Презентация ғылыми жоба" Жылқы малына қатысты фт-дің этномәдени уәждемесі

• 1 слайд

  " №9 орталау мектебі"
  коммуналдық
  мемлекеттік
  мекемесі
  

• 2 слайд

  Ғылыми жобаның тақырыбы:
  
  “Қазақ тіліндегі жылқы малына қатысты фразеологиялық тіркестердің этномәдени уәждемесі”
  
  
  жоба жетекшісі:қазақ тілі мұғалімі
  Абраймова Лаура Тлеугабыловна
  

• 3 слайд

  7 «А» сынып оқушылары
  Серіков Сұлтан және Утин Кирилл
  

• 4 слайд

  Мақсатымыз
  қазақ тіліндегі
  жылқы малына қатысты ФТ-тердің этномәдени уәждемелерін анықтау.
  

• 5 слайд

• 6 слайд

  Фразеологизмдер –
  тілдің мағыналық жағының көпғасырлық дамуының нәтижесі
  
  

• 7 слайд

  жылқы ұғымының мәдени, тарихи этнографиялық ,тілдік тб тұрғыдан зерттеу жайлы;
  жылқыға қатысты қалыптасқан ФТ-ң уәждік сипаты
  жасы мен жынысына қатысты уәждік сипаты;
  түр-түсіне байланысты уәждік сипаты;
  тегі мен табиғи ерекшеліктеріне қатысты уәждік сипаты;
  салт- дәстүр,наным- сенімге байланысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты;
  дене мүшелеріне байланысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты;
  Зерттейтін тақырыптар:
  

• 8 слайд

  Жылқы малына қатысты
  фразеологиялық тіркестер.
  

• 9 слайд

  «Жасы мен жынысына қатысты уәжділік»
  Қарақұлақ болу
  Өркен тастау
  Құлыншақты желіге байлаудың
  екі шарты
  

• 10 слайд

  
  
  Қылаң дегені – ақ,
  боз, ақ боз,
  шаңқан, шаңқан боз,
  тарлан, ақ тарлан, т. б.
  Баран дегені – қара, қоңыр,
  көк, жасыл, қызыл, күрең,
  жирен, торы, сұр, күлгін,
  құла, шабдар, сары, т.т..
  “Түр-түсіне
  байланысты
  уәждік сипаты”
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  «Қаракөк не жүйрікті алам, не берікті алам» деген мәтелден берік аттардың қаракөк түстен шығатынын байқаймыз. Сонымен қатар, халқымыздың тілінде жылқы малының түр-түсіне байланысты алалы жылқы, ақтылы қой, ала тайдай бүлдіру, ала айғырдан ала аяқ тумаса да, ала тұяқ туады, бір биеден ала да туады, құла да туады т.б. деген сияқты ФТ-терді кездестіруге болады.
  

• 13 слайд

  «Тегі мен табиғи ерекшеліктеріне қатысты уәжділік»
  тұғыр,
  қашыр,
  тарпаң,
  керқұлан,
  тұлпар,
  талау,
  мәстек,
  ақалтеке,
  сәйгүлік,
  пырақ,
  дүлдүл,
  қазанат,
  екітүгей,
  арғымақ,
  дөрбіт,
  тобышақ,
  текежаумыт
  

• 14 слайд

  Жорға түрлері:
  шалыс жорға т.б.
  жол жорға,
  су жорға,
  шайқалған жорға,
  тайпалған жорға,
  тұсау жорға,
  

• 15 слайд

  «Адам жылқы мінезді»
  тіркесі адамды жағымды жағынан сипаттайды. Мұнда көнбістігімен, өзінің күшін тез қалпына келтіріп алуға деген қабілеттілігімен ерекшеленетін адам сөз болып тұр. Жылқыға тән бұл қасиетті көшпелілер жақсы зерделеп, ұғына отырып, оны ең абзал қасиет ретінде адамның бойына ауыстырады.
  

• 16 слайд

  «Малға тәуелділігін қазақтар әр қас қағым сәтте сезініп отырады. Сондықтан өздерінің барлық әдет-ғұрып, салт-санасын малмен байланыстырып отырады» - дейді белгілі түрколог В.В.Радлов
  «Салт-дәстүр, наным-сенімге байланысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты».
  

• 17 слайд

  Дүниеге перзент келгенде «Ат қосшылы болдың ба? Қырық жылқылы болдың ба?» деп сұраған.
  Ат қосшы – ұл бала, яғни қасыңа ат қосшы болып жүретін ұл туылды деген сөз, ал қырық жылқы – қыз бала. Қыз баланың қалың малы салт бойынша жылқы малымен (47, 37, 27, 17, 9 жылқы) берілген. Сонда қыз туылса, әке-шешесіне қырық жылқы әкелетіндігі бұл фразеологизмге арқау болып тұр.Ат мінгізіп, тон кигізді (шапан жапты) фразеологизмі қазақ халқының қадірлі, сыйлы қонақтарға, құда-жекжаттарға жасайтын кәделерінің бірінің негізінде жасалған
  

• 18 слайд

  Киеңкі болғыр! Бұл фразеологизм тілімізде қарғыс мәнінде қолданылады. Мұндағы киеңкі сөзінің дәл мағынасын бұл күнде екінің бірі тап басып айтып бере алмайды. «Бүгінгі қазақ білетін киеңкі сөзі – жылқыда болатын құрт ауруының атауы, ал ауруды қара қаптал деп те атайды» дегенді қазақ тілінің түсіндірме сөздігі көрсетеді
  “Ауруларына қатысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты».
  

• 19 слайд

  Ала тайдай бүлдіру тіркесімен мінезі жаман, дес бермейтін, өзінің қызбалығын ұстай алмайтын, ұрысуға дайын тұратын адамдардың іс-әрекеті де сипатталады. Мұндай адамдар тез ашуланып, әр түрлі дау-дамай туғызады. Мысалы: Елді ала тайдай бүлдіріп, сені мұнша не қара басты, көк төбет (С.Омаров).
  

• 20 слайд

• 21 слайд

  Қорыта келе, жұмыста қазақ тіліндегі жылқы малына қатысты ФТ-терді тақырыптық-мағыналық жағынан топтастыру арқылы олардың жасы мен жынысына, түр-түсіне, сыны мен бабына, тегі мен табиғи ерекшелігіне, мінезіне, дене мүшелеріне қатысты ФТ-тердің этномәдени уәждемелері айқындалды.
  Қорытынды
  

• 22 слайд

  Назарларыңызға рақмет!!!