Презентация по крымскотатарской литературе на тему "Шевкъий Бекторе" (10 класс)

• 1 слайд

  Мевзу: Шевкъий Бекторе
  Омюр ве яратыджылыкъ ёлу
  Дерснинъ макъсады:
  Шаирнинъ омюр ве иджадынен таныш олмакъ.
  Шиирлерини ифадели окъумакъ ве талиль этмек.
  Тиль байлыгъымызны арттырмакъ.
  Талебелерге Ватангъа севги ве садыкълыкъ ашлав.
  Донатма: компьютернен файдаланув, шаирнинъ портреты , дерслик , слайдлар , кроссворд, лугъат сёзлери, шиирлер джыйынтыгъы.
  
  
  

• 2 слайд

  Дерс кетишаты:
  1.Тешкилий къысым
  *Селямлашув
  *Невбетчинен субет
  
  
  Янъы мевзу
  2.Оджанынъ кириш сёзю
  Балалар, бугунь биз дерсте сеяатта булунаджамыз ве улу къырымтатар шаиримизден Шевкъий Бекторенинъ омюр ве яратыджылыгъынен таныш оладжамыз.
  
  
  

• 3 слайд

  (1888-1961)
  “Эки куньлюк омюрим къалгъан олса биле, оны халкъыма хызмет этип кечирмеге истейим”.
  Шевкъий Бекторе
  

• 4 слайд

  Къырымтатар эдебияты тарихына озюнинъ иджадынен къыйметли иссе къошкъан классик шаир Шевкъий Бекторе 1888 сенеси Романияда, Добруджанынъ Къавлакълар коюнде дюньягъа кельди.
  

• 5 слайд

  Бабасы Къырымдан иджрет эткен бир къырымтатар оджасы эди. Шевкъий Бекторе даа яш бала олгъанда, бабасы, бир чокъ койдешлерини озюнинъ пешинден такъып, Добруджадан Анадолугъа кочелер. Анадолунынъ Полатлы къасабасынынъ дживарында ерлешкен Къаракъая коюнде яшамагъа башлайлар. Шевкъий Бекторенинъ бабасы мында да оджалыкъ фаалиетини девам эте.
  Башлангъыч тасилини кой мектебинде алгъан Шевкъий Бекторе, орта тасиль алувыны Аймана къасабасында девам эте.
  

• 6 слайд

  Сонъра, 1905 сенеси Истанбулгъа кетип, диний фенлер шубесине окъумагъа кире. Истанбулда Къырымдан келип окъугъан къырымтатар яшларынен таныша, достлаша. Эдебияткъа мейиль берген генчлернен якъынлашып, озю де шиир язмагъа баш л аи. Онынъ ильки шиирлери «Тюрк юрту» журналында дердж олуна.
  

• 7 слайд

  Шевкъий Бекторе
  (сол тарафындан биринджиси)
  

• 8 слайд

  Шевкъий Бекторенинъ анасы, бабасы ве бир эмджеси Тюркиеде вефат эткен сонъ, о, 1909 сенеси сой-акърабаларыны къыдырып, Къырымгъа келе. Мында, бир чокъ тувгъанларыны къыдырып, тувгъан акърабаларынен къавуша. Къырымда къалып, кой мектебинде оджалыкъ эте.
  

• 9 слайд

  1914 сенеси, Биринджи джиан дженки башлангъанынен, Шевкъий Бекторе Тюркиеге къайтмагъа меджбур ола, амма гонълю тувгъан юрту — Къырымда къала.
   Миллий Къурултай, къызыллар, беязлар, немее ишгъали, махноджылар уджюми ве дигер къуветлернинъ чарпышмалары саесинде, Къырымда яшагъан авам халкъ акъсызлыкъ ве зулумлыкъкъа огъратыла. Халкънынъ башына тюшкен бу ал Шевкъий Бекторенинъ рухуны пек эзиетлей.
  Шу вакъыт о, «Къырым ичюн», «Акъкъым ичюн», «Ватанымдыр» адлы шиирлерини яза. Тюркиеде булунгъан девринде, Шевкъий Бекторенинъ баба-деде юртуна олгъан мукъаддес севгиси юрегинде ойле бир алевленеки, о кене Къырымгъа къайтмакъ ёлларыны арай.
  

• 10 слайд

  Нетиджеде, 1918 сенеси бир къач куньде о, къырымтатарларнен корюшип, мушкуль вазиетни огрене ве сонъ, Истан­булгъа къайта. Бир аи девамында Къырымда чалышмакъ макъсады иле, Истанбулдан къыркъ беш оджаны топлап, Ватаны — Къырымгъа алып келе.
  Шевкъий Бекторе Алушта районынынъ Къуру озен коюн­де ерлешип, оджалыкъ япып, «Шар-Шур» адлы афталыкъ меджмуа чыкъарып баш л аи.
  1920 сенеси Шевкъий Бекторе Кезлевде олып кечкен бир топлашувда, энди он йылдан берли мектюплешкен, амма ич де корюшмеген, Маджаристандан къайткъан яш алим Бекир Чобан-заденен корюше. Шу куньден сонъ, оларнынъ арасындаки багъ эп къавийлеше.
  

• 11 слайд

  Айны сенелери Акъмесджит дживарында ерлешкен Тотайкойде педагогика техникумы ачыла. Техникумда корюмли эким ве фааль джемаатчы Амет Озенбашлыны — мудир, Шевкъий Бекторени исе — мудир муавини оларакъ тайинлейлер.
  Бу вакъытларда Шевкъий Бекторе элифбе язув ярышында иштирак этип, гъалип чыкъа ве 1925 сенеси онынъ «Тоташ-боташ» адлы элифбеси мектеп талебелерине дерслик оларакъ, нешир олуна.
  

• 12 слайд

  Шу сенеси Шевкъий Бекторени Дагъыстан Маариф Комиссарлыгъы ишке давет эте. О, Дагъыстаннынъ Темир-ханшура шеэринде педагогика куреларында окъув ишлер мудири вазифесинде хызмет эте ве тиль дерелерини алып бара.
  Шевкъий Бекторе
  (солдан озь талебесинден)
  Шевкъий Бекторе
  1925 г. (Дагъыстан)
  

• 13 слайд

• 14 слайд

  1932 сенесининъ март айында баягъы туркмен муневверлеринен берабер Шевкъий Бекторени де тевкъиф этелер ве Ташкент НКВДсине алып келелер. Къадыны Амиде ханым буюк къыйынлыкъларгъа огърап, оны зиярет эткенде, о, къадынына Тюркиеге кочип кетмесини теклиф эте. Ве, чокъкъа бармай, Амиде апте огъуллары — Атилла, Къалгъай ве къызы Севинчнен берабер Тюркиеге кочип кете л ер.
  Амиде Омер (Бекторе) сагъ тарафтан, ту ра.
  

• 15 слайд

  1946 сенеси он дёрт йыл агъыр режимли лагерьде чекишкен шаирни азатлыкъкъа чыкъармайып, Янги-Юль шеэрине НКВД незарети алтында булунмагъа ёллайлар.
  1948 сенесининъ декабрь айында Шевкъий Бекторени мааллий НКВД чагъыртып, бир такъым ифтираларнен къабаатлап, он йылгъа Сибирьге сюрелер. О, Красноярск лагерьлеринде булунгъан вакъытлары, Истанбулда яшагъан къадыны ве балалары оны озь янларына алув пешине тюшелер.
  

• 16 слайд

  Ниает, он эки йылдан сонъ, 1956 сенеси октябрьнинъ он биринде Шевкъий Векторе озь аилеси ве дост-эшлеринен Тюркиеде корюшелер.
  Шевкъий Векторе омюрининъ энъ махсулдар деврини лагерьлерде ве НКВДнинъ незарети алтында кечире. Халкъына багъышлап язаджакъ шиирлерининъ чокъусыны язып оламай. Амма онынъ юреги сюргюнликте булунгъан халкъ арасында къала. Тюркиеде тешкилятландырылгъан къырымтатар миллий меркезинде реберлик этмеге ондан изин сорагъанда, о: «Эки куньлик омюрим къалса, биле, оны халкъыма хызмет этмеге истейим!» — деп джевап бере.
  Туркиеде Сиберден къайтып кельген вакъытларында.
  (Къызы Севинчнен ве Атилла огълусындан)
  1956 с.
  

• 17 слайд

  Такъдири гъает мушкуль кечкен шаирнинъ иджады йигирминджи сенелерде мувафакъиетли ола, о, баягъы чалыша ве семерели нетиджелерге ирише. Онынъ «Эркине къон», «Ханджами къаршысында», «Эй, джошкъун далгъалар!», «Чатыртавнынъ якъынлары», «Аркъадаш», «Аякъдаш» киби шиирлеринден ибарет ильк китабы нешир олуна. О, 1922 сенеси къырымтатар тилини арап ве фарс сёзлеринден арындырмакъ макъсады иле «Сарф ве наху» китабыны да яза. Омюрининъ сонъунда о, «Волга къызыл акъаркен» адлы бир китап даа язмагъа наиль ола.
  Шевкъий Бекторе озь иш одасында
  1960 с. (Стамбул)
  

• 18 слайд

  1961 сенеси декабрь йигирмиде бутюн омюри бою озь халкъынынъ агъыр алыны къайгъыргъан белли шаир фани дюньяны терк эте.
  «Эки куньлюк омюрим къалгъан олса биле, оны халкъыма хызмет этип кечирмеге истейим».
  

• 19 слайд

  Оджанынъ сёзю.
  
  Балалар, бойлеликнен, Ш.Бекторенинъ терджимеиалынен таныштыкъ.Шимди исе сизлер ичюн бойле вазифе:
  келинъиз бераберликте бу кроссвордны чезейик. Кроссворднынъ суаллери терджимеиалынен багълыдыр.
  

• 20 слайд

  Лугъат иши :
  Темсильджи – векиль – представитель
  Ресмен –официально
  Ифтира – бефтан – клевета, наговор
  Муневер – зиялы – бильгили –просветитель
  Тевкъиф – арест ; тевкъиф этмек – арестовать, задерживать.
  
  
  
  

• 21 слайд

  КРОССВОРД
  1. Ш.Б. не ерде догъды?
  1
  2
  3
  4
  5
  6
  7
  8
  О
  М
  Р
  А
  И
  Я
  Н
  Д
  А
  2. Ш.Б. кимнинъ къорантасында дюньягъа кельди?
  О
  ДЖ
  А
  3. Шаир окумагъа къаерге кете?
  С
  Т
  А
  М
  Б
  У
  Л
  Д
  А
  4. Къырым вазиетини корип, о насыл шиирни язды?
  В
  Т
  Н
  Ы
  А
  М
  Д
  Ы
  Р
  5. 1920 с. Шаир Кезлевде кимнен корюше?
  Е
  К
  Р
  Ч
  И
  О
  Б
  А
  Н
  З
  А
  Д
  Е
  6. 1925-1932 сенелери девамында Ш.Бекторе къайсы къардаш тюркий халкълар республикаларында чалышты?
  А
  Ы
  С
  гъ
  Т
  А
  Н
  7. Ш.Б. насыл дерсликни язгъан эди?
  Г
  Р
  М
  А
  М
  Т
  И
  К
  А
  8. Озюнинъ энъ махсулдар деврини о къаерде кечирди?
  А
  Г
  Р
  Ь
  Е
  Д
  Е
  9,10. Ш.Б. халкъымызнынъ кечмиши, бутуни ве келеджегине багъышлап насыл шиирлер язды?
  Р
  къ
  А
  Д
  А
  Ш
  Я
  къ
  Д
  А
  Ш
  9
  10
  

• 22 слайд

  
  
  
  
  Шиирлернинъ талили:
  Шимди исе мен сизлерни Ш.Бекторенинъ шиириетине даир этем.
  
  

• 23 слайд

  Шевкъий Бекторенинъ шиириетине даир
  Шевкъий Бекторенинъ “Айт ,Чатыртав!”, “Татарлыгъым”, “Къырым акъкъында”, “Демирджининь очы”, “Миллетнинъ кябеси” киби шиирлери халкъымызнынъ кечмиши, бугуни ве келеджегине багъышлана.
  Шаир чокъусы эсерлеринде ве табиат чизгилерини къыяслап, тенъештирип, нетидже чыкъарып, усталыкънен халкъ, юрт симасына ярата.
  “Айт,Чатыртав!” шииринде шаир миллий шииретимизнинъ аньанелери иле усталыкънен файдалана.Шаир дагъ , денъиз , булут , думан киби табиат левхалары вастасынен иле инсан,халкъ ве юртнынъ такъдирини козюмиз огюнде джанландыра .
  Миллетининъ кечмиши,бугуни ве келеджегини къайгъыргъан шаир Чатырдагъ,лирик къараман (шаир), халкъ,юрт киби бедиий сималарны яратып эсерни мундериджесини теминлей.
  Шиир шаирнинъ «Чатыртавгъа»мураджаатынен башлана .Лирик къараман асырлар девамында къавий ве мукеммель тикленип тургъан Чатырдагъгъа суаль бере :
  Айт,Чатыртав,айт сырынъы,ач магъа дердинъ ?
  Бекчисисинъ бу ерде бир къудретнинъ .
  Сюйрюлип чыкъкъан коклерге, къарышкъан булуткъа,
  Танышсынъ сен энъ эски,булутсыз джурткъа.
  
  
  

• 24 слайд

  Бу шииринде эр бир сатырында халкънынъ башына келип кечкен вакъиалар косьтериле.
  
  Нелер отти башынъдан, коп яшынъдан,
  Къайсы излер джоюлды акъ ташынъдан?
  
  Эр бир суалли сатырда бир кимсе бильмеген сыр,халкъымызнынъ кечмиши,тарихы сакълы олгъаны анълашыла:
  Айт,Чатыртав,сырынъны,ач магъа дердиъ
  Халкъымызнынъ юртундан сюргюн олунгъаны оксюз къалгъаны:”Танышсынъ сен бу эски,оксюз юрткъа “- киби сатыры иле бильдириле.
  Шиирде тасвирленген эр бир симада шаирнинъ ватанперверлиги,акъикъатсеверлиги тасвир олуна.
  
  

• 25 слайд

  
  
  Эзберден шиирлер окъула. «Айт, Чатыртав!»,
  «Татарлыгъым»,
  «Къырым акъкъында»
  
  

• 26 слайд

• 27 слайд

  Къырым акъкъында
  Дерендир денъизинъ,
  Сувунъда — къайыкъ!
  Не гузель адасынъ
  Макътавгъа ляйыкъ!
  
  Юксектир дагъларынъ,
  Сериндир аванъ.
  Бильмейим, не вакъыт
  Бакъылыр даванъ1...
  
  Савармы туманынъ
  Башынъдан, Чатыр-Тав?
  Корерми шу кунни
  Меним башым сав?
  
  

• 28 слайд

  «Къырым акъкъында» шииринде шаир озь Ватанына, халкъына, севгисини бильдире.Ватаннынъ дюльберлигини ве макътавгъа ляйыкъ олгъаныны айта.
  Шаирнинъ къасевети пек буюк.
  Атта шаир бу вазиетнинъ къайтып келеджегинден, несиллернинъ омюрюнде девам этеджегинден сыкъына.
  Корерми шу кунни
  Меним башым сав?
  

• 29 слайд

  «Татарлыгъым»
  Татарлыгъым, тувгъан ерим,
  Балалыкътан суемен.
  Онлар ичюн коп вакъытлар
  Джылай-джана куемен1.
  
  Къайда барсам, мен коремен,
  Гъарип татар сачылгъан.
  Озь багъында къокъламагъа
  Ёкъ бир гулю ачылгъан.
  
  Къальтеджексинъ2, озь багъындан,
  Озь тилинден пек гъарип3.
  Лякин кимге айтаджакъсынъ
  Сен буларны тиль джарып.
  
  
  Къатты джельмен атылгъанлар
  Тавгъа, тапгкъа, я джаргъа.
  Джарты дюнья мезар болгъан
  Татарлыкъкъа, татаргъа.
  
  Эр мезарнынъ баш уджунда
  Токътап тёктим козь яшым.
  Эр бирине чынъларымдан
  Ясап тиктим баш ташын.
  
  Къол котерип дуа эттим
  Юрегимден Худайгъа4.
  Узун, къутлу5 омюр берсин
  Бары оксюз анайгъа!
  
  

• 30 слайд

  «Татарлыгъым» шииринде шаир къырымтатар халкъынынъ такъдири ве симасыны кениш айдынлата. Бу шиирде Бекторе озь халкъына севгисини, озь халкъынен берабер агълап куйгенини косьтере. Дувалар этип, инсанларгъа узун омюрлер тилей.
  Озь халкъыны севген адам, озь Ватанына да даима садыкъ олур. Шевкъий Бекторе бойле адамлардан биридир.
  

• 31 слайд

  
  Пекитюв:
  
  Суаллер:
  1.Ш.Бекторенинъ шиириетинде насыл мевзулар мевджют олгъаныны айтынъыз?
  
  2.Шаир озь дуйгъуларыны ифаделемек ичюн насыл васталарнен къуллана?
  
  Иджадий вазифе:
  Шимди исе талебелер , бойле вазифе огюмизде .
  
  Бизим Ватанымыз даа гузель ве зенгин олмасына тырышмакъ керекмиз!
  
  
  
  Келинъиз, озь фикирлеринизни мини-инша оларакъ язайыкъ:
  «Мен истер эдим ки…
  
  
  
  
  

• 32 слайд

  Нетидже .
  Биз Ш.Бекторенинъ Омюри ве иджадынен таныш олдыкъ .
  Бугуньки дерске шаирнинъ сёзлерини эпиграф этип алдым.(эпиграф окъула)
  Корюне ки , шаирнинъ озь Ватанына , озь халкъына омюрнинъ сонъки кунь леринедже садыкъ олгъанына.
  Эгер де бу дерстен сонъ сизинъ юрегинъизде озь Ватанымызгъа, халкъымызгъа даа сыджакъ эйи дуйгъулар пейда олгъан олса , беллейим , бизим вакъытымыз бошуна кечмеди.
  
  Эвге вазифе:
  Ш.Бекторенинъ терджимейиалыны огренмек , бир де бир шиирни эзберлемек.