Презентация. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Традиции и обряды казахского народа. /на казахском, русском, английском языках/

• 1 слайд

  Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Традиции и обряды казахского народа Kazak traditions and Customs № 3 ЖОББМ қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі: Альмишева Л.Ш

• 2 слайд

  Түсініктеме. Бала тәрбиесіне көп көңіл бөлген халықтардың бірі-қазақ халқы. Ұлттық тәрбие берудің ғасырлар бойы жинақтаған әдіс-тәсілдері мен тәжірибелері өте көп. Адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттердің ең бастысы-салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Сол ұрпақты жан-жақты жетілген азамат тәрбиелеу үшін халықтың салт-дәстүрлерінің тәлім-тәрбиелік, білім-танымдық рөлі орасан зор. Оқушылар санасына туған халқына деген құрмет мен мақтаныш сезімін ұялату, ұлттық рухты сіңіруде бұл бағдарламаның алатын орны ерекше. Ел-жұрт уақыт озған сайын салт-дәстүрге жаңалық енгізіп, оны қоғамдық болмыс көріністеріне бейімдеп, өзгертіп ұлттық дәстүрді қастерлеуге үйретеді. Ұлттық дәстүрлерді сақтау, меңгеру келесі ұрпаққа табыс ету-бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Ата-бабаларымыздың өмір сүрген кезінен бастау алатын рухани мұратымыз-халықтық педагогика. Халықтық педагогика-тәрбиенің негізгі түйіні. Халқымыздың мыңдаған жылдар бойы тірнектеп жинаған рухани мұрасы. Мақсаты: оқушыларды өз халқының ғасырлар ойы дамып, қалыптасқан рухани өнерін терең түсініп, оған деген қызығушылығы мен ынта жігерін ояту, халықтық мұраны құрмет тұтатын, халқымыздың асыл мұрасын қастерлеуге, Насихаттауға тәрбиелеу. Міндеттері: тарихи мұра ретінде бағаланатын халық әндерінің, салт-дәстүрлеріннің түрлі ерекшеліктеріне бағыттай отырып, халықтық дәстүрді жаңаша қырынан зерттеп, оқушылардың жұмысына осылайша үнемі назар аударылып, болашағына жол ашу, үлгі көрсету, бағыт беру. Күтілетін нәтиже: оқушылар аталған жобаны меңгеру нәтижесінде қазақтың салт-дәстүрлерін бойына жинақтайды, алған білімін дамытып ары қарай жетілдіреді. «Қыз ұзату», «Құда түсу», «Беташар», т.б. Қазақтың салт-дәстүрлері туралы мағлұмат беру арқылы оқушыларды адамгершілікке, эстетикалық көзқарасының, талғамының дұрыс қалыптасуына ықпал етеді. Халықтың мәдени мұрасына қамқорлықпен қарауға, оны бағалай білуге үйретеді. Халқымыздың әдет ғұрыптары мен салт дәстүрлерін қастерлейтін, құрмет тұтатын азамат болып шығады.  

• 3 слайд

  І бөлім. Отау көтеру.Свадебный ритуал. Қыз айттыру. «Қыз айттырудың мұндай тәртібі Есім деген ханның бұйрығы бойынша орнаған көрнеді». (Ы. Алтынсарин). Әр ата-ана өз ұлының болашақ қалындығын ерте ойластырады, өзінің теңін іздейді. «Анасын көріп қызын ал» деген қағиданы қатаң ұстайды. Яғни болашақ құдасын орынды жерден, жақсы кісілерден, аталы, іргелі ауылдан қарайды. Тұқымында, тегінде ауруы бар отбасының қыздарына сөз салмайды. Лайықты деген адамдарына әдейі барып ниетін білдіреді. Мұны «қыз айттыру» дейді. Бұл жолдың да түрлі ереже, тәртіптері бар. Егер балалар (ұл, қыз) жас болса, тіпті іште жатса да ерте келіп сөз байласады. Мұндай адамдар көбіне бірін-бірі жақсы білетін, өте сыйлы, дос кісілер арасында болады. Олар алдымен іште жатқан балаларын бір-біріне (әрине бірі ұл, бірі қыз болса) қосу туралы келіседі. «Атастыру» деген осы. Мұны «бел құда» дейді. Бесікте жатқан балаларды атастырса «бесік құда» дейді. Кейде қыз алған құда енді сол үйге өз қызын беретін болса мұны «қарсы құда» дейді. Бұрын құда болған кісілер құдалықты тағы жалғастыратын болса оны «сүйек жаңғырту» деп атайды. Қыз бойжеткен, ұл ержеткен жағдайда екі жасты қосу «құда түсу» арқылы жасалады. Қазақтың ертеден белгіленген заңы бойынша жеті атадан бері қыз алыспайды. Некелік ережеде әйел күйеуден 8 жас, еркек әйелден 25 жас үлкен болса қосылуға рұқсат етілмейді. Әрине әмеңгерлік жолда бұл шектуге қарамайтын жайлар да бола береді. «Қыз айттыру», баталасу жас отаудың беріктігін, сенім сыйластықты негізін қалайды.

• 4 слайд

  Қыз айттыру Женитьба сына всегда волновала родителей. Будущую несестку высматривали раньше, чем сын достигнет совершеннолетия. Искали подходящую семью хороших, знатных, уважаемых людей. Если узнавали, что в роду девушки были больные от плохой наследственности, то ее не сватали. К людям достойным, на их взгляд, специально ездили поговорить о будущем своих детей, выражая желание стать сватами. Существуют различные виды «қыз айттыру». Если дети (мальчик, девочка) маленькие, или даже еще не родились, а семьи договариваются в будущем стать сватами, значит они очень хорошо знают друг друга, давно дружат. До рождения малышей, если, конечно, позже у одних будет мальчик, а у других-девочка, договариваются стать сватами (атастыру). Вышеназванное сватанье называется «бел құда» (до рождения детей). Ну, а если сватают детей с колыбели- «бесік құда» (бесік-колыбель). Иногда человек, женивший сына на дочери свата, сам выдает свою дочь за сына своего свата; их так и называют «қарсы құда»- «взаимный сват». Люди, продолжавшие свое сватовство, то есть ставшие дважды сватами, называются «сүйек жаңғырту». Женитьба взрослых детей осуществляется после «құда түсу» (сватовство). Родственные отношения у казахов учитывалось в основном до седьмого колена. Об этом свидетельствует древний обычай, запрещающий браки между мужчинами и женшинами своего рода. По правилам бракосочетания, женщина не должна быть старше мужчины больше, чем на 8 лет, а мужчина-старше женщины на 25 лет. На неравный брак разрешение не дается. «Қыз айттыру» служит своеобразной основой новой крепкой и примерной семьи.

• 5 слайд

  Kyz aittyru Parents were always occupied with their son’s marriage. They were searching for a future fiancee for him long before he attained his majority. A competent family of good, distinguished, and respected people was gusted. If in a girl’s kinfolk there were unhealthy relatives (the genetic inheritance), she was never sought in marriage. Parents made special visits to people worthy to their mind, in order to discuss their children’s future, and to express their wish to become the matchmakers (relatives-in-law). There are different kinds of ‘kyz aittyru’. If children (a boy and a girl) are still babies, or even unborn yet, but the both parties agree to become the relatives in-law in future, it means that these people know each other very well and are close family friends. Before babies are born (of curse, if one of them is a boy, and another is a girl), the parents reach an accord to become the relatives-in law (‘atastyru’). The above-mentioned woo is called ‘bel kuda’ (before the birth of children), and if children are planned to be married since their birth-’besik kuda’ (besik means a cradle).

• 6 слайд

  Sometimes a person who arranged the marriage of his son and his matchmaker’s daughter, agress that his daughter should be married to his matchmaker’s son, and in this case both matchmakers are called ‘karsy kuda’ (mutual matchmaker). People who continued their matchmaking (i.e who became the matchmakers again) are called ‘suyek zhangyrtu’. The grown-up children’s marriage is completed after ‘kuda tusu’ (the matchmaking). Relations between relatives Kazakhs observed generally until the seventh generation. Thus declares an old custom prohibiting the marriage between men and women of one and the same bloodline. According to the matrimonial rules, a woman must not be more than eight years older than a man, and a man must not be more than twenty five years older than a woman. No permission is given for an unequal marriage. ‘Kyz aittyru’ serves as a certain foundation for a new steady and exemplary family.

• 7 слайд

  Қыз көру. Смотрины. «Мырзалар қыз таңдаған келсін мұнда, жігітті қыз көретін біз көрелік» (Т.Жомартбаев). Кейде «қыз таңдау» деп те аталады. Салт бойынша белгілі кісілердің балалары немесе өнерпаз, сал-сері жігіттер өзіне лайық қыздарды ел ішінен өздері таңдаған. «Пәлен жерде жақсы қыз бар» дегенді естіген жар таңдаған жігіттер өнерлі дос-жолдастарын ертіп қыз ауылына барады. Қазақта «қызды кім көрмейді, қымызды кім ішпейді» деген мақал қыз іздеген жігіттерге жол ашады. Ондай жігіттерге ешкімнің наразылық білдіруге, тосқауыл жасауға хақысы жоқ. Керсінше жігіттерді салтанатпен қарсы алған. Ауылдың бойжеткен өр мінезді, еркін қыздары мұндайда «қыз көретін жігітті біз көрелік» деп белсене шығып, жігіттермен өнер сынасқан. Жігітке олар да сын көзбен қарап, өз ойын ашық айтқан. Осындай жолда бірін-бірі сынаған қыз жігіттер айтысқа түскен. Осыдан кейін ұнатқан жастар сөз байласып, жігіт жағы құда жіберген. Демек, жігіт пен қыз бірін-бірі ұнатқан жағдайда да құдалық жолы жасалған. Олай болса бұрын да қыз-жігіттің ұнатып, сүйіп қосылған кездері болған. «Қыз көру» иногда называли и «қыз таңдау». По обычаю дети знаменитых людей или просто искусные жигиты устраивали смотрины девушек для женитьбы. Прослышав, что в дальнем ауле есть хорошая, красивая девушка на выданье, жигиты со своими друзьями отправлялись выбирать суженую. Казахская народная пословица «қызды кім көрмейді, қымызды кім ішпейді»- «Как нет запрета пить кумыс, так и на девушек смотреть» открывает все дороги для жигитов. Таким образом не было запрета на смотрины девушек. Их старались встретить с почетом. Гордые, свободлюбивые девушки аула выражали свою волю словами «қыз көретін жігітті біз көрелік»- «такие смотрины и мы хотим усторить» и начинали состязания в разных видах искусства. Они смотрели на жигитов оценивающе и высказывали свое мнение открыто. На подобных встречах часто затевались айтысы между девушками и жигитами. Понравившиеся друг другу девушка и жигит, обяснялись в чувствах, и жигит отправлял сватов. Выбор остовался за влюбленными. Но не всегда молодым людям разрешалось выбирать себе пару. Это могли делать лишь дети влиятельных людей или прославленные жигиты.

• 8 слайд

  Kuz koru The bride-show. ‘Kuz koru’ was sometimes called ‘kuz tandau’. Traditionally, vchildren offamous people of just artful zhigits (uoung men) arranged bride-shows for someone’s marriage. Having heard that in some distant aul (village) there lived a good, beautiful marriageable girl, zhigits with their friends moved out to choose themselves a spouse. The Kazakh proverb ‘kyzdy kim kormeidi kymyzdy kim ishpeidi-’the who doesn’t drink kumys (mare’s milk) cannot seek the hand of a girl’ clears all the ways before zhigits. Zhigits seeking to get married were not prohibited to have a look at girls. People tried to meet them with respect. Brave and independent girls of this aul, who reached their marriageable age, manifested their will with the words: ‘kyz koretin zhigitti biz korelik’-’shows like this we would like to arrange too’, and began competitions in the arts. They looked at zhigits appreisingly and overtly expressed their opinion. At the meetings like girls and, zhigits often performed aityses (competition in song improvisation). After that the boy and the girl who liked each other, came to terms, made their declarations of love to each other, and zhigit sent his matchmakers to the girl’s parents. Lovers made their choice themselves. But young people often were forbidden to find a partner by themselves. It was usually permitted to childern of distinguished parents by themselves. It was usually permitted to children of distinguished parents or to famous zhigits. The custom ‘kuz koru’ is described in details in the novel ‘Kyz korelik’ by T. Zhomartbayev.

• 9 слайд

  Құда тұсу. Сватовство. Ертеден және қазір де жалғасып келе жатқан әрі жарасты дәстүрлердің бірі-құда түсу. Жігіттің әкесі немесе жақын туыстары қызы бар үйге құда түседі, яғни бойжеткен қызын сұрайды. Құдалар құрметке лайық сыйлы адам деп саналады. Қыз әкесің келісім берегн соң құдалықты жөн-жоралғыларын жасайды. Оның түрі өте көп... мысалы: құда аттанар, құда тарту, ат байлар, құрық-бауыр тағы басқа ырымдар мен кәделер, алымдары болады (кәдеге қараңыз). Құдалықты басқарып барған адам «бас құда» деп аталады. Тұрмыс құратын жігіт пен қалындықтың әкелері бір-біріне «бауыздау құда» деп аталады. Құда түсу-қазақтың ең үлкен той-думаны мәртебелі, жарасты әрі мән-маңызды бар салт-дәстүрлерінің бірі. Онда түрлі ойын-сауық, әзіл қалжындар, палуан күрес, айтыс, өлеңдер айтылады. Екі жақ та бір-бірін сынап отырады. Издревле существующая, незабытая, объязательная традиция казхаского народа. Отец юноши с близкими родственниками едут (иногда и без отца юноши) сватать девушку. Процесс сватовства был довольно непростым и интересным. Приезд сватов носит название «құда түсер». Отец девушки, извещенный заранее о приезде сватов, приглашает своих родных и близких. Сватов торжественно принимают. После того как отец девушки дает «добро», обе стороны преподносят друг другу презенты, полагающиеся по традиции: құда аттанар, құда тарту, ат байлар, құрық-бауыр и.т.д. Самого главного представителя сватов называют «бас құда» (бас-главный), отцов жениха и невесты-бауыздау құда, т.е. самыми близкими. «Бас құда» (главный сват) по традиции опекает девушку и после свадьбы.

• 10 слайд

  Kuda tusu The matchmaking. It’s an obligatory remembered, existed since ancient times tradition of Kazakh nation. A boy’s father with close relatives goes to seek the hand of a girl (matchmakers may go without the boy’s father). The procedure of matchmaking was rather complicated and entertaining. The arrival of matchmakers is called ‘kuda tuser’. A girl’s father, advised on matchmakers’ visit beforehand, next notifies his relatives and friends. Matchmakers are received solemnly. After the girl’s father gives his consent, the both parties required by the tradition: kuda attanar, kuda tartu, at baillar, kuiryk-baur, etc. The head representative of the matchmakers is called ‘bas kuda’ (bas means head, leading), and the fiance’s and fiance’s fathers are called bauyzdau kuda, i.e. the closest. Bas kuda (the head matchmaker) traditionally takes care of a girl after the wedding too. She will call him agateke (uncle), and he will be always responsible for her. His daughter-in-law respects him all of life. Kuda tusu is a mostly honored and significant toi (feast,\ holiday), bearing the specific color of this national tradition.

• 11 слайд

  Балдыз қалың. Калым за сестру невесты. Кейде қалындық қайтыс болатын жайлар кездеседі. Мұндайда қалың малын төлеген болса, онда сол үйдің екінші қызын алуға құқы бар. Егер ер жігіт қалындығына ұрын барып, ол үйдің басқа қызы болмаса төлеген малдың жартысы қайтарылады. Егер бұрыңғы қалындығына ұрын барған күйеу енді балдызын алатын болса, онда бұрынғының үстіне «балдыз қалың» төлеуге тиіс. Оған түйе бастатқан бір тоғыз қосылады. Күйеу бұрыңғы қалындығына ұрын келмеген болса «балдық қалың» төленбейді. Если невеста, не успев выйти замуж, преждевременно умирает, а калым выплачен (обычно его выплачивают заранее), жених может взять в жены сестру умершей. Если жигит устраивал тайные свидания (урын бару), а сестры у покойной нет, то половина уплаченного калыма возвращается. Если же он ходил к невесте на свидания, а после его смерти женится не ее сестре (балдыз), то жених обязан уплатить дополнительный калым, называемый «балдыз қалың». Если жених не навещал невесту, то «балдыз қалың» не платится. Kalym for the fiancee's sister. If the fiancee dies before getting married, and kalym is already paid (it is usually paid beforehahd), the fiance may marry the deceased girl’s sister. If zhigit and the girl dated secretly (uryn baru), ahd after her death marries her sister (balduz), then the fiance is to pay additional kalym, which is called “balduz kalyn”. But, if zhigit did not date with his sweetheart, “balduz kalyn” is not paid. Baldyz kalyn

• 12 слайд

  Өлі-тірі. Oli-tiri. Екі жақ келісімі нығайған соң күйеу жағынан құдаларына бір білікті адамды бас етіп «өлі-тірі» яғни кәделі мал-жылқы жіберіледі. «Өлі-тірі» деген- «өлі мен тірі арасында адалмыз, құдай қосқан құдалығымыз ақиқат» деген ұлттық ұлағатты ұғымды білдіреді. Бұл үлкен кәделі әрі маңызы жол-жоралығы, құдалық бекіді деген сөз. «Өлі-тірі» өткен соң өлген күйеу жатпайды деп бұдан кейін күйеу қалындығына «ұрын» баруына жол ашылады. После договора о свадьбе сватам со стороны жениха во главе со сведущим человеком отправляют положенный по традиции подарок «өлі-тірі». Это символ признательности не только живым. После этого подарка жених может After the agreement on wedding from the fiancee's side the traditional present oli-tiri is sent along to matchmakers with a proficient person. It’s a symbol of appreciation not only for alive. If this custom has been observed, zhigit can secretly date with his sweetheart (urly kelu).

• 13 слайд

  Қалыңдығын алуға келген күйеу барлық жол-жоралғыларымен яғни құдалық кәделермен, үлкендерге арналған сый-сияпатын, той малымен келеді. Той басталады. Қыз өз үйінен аттанар алдында оның әкесі барлық құдаларға киіт кигізеді. Күйеу баласына да сыйлық береді. Бірақ ол киіт емес «қапқа салар» деп аталады. Ол бағалы киім, қымбат ер-тоқым, жігіт жарақтары немесе мал болуы мүмкін. Әрине, бұл қайын атаның дәулеті мен мырзалығын, абырой-беделіне сай жасалатын дәстүр. После тоя, когда в назначенный день жених со своей свитой, вручив всем положенные подарки, увозит невесту в свой аул, отец невесты дарит всем сватам по традиции «киіт» (от слова «кию»-одевать). Новоиспеченному зятю тоже преподносится в подарок наряд одежда. Подарок называется «қапқа салар». The gifft to the son-in-lav. After toi, when at the appointed day the fiance with his retinue. Having given everybody tnier gifis, takes his fiancee’s father presents all the matchmakers with “kiit” required according to the custom (kiyu means to put on, to dress). The newly-made son- in-law is also gifted a gorgeous outfit. It is calltd ‘kapka salar’ Kapka salar Қапқа салар. Подарок зятю.

• 14 слайд

  Жігіт түйе. Подарок отцу девушки. Құдалық, отау көтеру дәстүрінде қыз өсірген ата-ана еңбегі де елеусіз қалмаған. Той үстінде күйеу жігіт енесіне «сүт ақы» сыйын ұсынса, атасына «жігіт түйе» деген сый әкеледі. Бұған міндетті түрде түйе («жігіт түйе деген сөз осыдан шыққан»), жағалы киім немесе қымбат бұйымдар, ер-тұрман әкеледі. Атасы риза болған жағдайда қол жайып, батасын береді. В числе свадебных обрядов жених преподносит за хорошее воспитание девушки своей теще (ене) «сүт ақы», а отцу девушки-положенный «жігіт түйе». Этим подаркам может быть дорогая одежда, верблюд, лошадь, конская сбруя и т.д. Затем тесть (ата) благославляет своего зятя. The gift to the girl’s father. Matrimonial customs assign the bridegroom, as thanking for the girl’s good upbringing, to present his mother-in-law (ene) with sut-aky, and his father-in-law with ’zhigit tuye’. This gift may be expensive clothes, a camel, horse, harness, etc. then the father-in-law (ata) gives his blessing to his son-in-law. Zhigit tuye

• 15 слайд

  Қыз танысу. Қыз танысу-прошальный визит. Kyz tanyu «Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл, қыз таныстыр-қызыққа жұрт ыржыңшыл» (Абай). Ұзатылған қыз өз босағасынан аттанар бұрын жеңгесін ертіп туған-туыстарын аралап, көрінеді. Мұны дәстүр бойынша «қыз танысу» дейді. Қыздың барған үйі оған құрмет көрсетіп, жақсы тілектер тілеп, бағалы киім, дүние-мүлік, жақсы тағымдар беріп аттандырады. Бұл бұрын халық арасында өте жарасты дәстүр болып қалыптасқан. Девушка перед замужеством в сопровождении (жены старшего брата) женге обходит своих родственников и близких, чтобы попрощаться. Родственники и близкие оказывают ей почести, одаривают на память, напутствуют, желая счастья и радости. Это одна из древних народных традиций и один из примеров воспитания этики. Kyz tanyu is a farewell visit. Before getting married, the girl with her zhenge (her elder brother’s wife) visits all her relatives and friends to bid them good-bye. Relatives and friends show her their respect, give her memorable gifis and blessing, wishing all the best, happiness, and joy. It’s one of the ancient traditions, one of the methods of upbringing the ethics of behavior.

• 16 слайд

  Қыз көші. «Қыз көші»-караван невесты. Құда аттандырар кәдесі жасалғаннан кейін ұзатылған қыз шешесі, жеңгесі, жас іні, сіңлілерімен бірге көлікке отырып жолға шығады. Қыз артта қалғандарға қарамауы керек. Құдалар алға түседі. Одан кейін шаңырақ түйе (қыз көші) жүреді. Тойшы жігіттер көш соңынан әсем киініп ән-күймен ереді. Былайша айтқанда көште ерекше салтанатты жарасымдылық болады. Қыз ауылынан бір көш жер шыққанша мұны «қыз көші» деп атайды. Одан әрі асқаннан кейін «келіншек көші» дейді. Келіншек көшінің келе жатқанын білетін жолдағы ауыл қыз-келіншектері, жастары «келіншек көшін» тоқтатып «түемұрындық» алып, батасын беріп, «жол болсын» айтып шығарып салады. После выполнения обычая «құда аттандырар» (проводы сватов) девушка с матерью, со старшей снохой, младшими братьями и сестрами садятся в специальную повозку. Девушке запрещается оглядываться назад. Сваты едут впереди, за ними следует повозка-»шаңырақ түйе». Караван замыкают красиво одетые парни-с песнями, шутками. Девушку везут в аул жениха торжественно. После выезда девушки из аула шествие называется «қыз көші». Через некоторое расстояние- «келіншек көші» (келіншек-невеста). Жители аулов, мимо которых проезжает «келіншек көші», молодежь, невестки, девушки останавливают «көш» и просят по обычаю «түймұрындық» (подарочки), после чего желают доброго пути и счастья. Вречения подарков «түймұрындық»-повод останавливаться для приема добрых пожеланий.

• 17 слайд

  ‘Kyz keshi’ is the girl’s caravan. Once the custom ‘’kuda attandyrar’’ (the matchamakers’ seeing-off) completed, the girl together with her mother, her elder brother’s wife, younger brothers and sisters gets in a special vehicle. The girl is prohibited to look back. The matchamakers go ahead of the cortege. The wagon ‘shanyraktuye’ follows then. At the rear of this caravan go smartly dressed boys singing songs and saying jokes. The girl is brought to her bridegroom’s aul solemnly and pompously. After ieaving the girl’s aul this procession is called kyz koshi’. Within certain distance it is called ‘kelinshek koshi’ (‘kelinshek’ means bride). Inhabitants of auls –the youth, girl’s, daughters-in-law, which ‘kelinshek koshi’ passes bye, stop ‘kosh’ and ask for ‘tuyemuryndyk’ (little presents), and then wish them well and happiness. ‘Tuyemuryndyk’ is a justification to stop ahd hear good wishes. Kyz keshi

• 18 слайд

  Итаяғына салу. Itayagyna salu Жас келіншек бір ауылға қыдырып барғанда, не есік көруге шақырғанда әйелдер не ұлкен әжелер оған «итаяғына» сал деп сақина, күміс, жүзік сияқты заттар береді. «Итаяғына салу» деген келіншек босанып баланы шаранасынан жуатын суға яғни «шілде суына» әлігіндей күміс жүзік, сақина, күміс түйме сияқты заттарды ыдысқа салып жіберіп, нәhестені жуады. Жуып болғаннан кейін әлгі заттарды сол жердегі әйелдер ырым қылып бөлісіп алып, мәз-мейрам болып тарасады. Молодой женщине, гостящей у родственников мужа, старшие по возрасту женщины дарят кольца, браслеты, серебряные монеты. Эти вещи из чистого серебра опускают в воду при первом купании новорожденного (шілде суы). После купания ребенка пристутствующие при этом женщины делят между собой украшения и монеты. Дальновидные бабушки дарили такие украшения будущей молодой маме и эти подарки называли «итаяғына салу». The young women visiting her husband’s relatives is presented by elder women and grandmas with rings, bracelets, and silver coins. These things made of pure silver are put into water after the child’s birth, at his first bathing (shilde su’y). After the kid is washed, the present women share among them these jewelry and coins. Far-seeing grandmas gifted such jewelry to a future young mother, and called these gifts ‘itayagyna salady’.

• 19 слайд

  Қыз ұзату. «Қыз ұзату»-проводы девушки. «Ұлын-ұяға, қызын-қияға қондыру»-ата-ананың тілегі әрі парызы. Соның ішінде қыз ұзату-үлкен той, думан әрі қызық. Бұл күні ата-ана қуанады, әрі жылайды. Қуанатыны-қыз өсірді және оны құтты жеріне қондыруы, жылайтыны-әрине қимастық көңілі. Қызды алуға құда (тақ санмен) бес не жеті кейде одан да көп адам келеді. Мұның ішінде бас құда, құдалар және күйеу жолдас болады. Солтүстік және Орталық Қазақстанда тек ер адамдар барады. Құдалар әдетте кешкілік баруы керек. Мұнда ойын-сауық, құдалық рәсімдер мен кәде-жоралар жасалады. Жақын адамдар құданы үйіне шақырады. Ұзатылатын қызды дәстүр бойынша таң ата, күн шыға жөнелтеді. Оның алдында қыз «Қоштасу жырын», жастар «Жар-жар», «ау-жар», «аушадияр» айтылады. Сонында құда аттандырар кәдесі беріледі. В этот день родители и грустят, и радуются. Радуются, что вырастили красивую, умную, достойную дочь, за которую не надо крсанеть, грустят, потому что жаль расставаться с дочерью, им кажется, что она еще ребенок. Сваты в количестве 5-7 человек (нечетное число), а то и больше приезжают за девушкой. Среди них «бас құда» (главный сват), «құдалар» (сваты) и друг жениха (здесь как советник, очевидец). В северных и центральных областях Казахстана за девушкой едут только мужчины. Сваты обычно прибывают вечером. С момента их прибытия начинается той: игры, песни, танцы; дарятся положенные по традиции (кәде( (подарки). В этот день близкие родственники девушки официально приглашают сватов в гости. Девушку по обычаю отправляют со сватами рано утром, с восходом солнца. Ведь восход солнца-символ нового дня, новой жизни. Перед отъездом девушка песней прощается (қоштасу жыры) с провожающими ее родственниками. Молодежь поет :«Жар-жар», «Аушадияр». Сватам вручается положенный по обычаю дар «құда аттандырар» (құда-сват, аттандырар-отправлять, провожать).

• 20 слайд

  Келін түсіру. «Келін түсіру»-приезд невесты в дом жениха Біздің халқымыз үшін де дүниедегі қызық пен қуаныштың ең бастысы-осы келін түсіру. Бұған бүкіл ауыл болып атсалысады, бірге қуанады, бірге тойлайды, намысы бар қазақта «тойдың болғанынан боладысы қызық» деген бар. Ал келін түсірудің өзі де, «боладысы» қызық. Қазақ салты бойынша келінді ауылға көлікпен әкелмейді. Бір қырдың астына жеңгесімен түсіріп кетеді. Ауылдың қыз-келіншектері жас келіннің алдынан шығып, ешкімге көрсетпей шымылдық ішіне кіргізіп әкеледі. Ақ босағаны оң аяқпен аттайды. Шашу шашылады. Құтты болсын айтылады. Келінді шешесі, жеңгесі, сіңілілері ертіп әкеледі. Қуаныш, ырду-дырду, ойын-сауық басталады. Шымылдық ішінде жас қыздармен отырған келінді көруге әркім-ақ асығады. Жұрт жиналған сәтте салтанатпен «Беташар» басталады. «Келін түсіру»-приезд невесты в дом жениха (келін-невеста, түсіру-здесь: ввести в дом). Для казахского народа заветная мечта, самая большая радость и большлй той- «келін түсіру». Весь аул готовится к этому торжеству. Невесту не подвозят к порогу. По традиции вместе с «жеңге» ее оставляют на некотором (приличном) расстоянии от аула. Девушки и молодухи выходят навстречу невесте и, не открывая ее лица, вводят в дом и сажают за «шымылдық» (ширма, полог) с другими девушками. Порог всегда переступают правой ногой. Встречающие осыпают всех «шашу», поздравляют. Невесту сопровождают родная мать, сестры, жеңге. В аул съезжаются родственники и знакомые, устраивают пир с угощениями и различными увеселениями (состязание певцов, игры и т.д.) Однако, всем не терпиться увидеть будущую «келін» (несестку). После того, как соберутся все приглашенные, невесту в богатой свадебной одежде торжественно выводят. Лицо ее закрыто пркрывалом (шалью), и певец-импровизатор начинает петь «Беташар».

• 21 слайд

  Беташар. Беташар-обряд открывания лица невесты Жаңа түскен келінді «Баташар» дәстүрі жасалмай ешкім көре алмайды. Оны көру үшін әдейі «Баташар» жасалады. Оған тойға жиналған туыс-туғандар тегіс қатынасады. Жаскеліннің екі жағында екі көргенді келіндері тұрады. Мұнда «Беташар» жыры айтыла отырып, келінге оның атасы, енесі, оның басқа туыстары таныстырылып, келін оларға сәлем жасайды. Сәлем жасаған адамдар «көрімдік» береді. Бет ашатын жігіт ән-жырды желдірте, көңілді көтере жыр төгуі керек. Беташар-обряд открывания лица невесты (показа невесты родственникам жениха и гостям) обязательно сопровождается традиционной песней-жыр. В юрту отца жениха, где собираются гости, приводят невесту в свадебном наряде. По обе стороны невесты, взяв ее порд руку, стоят учтивые, благовоспитанные снохи. В «Беташар» входит знакомство невесты с родственниками мужа, их добрые советы и пожелания на будущее в семейной жизни. Певец-импровизатор, характеризуя в стихах почтенных родственников, призывает невесту поклониться каждому; в ответ на это близкие родственники мужа дают «көрімдік» (подарок «за погляд»). «Беташар» заканчивается наствалениями, пожеланиями, советами.

• 22 слайд

  Есік ашар Күйеу жігіт келіншегін алып, үйлену тойы өткен соң келісілген уақытта өзі қатарлас жас жігіттермен ата-енесінің үйіне келеді. Мұны халық әдебиетінде күйеудің алғаш яғни есік аша келуі дейді. Демек бұл жауапкершілігі мол, бұрын ел-жұрт көрмеген күйеуді сынайтын келіс. Күйеу бұл жолы да кәде жорасымен, әдет-салтымен келеді. Әзілқой жеңгелердің сын-мініне де шыдайды. Ретін тауып жауап та бере алады. Ойын-тойсыз, әзіл-қалжынсыз отырмайтын қазақ ауылы үшін күйеудің есік аша келуі де көңілді мерекеден кем болмайды. Мұнда да үлкен-кіші бір жасап қалады. Зять вместе с молодой женой и близкими друзьями в назначенное время едут навестить родителей жены-тестя и тещу. Первый визит зятя в дом родителей жены называется «есік ашар» (есік-дверь, ашар-открывать). В этот день зятя видят в первый раз после свадебного тоя. Зять привозит положенные по обычаю подарки, соблюдает все приличия и проходит испытание: терпит колкости со стороны снох, однако, и сам не молчит. Для жителей аула, любящие праздник, смех, веселье, приезд зятя (есік ашар) является веселым развлечением.

• 23 слайд

  ІІ бөлім. Тәрбие-дәстүрлері. О воспитании.

• 24 слайд

  Шілдехана. Shildehana Кей жерлерде «шілделік» деп те атайды. Жаңа туған нәрестенің құрметіне жасалатын ойын-сауық той. Мұнда «балаңыздың бауы берік болсын» дегендей құтты болсын айтылады, жастар жиналып ән салып, домбыра тартып, өлең, жыр айтады. «Шілдеханаға» шақырумен де, шақырусыз да бара береді. Шілдехана-өмірге адам келгенінің және оған қуанудың бір белгісі. Бала туғаннан кейін жан-жақтағы жақындарға сүйіншіге ат шаптырылады. «Ұл туғанға күн туады», «Қыз туғанға ай туады» деп бала туғаннан сүйінші сұраушылар ұл туса- «атұстар», қыз туса- «көйлек тігер» деп хабарлайды. Осы сөздің өзінде де қазақтың сыпайы сөйлейтін әдептілік мінезі, мәдениеттілік қалпы тағы аңғарылып турған жоқ па! Осы жерде жаңа туған сәбидің «жолдасы» туралы айтпай кетуге болмайды. Бұрын әжелер баланың «жолдасын» алып, жуып, орап оны аяқ баспайтын, ит-құс алмайтын жерге қастерлеп көмген. «Жодасты жуған адамға кәде беріледі». Егер «жолдасы» далаға тасталса, әйел ауруға ұшырайды деген сенім бар. Сол сияқты әйел ылғи қыз туа берсе, онда туып жатқан баланың «жолдасын» алып, босанған әйелдің басынан айналдыратын да ырым бар. Сонда келесі бала ұл болып туады деген сенім болған. Халықтың мұндай салт, ырымдарының бәрін жоққа шығара беруге болмайды. Шілдехана-той (праздник), устраиваемый при появлении на свет младенца. Днем знакрмые и близкие приходят с пожеланиями; говорят «құтты болсын». Вчером собравшиеся веселятся, поют песни, играют на домбре, угощаются. Шілдехана-праздник в честь новорожденного. Shidehana is a toi organized when a baby is born. At the daytime frends and acquaintances come to wish well, they say ‘kutty bolsyn’ (bbe happy). In the evening the guests gather and have fun, sing songs, play dombra (Kfzfkh national instrument with two strings), and enjoy ther food. Unfortunately, after the delivery women often have problems with their teeth, Kazakhs call it ‘shilde kakkan. It means that the young mother was not taken the proper care of during her Pregnancy an after childbirth.’

• 25 слайд

  Қырқынан шығару Қазақ халқының ғұмырында жеті, тоғыз, отыз, қырық бір сандары қасиетті деп есептеледі. Мысалы. «Жеті жарғы», «Жеті қазына», «Бір тоғыз», «Үш тоғыз», «Қырықтың бірі-қыдыр» деген қағидалар осы сандық ұғымынан пайда болған. Соның бірі-баланы «қырқынан шығару» дәстүрі. Әдетте баланың туғанына қырық күн толған соң оны ыдысқа қырық бір қасық су құйып шомылдырады. Бұл-ресми дәст.р. Оған үлкен әжелер, әйелдер қатысады, кәде беріледі, дастархан жайылады. Сәбидің қарын шашы алынып, оны сәбидің өзінің киіміне матаға орап тігіп қояды. Мұндағы мақсат ертеде сурет болмағандықтан баланың, сіби кезінен ескерткіш ретінде сақтаудан шыққан. Баланы қырқынан шығаруды тағы бір ерекше маңызы бар. Қырық күннен кейін сәби ширап, көз тоқтатады, құбылыс, дыбысты сезе бастайды. Қырқынан шығару салты міне, осыған байланысты шығып, ол сәбидің жан-жүйесінің қалыптасып дені сау болып өсуіне деген ақ тілектен шыққан. Осы жерде «қырқы» деген сөзге мән беру керек. Қайтыс болған адамның да «қырқы» беріледі. Бірақ баланы «қырқынан шығарылады» деп, өлген адамға «қырқы берілді» деп атайды. Мұны шатастырып алуға болмайды. Бала тәлімі мен тәрбиесіне қатысты ырымдар мен кәделер де бар. Олар мынадай: құрсақ шашу, жарыс қазан, кіндік кесер, ат қою, бесікке салу, тыштырма, қырқынан шығару, тұсау кесу, тіл ашар, ашамайға мінгізу, аузына түкіру, шідірге сигізу т.б. На 41 день со дня рождения ребенка женщины, собравшиеся в доме новорожденного, купают малыша, впервые стригут ему волосы и ногти. За это исполнившим обряд, полагается дарить подарки в знак благоларности, а всех присутствующих при знаменательном событии, приглашают к дастархану. Кстати говоря, у казахов числа 3,7, и 41 считаются особенными, благодатными.

• 26 слайд

  Kyrkynan sharu The forty first day since the baby is born, a few women gather in his house and wash him, trim his hair and nails for the first time. Women who performed the customs receive their giffs as appreciation, and everybody who is present this significant event is invited to dastarkhan. By the way, numbers 3, 7, and 41 kazakhs think the most especial ahd lucky.

• 27 слайд

  Айдар.Aidar Балалардың төбе шашын ұзартып өсіріп, моншақ араластырып өріп қояды. Мұны-“айдар” дейді. Бұрын ел ғұрыпты көп қолданған. Мысалы: Кенесарының інісі атақты Наурызбай батырдың айдары болған. Балаға айдар деп те ат қойылады, ол осыдан шыққан. Бұл ғұрып ер балаға жарасады. Сәбилерге шаш орнына кекіл, тұлым да қойылады. Это своеобразная мальчишеская прическа. Голову ребенка бреют, оставляя на макушке кружочек длинных волос, которые заплетают в косичку. Аккуратно и мило. Иногда вместо косичек оставляют чубчик. Aidar It's a peculiar boy’s haircut. A boy’s head is shaved, only a single lock of hair is left on the top of his head and plaited. It looks neat and nice. Sometimes instead of a plait a forelock is ieft.

• 28 слайд

  Кекіл. Кекіл-чуб, челка. Kekil Жас балалардың шашын ұстарамен алып тастайды да, маңдайына бір шөкім шаш қалдырып, оны жиегін тегістеп қиып қояды. Оны «кекіл» дейді. Кекіл балаларға жарасымды ажар береді. Кекіл жылқыда да болады. Волосы на голове ребенка аккуратно стригут, оставляя небольшой «кекіл-челку, чуб». «Кекіл» делали мальчику до определенного возраста. Kekil Kekil is a fringe of forelock. The child’s hair is neatly cut off, and only a small ‘kekil’ – forelock is left. ‘Kekil’ was done for a boy until certain age.

• 29 слайд

  Тұлым қою. Tulym Баланың (ұл, қызды) кішкентай кезінде шашын өсірмей екі шекесіне екі шоқ шаш қояды. Мұны «тұлым» деп атайды. Тұлым көбінесе қыз балаға қойылады және ол сәбиге лайықты ғұрып. «Тұлым» считался прической для девочек, реже-для мальчиков. Как и для фасонов (айдар( и «кекіл», волосы аккуратно стригут, лишь по обеим сторонам затылочной части оставляя небольшие кружочки волос. Просто и своеобразно. Tulym ‘Tulym’ was considered a haircut for girls, more seldom for boys. Hair is neatly cut off, like ‘aidar and kekil’, only two locks at the two sides of the back of the head are left. Simple and peculiar at the same time.

• 30 слайд

  Ұйқыашар. Uikyashar Той мереке (мыс: Наурыз, айт) алдындағы түнде қыз, келіншектер жігіттер ұйықтап қалмасын деп жақсы тағамдардан «ұйқыашар» деген тамақ дайындайды. «Ұйқыашар» қыз, жігіттердің бір-біріне деген сезімі мен махаббатын арттыра түсуге себепші болған. В канун больших праздников (например, ас, айт, наурыз, той и т.п.), когда уже позади были долгие и утомительные приготовления, молодые женщины и девушки уголщали парней. Смех, шутки напрочь снимали усталость и разгоняли сон (ұйқы-сон, ашар-отгонять). Uikyashar At the eve of big holidays and events (such as az, ait, nauryz, toi, etc.), when dragging and exhausting preparations were finished, young women and girls treated boys to feast food. Joke and laughter killed tiredness and drove out sleepiness (uiky means sleep, ashar means to drive out).

• 31 слайд

  Сүндет тойы. Sundet toiy Еркек баланы тақ жасында яғни 3,5,7 жасында сүндетке отырғызады. Бұл мұсылман елдерінде ғана емес басқа діндегі елдерде де бар. Сүндеттеудің денсаулыққа, тазалыққа да пайдасы зор. Баланы сүндеттеу-үлкен рәсім. Ол-әр ата-ананың боышы. Бұл рәсімінің «сүндет тойы» деген сияқты жөн-жоралары болады, «қайырлы, құтты болсын» айтылып, шашу шашылады. Сүндет міндеті бұрын қожа, молдаларға ғана тапсырылса, қазір оны дәрігерлер де жасай береді. Бұрыңғы кезде ауқатты ададмар бала сүндеттегенде үлкен той жасаған. Оны «сүндет тойы» деп атайды. Бұл дәстүр оңтүстікте әлі де сақталған. Когда мальчику исполняется 3,5 или 7 лет (в несчетный год), он должен пройти через обряд обрезания. Обычай называют религоизным, хотя ему следуют не только мусульмане. Казахи считают обрезание родительским долгом и относятся к нему как к семейному празднику. Приглашаются гости, готовится угощение, виновнику торжества дарят коня и множество других подарков. When a boy is 3,5 or 7 years of age (odd years), he must go through the custom of circumcision. This custom is religious, though not only Muslims follow it. Kazakh parents treat it as family holiday. They invite guests, cook food, the hero of the occasion is gifted a horse and very many other presents.

• 32 слайд

  Аузына түкірту. Auzyna tukirtu Ертеден келе жатқан ырым бойынша қазақтар белгілі батырлар мен билерге, ақындарға тағы басқа елге белгілі адамдарға жас сәбидің аузына түкіртіп немесе оның отырған орнына аунатып алатын болған. Оның мақсаты-сәби сол адамдардай өнегелі кісі болсын деген ұғымнан туған. Отношение казахов к батырам, популярным акынам, биям, ораторам и другим выдающимся людям вспегда было особенным. Каждый родитель хотел, чтобы его ребенок был похож на знменитость. Следуя примете, таких людей просили «аузына түкіру», чтобы ребенок перенял их прекрасные, неповторимые черты. «Аузына түкіру» (букв. ауыз-рот, түкіру-плевать). Верили, что с капелькой слюны ребенку перейдет ген одаренности, а с ним появится возможность будущих успехов. Kazakhs’ attitude towards batyrs (strong noble men, heroes), famous akyns, biis (judges), public speakers, and other respected people was always specific. Every parent wanted their child to be like a famous person. According to the tradition, such people were asked ‘auzyna tukiru’, for the child to take up their wonderful and unique traits. ‘Auzyna tukiru’ (literally, auyz means mouth, tukiru means to spit). People believed that with a drop of saliva the gene of talent will be passed on to a child, and he will have success in future.

• 33 слайд

  Тыйым. Тыйым-запрет. Tyiym Халқымыздың тәрбиелік құралдарының күнделікті қолданылатын үлгі, өнеге түрлерінің бірі-тыйым, яғни тыйым сөздер. Бұл-балалар мен жастарға «жирен жаман әдеттен» дегендей жаман істерден сақтандырып, жақсылыққа еліктеу, бейімдеу мақсатынан шыққан таза халықтық педагогикалық ұғым. Міне, осы арқылы олар әркімді теріс мінез, орынсыз қимылдардан сақтандырып отырған. Халық ұғымында тізені құшақтау-жалғыз қалудың, үлкеннің жолын кесу-әдепсіздіктің, қолды төбеге қою-ел-жұрттан безінудің, асты төгу-ысыраптың белгісі деп таныған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салған. Ел ішінде тыйым түрлеріне байланысты сөздер көптеп саналады. Как и у других народов, у казахов существовали запреты, порой основанные на суевериях. Например, обнимают колени те, кому больше некого обнять, свистеть в доме-высвистывать благополучие; опираются о землю или подпирают руками бока только женщины, оплакивающие погибших мужей и сыновей; наступать на порог, а также дарить близким людям нож или собаку-к вражде и т.д. Были запреты и этического характера. Считалось верхом невоспитанности пересекать дорогу старшему. Tyiym is a ban. Like other nations, Kazakhs had their bans often based on superstitions. For instance, those who have nobody else to hug, hug their own knees, to whistle at home means to be deprived of the good, to lean on the earth or to stand akimbo for women means that they lament their dead husbands and sons; to step on the threshold, and also to gift to ethic character. For example, it was a pinnacle of ill upbringing to cross the elder person’s way.

• 34 слайд

  Асату. Ет желініп болғаннан кеін төрде отырған ақсақал табақта қалған етті жас балалар мен жігіттерге асатуға тиіс. Бұрынғы кезде жас балалар «ет асаймыз»-деп қонақ келген үйдің маңайында жүретін болған. Асату-обычай принимать мясо из рук угощающего. Мясом оставшимся после угощения старших, уважаемых гостей, аксаклы собственноручно угощают детей и молодежь. Асату сопровождалось добрыми пожеланиями. Asatu Asatu is a custom to take meat from the host’s hands. Having had meals, aksakals (wise and respected old men) give meat to children and youth by their own. This custom was loved and propagandized by a famous Kazakh writer Sabit Mukanov. Asatu was accompanied by good wishes.

• 35 слайд

  Тұсаукесер. Разрезание пут. Tusaukeser Сәбиді қаз тұрғаннан кейін тез жүріп кетсін деген тілекпен жасалатын ғұрып, ырым. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Сол жіппен баланың аяғын кәдімгідей тұсап оны аяғын жылдам басатын әйелге қидырады. Сүріншек, жайбасар адамдарға кестірмейді. Тұсауы кесілген баланы қолынан ұстап тез жүгіртеді, шашу шашылады. Баланың ата-ансы тұсау кесушінің кәдесін береді. Тұсаукесердің арнаулы жыры бар. Мысалы: Қаз-қаз балам, қаз балам, Қадам бассаң мәз болам. Тағы, тағы баса ғой, Тақымыңды жаз балам. Қаз баса ғой, қарағым, Құтты болсын қадамың! Тұсау кесердің жібін дайындаудың бірнеше түрлері, жолдары, сенімдері де бар. Көбейіп, көгере берсін деп көк шөптен есіп жасайды. Бай болсын деп малдың тоқ ішегінен де өреді. Адал болсын деп ала жіптен де жасайды. Этот ритуал проводится, каогда малыш делает первые шаги. Его ножки обвязывают тонким пестрым шнурком или веревкой, сплетенной из травы, разрезать которые доверяют энергичному многодетному человеку. Обряд сопровождается песнями и пожеланиями, чтобы ребенок твердо стоял на ногах, уверенно шел по жизни. Ритуал завершается тоем. В старину после «тұсаукесер» ребенку дарили коня и седло. Пестрый шнурок подразумевает, что в жизни бывают не только белые, но и черные полосы-будущий жигит должен уметь преодолевать трудности. Веревка, сплетенная из травы, означает процветающую жизнь и много детей. The cutting of fetters. This ceremony is performed when the baby makes his first steps. His legs are tied with the colorful string, which is entrusted to be cut to an energetic man having many children. This custom is accompanied by song and wishes for a baby to stand firmly on his feet and go along his life confidently. The ceremony is followed by the feast. In old times after ‘tusaukeser’ the child was presented with a horse and saddle. The colorful string means that in life there happen to be not only white, but also black periods, and the future zhigit must be able to overcome difficulties.

• 36 слайд

  Жеті ата. Семь поколений. Zheti ata Жеті атасын білмеген-жетесіз (мәтел). Өмір тәжірибесі мол халқымыз кейінгі ұрпаққа жеті атасын білуді міндеттеген және оны үйреткен, жаттатқан. Мұның әлеуметтік зор мәні болған. Қазір де солай. Оның себебі, біріншіден, әр адам жеті атаға дейін жақын туыс саналады. Екіншіден, қазақ халқы жеті атаға дейін қыз алыспаған. Бұрынғы адамдар бір-бірімен танысқанда, жүздескенде руын, тегін сұрауы осыдан шыққан. Сондықтан әр қазақ баласы өз ата-тегін білу тектілік әрі ұлттық тәртіп пен жөн білудің бір саласы болып саналған. Жеті ата әкеден төмен емес, жоғары таратылады. Оның дәлелі: «Жеті атасын білген ұл, жеті жұрттың қамын жер» деген қазақ даналығына тоқталсақ, әр адам өзінен кейінгі баласының, немересінің, әрі кетсе шөбересінің, атын білер. Одан әрі білу үшін адам 100 жылдан астам өмір сүруі керек емес пе? Ал, ғасырдан аса беретін адам бар ма? Олай болса жеті ата: 1. Бала. 2. Әке. 3. Ата. 4. Арғы ата. 5. Баба. 6. Түп ата. 7. Тек ата. (Ата-тек деген сөз осыдан шыққан сөз). Понятие «родственник» казахи толкуют очень широко. Все потомки одного деда до седьмого колена считаются близкими родственниками. А поэтому древний обычай требует знать своих предков и запрещает браки внутри своего рода. Te seven generations. The word ‘family member’ Kazakhs interpret very broadly. All the descendants of one grandfather up to the seventh generation are regarded as close relatives. That is why ancient custom requires to know one’s ancestors and prohibits the marriage within. One and the same bloodline.