Практические работы по геоэкологии

Практикалық жұмыс №1

Геоэкология пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

Мақсаты: студенттің білімін бағалау, геоэкология туралы әр түрлі сұрактармен пікір талас және баға.

Өзін-өзі дайындауға арналған сұрақтар:

1.     «экология» терминін кім енгізді? Ең алғашқыда осы ғылымға қандай анықтама берді?

2.     Неліктен экология ғылымы алғашқысында дамығанда әр түрден және адам тіршілігінде биосферада орын алды?

3.     Геоэкология дегеніміз не? Оның экологиялық мәселелерін зерттеуде маңызы қандай?

4.     Глобалды экологияның маңызды айырмашылықтары қандай?

5.     ХХғасырдың 70жылдарында адам мен табиғат арасында қандай сапалы өзгерістер болды?

6.     Глобалды-междициплинарлық ғылымды дәлелдеңіздер?

7.     Қандай мақсатта глобалды экология білімі болады?

8.     Адамның глобалды мәселелеріне мысал келтіріңдер?

9.     Неліктен оларды глобалды деп атайды?

10. Ненің салдарынан әлемдік процеске глобалды экология мәселесі енгізілді?

11. Қазіргі экологиялық мәселелердің маңыздары қандай?

Практикалық тапсырмалар

1.     Келесі пікірге өз ойларыңызды айту: «Тіршілік бойынша экология ғылымы қоршаған ортанамен іс-әрекетін салыстыруға мүмкіндік береді.» (Н.Н. Моисеев)

2.     И.Тургеневтің ойы бойынша өз пікірінмен дәлелдеу: «Адамды табиғат алмастыра алмайды, ол мыңдаған үзілмейтін байланыстармен байланған.

3.     Э.Геккель жаңа ғылым бағытын қалыптастырды, ол көптеген ескі ғылымдарға ат берді, оған дейінгі әлемдік ғалымдар дамытқан.

13-томдық экологияны дамыту жолында аз мағына бермеді «Жаратылыстану тарихы» Ж.Бюффона.

ХІХғ соңғы бірінші жартысында Ж.Б.Ламарк, А.Гумбольдт, К.Глогераның және т.б ғалымдардың ғылыми ойлары биоэкологияның дамуына жақын болды.

XVIII-XIX ғасырлардағы ғалымдардың экология ғылымының дамытуындағы қосқан үлесін анықтандар. Осы уақытта экология ғылымы дамуына шешім шығарындар.

Мына тақырып бойынша микроәлеуметтік зерттеу жүргізу «Глобалды экологиялық мәселелер және оның адам өміріне қаупі».

Практикалық жұмыс № 2

Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.

Мақсаты: Экологиялық мәселелер бойынша көз-қарастарды біріктіру.

Өзін-өзі дайындау сұрақтары:

1.Мәдениетті халықтың экологиялық мәселелері қалай корінеді?

2.Экологиялық дағдарыс дегеніміз не?

3.Қарабайыр егін шарушылығының экологиялық дағдарысының себептерін түсіндіріндер?

4.Продуценттік дағдарыстың себебі не?

5.Экологиялық дағдарыс пен экологиялық апаттың айырмашылығы қандай?

6.Редуценттік дағдарыс дегеніміз не?

7.Ластануды қалай түсінесін?

8.Ластанудың қандай түрлері бар? Қоршаған ортаның әртүрлі ластануына мысал келтіріндер?

9.Биосфераның ең басты ластағыштарына мінездеме бер, берілген кестені қолданып.

10.Адамның іс-әрекеті материалдық байлықтың жойылуына әкеп соққанын дәлелде?

11.Ортақ дамудың тарихи мақсаты қалай өзгерді?

Практикалық жұмыс

1.     Қоршаған ортаның жахандық ластануына байланысты графикалық модель немесе суретті жасауды ойлап тауып көр.

2.     Ғалымдар ойлайды, ең бастысы табиғат пен қауымның арақатынасы адамның мәдениеті болып табылады. Мәдениетті адамның бірнеше тарихи модельдері белгілі. Сонымен, антикалық дәуірде платондық модель білімді, өзін- өзі  қолдауды, ұнатушылықты  қалады. Қайта өрлеу дәуірінде гуманитарлық модель жүрді, кең білім алуды енгізді. Сіздің ойыныз қандай, қазіргі заманғы модель адам мәдениетінде болуы тиіс па? Жеке тұлғаның сапасы қандай болуы тиіс, егер болса ?

3.     Жердік әдебиеттен өз жерінің шекарасына орналасқандардың маңызын оқы. Бұрынғы кезде біздін жерімізде тұрған тұрғындардың ең басты немен айналысқандарын анықтандар. Қоршаған орта жағдайында олар қалай көрініс тапты?

Мынадай жағдайды елестетейік. . .

Сіз терезеге қарап көресіз, ошақтағы әдейі жандырылған қоқысты.

Сіздің есінізде, өте жоғары температурада жанып жатқан жалынның от пен түтін химиялық ластағыш заттармен араласатынын.

Жанып кеткен қоқыстың қалдықтарын грунттық сулармен жуады, содан қалған улы заттар сулы горизонттарға түседі.

Сіздің іс- әрекетіңіз қандай болады? Жауабынызды түсіндіріңіз.

Биосфераны ластайтын ең басты ластағыштар

                                                                Кесте 1

Улы газ	Жанудың барлық түрі кезінде жанады. Олардың өсуі атмосфераға температураның көтерілуіне әкеледі, экологиялық және химиялық жағдайларға соқтарады. (күнделікте әрбір платената 1 тонна лақтырылады)
Көміртек оксиді	Жану кезінде толық жанбаудан қалыптасады. Атмосфераның жоғарға балансын бұзуы мүмкін.
Күлгін газ	Ауада көп болады. Өсімдіктерге зиянын әкеледі, аурулар болады.
Азот оксиді	Смогтың болуына әкеліп соқтырады және бронхит ауруы болады.
Фосфат	Жуатын заттарда қалыптасқан. Су мен өзендердің ең басты ластаушысы.
Сынап	Тағамдардың ішіндегі қауіпті ластаушылардың бірі, соның ішінде дүняуилық пайда болулар.Организмде қалыптасады да, жүйке жүйесіне әсерін тигізеді.
Мырыш	Жанар майға қосылады. Ферметтық системалырға әсерін тигізеді және тірі клеткалар.а да, бауыр мен бөтеге зияның әкеліп соқтырады.
Мұнай	Экологиялық бұзушылыққа әкеліп соғады, теңіз құстарына, балықтардың өліміне әкеледі.
ДДТ және т.б пестицидтер	Балықты, организмді өлтіреді. Барлығы канцеоргендік болып келеді..
Радиация	Генетикалық мутацияға және болмайтын дозалар.

4.«Әрбір адам өзіне жеке жауапкершілікке қоршаған ортаны алу керек, әрбір адам өз әрекетіне себепкер болып, осынның бәрі экологиялық кризиске әкелуі үшін... Мен бұның бәріне сенемін, экологиялық мәселелер шынайы болады, жеке болғандай, біздің өзгертілерімізде керек қорғаныстар» (А. Гор, вице-президент США). 

Өздерінің әрекеттеріңді және қоршаған ортаға карым-қатынастарыңызды айтып беріңіздер.

Практикалық жұмыс № 3

Геоэкологиялық зерттеулер.

Мақсаты: Қазіргі ғылыми туралы ғаламдық экологияда студенттерді белгілі бір нысанға біріктіру.

                                     Өзін-өзі дайындауға арналған сұрақтар:

1.Адаммен табиғат ортасының байланысын түсіндеріндер?

2.Табиғат ортасы дегеніміз не және ол қандай компонентерден тұрады?

3.Неліктен биота ең маңызды құрылым факторы болып келеді?

4.Табиғат ортасы мен адам қандай мағына береді? Мысалы келтіріңдер

5.Табиғат ортасы неге тәуелді?

6.Табиғат ортасының сыйымдылығы дегеніміз не? Оның межелі мағынасы қандай?

7.Біздің планетада ландфаһшафтық ашық система екенін қалай дәлелдейсіздер?

8.Келесі кестені құрастырып толдырыңдар

Заң (ереже)	Тұжырымдама	Айқынды мысалдар

9.Түсіндіріңдер, неліктен глобалды экологиялық дағдарыс гуманитарлы-экологиялық революцияға өтуі керек?

                                                  Практикалық тапсырмалар

1.Табиғат пен адам арасындағы байланыс туралы сан түрлі пікірлер қалыптасуда. Біреулері, адам қоршаған ортаға күннен күнге тәуелді болып барады деп санайды. Ал, кейбіреулері тарихи жүру процесі  тәуелсіз деп санайды.

Ал, сіз қай айқындаманы қолдайсыз? Дәлелдеріңіз қандай?

2.Кейбір ғалымдар өз ойларын афоризмдермен жеткізеді, мысалы американдық ғалым Б.Коммонер: «Табиғат жақсы біледі», «Бәрі бір-бірімен байланыста», «Барлығы бір жерге кетуі керек», «Ештене оңайлықпен берілмейді».

Өздеріңіздер де өз ойларыңызды аформтық түрде құрастырыңыздар.

3.Ноосфера заңы қандай функционалдық механизмді құрайды? Олардың орындамалары бізге қатыстыма, басқа мемлекет пен халқына? Қатысты болса, калай?

4. Табиғат барлық заңдармен әрекеттеседі, ал адам – заңдар туралы қойылымдармен сәйкес келеді – деп жазы, А.Леш. Бұл пікірді сіздер қалай түсінесіздер? 

Практикалық жұмыс №4

Табиғат және табиғат ресурстары.

Тапсырма 1. «Экосистема мен ортаның бірқалыпты дамуы» оқу курсы бойынша қолданылатын әдебиеттер тізімін құрастыр.Тізімді курс бөлімдері бойынша құрастырады, (курс бөлімдері мұғалімдерге беріледі).Оқулықтар мен баптар тізімге алфавит бойынша енгізіледі: алдымен авторлардың аты- жөндерінің бастапқы әріптері жазылады, сосын оқулықтардың аттары, шыққан жылы мен орны,жалпы парақтарының саны.

Тапсырма 2. Класиффикациялық экосистема бойынша терминдер тізімін құрастыр:

     1.Сулы экосистема

     2.Жерді экосистема

     3.Қалалық экосистема

     4.Таулы экосистема

     5.Жасанды экосистема – антропогенді ландшафттар

Келесі нұсқа бойынша (кесте түрінде құрастыруға болады):

термин – бастапқы анықтамасы , - қайдан алынды – басқа анықтама – авторлар – қосымша анықтамалар. Студент талқылайды және баға береді осы немесе басқа терминға өз пікірінен. Жалпы терминдердін саны 30 дан 50 ге дейін болуы тиіс.

Терминдер бойынша баға (дұрыс жасаған жағдайда)

А) 1- ден 20 терминға – 2 (екі)

В)21-ден 30 терминға -3 (үш)

С)31-ден 40 терминға -4 (төрт)

Д) 41-ден 50 терминға -5 (үздік)

Тапсырма 3. 7 – 10 парқты (А 4) реферат дайында мына тақырып бойынша: Сіз осы заманғы ортаның бірқалыпты экологиялық дамуын қалай түсінесіз.

Сабақтың жолы: Студенттер биікаталған экосистемалардың біреуін тандайды (сулы, жерді, қалалық, таулы, жасанды) және сол тақырып бойынша реферат дайыдайды.

Практикалық жұмыс №5

Геожүйесінің антропоорнықтылығының көрсеткіштері

Мақсаты: Ғылымдық тақырыптар мен баптарға анализ беруді үйреніп түсіну

Тапсырма 1. Қазақстанның экологиялық мәселерінің ғаламдық статьяларды және соларға рецензия беру. Статья көлемді, экологиялық мәселеге қандай да болсын баға беру. Ойлар және смс хаттар жіберілмейді. Газеттегі, журналдағы статьяларды және т.б алуға болады.

Рецензия мыналардан тұрады:

а)анализдық тақырып

б)сұрақтарды қарастыру

в)ғаламдық статьяға бағаныз, өз ойыңыз, ескертулер, ұсыныстар мен тілектер.

Тапсырма 2. Баяндама дайындау немесе келесі тақырып бойынша хаттар

1) рациональды жерді пайдалану

2) НТР табиғатты қорғау мәселесі

3) әр түрлі тақырыпта

Баяндама жазбаша түрде, ал хаттама ауызша болуы керек. Баяндама 8-10 беттей болуы тиіс.

Тапсырма 3. Экосистеманың маңызды анықтамасын анықтау, экологиялық мәселерлерге  қазіргі комлекстік баға.

Тапсырмалар жоспар бойынша орындалады.

1)регион туралы барлық мәліметтер.

2)Қазіргі экологиялық мәселелер

3)оптимизациялық табиғи орта

4)Қорытынды (ойларыңызбен тапсырмалар)

Практикалық жұмыс №6

Техникалық ландшафттың экологиялық жағдайына бағалау адістері мен  критерилері.

Тапсырма 1. Антропогендік ластанудың қандай түрі жахандық мөлшердегі биосфераға қатты әсер етеді (өз республиканды немесе облысынды алуға болады және т.б.). Тапсырманың құрамында керекті материалдар, кестелер, диаграммалар және т.б. болуы қажет.

Тапсырма 2. Ластанған заттардың қоршаған орта мен климаттық фактордың келесі газтәріздес заттармен әрекетіне мінездеме бер:

      1.Көміртегі диоксиді (СО2)

      2.Азот оксидінің құрамы

      3.Күкірт диоксиді

      4.Мырыш

      5.Фтор

      6. Мышьяк

      7. Сынап

      8. Селен

      9.Цианид

     10. Молибден

Тапсырма 3. Қандайда бір табиғат компоненттерінің ластануына байланысты реферат дайында (сулық, ауалық, топырақтық немесе биотикалық құрылым бойынша ) өз жерінің, ауданның, қаланың,ауылдың немесе т.б.

Сабақтың жолы: Тапсырма осы жоспар бойынша орындалады:

1.Берілген бойынша жалпы анықтама;

2.Ластану;

3.Мәселелер мен биік шындар;

4.Қорытынды (сіздің пікірлерініз бен ойларыныз).

Практикалық жұмыс №7

Ландшафтының орнықтылығы оны қамтамасыз ету механизмі.

Тапсырма 1. Антропогендік ластанудың қандай түрі жахандық мөлшердегі биосфераға қатты әсер етеді (өз республиканды немесе облысынды алуға болады және т.б.). Тапсырманың құрамында керекті материалдар, кестелер, диаграммалар және т.б. болуы қажет.

Тапсырма 2. Ластанған заттардың қоршаған орта мен климаттық фактордың келесі газтәріздес заттармен әрекетіне мінездеме бер:

       11.Көміртегі диоксиді (СО₂)

       12.Азот оксидінің құрамы

       13.Күкірт диоксиді

       14.Мырыш

       15.Фтор

       16.Мышьяк

       17. Сынап

       18. Селен

       19.Цианид

       20. Молибден

Тапсырма 3. Қандайда бір табиғат компоненттерінің ластануына байланысты реферат дайында (сулық, ауалық, топырақтық немесе биотикалық құрылым бойынша ) өз жерінің, ауданның, қаланың,ауылдың немесе т.б.

Сабақтың жолы: Тапсырма осы жоспар бойынша орындалады:

1.Берілген бойынша жалпы анықтама;

2. Ластану;

3.Мәселелер мен биік шындар;

4.Қорытынды (сіздің пікірлерініз бен ойларыныз).

Краткое описание документа:

Геоэкология пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

Мақсаты: студенттің білімін бағалау, геоэкология туралы әр түрлі сұрактармен пікір талас және баға.

Өзін-өзі дайындауға арналған сұрақтар:

1.«экология» терминін кім енгізді? Ең алғашқыда осы ғылымға қандай анықтама берді?

2.Неліктен экология ғылымы алғашқысында дамығанда әр түрден және адам тіршілігінде биосферада орын алды?

3.Геоэкология дегеніміз не? Оның экологиялық мәселелерін зерттеуде маңызы қандай?

4.Глобалды экологияның маңызды айырмашылықтары қандай?

5.ХХғасырдың 70жылдарында адам мен табиғат арасында қандай сапалы өзгерістер болды?

6.Глобалды-междициплинарлық ғылымды дәлелдеңіздер?

7.Қандай мақсатта глобалды экология білімі болады?

8.Адамның глобалды мәселелеріне мысал келтіріңдер?

9.Неліктен оларды глобалды деп атайды?

10.Ненің салдарынан әлемдік процеске глобалды экология мәселесі енгізілді?

11.Қазіргі экологиялық мәселелердің маңыздары қандай?

Практикалық тапсырмалар

1.Келесі пікірге өз ойларыңызды айту: «Тіршілік бойынша экология ғылымы қоршаған ортанамен іс-әрекетін салыстыруға мүмкіндік береді.» (Н.Н. Моисеев)

2.И.Тургеневтің ойы бойынша өз пікірінмен дәлелдеу: «Адамды табиғат алмастыра алмайды, ол мыңдаған үзілмейтін байланыстармен байланған.

3.Э.Геккель жаңа ғылым бағытын қалыптастырды, ол көптеген ескі ғылымдарға ат берді, оған дейінгі әлемдік ғалымдар дамытқан.

13-томдық экологияны дамыту жолында аз мағына бермеді «Жаратылыстану тарихы» Ж.Бюффона.

ХІХғ соңғы бірінші жартысында Ж.Б.Ламарк, А.Гумбольдт, К.Глогераның және т.б ғалымдардың ғылыми ойлары биоэкологияның дамуына жақын болды.

XVIII-XIX ғасырлардағы ғалымдардың экология ғылымының дамытуындағы қосқан үлесін анықтандар. Осы уақытта экология ғылымы дамуына шешім шығарындар.

Мына тақырып бойынша микроәлеуметтік зерттеу жүргізу «Глобалды экологиялық мәселелер және оның адам өміріне қаупі».

Практикалық жұмыс № 2

Геоэкология пәнінің ғылымдар жүйесіндегі орны.

Мақсаты: Экологиялық мәселелер бойынша көз-қарастарды біріктіру.

Өзін-өзі дайындау сұрақтары:

1.Мәдениетті халықтың экологиялық мәселелері қалай корінеді?

2.Экологиялық дағдарыс дегеніміз не?

3.Қарабайыр егін шарушылығының экологиялық дағдарысының себептерін түсіндіріндер?

4.Продуценттік дағдарыстың себебі не?

5.Экологиялық дағдарыс пен экологиялық апаттың айырмашылығы қандай?

6.Редуценттік дағдарыс дегеніміз не?

7.Ластануды қалай түсінесін?

8.Ластанудың қандай түрлері бар? Қоршаған ортаның әртүрлі ластануына мысал келтіріндер?

9.Биосфераның ең басты ластағыштарына мінездеме бер, берілген кестені қолданып.

10.Адамның іс-әрекеті материалдық байлықтың жойылуына әкеп соққанын дәлелде?

11.Ортақ дамудың тарихи мақсаты қалай өзгерді?