Презентация по башкирскому языку на тему "Башкирские народные песни" (7 класс)

Благовещен ҡалаһының  5-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе

Муниципаль бюджет мәғариф учреждениеһы

Тема: Башҡорт халыҡ йырҙары.

7-се класс өсөн туған (башҡорт) әҙәбиәтенән.

Башҡарҙы: Ғайсина Неля Мирза ҡыҙы,

 башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы,

Благовещен ҡ., 5-се УДББМ МБМУ

2020 йыл.

Маҡсаттар.

1. Башҡорт халыҡ ижалында йыр жанры һәм уларҙың үҙенсәлектәрен, төрҙәрен аңлатыу.

2.  Халыҡ араһында киң таралған халыҡ йырҙарының һүҙҙәре, уларҙың ҡыҫҡаса тарихы менән таныштырыу.

3. Халыҡ йырҙарына һөйөү тәрбиәләү, йырларға өйрәтеү.

Уҡыусылар эшмәкәрлегенең эш төрҙәре.

Башҡорт халыҡ йырҙарының үҙенсәлектәре менән танышыу. Уларҙың төрөн билдәләү. Ҡайһы бер йырҙарҙың һүҙҙәрен үҙләштереү. Киң таралған йырҙарҙың барлыҡҡа килеү тарихын өйрәнеү. Йырҙарҙың көйҙәрен тыңлау һәм уларҙы танырға өйрәнеү. Халыҡ йырҙарын оҫта башҡарыусы йырсыларҙың исемлеген төҙөү.

Йыһазландырыу: ноутбук (компьютер), мультимедиалы проектор, экран (интерактив таҡта), презентациялар, тема буйынса өҫтәлмә материал     (башҡорт халыҡ йырҙары яҙҙырылған видеотаҫма, башҡорт халыҡ йырҙары тупланған китаптар, матбуғат биттәрендә халыҡ йырҙары, уны башҡарыусылар тураһында сыҡҡан баҫмалар һ.б.), сигнал карточкалары.  

Дәрес барышы.

I.                   Психологик инеш.

Ҡыңғырау шылтыраны,

Беҙ ултырҙыҡ дәрескә.

Китап, дәфтәрҙәр әҙер –

Тотонайыҡ беҙ эшкә.

II.                Артикуляцион күнегеү.

     (Экранға проектор ярҙамында түбәндәге халык йыры һүҙҙәре төшөрөлә).

«Күгәрепкәй ятҡан Урал тауы –

Атай-олатайҙарҙың да төйәге...

Күгәрепкәй ятҡан, ай, Уралтау-

Ете лә ырыу илдең төйәге...»

III.             Өйгә бирелгән эште тикшереү.

1.     Халыҡ ижады тураһында дәреслектә бирелгән мәҡәләнең йөкмәткеһен һөйләү һәм халыҡ ижадының һәр бер төрөнә яҙып килгән билдәмәләрҙе тикшереү.

2.     Халыҡ ижадын һәм яҙма әҙәбиәтте сағыштырыу, уларҙың айырмаһын асыҡлау.

3.     Халыҡ ижадын өйрәнеүҙең әһәмиәтен билдәләү.

IV.            Яңы теманы аңлатыу.

1.     Экранға проектор ярҙамында түбәндәге һөйләмдәр төшөрөлә:

1)«Халыҡ йырҙары – ата-бабаларыбыҙ тарафынан ҡалдырылған иң ҡәҙерле һәм ҡиммәтле мираҫтыр. Халыҡ йырҙары гәүһәр һәм яҡуттарҙан ҡиммәтле булғаны өсөн дә уларға әһәмиәт бирергә кәрәк. Уларҙы юғалтмаҫҡа кәрәк. Йырҙар – халҡыбыҙ күңеленең һис тутыҡмаҫ һәм күгәрмәҫ саф көҙгөһөлөр». Ғ.Туҡай.

2)«Халыҡ ижадын белмәй тороп, хеҙмәтсән халыҡтың ысын тарихын да белеп булмай». М.Горький.

Һөйләмдәрҙе уҡыусылаҙан уҡытҡандан һуң, уларҙың мәғәнәләре асыҡлана. Әңгәмә өсөн түбәндәге һорауҙар бирелә.

-         Нимә ул йыр? Һеҙ ниндәй йырҙар беләһегеҙ?

-         Йыр текстарын оҫта ижад иткән ниндәй шағирҙарын беләһегеҙ? (Ҡ.Даян, Н.Иҙелбай, Я.Ҡолмой, Н.Нәжми, Ғ.Рамазанов, А.Игебаев,   Ә.Таһирова, Ш.Бикҡол һ.б.)

-         Халыҡсан көйҙәр ижад иткән ниндәй башҡорт композиторҙарын беләһегеҙ? Улар яҙған ниндәй йырҙар халыҡлашып уҡ киткән?  (З.Исмәғилев, Х.Әхмәтов, Т.Кәримов, Т.Шәрипов,  Р.Хәсәнов һ.б.)

-         Йырҙы ҡасан йырлайҙар? Һеҙ үҙегеҙ йырларға яратаһығыҙмы?

-         Ниндәй башҡорт йырҙарын беләһегеҙ? Башҡорт халыҡ йырҙарын оҫта башҡарыусы ниндәй халыҡ йырсыларын беләһегеҙ?

Уҡыусыларҙан мөмкин тиклем тулыраҡ яуап алырға тырышырға кәрәк. Бала йыр тураһында белгәндәренең барыһын да күрһәтергә тейеш. Артабан ошондай әңгәмә үткәрелә.

-         Йыр тип көйгә һалып башҡарыла торған шиғри әҫәргә әйтәләр. Йыр – шулай уҡ халыҡ ижады әҫәрҙәренең бик боронғо төрө лә. Ата-бабаларыбыҙ бик боронғо  замандарҙан уҡ үҙенең еңеү шатлығын да, юғалтыу ҡайғыһын да, һағыш-ҡыуаныстарын да, тәбиғәт матурлығына һоҡланыуҙарын да йыр аша әйтеп  бирергә тырышҡан. Мәҫәлән: (экранға проектор ярҙамында түбәндәге халык йыры һүҙҙәре төшөрөлә)

«Алыҫтарҙан ағарып, ай, күренә

Ирәндеккәй тауының аҡ ташы.

Ҡайҙа ғына бармай, ниҙәр күрмәй

Ир-егеткәй менән ат башы».

-         Был оҙон көйгә йырлана торған йыр.  Унда ир-егет менән ат башына төшкән төрлө һынауҙар тураһында әйтелә.

(Физминутка ваҡытында проектор ярҙамында ошо йырҙың видеотаҫмаһынан 1 куплетын тыңлап алырға мөмкин).

2.     Уҡыусылар менән артабан ошондай ижади эш башҡарыла.

Класс өс төркөмгә бүленә: «Оҫталар», «Уңғандар», «Зирәктәр».  Һәр төркөмдән бер уҡыусы капитан итеп  һайлана.  Дәфтәрҙәргә һорауҙар яҙылмай, бары яуаптары ғына теркәлә. Һәр һорауға дөрөҫ яуап биргән төркөмдөң мәрәйҙәре таҡтаға яҙылып бара.

1.     Боронғо башҡорт халыҡ йырҙарының исемдәрн яҙырға.

2.     Тыуған ил, Башҡортостан тураһында ниндәй йырҙар беләһегеҙ?

3.     Хеҙмәт тураһында ниндәй йырҙар бар?

4.     Дуҫлыҡ, туғанлыҡ тураһындағы йырҙарҙың исемдәрен яҙығыҙ.

5.     Һәр уҡыусы бер таҡмаҡ яҙа. Уңышлыларына бер мәрәй яҙыла.

6.     Һәр төркөм күмәкләп йыр башҡара.

7.     Теләк буйынса бер башҡорт йыры башҡарыла.

Ярышҡа йомғаҡ яһала, еңеүсе билдәләнә.

Уҡытыусы дәресте үҙе йомғаҡлай. Йыр һәр кемдең яҡын дуҫы, серҙәше икәнлеге һыҙыҡ өҫтөнә алына.

Шулай итеп, һеҙ йырҙар һәм уларһың төрһәре менән таныштығыҙ. Башҡорт халыҡ йырҙары көйҙәренең характерынан сығып, оҙон һәм ҡыҫҡа йырҙарға, ә йөкмәткеһе буйынса тарихи һәм лирик йырҙарға бүлеп йөрөтөлә. Ә инде тарихи йырҙар үҙҙәренең йөкмәткеһе яғынан тағы бер нисә тематик төргә бүленә.

V.               Рефлексив анализ. Баһалау.

VI.            Өйгә эш.

Үҙегеҙҙең төбәктә, районда, ауылда тыуған йырҙар һәм уларҙың легендаларын яҙып килергә.