ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІН – ӨЗІ БАҒАЛАУЫНЫҢ ТИІМДІ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

ЖАҢАША ОҚЫТУҒА – ЖАҢАША КӨЗҚАРАС

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІН – ӨЗІ БАҒАЛАУЫНЫҢ ТИІМДІ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Хайрекеева Гульнафиса Қанатқызы ІІ санатты

ІІІ-ші базалық деңгей химия пәні мұғалімі

Оқушы жетістігін нақты бағалау мәселесі - білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі. Көптеген жылдар бойы оқушы жетістігі басқа оқушы жетістігімен салыстырмалы түрде бағаланып келді. Бұл жағдайда білім алуға деген қызығушылықты жоғарылатуға мүмкіндік жасайтын бағалаудың нақты критерийлері, мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланыс болмады. Көптеген мектептерде төрт баллдық жүйеге негізделген бағалаудың дәстүрлі жүйесі сақталып келеді: 2 («қанағаттанарлықсыз»), 3 («қанағаттанарлық»), 4 («жақсы») 5 («өте жақсы»). Теория жүзінде 1 (бірлік) баллы бар болғанымен, тәжірибе жүзінде тіпті қолданылмайды. Баға әр уақытта субъективті. Осыған орай, мұғалім талассыз бедел мен ақиқат иесі болып табылмақ. Алайда бұл іс жүзінде шындыққа сай келе бермейді. Бес баллдық бағалау шкаласы басқа да таза нормативтік бағалау құралы сияқты дәлдігі жетіспейтін құрал ретінде ұсынылатындығы күмән туғызбайды.

Бағалау-одан арғы оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин. «Бағалау» термині «жақын отыру» латын тіліндегі мағынада-бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып,не істегенін немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын, түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады.

Жалпы бағалау екіге бөлінеді:

Оқыту үшін бағалау (формативтік)-ОүБ бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын қандай даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі

Оқуды бағалау (суммативті) -тікелей келешек оқытуға үлес қосуға бағытталмаған,бірақ маңызды мәні бар тестілеу оқыту үдерісіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Оқуды бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормаларымен немесе бірдей жастағы оқушылар тобының қол жеткізген деңгейімен арақатынасы салыстырылған соң қорытынды жасалады

 Оқыту үшін үшін бағалаудың маңыздылығы-бағалау оқыту мен оқудың ажырамас бөлігі болуы мүмкін деген ой біздің түсінігіміздегі едәуір өзгерісті талап етеді және Оқыту үшін Бағалау ұғымы дегеніміз де осы болып табылады.

Жиынтық (жиынтықтайтын бағалау)-оқушылардың білім берудегі белгілі бір кезеңде (оқу бірлігінің,жартыжылдықтың және жылдың соңында) алған жетістіктерін бағалау. Формативтік (қалыптастырушы) бағалау-оқу үдерісіне өзгеріс енгізу мақсатында оқушылардың алға ілгерілеуін бағалау. Формативтік бағалау оқушыларға өздерінің прогрестерін ұғынуға және бақылап отыруға,мұғалімнің көмегімен алдағы қадамдарын жоспарлауға мүмкіндік береді. Формативтік бағалау белгілі бір сызбалар бойынша жүргізіледі және оқу үдерісінің тиімділігі мен дұрыс бағытын қамтамасыз етіп, оқушылардың оқудағы мұқтаждықтарын білуге мүмкіндік тудырады. Формативтік бағалаудың мынадай тәсілдері бар:

-бақылау;

-оқушылардың ауызша жауаптары;

-оқушылардың жазбаша жұмыстыры;

-тестілік тапсырмалар.

Формативтік бағалау екі жолмен жүзеге асырылады: холистік бағалау сызбасы-оқу үдерісінің мақсаттары бойынша анықталған қабілеттерді жеке жеке бағалау арқылы оқушының даму деңгейін қысқы мерзімде және жалпы түрде бағалау. Аналитикалық бағалау-оқушылар үшін көзделген нақты қабілеттерді белгілі бір ұзақ мерзім ішінде біртіндеп бақылап отыру және бағалау. Міне осындай кемшіліктерді жою үшін химия сабағында критерий арқылы бағалауды жөн көрдім.Алдымен анықтамасына назар аудара отырып, жіктеп көрсек.

Критериалды бағалау-бұл  білім  берудің мақсаты мен мазмұнына  негізделген  оқушының  оқу- танымдық  құзырлығын қалыптастыруда  алдын-ала  белгіленген   жетістіктермен салыстыру үрдісі болып табылады.

Критериалды бағалауды енгізудің мақсаты: 

ü Мектепте оқыту сапасын жоғарлату

ü Мектеп  бітірушілердің білімін  халықаралық стандартқа сәйкестендіру.      

Критериалды  бағалаудың басты  ерекшелігі:

ü алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы;

ü  анық, айқындылығы;

ü  бағаның әділдігі;

ü  өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі

Критериалды бағалаудың функциялары:

ü Бағалау функциялары

ü Ынталандыру

ü Белсенділік

ü Түзету

ü Дамытушы

Принциптері: 1. Нақтылық  2. Әділдік  3. Жүйелік

Критериалды  жүйе арқылы бағаның  қойылуы:

•         Критерий бойынша оқушының оқу жетістіктері деңгейлі белгіленеді

•         Нақты балдар немесе бағалар қойылады

Критерийалды бағалау өз кезегінде әр қарай:

•         Қалыптастырушы  бағалау, ол дегеніміз- Күнделікті алған білімінің меңгеру деңгейін анықтайды,негізгі бақылау жұмысына  дейін білімін жүйелейді, кездескен қиыншылықтарын қалыпқа келтіруге оқушыға мүмкіндік береді.

•         Негізгі бағалау - Бір тарауға  байланысты   қалыптастырған білім деңгейін анықтайды, негізгі бағалау белгілі бір  тақырыпты қорытындылау мақсатында орындалады,мазмұны оқылған материалды қамтуы керек, негізгі бағалаудағы оқушының алған бағасы тоқсандық баға болып табылады.

Қолданылуы:

ü Негізгі бағалауда барлық критерийлер   барынша қолданылуы керек.

ü  Критерий оқушының жас ерекшелігіне,  бағдарламаға сай алынады.

ü  Әрбір жетістік  балмен және дескриптор арқылы белгіленеді.

ü Тоқсан соңында әр  критерий бойынша  негізгі бақылаудан алынған  орташа балл есептелінеді.

Енді нақтылап, мысал келтіретін болсам, сандық есептер шығаруға, күнделікті сабаққа және сараман жұмысқа арнайы критерий дайындап алдым. Сол негізінде оқушылар өз-өздерін дескриптор арқылы бағалап, өз деңгейін анықтайды.

Химия пәнінен теориялық сабақты бағалауға араналған дескриптор

Бағалау критерийлері	Балы	Жетістік деңгейі	Дескриптор
Білім және түсіну (А)	4	1	Диалог барысында өте қысқа, қарапайым жауаптарды ұсына алады және көмек сөзге үміттінеді
		1	Қосымша ізденген, тақырыпты ашты, бірақ ойын жүйелеп жеткізе алмады
		1	Өзіндік бастаманы қолға алып, күрделі жауапты дамыта алады
		1	Қосымша ізденген, тақырыпты ашты, ойын жүйелі жеткізді, ой-пікірін орынды қолданды
Талдау (В)	4	1	Кейбір жерін қалдырып, тапсырма туралы тиісті ақпартты хабарлай алады
		1	Тақырып бойынша мысалдар келтіреді. бірақ дәлелсіз
		1	Тақырып бойынша берілген, көрсеітлген тәжірибелерді жасай алады, бірақ түсінік бере алмайды
		1	Теориялық білімін нақты мысалдар арқылы кең көлемде түсіндіріп, тәжірибе түрінде көрсете алады
Дәлелдеу, тілдік қолдану (С)	4	1	Оқушының химиялық тілдегі сөздік қоры өте жұтаң
		1	Химиялық сөздік қоры дамыған, бірақ сөз қайталулары кездеседі
		1	Теориялық білімін тұрмыспен байланыстыруда қиналады
		1	Оқушының теориялық және практикалық білімі ұштасқан, химиялық тілді меңгерген, ойы жүйелі.

Химия пәнінен сандық есептерді  бағалауға араналған дескриптор

Бағалау критерийлері	Балы	Жетістік деңгейі	Дескриптор
Білім және түсіну (А)	4	1	Есептің мазмұнымен толық танысып түсінді
		1	Есептің шартындағы белгілі және белгісіз заттарды анықтады
		1	Есептің шартында берілген заттардың қасиеттерін еске түсірді
		1	Есептің мазмұнына сәйкес қажетті химиялық формулаларды еске түсірді
Қолдану (В)	4	1	Есептің шартын «есеп шығару алгоритм» арқылы дұрыс жаза білді
		1	Есептің мазмұнына сәйкес қажетті химиялық формулаларды жазып, түрлендірді
		1	Өлшем бірліктерді ХБЖ-не айналдыра алды
		1	Математикалық есептеулерді дұрыс жүргізді
Анализ және синтез (С)	4	1	Химиялық реакция теңдеулерін жазып теңестірді
		1	Есептің шығару жолын түрлі әдістер арқылы көрсетті( химиялық формула, пропорция, жүйе құру)
		1	Есептің жауабын теориялық негізде дәлелдеді
		1	Есепті дұрыс орындап жауабын алды

Химия пәнінен сарамандық жұмыстарды бағалауға араналған дескриптор

Бағалау критерийлері	Балы	Жетістік деңгейі	Дескриптор
Білім және түсіну (А)	4	1	Қауіпсіздік техникасының ережелерін еске түсіреді
		1	Нұсқаулықта берілген жұмыспен мұқият танысты
		1	Тәжірибеге алынатын заттардың физикалық, химиялық қасиеттерін білді
		1	Химиялық қасиеттеріне байланысты сипаттама бере алды
Қолдану (В)	4	1	Жұмыс барысында қауіпсіздік техникасының ережелерін қатаң сақтады
		1	Тәжірибеге қажетті приборды дұрыс құрастыра алды
		1	Химиялық құрал-жабдықтарды орынды қолданып, химиялық реактивтерді үнемді пайдалана білді
		1	Химиялық қасиеттерін ескере оытрып нұсқаулықта берілген жұмыс бойынша тәжірибе жасады.
Анализ және синтез (С)	4	1	Түзілген өнімді химиялық реакцияның белгілері арқылы көрді
		1	Белгісіне қарай тұзілген өнімнің қасиетін сипаттады
		1	Химиялық құбылысты реакция теңдеулері арқылы жаза білді
		1	Неге? Неліктен? Деген сұрақтарға жауап беру арқылы дұрыс қортынды жасады

Дескриптор арқылы өз-өздерін бағалағаннан кейін, топ басшысы мына кестені толтырады.

Оқушының аты-жөні	Білім және түсіну (А)	Қолдану (В)	Анализ және синтез (С)	Жалпы балл

Топ басшылары топ мүшесінің баллдарын айтқаннан кейін сол баллдарын интерактивті тақтаға «нүктемен» белгілеп, артынан сол нүктелерді қосқанда қай топтың белсенді болғаны және оқушының бүгінгі сабақтан алған бағасы анық көрініп тұрды.

		№1 топ					№2 топ					№3 топ						№4 топ
		1	2	3	4	5	1	2	3	4	5	1	2	3	4	5	6	1	2	3	4	5	6
5	12
	11
	10
4	9
	8
	7
3	6
	5
	4
2	3
	2
	1

«5»  -  17 - 20  балл (100%-89%)       «4»  -  14 - 16  балл (75%-88%)

  «3»  -  12 - 13  балл (61%-74%)       «2»   -  0 - 11  балл  (60%-дан төмен

Ойымды қортындылағанда,  критериалды бағалаудың баланың өзін-өзі реттеуге және шынайы бағалауға үйретеді. Ең бастысы әр кезеңде және әр тапсырмаға критерий қойып отырсақ бала өзі білімін қаншалықты өскенін, қалай өскеніні анық көз жеткізетін болады. Критериалды   оқытудың маңыздылығы:

Мұғалім үшін:

q Әрбір оқушының өзгешелігін ескере отыра жеке білім алу траекториясын құру.

Оқушы үшін:

q Берілген бағалау критерийлерін түсіну,қолдану,жұмысын бағалай білуі.

Ата-ана үшін:

q  Баланың білім алуындағы өсу деңгейін қадағалауы.

Мынадай маңыздылығынан кейін мындай нәтижие күте аламын. Критериалдық бағалау жүйесінің арқылы:                                                  

ü Оқушының тұлғалық бағытын белсенділікке бағыттай алады, Тұлғаны нәтижеге жеткізе алады

ü Өсу динамикасын кез-келген кезеңде анықтай алады

ü Қалыптастырушы лық және негізгі бағалау арқылы  білімін анықтай алады.