"Проводы в армию" (фольклорный материал)

Әрмегә оҙатыу йолаһы

( 1812 йылғы Бөйөк  Ватан һуғышына арналған фольклор сығыш )

Аҡ батша. Ай, ата – бабам йөрөгән  ер – һыуым! Шулай уҡ дошманға ҡалырһығыҙмы икән? Ҡабат һеҙҙе күреү насип булмаҫмы икән ни?

(Һанаттары ләм – мим һүҙ әйтмәй, баштарын баҫып, уйға талып тик ултыралар. Шул саҡ ситтәрәк бер балыҡсы ҡарт Аҡ батшаның һүҙҙәрен ишеткән дә батша янына килгән)

Балыҡсы. Ай, оло батша! Ниңә был тиклем ҡайғыраһың?

Аҡ батша. Нишләп ҡайғырмайһың ти инде.

Балыҡсы. Һиңә алтын тәхетеңде, олатайҙарыңдың зыяратын ташлап, Мәскәүҙе ҡалдырып сығыу ауыр булһа, илде дощманға биреп тороу ил халҡы өсөн бигерәк тә ауыр. Бер ҙә ҡайғырма, һинең халыҡтарың Мәскәү тирәһендә генә йәшәмәйҙәр бит! Башҡорт тигән халҡың бар бит! Сит ярлыҡамаҫ, үҙеңдеке үлтермәҫ тигәндәй, улар беҙҙең менән бер ерҙе еҫкәгән, бер һыуҙы эскән халыҡ бит. Шуларҙан да ярҙам һора!

Аҡ батша. ( был һүҙҙәрҙе ишеткәс, батша һикереп торған да, бер нәмәһен  юғалтып һиҫкәнгән кеше һымаҡ, тирә - яғына ҡараған)

Ай, ҡартым, рәхмәт, ҡартым, мин хәҙер янаралдарымды илгә таратырмын. Башҡорттарҙы ла ярҙамға саҡыртып ҡарармын.

( Батша һанаттарына  былай тигән)

 Аҡ батша.  Минең ҡул аҫтымда башҡорт тигән халыҡ бар бит әле. Шуларҙан ғәскәр һорап ҡараһаҡ, ҡалай булыр икән?

Һанаттар.  Дөрөҫ әйтәһең, батша хәҙрәт, был эште булдырһа, шулар ғына булдыра инде.

(Башҡорттарға хат яҙырға булғандар)

Бер һанат.  (Түмәргә ултырып, ҡағыҙға Аҡ батша әйткән һүҙҙәрҙе яҙа башлай).

Аҡ батша.  Башҡорттарым, мин һеҙгә ярҙам һүҙе менән өндәшәм!

(Башҡорт иленә илсе ебәргәндәр. Тирә - яҡҡа сорнай ҡысҡыртып, һөрән һалалар: “Һуғышырға теләгән кешеләр, ҡоралдарын алып, аттарына менеп сыҡһын, Аҡ батшаға ярҙамға килһен! ”. Был хәбәрҙе ишетеү менән, аҡһаҡалдар йыйылышып, кәңәш – төңәш иткәндәр. Улар сәхнәгә килеп сыға).

Беренсе аҡһаҡал. Барайыҡ, шул дошмандарҙы айҡайыҡ.

Икенсе аҡһаҡал. Батырлығыбыҙҙы күрһәтәйек уларға.

Беренсе аҡһаҡал.

Икенсе аҡһаҡал.

 (Күҙ асып йомғансы ғәскәр йыйылған. Бөтә Урал халҡы яуға әҙерләнгән ти. Бөтә бисә - сәсә, әбей - һәбей, ҡыҙ – ҡырҡын, бала – саға бере ҡалмай батырҙарҙы яуға оҙатырға йыйылған. Башлыҡ итеп  Ҡаһым түрәне һайлағандар.)

Ҡаһым түрә бейеүе башҡарыла.

Әбейҙәр. Юлығыҙ ҡыҫҡа булһын! Бына һеҙгә тегәр  еп.

Бисә - сәсәләр. Күкрәктәрегеҙгә дошман уғы теймәһен. (Яуға барыусыларҙың күкрәктәренә тәңкә тегәләр.

Ҡыҙ – ҡырҡындар. Егеттәр сер һаҡлаусы булығыҙ.(Янсыҡтар бирәләр)

Әбейҙәр. Әрмеләргә китә, ай, башығыҙ,

                   Буҙ балалар, инде хушығыҙ!

                   Йылдарығыҙ айҙай тиҙ үк үтеп,

                   Иҫән йөрөп, еңеп ҡайтығыҙ.

Бисә - сәсәләр. Атҡайҙарға менеп, һаҙаҡ алып,

                              Яуға китер ирҙәр булдығыҙ.

                              Һай, илкәйемдең батыр иркәйе,

                              Тәңкәләрҙәй төҫлө шылтырашып,

                              Шат йөрөшөп, еңеп ҡайтығыҙ.

Ҡыҙ – ҡырҡындар. (Һөйгән егеттәренә ҡулъяулыҡ, янсыҡтар, сәскәләр бүләк итәләр)

              Атҡайҙарға менеп, беҙҙе ташлап,

              Урал ашып яуға киттегеҙ,

              Һай, йәнкәйем, еҫкәгәндә аңҡыр илегеҙ,

              Ил намыҫын бергә шуү бүләктә

              Йөрәгегеҙҙә бергә һаҡлағыҙ,

              Һай, илкәйем, батыр булып яуҙан ҡайтығыҙ.

Ата - әсәләр. Һау булығыҙ, имен йөрөгөҙ,һеҙҙе көтәбеҙ.

Ата - әсәләр. Улым, илеңә лә, нәҫел – ырыуыңа ҡыҙыллыҡ килтермә

                         Сал бөркөттәй талғын бул сапҡанда

                         Дошманыңды ҡыйрат яй белеп.

                         Һай, балакайым, бәхет гөлө үҫһен юлыңда.

Сәсәндәр. Батырҙарға һүҙем бар. Күп яуҙарҙы күрҙек беҙ. Һеҙгә әйтә торған һүҙем бар.

Сәйфетдин яусы. Һай, илкәйем, моңло еркәйем,

                                  Дошмандарҙы сыр – сыу, ай, килтереп,

                                  Беҙ ҡайтырбыҙ илгә  лә шатланып.

Мортаза яусы. Һай, илкәйем, моңло еркәйем.

                            Уралҡайым, беҙҙе, ай, үҫтерҙе

                            Буйҙарыңда атта уйнатып,

                            Һай, илкәйем, тыуған еркәйем

 Насир яусы.Бүре, айыуҙарҙай дошманды ла

                        Беҙ ҡайтырбыҙ еңеп, ҡыйратып.

                        Һай, илкәйем, тыуған еркәйем.

                        Быуын – быуын үткән батырҙарҙың

                        Һүҙен тыңлап, йырын йырларбыҙ.

                        Һай, илкәйем, батырҙарҙың һүҙкәйен.

Әбүбәкер яусы . Илкәйебеҙ өсөн булырбыҙ шәһит,

                                Дошмандарға илде бирмәбеҙ.

                                Һай, илкәйем, батырҙарҙың әйткән                                                                                                                                                                        һүҙкәйен.

Ир – егеттәр. Беҙ китә лә тип иламағыҙ,

                         Илаһағыҙ, юлыбыҙ уңмай ҙа.

Ата – бабаларҙың ҡанын һулап

Үҫкән сауҡаларҙан уҡ юнып,

Дошмандарҙы сер – сеү, ай, килтереп,

Беҙ ҡайтырбыҙ илгә лә шатланып,

Һай, илкәйем, моңло еркәйем.

Ҡахым түрә. Беренсе взвод, икенсе взвод теҙелергә!. (Һалдаттар, һанаттар стройға теҙелә)  По коням!

Ир – егеттәр “Һау булығыҙ, беҙ китәбеҙ” йырын йырлай- йырлай сәхнәнең бер яғынан  сығып китәләр, ә халыҡ икенсе яғынан ҡул болғап, “һаубулығыҙ!, “Иҫән - һау йөрөп ҡайтығыҙ!” тигән һүҙҙәр менән таралыша.