Презентация ВОВ. Писатели КЧР

• 1 слайд

  
  
  
  МКОУ «СОШ а.Каменномост»,
  
  «Оюмларым - сёз бла салгъан оюуларым»
  
  Презентация
  
  «Джигит ёлсе да, джигитлик ёлмейди»
  
  
  
  Выполнила: Ачабаева Аминат Махмутовна.
  учитель карачаевского языка и литературы.
  

• 2 слайд

  «Джигит елсе да, джигитлик унутулмайды»
  Къарачай халкъны джигит уланлары бла къызлары Уллу Ата Джурт къазауатда гитлерчи фашистле бла джанларын-къанларын аямай сермешгендиле. Аланы ичинде бизни къарачай джазыучуларыбыз бла поэтлерибизни да Ата Джуртубузну джакълауда къыйынлары чексиз уллуду. Ёхтем джазыучуларыбыз къазауатны биринчи кюнлеринден башлаб митингледе селешиб, миллетге Ата Джуртну джакъларгъа амалсыз керекли сезимни сингдириб, «Ата Джурт ючюн алгъа!» (Вперед, за Родину!») деген назму китабны чыгъаргъандыла.
  

• 3 слайд

  «Ата Джуртха керек заманда къалам , къама болургъа керекди»
  1941-1942-чи джыллада бизни джазыучуларыбыз бла поэтлерибиз , бютеу да, кеслерини разылыкълары бла «Ата Джуртха керек заманда къалам къама болгъа керекди» деб, урушха кетгендиле.
  Ачы сермешиуледе къан тёге, джанларын бергендиле: Къаракетланы Исса, Байкъулланы Даут, Бостанланы Хасан, Борлакъланы Тохтар, Орусланы Махамет, Къанаматланы Къурманбий.
  

• 4 слайд

  
  
  
  
  
  Къаракетланы Заурбекни джашы Исса 1900 –чы джыл Джегетей элде туугъанды. Ол 1929- чу джыл Москвада КУТВ (Коммунистический университет трудящихся Востока) бла Ордженикидзеде эл мюлк институтну бошагъанды.
  Ата джуртун бек сюйген Къаракетланы Исса, урушха кеси разылыгъы бла кетиб, 16-чы атлы аскерде, Л.М. Доваторну полкунда къуллукъ этгенди.
  

• 5 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  1942-чи джыл августну 12-де ачы сермешиу талай кюнню баргъанды. Иссаны аскер тенги джазгъаннга кёре: «Гвардиячы ,Къаракетланы Исса оборонаны аллында, къалгъанладан эсе сермешиуге алгъа джууукъ джерде, окоп къазыб, хазырланнганды. Къаракетланы Иссаны онг джанында Халиланы Рашид да болгъанды. Ала юч ачы сермешиуде джауну ызына къачдырыугъа уллу юлюш къошхандыла. Къаракетланы Иссаны окопу таба джауну танкасы атланнганды, ызы бла да гитлерчи взвод. Автоматындан атыб, Исса гитлерчилени джерге къысханды. Алай а, ала азыракъ болсала да, ёрге туруб, джигит таба атланнгандыла. Сора, Къаракетланы Исса,автоматындан атыб, аланы беш кере ёрге къобаргъа къоймай, джерге къысыб тургъанды.
  

• 6 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  

• 7 слайд

  Джауну танкалары джаннгандыла, пехотасы къырылгъанды. Ол отну ичинден джауну бир танкасы Иссаны окопасы таба къызыу атланнганды. Джигит аны кёргенлей, автоматын къоюб, гранатаны алыб, ёрге туруб танкагъа атханды. Сора танка саулай ауурлугъу бла окопну юсюн басханды…»
  Алай бла Къаракетланы Исса, бу ачы сермешиуде, 15-чи августда 1942-чи джыл, Смоленский областда Подъяблоньки элни къатында, джигитча, ёлгенди.
  Джигитлиги ючюн, Къаракетланы Исса ёлгенден сора, Къызыл Джулдуз атлы орден бла саугъаланнганды.
  

• 8 слайд

  
  Байкъулланы Пагону джашы Даут 1902 –чи джыл
  Огъары Марада туугъанды. Ол 1925 –чи джыл алтыайлыкъ устазлыкъ курсланы бошаб, школда да ишлей, «Таулу джашау» деген газетни хапарчысы болуб тургъанды. 1937 чи джыл Къарачай областда, джазыучуланы союзуну область бёлюмю къуралыб, анга тамадагъа сайланнганды. Ызындан келген джаш джазыучулагъа болушууну ол кесини баш ишлерини бирине санагъанды. Ол джырларында, назмуларында, поэмаларында, турухларында да адамлыкъны, тенгликни, намысны, джигитликни юслеринден айтханды. Ол кесини къысха джашаууну ичинде
  ( къыркъ джыл да толмагъан эди) назмуланы , поэмаланы кеси джазгъан бла къалмай, А.С.Пушкинни «Братья-разбойники», «К Чаадаеву», «Соловей» деген чыгъармаларын къарачай тилге кечюргенди.
  
  

• 9 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  Байкъулланы Даут Сталинград фронтда сермешиуледе джигитлик этгенди, фтонтну газетинде корреспондент болгъанды. Сермешиуле тохташхан заманда фахмулу поэт назмула джазыб, аскерчилеге окъугъанды. Даут, Зоя Космодемьянскаяны джигитлигине бюсюреу эте, анга атаб, «Наша Зоя» деген поэмасын джазгъанды. Ол поэма Байкъулланы Даутну ахыр чыгъармасы болгъанды.
  
  

• 10 слайд

  Байкъулланы Даут 1942-чи джыл Сталинград ючюн ачы сермешиуледе, джигитча , ёлгенди.
  
  

• 11 слайд

  Орусланы Аубекирни джашы Махамет
  1916 –чы
  джыл Учкуланда туугъанды. Микоян-Шахарда педрабфакда окъугъанды.Илму-излем институтда ишлеген кёзюуюнде къарачай тилни илму джанындан тинтиб кюрешгенди.Ол къарачай, орус тилге да бирча уста болгъанды .Эки тилде да назмула джазгъаны бла бирге къарачай таурухланы, джырланы орус тилге, орус классиклени чыгъармаларын къарачай тилге уста кёчюргенди.
  

• 12 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  Уллу Ата Джурт къазауат башланнганлай, Орусланы Махамет, 25 джылында терк огъуна урушха кетгенди.
  Фахмулу поэт, ётгюр таулу Ата Джурту ючюн, Белгород ючюн сермешиуледе, 1942-чи джыл, джигитча елгенди. Аны аскер тенги былай джазгъанды: « Мен Орусланы Махаметни Къарачайдан бери таныйма. Ол себебден, экибиз да къазауатда къарнашлача болуб тургъан эдик. Ол намыслы, ётгюр, тюзлюкню чертген аскерчи эди. Бизге, аскер тенглерине, джангы назмуларын орус тилде кесгин окъуй эди. Биз фахмулу поэтибизни эмда джигит тенгибизни унутурукъ тюлбюз.»
  

• 13 слайд

  Бостанланы Орусбийни джашы Хасан 1905 джыл Джёгетейде туугъанды. Ол Симферополь шахарда устазлыкъ техникумну бошаб келгенден сора, «Къызыл Къарачай» газетни хапарчысы, «По ленинскому пути» деген район газетни редакторы, Джазыучуланы союзуну область бёлюмюню кенгешчиси болуб ишлегенди. Поэт-лирик сабийлеге да талай назму джазгъанды, орус классиклени бир белек чыгъармаларын ана тилибизге уста кечюргенди. Аладан сора да къарачай-малкъар тилден окъуу китаб джазгъанды.
  

• 14 слайд

  Бостанланы Хасан къазауатны биринчи кюнлеринде огъуна кесини разылыгъы бла урушха кетгенди. Ол ары джетгенлей, ачы сермешиулени ичине тюшгенди. Фронтдан къуру эки письмо алгъанды юйдегиси. Экинчи письмону Ростовну къатында Архангельская станциядан джибергенди. Фронтда да ол джазгъанын къоймагъанды. Алай а, къазауат кишини джасыкъсынмагъанды. Бостанланы Хасан 1942-чи джыл декабрда Ростовну къатында баргъан къанлы сермешиуледе джигитча ёлгенди.
  

• 15 слайд

  Борлакъланы Алийни джашы Тохтар 1914 джыл Ташкепюрде туугъанды. 1933 джыл Микоян-Шахарда педрабфакга киргенди.
  Ол кёзюуде назму джазыу бла спортха уллу эс бёлгенди. Аны бла бирге белгили орус поэтлени (Маяковский, Лермонтов) чыгъармаларын ана тилге кёчюре, назмугъа чемерлигин ёсдюргенди.
  Борлакъ улу Тохтар «Къызыл Къарачай» газетни хапарчысы болуб ишлегенди. Ол къуллугъу джаш поэтни чыгъармачылыкъ ишге бек алландыргъанды, учундургъанды. Тохтар назмуларын эртде джазыб башлагъанды.1939 –чу джыл «Насыблы джашчыкъ» деген биринчи китабы чыкъгъанды.
  

• 16 слайд

  «Ата Джурт ючюн алгъа! »
  1941 джыл къазауатха кесини разылыгъы бла кетеди.Пехотный училищени бошаб, гитче лейтенант, Борлакъланы Тохтар, Воронежский фронтда сермешиуледе болады. Взводха башчылыкъ эте, атакагъа аскерчилерини аллында, биринчи чыгъыб турады. Ахыр кере атакагъа ол взводун Коротояк шахарны къатында ачы сермешиулеге элтгенди.
  Къарачай джаш офицер, Борлакъланы Тохтар, 28 джылында 1942 –чи джыл августну 26-да Воронежни къатында къанлы урушда, джигитлик этиб, джан бергенди. Аны къабыры Петропавловское элдеди. Туугъан элинде,Ташкёпюрде, орамланы бири Тохтарны аты бла аталыбды.
  

• 17 слайд

  Мара-Аягъында джашагъан ,Борлакъланы Али-Солтан
  айтады: «Тохтар, джангыз сабий болуб, атасы-анасы да къазауатны ал джылларында ёлюб, похоронкасын алыргъа джууукъ адамы болмай, Микоян-Шахарны военкоматында къалгъанды.»
  

• 18 слайд

  Къанаматланы Аджейни джашы Къурманбий 1912 джыл Тёбен Марада туугъанды. Ол окъуугъа, джыргъа, оюннга тырмашхан фахмулу адам болгъанды. Микоян-Шахарда рабфакда, Владикавказда курслада окъуб къайтыб, туугъан элинде эл советде тюрлю-тюрлю джууаблы къуллукълада ишлеб тургъанды.
  Къанамат улуну «Кулина» деген сюймеклик джыры эртде огъуна джыр болуб бошагъанды. Кёлюне келгенни, джыргъа салыб, айтыб баралгъан джырчыны чыгъармаларыны асламысы, «Кулина» джырыча, халкъ джырлагъа къошулуб къалгъандыла, бир къаууму да къайтмаздан тас болгъандыла.
  

• 19 слайд

  
  Уллу Ата Джурт къазауат башланнганында, 1941 джыл кеси разылыгъы бла урушха кетгенди.
  Къанаматланы Къурманбий 1942 джыл къазауатда ёлгенди.
  
  

• 20 слайд

  «Джигит ёлсе да, джигитлик ёлмейди»