«Мүмкіндігі шектеулі балаларды психокоррекциялық

«Жамбыл облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының Жамбыл облыстық мүгедек балаларды оңалту және бейімдеу орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің филиалы

«Мүмкіндігі шектеулі балаларды психокоррекциялық бағытта дамыту жолдары»

Психолог: Абралиева А.Е.

Аса 2018жыл

«Мүмкіндігі шектеулі балаларды психокоррекциялық

 бағытта дамыту жолдары»

Мемлекет қазіргі таңда даму мүмкіндігі шектеулі жандарға айрықша назар аударып, қамқорлық көрсетіп отыр. Бұл қамқорлықтың бәрі Елбасының халыққа жолдауында, ҚР Білім туралы заңында, "Кемтар балаларды әлеуметтік - медициналық - педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы" т.б заңдарында айтылып, дамуында кемістігі бар балаларға көмек көрсетудің тиімді жүйесі, оларды оқыту, тәрбиелеу, еңбекке баулу және кәсіби даярлығын шешуде, бала мүгедектігінің алдын-алуға бағытталған көптеген көкейкесті мәселелер жан-жақты қарастырылған. Мемлекет басшысының жаңа әлеуметтік саясатты қалыптастыруға негізделген «Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз!» атты Жолдауына сәйкес қоғамдағы әлеуметтік қолдауды бір сәтке болсын толастатпай, балалардың мүмкіндігін  арттыру үшін әлеуметтік мамандар үнемі еңбек ету парыз болып саналады.

     Қазіргі таңда қоғамда болып жатқан әлеуметтік мәселелері, отбасылық, экологиялық дағдарыстар жүйке жүйелері бұзылған, психикалық аурулары бар әртүрлі жастағы балалардың көбеюіне әкеліп соқтырып отыр. Олардың осы ауруларға шалдығуы сабақтағы үлгермеушілікке, тәртіп бұзуға себеп болады.

        Қазақстанда кемтар болып туылатын балалардың саны жыл сайын өсіп отыр. Мектепте және үйде ондай балалар жеке жұмысты керек етеді. Ол үшін баланың психологиялық қажеттіліктерін, оқу үлгерімін зерттеп, психологиялық түзеу жұмыстарын ұйымдастыру.

    Біздің міндетіміз - даму мүмкіндігі шектеулібалаларға, ата - аналарға, әлеуметтік мамандармен бірлесе отырып, түзеу жұмыстарын ұйымдастыру. Ал, мүмкіндігі шектеулі кішкентай бүлдіршіндеріміз осы қоғамның мүшесі, әрі ертеңі. Сондықтан да олар еш уақытта әлеумет назарынан тыс қалмайды. Осылайша, мамандардың қолдауын қажет ететін балаларды үнемі жан-жақты қолдап отыру мақсатында жүргізіліп жатқан жүйелі түзету жұмыстар тізбегі тоқтамақ емес.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық түзетудің алғышарттарының бірі – баланың психофизикалық және әлеуметтік дәрежесін қалыптастыру, әлеуметтік бейімделуге қол жеткізуді қамтамасыз ету. Келесі алғышарттары – қарым-қатынас деңгейі, көңіл-күй ерекшеліктері, мінез-құлқының бұзылыстары, таным процессіндегі ауытқушылықтар т.с.с.

Мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық түзетудіңжұмыстың бір бағыты балалардың ойын әрекеті түсінігін жинақтау болып табылады; олардың зейінін сюжетті ойындарға ойын әрекетінің мазмұнына, бірізділігіне, құрдастарының өмірге құштар, көңіл-күйлерінің көтеріңкі болуына аударады. Психологиялық әсер етудің басқа бағыты – ойынның мағынасын түсіндіруге, ойын әрекетін орындауды үйрету.

Балаларды құрдастарының ойын түсінуге, өз пікірін айта білуге, ортақ ойынды жоспарлауға, әрекет бірізділігін анықтауға үйрету қажет.

Қимыл әрекеті баяу дамыған балаларда шапшаң мазмұны ойындарға қызығушылығын оятқан маңызды олардың ойын операцияларын ең жоғарғы деңгейде жетілдіріп, сәйкесінше мұндай баланың әрекетін мадақтап отырған дұрыс.

Қимыл белсенділігі жоғары белсенділігі бар балаларға өздерінің қозғалысын мазасыздығын басқара алуға мүмкіндік беретін жағдай туғызған жөн. Мұндай балалардың қозғалысты жасанды шектеу олардың тек ашу мен қозуын күшейтуі.

Мотивациялық аумақты түзету және бала мінез-құлқындағы авторитарлы өзімшілдік көзқарастың басым болуы. Мұндай балалардың белсенді, бастамашыл, қарым-қатынасқа бейім болуы мүмкін. Бірақ оларда ойынға деген ұмтылыс ойнау үшін емес, алғашқы ойнауға  емес, ұтуға деген секілді жекелік мақсаттар болады. Өзімшілдікмотивтерібалалармінез-құлқындаашықкөрінуіменбіргежасырынболуы да мүмкін. Мұндайжағдайданегізгітүзетужұмысыжекелікмаңыздылық пен іс-әрекеттіңқоғамдыққұндымотивтеріарасындаүйлесімділіктіорнатуғабағыттайды. Бұлүшінбалалардымақсатқасайтәсіләртүрліәлеуметтікпайдалыіс-әрекеткежұмылдыру. Ондамотивацияғанегізделгентәсілдерқолданулуымүмкін; досқакөмек, өзтобынакөмеккөрсету, қақтығыстатөрелікету. Еңбастысы бала әлеуметтікмаңыздысапасыншынайыкөрсетеалсажәнеөзінің «басты» болуғақажеттілігінқанағаттандыраалсаболғаны. Психокоррекцияпәні «ғажайыпкешені» олтоптағышеттетілгенбалалардыңкүйінсипаттайды; өзінжағымсызқабылдау, өзінедегенпарықсызқатынас, дауысыныңсенімсізболуы, шешімсізболуымүмкін,. Түзетубағытымұндайбаланықұрдастарымен, тәрбиеніеңқосындысыныңқалыптасуымен, ортақіс-әрекетпенжұмылдыру.

Мүмкіндігішектеулібалаларғакөмектесудіңнегізгіқұралыойынболыптабылады. Қазіргіпсихологиялық-педагогикалықәдебиеттеройынныңтөрттүрлісипатталуы: сюжеттірольдік, ережелерменойын, бейнелік-рольдік, режиссерлік. Коррекциядаойынныңүшіншіжәнетөртіншітүріқолданылады. Балаларменжүргізілетінтүзетужұмысыүш стадия жорамалында.

І стадия – сюжетті – рольдікойын.

Алдымен психологбаланырольдікбейнеигеругеүйретеді. Психолог ойынныңсюжетінұсынады. Ойында бала құдіреттікүшболады, жағдайдыбасқаруды,әлсіздердіқорғап, жауыздардыжеңудіүйретеді.

ІІ стадия – режиссерлікойын.

Бұл стадия балалардыәртүрлірежиссерлікойындардыүйретугебағытталады. Аффективтімінез-құлықтыбалалардыңжекелікерекшелігінескерекеле, алдыменрежиссерлікойындағыойынәрекетінеүйретумаңызды.

ІІІ стадия – вербалдыойындар.

Бұлстадиядабаладаерекшекөзқарасқалыптасады, режиссерліккөзқарасқатынасынақарағандажалпыламаболады, материалдыққұралсызсөзарқылыкөрсетугеболады.

Осы аталған  алғышарттардың психологиялық түзетуде көмек беретін бірнеше ойын-жаттығу, тренингтер, амал-тәсілдер жиынтығын көрсетейін.

«Не өзгерді?» ойыны

Мақсаты: Баланың танымдық белсенділігін ояту, зейінін және ес процесін дамыту.

Ойынныңшарты:

Үстелдіңүстінебірнешезат я болмасакішкентайойнышыққойылады. Балағаүстелдетұрғанойыншықтардыесінесақтауұсынылады, соданкейін «көзіңдіжұм» – депнұсқауберіледі, оыкездежүргізкшіойыншықтардыңбіреуіналыптастайды да қайойыншықтыңжоғалғанын табу ұсынылады.

Осы ойынныңбасқанұсқасыретіндезаттардыңорналасуынөзгергенін табу болыптабылады.Ойыншыларғаүстелдегізаттардыңқандайтәртіппенорналасқанынесіндесақтауұсынылады, ал кейінойындыжүргізушібірнешезаттыңорнынауыстырады да не өзгргенін табу ұсынылады.

Егербұлойынбалаларғатымқиынболса, ондасөзбенбірігіпайтутәсіліқолданады.

«Мен қапқа  салдым» ойыны

Мақсаты: еске сақтау қабілетін дамыту.

Нұсқау:Жүргізуші ойынды бастап, «Мен қапқа алма салдым»дейді.

Келесі  ойыншы оны қайталап, тағы бір жемістің түрін қосады. “Мен қапқа алма мен банан салдым”. Келесіойыншыларда осы    айтылғандардықайталап, әрқайсысыжемістіңтүрінқосыпотырады. Ойын осылайжалғасабереді.

Бұлойындакімніңжеңгенінемесежеңілгенімаңыздыемес,еңбастысы  бала бұлойындаестесақтауқабілетінеркін дамытаболғаны.

 «Бұзылған телефон» ойыны

Мақсаты: зейінді дамыту.

Топта балалар  қалауы бойынша бір жүргізуші таңдалады. Жүргізушіге топтағылар теріс қарап тұрады, ешкім оған  қарамайды. Жүргізуші балалардың біреуіне жасырын түрде (оны өзі ойдан шығарады) бір кейіпті көрсетеді де өзі  шетке шығып кетеді. Бала, көрген кейіпін басқа балаға көрсетеді. Осылай жалғасып кете береді. Барлық балаға кейіпті көрсетіп болғаннан кейін, барлығы шеңбер бойына тұрады алдымен ойынды  аяқтаған бала өз кейпін көрсетеді соңында жүргізуші өзінің кейпін, және көрсетеді. Бірінші  кейіп пен соңғысы салыстырылады.

   “Гүл” ойыны

Мақсаты:Қиялды дамыту, денедегі қысымды түсіру.

Нұсқау:Балалар жүрелеп, тізелерін құшақтап отырады. Олар дәндер -жақында  әдемі гүлдерге  айналады.

Жетекші ойынға қатысушыларға қарап: “Күннің жылы шуағы жерге түсіп, дәндерді жылытты. Дәндер тамырланды. Олар өсті,бой көтерді,бұратылып күнге мойнын созды. Күн гүлдің әрбір  күлтешесін қыздыра бастады”.

Балалар жетекшіні тыңдап, нақты қимылдармен көрсетеді: жүрелей отырады; бастарын, қолдарын көтереді; Бойларын тік ұстап, қолдарын жан-жаққа созады-гүл ашылды;Басын сәл артқа шалқайтып, күнге қарайды. Көздерін жартылай жұмып, көктемгі күнге қарап,күлімсірейді.

 «Кілемшені жамау» жаттығуы

Мақсаты: Балалардың қабылдау процессін анықтап, дамыту.

Нұсқау:Әр балаға кілемшенің суреті бейнеленген қима қағаздар таратылады. Орны бос кілемшеге астында берілген бірнеше жамаудың біреуін таңдап апару керек.

«Айна» ойыны

Мақсаты:Балаларға ойын барысында бір-бірімен қарым-қатынасын арттыру. Есінде сақтап, қайта жаңғыртуына көмек беру.

Нұсқау:Балалар шеңбер жасап тұрады. Ойынның ережесін мұқият тыңдайды. Ортаға бір бала шығып әртүрлі қимылдар жасайды. Ал, қалған балалар «айна» ролінде болып, сол қимылды қайталайды. Ойынды барлық бала ойнап шығады.

«Көңілді клоун» ойыны

Мақсаты:Балалардың ойын барысында көңіл-күйлерін көтеріп, клоун қимылдарын жасауға үйрету.

Нұсқау: Балалар шеңбер жасап тұрады. Психолог клоун  ролін атқарып  қимылдар жасайды. Балалар бірге қайталайды. 1-ші қолын көтереді, 2-ші күледі, 3-ші допты алып жүгіреді және т.б. әртүрлі қимылдар жасайды.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.     ҚР-ның білім туралы Заңы.-Алматы, 2008

2.     Ж.К.Жүнісова, А.С.Медетбекова. Даму мүмкіндігі шектеулі балалардың танымдық іс-әрекеттерін дамыту жолдары. Әдістемелік құрал.-Тараз.:ТарМПИ, 2005

3.     Жақыпов С.М., Бизақова Ф.  Білім беру жүйесінде қолданылатын психокоррекциялық жаттығулар. (оқу құралы)  Тараз.: Қорғау Тараз 2005, 2007

4.     «Дефектология» журналы, қаңтар№1, 2015