1уащ.Зауэр иуха нэужь и анэм деж къигъэзэжыркъым.Хьэутий теухуауэ тхыгъэм  куэд щыжы1акъым.

 Егъ: Сыт хуэдэ ц1ыху Хьэутий? Сыт хуэдэ зауэл1у щытауэ къыфщыхъурэ?

-Сэ сызэреплъымк1э, Хьэутий ц1ыху  гу щ1ы1эщ,гущ1эгъуншэщ, щхьэхуещэщ, л1ыгъэншэщ, зауэл1 къэрабгъэуи щытауэ къысщохъу.

 Егъ: Сыт апхуэдэу фезыгъэгупсысыр?

- И анэм епц1ыжа ц1ыхум и хэкуми хуищ1эшхуэфа щымы1эу къызолъытэ. Уеблэмэ зыщ1ып1э деж зауэр иухыхук1э къуэсауэ къысщохъу.Ик1и ц1ыху гурымыхьу си нэгу къыщ1охьэ.

Егъ: Ди нэгу къыщ1эдвгъэгъэхьэ Хьэутий суд пащхьэм ирашауэ. Зыгъэкъуаншэхэмрэ зыгъэмысэхэмрэ гуп лэжьыгъэ.

Сытк1э вгъэкъуаншэрэ Хьэутий? Сытк1э вгъэзахуэрэ?

-Сызэреплъымк1э, сытк1и къуаншэщ,псори акъылэгъу къыздэхъунуи  си гугъэщ абык1э. И гъащ1эм и псэ емыблэжу, фызабэу, дэ1эпыкъуэгъуншэу зып1а и анэр и закъуэу къигъэнащ.

-Хьэутий илэжьа 1уэхугъуэр згъэзахуэркъым, ауэ ямыгъэпсалъэ яук1ыркъым. Абы щхьэусыгъуэ гуэрхэр и1эу хызолъагъуэ.Зауэ нэужь зэманыр нэхъ тыншакъым зауэ зэманым нэхърэ. Гугъуехьрэ хьэзабрэ зытелъа ц1ыхум и тыншып1э къилъыхъуащ. Хьэутии здэтыншын щ1ып1э къыщынащ.

-Ат1э гугъуехьи, хьэзаби зышэча Бышэ тыншып1э къилъыхъуакъыми, ф1ылъагъуныгъэми щысхьакъыми. Щхьэ щыгъупща Хьэутий и анэр ?

- Сыт щхьэк1э, Хьэутий унэм къимыгъэзэжами, и анэр щыгъупщакъым, абы письмо къыхуетх.(Текстымк1э къоджэ.)

- Ара бын лъагъуныгъэр здынэсыр? Сигу къэк1ыжащ мы усэ сатырхэр:

 Анэм быныр зэрилъагъур

Псыежэхым и к1ыхьагъщ,

Быным анэр зэрилъагъур

Телъ лъэмыжым и к1ыхьагъщ.

Хьэутий и анэм хуи1э лъагъуныгъэр си ф1эщ хъуркъым а лъэмыжым и к1ыхьагъми  нэсу. Письмо къудейк1э анэм и хьэкъыр гъэзэщ1а хъунукъым. Анэр быным хуэгумащ1эк1э зэф1экынукъым, ат1э бынми анэм пщ1эшхуэ хуищ1у, гулъытэ хуищ1у, щабэу хущыту, и гугъуехьыр зыхищ1ык1ыу щытын хуейщ.

-Пэжщ, сыт хуэдэ щхьэусыгъуэ къэдгъуэтыну дыхэмытами,Хьэутий илэжьа 1уэхур бгъэзахуэ хъунукъым.

Егъ:  Хьэутий  и щытык1эр синквейнк1э къэдвгъэгъэлъагъуэт.

-Къуэ

Щхьэхуещэ, гущ1эгъуншэ

Къигъэзэжыркъым, унагъуэ еухуэ, анэр щогъупщэ

Анэ лъагъуныгъэм йопц1ыж

Хьэутий

Егъ:  Ц1ык1ухэ, дауэ къыфщыхъурэ тхыгъэм и к1эухыр?

-Сэ тхыгъэр и к1эм нэмысауэ къысф1ощ1.

Егъ: Сыт хуэдэ к1эух ептынт?

- Хьэутий зы зэман  ищ1а щ1эпхъэджагъэр игъэзэк1уэжауэ, и анэр насыпыф1э, жьыщхьэмахуэ хъужауэ, Бышэ и ц1эр Дисэк1э ихъуэжауэ тхыгъэм и к1эух сщ1ынт.

Егъ: Нобэ дызыхэпсэухь зэманым ,ц1ыхум зыхуей зыхуэф1 щигъуэт зэманым анэр бын гулъытэ щхьэ хущыщ1эрэ? Сытк1э щхьэпэ нобэрей зэманым мы тхыгъэр,дауэ феплърэ?

-

Адэк1э слайдым тетымк1э дерсыр къызэщ1акъуэж

-Дерсым сригъэгупсысащ….

- Сэ къызгуры1уащ…

-«Псыхьэ нанэ тхыгъэм» и сэбэпк1э сэ зыхэсщ1ащ…

Егъ:

…

(слайдым тетынущ)

Ф1ыуэ флъагъу анэхэр!

Фхъумэ ягухэр,зэрывгъэтыншынымрэ гуныкъуэгъуэ зэревмытынымрэ фыхуэсакъ зэпыту фыпсэу!

• 1 слайд

  Хуагъадэ дыгъэм анэм и гур куэдым,
  Анэгум елъытауэ дыгъэр мылщ.
  Хуагъадэ дыщэм анэм и гур куэдым,
  Анэгум елъытауэ дыщэр гъущIщ.
  
  ТлупI Аслъэн
  

• 2 слайд

• 3 слайд

  Анэмрэ бынымрэ я зэхущытыкIэр
  Нало Ахьмэдхъан и «Псыхьэ нанэ » рассказымкIэ
  

• 4 слайд

  «Гугъэрэ гукъинэрэ зиIэр цIыхурщ. ЦIыхум ищIар ищIэжу, ищIэнум гугъэ(мурад) хуиIэу щытщ. Гугъэр цIыхущ, мыгугъэр цIыхуу щытами цIыхужкъым»,-итхащ Нало Ахьмэдхъан
  

• 5 слайд

  1
  2
  3
  4
  5
  

• 6 слайд

  Бышэ
  

• 7 слайд

• 8 слайд

  «си фызщ…»
  «си къуэщ…»
  

• 9 слайд

• 10 слайд

  Дерсым сригъэгупсысащ…
  
  
  
  - Сэ къызгурыIуащ…
  
  
  
  - «Псыхьэ нанэ» тхыгъэм и сэбэпкIэ сэ зыхэсщIащ…
  
  

• 11 слайд

  ФIыуэ флъагъу анэхэр!
  Фхъумэ ягухэр!
  Зэрывгъэтыншынымрэ гуныкъуэгъуэ
  зэревмытынымрэ фыхуэсакъ зэпыту фыпсэу!