Рабочая программа по татарской литературе в 9 классе русскоязычной группы

«Каралды»	«Килешенде»	«Раслыйм»
МБ җитәкчесе Хәлиуллина Г.Ә. ________ МБ утырышы  беркетмәсе  №  1 “ __ ” август   2019  нчы ел	ГББМУ “24 нче номерлы  аерым предметлар тирәнтен өйрәнелә торган  гомуми  белем бирү  мәктәбе” нең  уку-укыту һәм милли мәсьәләләр буенча директор урынбасары Марданова Н.Н. __________ “__” август   2019  нчы ел	ГББМУ “24 нче  номерлы  аерым  предметлар       тирәнтен өйрәнелә  торган гомуми  белем бирү    мәктәбе” директоры  Васильева А.Н. __________  Боерык №  ____     “ __ ”  сентябрь   2019  нчы ел

Казан шәһәре Идел буе районы “24 нче  номерлы  аерым предметлар тирәнтен өйрәнелә торган гомуми   белем бирү мәктәбе” гомуми белем бирү муниципаль бюджет учреждениесе

       9 НЧЫ СЫЙНЫФНЫҢ  РУС ТӨРКЕМЕ ӨЧЕН

                  ТУГАН (ТАТАР)  ӘДӘБИЯТЫННАН

                                   ЭШ ПРОГРАММАСЫ

       Гайнутдинова Розалия Фәрит  кызы, татар теле һәм        әдәбиятыннан төп гомуми белем бирү программасын гамәлгә         куючы беренче квалификацион категорияле педагогик     хезмәткәр

 2019  – 2020 нче  уку елы                                                  

                             Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләренең

рус төркемендәге 9 нчы  сыйныф укучылары өчен

туган (татар) әдәбияты буенча

белем бирү программасына

АҢЛАТМА  ЯЗУЫ

Сәгать саны: барлыгы – 34 сәг.; атнага – 1 сәг.

                                                Эш программасының  статусы

9 нчы сыйныф өчен  эш программасы түбәндәге документларга нигезләнеп төзелде:

1.      Татарстан Республикасы  Мәгариф һәм Фән министрлыклары тарафыннан расланган “Рус мәктәпләрендәге рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен һәм әдәбиятын укыту гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты”.

2. Татарстан  Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан  тәкъдим ителгән “Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре (V-VII сыйныфлар) өчен  татар әдәбиятыннан авторлык программасы”, төзүче-авторлары: Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова, Э.Х.Гыйзәтуллина, Г.Г.Мулласалихова. - Казан, 2014.
3. Дәреслек: Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Э.Х.Гыйзәтуллина “Татар әдәбияты ” (Рус телендә төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек)(татар телен өйрәнүче укучылар өчен) (ике кисәктән тора) 9 нчы сыйныф. – Казан: “Мәгариф - Вакыт” нәшрияты, 2019.
4. “24 нче номерлы аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче гомуми урта белем бирү мәктәбе” муниципаль       белем бирү учреждениесенең төп   белем бирү программасы;

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны.

 Укыту планында каралганча, татар әдәбияты дәресләре өчен эш программасы атнага - 1 сәгать исәбеннән елга - 34 сәгатькә төзелде.

                                                 Эш   программасының  структурасы

Татар теленең эш программасы түбәндәге өлешләрдән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укытуның планлаштырылган нәтиҗәләреннән.

Эш программасының эчтәлеге

Татар әдәбиятыннан 9 нчы сыйныф укучылары өчен төзелгән программа дәүләт стандартларының федераль компонентына, гомуми белем бирү федераль дәүләт стандартларына нигезләнеп эшләнгән Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисматова, Э.Х.Гыйзәтуллина, Г.Г.Мулласалихова тарафыннан язылган дәреслектән (1 нче, 2 нче кисәк) укытуны күздә тота. Программа стандартның эчтәлеген җентекләп ачып бирә, стандарт таләп иткән күләмдә рус телле балаларга татар әдәбиятын укытуның гомуми юнәлешләрен билгели, предмет чаралары белән укучыларны тәрбияләү юлларын, аларның әдәби үсеш дәрәҗәсен билгели.

Әдәбият һәр яктан үскән, рухи яктан бай, әхлакый идеаллары һәм эстетик таләпләре булган камил шәхес тәрбияләү әһәмиятле урын алып тора. Урта белем бирү системасындагы татар әдәбияты курсы сәнгатьне тормыш белән бәйләп өйрәнүгә, эчтәлек белән форма берлеге, тарихилык, традиция һәм новаторлык, тарихи-культурологик мәгълүматларны аңлау, әхлакый-эстетик күзаллау булдыру, әдәбият теориясе һәм тарихы буенча төшенчәне үзләштерү, әдәби әсәрне бәяләү һәм күнекмәләрне формалаштыру, әдәби телнең сәнгатьлелек чараларын үзләштерү.

Федераль дәүләт стандартларына нигезләнеп төзелгән татар әдәбияты дәреслекләре барлык фәннәрне өйрәнү барышындагы фундаменталь төшкә (фундаментальное ядрога), универсаль уку гамәлләренә нигезләнә, укучыларның яшь һәм әдәби үсеш дәрәҗәсен исәпкә ала. Укыту һәм тәрбиянең гомуми нәтиҗәләре иҗтимагый, шәхси, танып-белү һәм коммуникатив үсешне тәэмин итеп, укучыларның белемнәрен, күнекмәләрен үстереп, дөньяны танып белүгә әзерләп, хезмәттәшлеккә, үзлегеннән белем алуга, камиллеккә омтылучы шәхес тәрбияләүгә барып тоташа. Аерым алганда, уку-укытуга системалы-гамәли якын килү нәтиҗәсендә, укучыларның иҗтимагый үсешенә (халыкның рухи кыйммәтләрен аңлаучы, үстерүче Россия гражданины тәрбияләү); шәхси үсешенә (үзлегеннән белем алырга, иҗади сәләте үскән, компетентлы, үзаңы үскән, үзенең гражданлык карашларын ачыктан-ачык белдерүгә сәләтле, үз-үзенә тәнкыйди карашта торган, тормыш авырлыкларын каршы торырлык шәхес тәрбияләү); танып белү эшчәнлеген үстерүгә (фәнни дөнья сурәтен аңлаучы, үзенең танып-белү һәм интеллектуаль эшчәнлеге белән идарә итә ала торган, уку, белем алу чараларын күзаллый  торган, репрезентатив, символик, логик, иҗади фикерләү сәләте үскән, рефлексиягә сәләтле укучы тәрбияләү); коммуникатив үсешкә (аралашу компетенциясе үскән, тыңларга, диалогта, гомуми сөйләшүдә катнаша алырлык, туган телен, рус телен, чит телне камил белүенә) басым ясалды. Шул ук гамәлләрне тормышка ашыру барышында, яшүсмерләрнең яшь үзенчәлекләре дә игътибарга алынды.

Күпмилләтле мохиттә гомуми әдәби белем бирү барышында универсаль уку гамәлләре дүрт блокка бүлеп каралды. Алар арасында шәхси УУГ − тормышчан, шәхескә юнәлтелгән, һөнәри юнәлештә үз юлын табуга, кешенең эчке потенциалын рациональ файдалана белүенә бәйле блок. Регулятив уку гамәлләре шәхес  тәрбияләүдә планлаштырырга өйрәтү, фаразлау, коррекция, бәяләү кебек якларны үзәккә ала. Танып белү гамәлен алгы планга чыгарган блокта логик, проблеманы кую һәм чишүгә юнәлтелгән, тамга-символик якны иңләгән гомумуку гамәлләренә игътибар ителә. Коммуникатив УУГ кешеләр язмышына битараф булмауны, кешеләргә ярдәмчеллек сыйфатларын тәрбияләүне, иҗтимагый компетентлыкны үз эченә ала.

Универсаль уку гамәлләрен рус телле балаларга татар әдәбиятын укыту барышында куллану нәтиҗәсендә, укучыларны мөстәкыйль эшләргә өйрәтү юнәлеше көчәйде (мәсәлән: өй эше бирү − берничә вариантта). Бу вакытта укытучы эшчәнлегендә идарә итү алымнары көчәя.

Шул рәвешле, федераль дәүләт стандартларына таянып татар әдәбиятын өйрәнүнең максаты да ачыкланды: туган халкының һәм җирле халыкның телен, мәдәниятен, әдәбиятын яхшы белгән, һәрьяктан камил, милли горурлык хисләре үскән шәхес (гражданин) тәрбияләү.

Әлеге максатны тормышка ашыру өчен, түбәндәге бурычлар билгеләнде:

− Татарстан төбәгендә яшәп, җирле халык белән аралашкан укучыларны төбәкнең әдәби-мәдәни байлыгы белән якыннан таныштыру;

− татар әдәбияты турындагы мәгълүматларны төрле халык фольклоры, әдәбияты, мәдәнияте, милли образлары белән чагыштырма-типологик аспектта бирү;

− татар халык авыз иҗаты турында тулы күзаллау булдыру, аны баланың үз туган халыкының рухи җәүһәрләре белән чагыштырырга күнектерү;

− татар әдипләре, мәдәният әһелләре турында күзаллау булдыру, аларны танырга, аңларга, башка халык сүз сәнгатен үстерүчеләр белән чагыштырма планда бәяләргә өйрәтү;

 − татар, рус, Россиядә яшәүче башка халыклар, бөтендөнья әдәбияты белеме казанышларының уртак нигезен аңлау, аларны үстерү һәм киңәйтү.

Әлеге максат һәм бурычларга ирешү өчен, түбәндәге принциплар истә тотылырга тиеш. Рус телендә сөйләшүче балалар өчен татар әдәбиятының асылын төшендерү укытучының сүз сәнгате серләрен яхшы белүен, иҗади эшләү күнекмәләре булуын таләп итә. Мәктәп баласына сүз сәнгатенең серләрен ачуда эстетик принцип (укытучының матурлыкны күрә алуы һәм башкаларне да күрергә өйрәтә алуы), эзлеклелек (укучы алган белемнең тулыланып, баеп баруы), әдәбиятны сүз сәнгате буларак өйрәнү (татар телендә язылган әсәрләрдә әдәби образларны ачу үзенчәлекләре, татар теленең матурлыгын күрергә өйрәтү), күләме ягыннан кечкенә булган әсәрләргә шәхси мөнәсәбәт булдыру, ягъни психологик принцип (мәктәп баласының яшь үзенчәлекләрен, әдәби әзерлек дәрәҗәсен исәпкә алып эш итү) ярдәмгә килә. Аерым игътибар коммуникативлык принцибына бирелә. Бу принципның өстен чыгуы рус телендә сөйләшүче укучыларның әдәби әсәр аша татар теленең серләренә тирәнрәк төшенүләре, матур әдәбият әсәрен сорауларга нигезләнеп сөйли алуы, үз фикерләрен ачык әйтә алуы, әдәби әсәрнең аралашу чарасына әверелүе белән дә бәйле. Укучыларның әдәби әсәрне кабул итү һәм әдәби үсеш  үзенчәлекләрен исәпкә алып, дифференциацияләү (аерым төркемнәргә аерып, бүлеп эшләү) һәм интеграцияләү (татар теле һәм рус әдәбияты дәресләрендә алынган теоретик белемнәрне һәм гамәли эш күнекмәләрен файдалану) дә үзәккә алына.

           Укытуның гомуми, шәхси, метапредмет нәтиҗәләре

Төп гомуми белем бирү мәктәбендә телне гамәли үзләштерү нәтиҗәсендә укучыларда татар теленең күп мәдәниятле дөньядагы роле һәм мөһимлеге турында күзаллаулар формалаша. Татар мәдәниятенең укучылар  өчен булган катламы белән  танышу башка мәдәнияткә карата ихтирам хисе уята, ягъни укучыларга үз мәдәниятләрен дә тирәнрәк аңларга мөмкинлек бирә, аларда ватанпәрвәрлек хисе уята.

Төп гомуми белем бирү баскычында татар теленә өйрәтүнең  программада күрсәтелгән күләмдә гомуми  нәтиҗәләре түбәндәгеләрдән гыйбарәт:Укучыларның коммуникатив компетенциясен(аралашу осталыгын) үстерү, ягъни татар телендә сөйләшүчеләр белән телдән яки язмача аралашу күнекмәләре булдыру;

“Татар теле һәм әдәбияты” предметына карата уңай мотивация һәм тотрыклы кызыксыну булдыру һәм шулар нигезендә белем алуның алдагы баскычларында татар телен уңышлы үзләштергә шартлар тудыру.

Предмет нәтиҗәләре

                                                    Танып – белү өлкәсендә

      - төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку

      - сәнгатьле уку;

Шигъри кабатлап сөйләүнең төрле төрләреннән файдалану (тулы итеп, кыскача, сайлап. Аңлатмалар белән, иҗади бирем белән);

      - текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

      - әсәрләрне анализлау һәм шәрехләү;

      - план  төзү;

      - әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, тулы яки мини  сочинение язу;

      - укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру;

      - татар һәм башка халыклар фольклорында, Россия һәм чит ил классиклары  иҗатында төп проблемаларны аңлау;

      - әдәби әсәрләрнең чор һәм язылышы арасындагы бәйләнешен, аларда салынган вакыт, шәхси кыйммәтләр, аларның яңача яңгырашын аңлау;

      - әдәби әсәрләрне анализлау, аларның билгеле бер жанрга каравын, теманы аңлау һәм формалаштыру, идеясен тотып ала белү;

      - әдәби әсәрнең әхлакый ягын дөрес чамалу;

      - геройларга  кыскача характеристика бирү;

      - өстәмә белем чыганакларыннан язучыларның тормышы һәм иҗаты турында мәгълүмат алу;

      -  татар әдәбиятының һәм сәнгатенең күренекле вәкилләре, алар иҗаты турында белү;

 Әхлакый кыйммәтләр юнәлеше  өлкәсендә

-татар әдәбияты һәм мәдәниятнең әхлакый һәм рухи кыйммәтләрен үзара якынайту, башка халыкларныкы белән чагыштыру;татар әдәбияты  әдәбиятына үз мөнәсәбәтен        формалаштыра, бәяли белү;

-          автор карашын, мөнәсәтен  аңлау.

Коммуникатив өлкәдә:

-           төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне ишетеп кабул итү, аңлаешлы уку, эчтәлекне дөрес аңлау;

-          яки ишеткән текст буенча сорауларга җавап бирү, телдән төрле типтагы монолог, диалоглар төзү, әңгәмә кору;

Эстетик өлкәдә

-          әдәбиятның образлы дөньясын сүз сәнгате күренеше буларак аңлау, әдәби әсәрләрнең эстетик вазифасын, әдәби образлар тудырганда сурәтләү көчен аңлау.

Укытуның шәхси нәтиҗәләре

Төп гомуми белем бирү баскычын төгәлләгәндә, укучының үзенә һәм үзенең әйләнә-тирәсендәге кешеләргә, тормыштагы яшәеш проблемаларына карата түбәндәге шәхси кыйммәтләре формалашкан булуы күзаллана:

-          шәхесара һәм мәдәният ара аралашуда татар теленә карата ихтирамлы караш булдыру һәм аны яхшы өйрәнү теләге тудыру;

әхлакый кагыйдәләрдә ориентлашу, аларны үтәүнең мәҗбүрилеген аңлау;

-          “гаилә”, “туган ил”, “мәрхәмәтлелек”, төшенчәләрен кабул итү, “башкаларга карата түземлелек, кайгыртучанлык”,  кебек хисләр формалашу.

                               Укытуның метапредмет нәтиҗәләре

Төп белем бирү баскычындататар теле һәм әдәбиятын укыту, танып белү чарасы буларак,  укучыларның фикер йөртү,  интеллектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүгә, шулай ук, реаль тормышта туган проблемаларны хәл итү өчен кирәк булган универсаль уку гамәлләрен (танып белү, регулятив, коммуникатив)формалаштыруга хезмәт итә.

Укучыларда мәгълүмати җәмгыятьтә яшәү һәм эшләү өчен кирәкле күнекмәләр үстерелә. Укучылар текст, күрмә-график рәсемнәр, хәрәкәтле  яисә хәрәкәтсез сурәтләр, ягъни төрле коммуникацион технологияләр аша тапшырыла торган мәгълүмати объектлар белән эшләү тәҗрибәсе ала; презентацион материаллар әзерләп, зур булмаган аудитория алдында чыгыш ясарга өйрәнә; укучыларда, компьютер яисә ИКТ нең башка чаралары белән эш иткәндә, сәламәтлеккә зыян китерми торган эш алымнарын куллана алу күнекмәләре формалаша.

Танып белү  нәтиҗәләре:

-          фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, фикерли белү;

-          объектларны  чагыштыру, классификацияләү  өчен уртак билгеләрне  билгеләү;

-           тиешле мәгълүматны табу өчен, белешмәләр, сүзлекләр, электрон ресурслар куллану.

Регулятив нәтиҗәләр:

-          уку хезмәтендә үзеңә максат куя белү;

-          дәрескә кирәкле уку-язу әсбапларын әзерли һәм  алар белән дөрес эш итә белү;

-          дәрестә эш урынын мөстәкыйль әзерли белү һәм тәртиптә тоту күнекмәләрен үстерү.

Коммуникатив  нәтиҗәләр:

-          әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый белү;

-          әңгәмәдәш  белән  аралашу калыбын төзү;

-          аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык);

-          парларда эшли белү;

                                          Программа  материалының  эчтәлеге

Программада салынган әдәби әсәрләрнең нигезен”Үрнәк прораммада” күрсәтелгән(төзүчеләре: Ф.Х.Җәүһәрова,К.С.Фәтхуллова) әдәби әсәрләр минимумы (7әсәр) тәшкил итә. Алар түбәндәгеләр:

1)      Г.Тукайның  “Татар кызларына” шигыре;

2)      Фати Әмирханның “Хәят” повесте (өзек);

3)      Галиәсгар Камалның “Беренче театр” комедиясе;

4)      Габдрахман Әпсәләмовның “Ак чәчәкләр” романы (өзек);

5)      Аяз Гыйләҗевнең “Җомга көн, кич белән ...” повесте (өзек);

6)      Рөстәм Мингалимнең “Сап – сары көзләр” хикәясе;

7)      Рәшит Әхмәтҗановның “Сандугач керде күңелгә” шигыре.

Халык авыз иҗаты.  Дастаннар жанрлары. “Идегәй” дастаны.

Кол Галинең иҗаты. “Кыйссаи Йосыф” әсәре;

Алтын Урда тарихы. Сәйф Сараиның иҗаты. “Сөһәйл вә Гөлдерсен” әсәре;

XIX гасыр башындагы тарихы. Г. Кандалыйның иҗаты. “Сәхибҗамалга” поэмасыннан өзек;

Р.Фәхретдиннең “Әсма, яки Гамәл вә җәза” романныннан өзек;

Г.Тукайның иҗаты. “Татар кызларына” әсәре;

Ф.Әмирханның иҗаты.  “Хәят” повесте;

А.Гыйләҗевнең иҗаты. “Җомга көн, кич белән ...” әсәреннән өзек;

Р.Мингалимның иҗаты. “Сап – сары көзләр” хикәясе;

Ркаил Зәйдулланың иҗаты. “Буран” шигыре;

Илсөяр Иксанованың иҗаты. “Тузганак” шигыре;

С.Әхмәтҗанованың иҗаты. “Татар акылы ...” шигырен уку;

Марс Шабаевның иҗаты. “Корыган имән монологы” шигырен уку;

Мөхәммәт Мирзаның иҗаты;

Фирүзә Җамалетдинованың иҗаты. “Ташлар”, “Кунак көткән кебек” шигырьләре;

Рәшит Әхмәтҗановның иҗаты. “Сандугач керде күңелгә” шигыре;

Г.Камалның иҗаты. “Беренче театр” комедиясе;

Сәхибҗамал Гыйзәтуллина – Волжскаяның иҗаты;

Халисә Мөдәррисованың иҗаты. “Бәйге хакы” повесте;

Г.Әпсәләмовның иҗаты. “Ак чәчәкләр” романыннан өзек;

Саҗидә Сөләйманованың иҗаты. “Гөлбадран” повесте;

М.Мәһдиевнең иҗаты. “Фронтовиклар” романыннан өзек;

Р.Гаташның иҗаты. “Укытучы” шигыре;

Лена Шагыйрьҗанның иҗаты. “Укытучы” шигыре;

В.Нуриевнең иҗаты. “Инша” хикәясе;

Хәсән Сарьянның иҗаты. “Әткәм һөнәре” повестеннан өзек;

Гариф Ахуновның иҗаты. “Хәзинә” романыннан өзек;

Илдар Юзеевнең иҗаты. “Таныш моңнар” поэмасы;

Хисам Камаловның иҗаты. “Очучы” хикәясе;

М.Маликовның иҗаты. “Казан каласы – таш кала” повестеннан өзек;

                                                         Сөйләшү тематикасы

       Халыкның борынгыдан килгән йолалары.

       Тукайлы тормыш.

       Асылташларга тиң хәзинәләр.

       Халык авыз иҗатының әдәбиятта чагылышы.

       Батырлар бар төштә – татарлар бар...

        Ватан барыннан да газиз.

        Балачакның онытылмас мизгелләре.

       Табигать – уртак йортыбыз.

             Гомумбелем күнекмәләрен бәяләүнең критерийлары һәм нормалары

5—11 нче сыйныфлар

Укучыларның ана теленнән алган белем сыйфаты даими рәвештә тикшерүгә бәйле. Татар теле дәресләрендә укучы үзе үзләштергән теоретик мәгълүматны гамәлдә куллана алырлык белем, осталык һәм күнекмәләргә ия булырга тиеш. Тел һәм сөйләм күнекмәләрен дөрес бәяләү укучының тел, аралашу өлкәсенә караган мәгълүматлылыгы, гомуми белем һәм фикерләү дәрәҗәсен дә билгели. Белемне тикшерү - укытуның аерылгысыз өлеше, чөнки ул укучыларның эшчәнлеген нәтиҗәле итеп оештырырга һәм аларның укуга карата мөнәсәбәтен үзгәртергә, җаваплылыгын арттырырга ярдәм итә. Димәк, укучыларның белем, осталык һәм күнекмәләрен дөрес итеп бәяләү телне аралашу коралы буларак үзләштерүне, тел турында системалы белем булдыруны күзаллый, шулай ук ул башка милләт телен, мәдәниятен өйрәнү өчен дә мөмкинлекләр ача. Укучыларның татар теленнән белем һәм күнекмәләрен гадел итеп бәяләү - укытучы эшчәнлегенең иң мөһим сыйфаты. Бу таләпләрнең үтәлүе белем бирүнең сыйфатын арттыруга, аны бәяләүгә якын килүне, материалны чама белән тиешле күләмдә тәкъдим итүне тәэмин итә.

Мәктәптә укучыга куела торган билге телне үзләштерү дәрәҗәсен күрсәтеп кенә калмый, бәлки зур тәрбияви әһәмияткә дә ия. Шуңа күрә билгене җәза бирү чарасы буларак файдалану катгый рәвештә тыела. Билгене төшереп яки күтәреп кую да әхлакый тәрбия бирүгә җитди зыян китерә. Бары тик дөрес һәм гадел бәя генә укучыга карата уңай тәрбия чарасы булып санала ала.

Укучыларның белемнәрен тикшерү укытучы тарафыннан даими рәвештә алып барыла һәм укыту эшенең аерылгысыз өлешен тәшкил итә. Ул белем, осталык һәм күнекмәләрнең формалаша баруын белү, ачыклау өчен агымдагы тикшерү, шулай ук уку елы ахырында нәтиҗә ясау максатыннан үткәрелә торган тикшерүләр формасында башкарыла. Укытучы, укучының телдән һәм язма җавапларын бәяләгәндә, билгене аңлатып куярга тиеш.

Укучыларның ана теленнән белем, осталык һәм күнекмәләрен бәяләгәндә, гамәлдәге программада бирелгән тел белеменә, аралашуга һәм этнокультура өлкәсенә караган мәгълүматлылыклары да искә алына.

I. Уку тизлеген билгеләү һәм аны бәяләү

Уку - график рәвештә бирелгән текстны телдән сөйләмгә күчерү (кычкырып укыганда) һәм аны мәгънәви берәмлекләргә бүлүне (эчтән укыганда) үз эченә алучы сөйләм эшчәнлегенең бер төре. Уку техникасы белән текстны аңлап уку тыгыз бәйләнештә тора, һәм алар бер-берсен тулыландыралар да.

Билгеле булганча, дөрес уку - әдәби әйтелеш кагыйдәләрен саклап, текстны хатасыз итеп уку. Ул балаларның әйтелеш һәм текстны аңлы рәвештә кабул итә алу күнекмәләреннән чыгып бәяләнә. Укучы аваз, иҗек һәм сүзләрне кабатламыйча, аларны төшереп калдырмыйча, урыннарын алыштырмыйча, грамматик формаларын бозмыйча һәм дөрес әйтелешкә карата куела торган иң төп таләпләргә җавап бирерлек дәрәҗәдә укыганда гына дөрес укый дип әйтә алабыз.

Йөгерек уку — укыганның эчтәлеген аңлы рәвештә зиһенгә алуны тормышка ашырырга ярдәм итүче уку тизлеге. Гадәттә, кычкырып уку тизлегенең сөйләм тизлегенә туры килүе уртача уку тизлеге дип исәпләнә.

Сәнгатьле уку текстның эчтәлеген аңлап, автор әйтергә теләгән фикер, хис-тойгыларны тавыш, басым һәм башка барлык фонетик чараларны дөрес кулланып укый алуны белдерә.

Аңлап уку, ягъни текстның төп эчтәлеген аңлау һәм аңа карата үз карашыңны яки мөнәсәбәтеңне белдерә алу сәнгатьле укуга ирешүнең төп шарты булып тора.

                                       Телдән җавап бирүне тикшерү һәм бәяләү

 Телдән җавап бирү күнекмәләрен тикшергәндә, эш төрләренең күләме түбәндәгечә билгеләнә:

              Тыңлап аңлау (минутларда): - 3

              Диалогик сөйләм (репликалар саны): - 9

              Монологик сөйләм (фразалар саны):  - 10

                                               Тыңлап   аңлауны бәяләү

   Тыңланган татар сөйләмен тулаем дөрес аңлап,  эчтәлеген сөйли алганда,  “5”ле куела.

  Тыңланган  татар сөйләмен  дөрес аңлап,  эчтәлеген  якынча сөйли алганда,  “4”ле куела.

  Тыңланган  татар сөйләмен  аңлап,  эчтәлеген  өлешчә генә сөйли алганда,  “3”ле куела.

  Тыңланган  татар сөйләменең эчтәлеген тулаем аңламаганда, “3”ле куела.                                               

                                                   Диалогик сөйләмне бәяләү

   Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле һәм тулы диалогик сөйләм төзегәндә, “5”ле куела.

   Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әмма репликаларның әйтелешендә һәм аерым сүзләрнең грамматик формаларында 2-3 хата җибәреп, эчтәлеге ягыннан эзлекле диалогик сөйләм төзегәндә, “4”ле куела.

   Өстәмә сораулар ярдәмендә генә әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм сүзләрнең грамматик формаларында 4-6 хата җибәреп, эчтәлеген бозып диалогик сөйләм төзегәндә, “3”ле куела.

   Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча диалог төзи алмаганда, “2”ле куела.

                                          Сочинениенең күләме һәм аны бәяләү

Иҗади эшнең бер төре буларак, сочинение - укучының язма рәвештә үти торган эше.

Ул бәйләнешле сөйләм үстерү күнекмәләре булдыруда зур әһәмисткә ия.

       Әдәби (хикәяләү, очерк, истәлек, хат, рецензия һ.б.) әдәби-иҗади, өйрәтү характерындагы, ирекле, рәсемнәр нигезендә үткәрелә торган һәм контроль сочинение була.

       Сочинение план  нигезендә языла. Ике сәгать дәвамында сыйныфта язылган сочинениенең  күләме түбәндәгечә булырга тиеш: 5 нче сыйныфта 0,5 -1 бит, 6-67 нче сыйныфларда 1-2 бит, 8нче сыйныфта 2,- 25 бит, 9 нчы сыйныфта 2,5 – 3,5 бит, 9-11 нче сыйныфта 3,5-6 бит.

Сочинениене бәяләү

   Язманың эчтәлеге темага тулысынча туры килсә, фактик ялгышлары булмаса, бай телдә, образлы итеп язылса, стиль бердәмлеге сакланса, “5” ле куела.( 1 орфографиик яисә 2 пунктуацион хата булырга мөмкин)

Язманың эчтәлеге, нигездә, темага туры килсә, хикәяләүдә зур булмаган ялгышлар күзәтелсә, 1-2 фактик хата җибәрелсә, теле бай, стиль ягы камил булып, 2 орфографик, 3 пунктуацион  яисә 1-2 сөйләм ялгышы камил булып, 2 орфографик, 3 пунктуацион яисә 1-2 сөйләм ялгышы булса, “4” ле куела.

Эчтәлекне бирүдә җитди ялгышлар , аерым фактик төгәлсезлекләр  булса, хикәяләүдә эзлеклелек югалса, сүзлек байлыгы ярлы булса, стиль бердәмлеге дөрес сакланмаган  җөмләләр  очраса, 3 орфографик , 4 пуктуацион  яисә  3-4 сөйләм хатасы булса, “4” ле куела.

Язма темага туры килмичә , фактик төгәлсезлекләр күп булып,  план нигезендә язылмаса сүзлек байлыгы бик ярлы булса, текст кыска һәм бер типтагы җөмләләрдән торып, сүзләр дөрес кулланылмаса, стиль бердәмлеге  сакланмаса, 5 орфографик , 8 пунктуацион яисә 4-6 сөйләм хатасы булса, “2” ле куела.                                                                                                 

Татар урта мәктәпләре өчен татар теле программаларында диктант, изложение һәм сочинение яздыруга куелган  таләпләр, нигездә, рус мәктәбендә укучы татар балаларына да туры килә.

ТАТАР  ТЕЛЕНДӘ СӨЙЛӘШҮЧЕ БАЛАЛАРНЫҢ ТАТАР ТЕЛЕННӘН БЕЛЕМ ҺӘМ КҮНЕКМӘЛӘРЕН ТИКШЕРҮ ТӨРЛӘРЕ

                                                       5 — 9 нчы сыйныфлар

№		Эш төрләре	Сыйныфлар
			5	6	7	8	9
1.		Тыңлап аңлау	0,5—0,7	0,8—0,9	1 минут	1,2	1,5
			минут	Минут		минут	минут
2.		Диалогик сөйләм	5—6	6—7	7—8	9—10	11—12
			реплика	Реплика	реплика	реплика	реплика
3.		Монологик	7—8	8—10	8—10	10—12	10—12
		Сөйләм	фраза	Фраза	фраза	фраза	фраза
4.		һәр тема буенча аралаша белү күнекмәләрен ситуатив күнегүләр аша тикшерү	4	4	4	4	5
5.		Уку	55—60 сүз	60—70 сүз	70—80 сүз	80—90 сүз	90—95 сүз
6.		Язу:
		сүзлек диктанты	8—10 сүз	10—15 сүз	15—18 сүз	18—22 сүз	22—25 сүз
		Сочинение	5—7 җөмлә	7—8 җөмлә	8—9 җөмлә	9—10 җөмлә	10—12 җөмлә
Тестны бәяләү
№	Таләпләр						Билге
1	100%						"5"ле куела
2	90 - 100 %						"4"ле куела
3	68- 89 %						"3"ле куела
4	50-67 %						"2"ле куела

                         Татар әдәбиятыннан  программа материалының бүленеше

№	Тема	Сәгать саны
1	Атадан улына чын мирас ...	2 сәгать
2	Мәхәббәт бер булса да, ике йөрәктә яши.	1 сәгать
3	Гөл үссә – җирнең күрке, кыз үссә – илнең күрке.	7 сәгать
4	Бер йөрәктә туган җыр Икенче йөрәкне кузгата.	6 сәгать
5	Театр яктылыкка, нурга илтә!	4 сәгать
6	Мең шифага ия кулларда Күпме язмышларның эзе бар ...	4 сәгать
7	Укытучым! Синең бөек исемең Йөрәгемдә мәңге сакланыр ...	3 сәгать
8	Авыр эшкә беләк бар, Кыю эшкә йөрәк бар.	6 сәгать
9	Арадаш аттестация эше (тест)	1 сәгать
	Барысы	34  сәгать

                                     Программа материалының эчтәлеге

№	Бүлекләр, темалар	Сәгатьләр саны
		Барлыгы	Теоретик материал	БСҮ	Дәрестән тыш уку
1.	Атадан улына чын мирас ...	2	2	-	-
2.	Мәхәббәт бер булса да, ике йөрәктә яши.	1	5	1	1
3	Гөл үссә – җирнең күрке, кыз үссә – илнең күрке.	7	5	-
4	Бер йөрәктә туган җыр икенче йөрәкне кузгата.	6	3	-
5	Театр яктылыкка, нурга илтә!	4	5	1	1
6	Мең шифага ия кулларда күпме язмышларның эзе бар ...	4	4	1	-
7	Укытучым! Синең бөек исемең йөрәгемдә мәңге сакланыр ...	3	2	-
8	Авыр эшкә беләк бар, кыю эшкә йөрәк бар.	6	2	1	-
9	Еллык контроль эш (тест)	1
	Барысы	34	28	4	2

               Укыту – методик, материаль -техник мәгълүмат чыганаклары.

          1.Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарарыныннан тәкъдим ителгән программа.Урта  (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә рус телле балаларга татар телен коммуникатив технология нигезендә укыту программасы (1 — 11 нче сыйныфлар)Төзүче-авторлар: Р.З. Хәйдәрова                                Р.Л.Малафеева Казан – 2014

     2.Рус мәктәпләрендәге рус телендә сөйләшүче балаларга татар теленнән  гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты

3.       Татарстан  Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан  тәкъдим ителгән “Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләре (V-VII сыйныфлар) өчен  татар әдәбиятыннан авторлык программасы”, төзүче-авторлары: Ә.Р.Мотыйгуллина, Р.Г.Ханнанов, Л.К.Хисмәтова, Э.Х.Гыйзәтуллина, Г.Г.Мулласалихова; Казан, 2014.

4.«Татар әдәбияты», Рус телендә төп белем бирү оешмалары өчен дәреслек. 9 нчы с-ф. 2 кисәктә; төзүче–авторлары  Ә.Р.Мотыйгуллина,Р.Г.Ханнанов, Л.Х.Хисмәтова. – Казан: «Мәгариф-Вакыт», 2019 ел

5.Татар теленнән контроль эшләр һәм тестлар. Гомуми урта белем бирүче рус мәктәбенең 5-11нче сыйныфлары өчен.Ф.С.Сафиуллина,К.С.Фәтхуллова,Н.Г.Сазонова.-Казан:Тарих,2003.

   6.Татар телен өйрәнүчеләргә кагыйдәләр һәм күнегүләр. Р.Р.Нигъмәтуллина.-Казан:Мәгариф,2004.

   7.Сборник правил и упражнений для изучающих татарский язык.Морфология,часть 1 . Р.Р.Нигъмәтуллина.-Челны, 2004.

8.Сборник правил и упражнений для изучающих татарский язык.Морфология,часть 2 . Р.Р.Нигъмәтуллина.-Челны, 2004.

Өстәмә әдәбият

1.5,8, 11 нче сыйныфларда татар әдәбиятын укыту. Укытучылар өчен кулланма. А. Г. Яхин. – Казан: Мәгариф, 1996.

2.Татар телендә 100 сочинение. Рифә Рахман. –Казан: Раннур, 2001

3.Һәр сыйныфта сочинение. Рифә Рахман. –Казан: Раннур, 2003

4.Әдәбият дәресләрендә мөстәкыйль һәм иҗади эшләр. (А. Г. Яхин программасы нигезендә) Абдрәхимова Я. Х. Барда, 2002

5.Сочинение язарга өйрәнәбез. Методика һәм үрнәкләр. Хәбибуллина З. Н., Миңнуллина Р. В. –Казан: Яңалиф, 2002.

            6.Олимпиадага әзерләнү өчен ярдәмлек. Татар әдәбияты. – Казан:Школа, 2004.

              9.Татарский язык в таблицах и схемах для русскоязычных учащихся начальных классов.(на русском языке) Издательство “Гыйлем” 2008 . Автор – составитель Р.Н.Насибуллина

10.Әсәдуллин А.Ш. Татар сөйләме, 4.- Казан: Мәгариф, 2008

11.  Газизова А.Н. Башлангыч сыйныфлар өчен диктантлар җыентыгы. Казан “Мәгариф “ нәшрияты 2008 ел.

12.Р.З Хәйдарова, Г.М. Әхмәтҗанова “ Гомуми белем бирү әешмаларында рус телле балаларның татар теленнән белемнәрен контрольгә алу буенча биремнәр җыентыгы.

Мәгълүмат чыганаклары.

http://www.mon.gov.ru РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы

http://www.ed.gov.ru  Белем бирү буенча федераль агентлык

http://www.fasi.gov.ru  Фән һәм инновацияләр буенча федераль агентлык

http://www.obrnadzor.gov.ru  Рособрнадзор

http://www.apkppro.ru РФ мәгариф хезмәткәрләренең квалификациясен күтәрү һәм профессиональ әзерләү академиясе

http://www.lexed.ru  Федеральный центр образовательного законодательства

http://www.rustest.ru  Федераль тест  үткәрү үзәге

http://www. tatedu.ru ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы

http://www.edu. kzn.ru  ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы Белем полрталы

http://www.mon.tatar.ru 

http://pedsovet.org  Бөтенроссия интернет-педкиңәшмәсе

http://www.bytik.ru Мәгариф системасында яңа технологияләр куллану – халыкара конференция

http://www.shoolexpo.ru

http://www. it-n.ru

http://. belem.ru

http://. tatar.ru    ТР  рәсми серверы

http://. tatcenter.ru  ТР мәгълүмати – аналитик порталы

http://. Tat. Tatar - inform.ru   ТР мәгълүмат агентлыгы

http://. intertat.ru  ТР электрон газетасы

http://. vatantat.ru  “Ватаным Татарстан” газетасы

http://. Tatar - kongres.ru  Бөтендөнья татар конгрессы

http://. xat.ru  Татар хат алышу хезмәте

http://. suzlek.ru   on- line  русча сүзлеге

http://. Abaga.h16.ru  “Абага чәчәге” олимпиада

http://. Tugan-tel.at.ru     Шрифтлар  һәм IT- технологияләр

http://. Kitapxane.at.ru    татар телендәге әдәби әсәрләр китапханәсе

http://. Tatar.com.ru    татар теле сүзлекләр һәм үзөйрәткечләр

http://. Tatarca.boom.ru    татарча текстлар

http://. tataroved.ru   Татар тарихы: төрки – татар дөньясы

http://. selet.ru  “Сәләт” яшьләр үзәге

                             Программа материалының чирекләргә бүленеше 

	1 чирек	2 чирек	3чирек	4 чирек	Еллык
	Сәгать   саны
Дәрес	9	7	10	8	34
Әдәби әсәр өстендә эш	7	6	8	7	28
Бәйләнешле сөйләм үстерү	1	1	1	1	4
Дәрестән тыш уку	1	-	1	-	2
Тест	1	1	1	1	4
Проект	1		1		2

№	Дәрес Темасы	Сәг. саны	Планлаштырыла торган Нәтиҗәләр			Эчтәлек элементлары	Укучылар эшчәнлеге төрләре	Үткәрү вакыты
								План	Факт
			Метапредмет	Предмет	Шәхси
I нче чирек – 9 сәгать                                                Тарих китабында безнең өчен бик күп хатәрәләр саклана ... ( 3 сәгать )
1.	Ачыла тарихның пәрдәсе.	1	Риваять жанры турында теоретик төшенчә бирү.	Халык авыз иҗаты турындагы белемнәрен гомумиләш-терү, белем бирү, “Сихерче кыз” риваяте белән танышу.	Укучыларда үткәнебезгә, тарихыбыз-га карата игътибар тәрбияләү.	“Сихерче кыз” риваятен уку.	Дәреслектә биремнәр, риваять б-н әкиятнең уртак якларын табу.
2.	Сезгә - ялган, миңа – чын.	1	Легенда  жанры  турында теоретик белем бирү.	Легенда жанрын өйрәнү. “Зөһрә кыз” легендасын уку.	Укучыларда татар халык легендала-рына, халыклар-ның үткәненә кызыксыну тәрбияләү.	Легенда жанрына гомуми күзаллау булдыру.	Әсәрне уку, сорауларга җавап бирү. Легенда б-н риваятьләр арасында аермаларны билгеләү, таблица б-н эшләү.
3.	Моңы барның йөрәгеннән һәрвакыт җылы чыгар. Проект.	1	Эстетик тәрбия бирү.	ХАИ турында белемнәрне гомумиләш-терү, проект эшен яклау.	Укучыларда татар халык музыка уен кораллары-на, халыклар-ның үткәненә кызыксыну тәрбияләү.	Милли уен кораллары б-н танышу.	БСТ үстерү, табышмакларның җавабын табу, шигырь уку, сорау – җавап ярдәмендә анализ ясау.
Без тарихта эзлебез – 6 сәгать
4.	Тарих – тормыш остазы.	1	Болгар дәүләтенең тарихын ачыклау. Сәяхәтнамәләр, елъязмалар ңанры турында теоретик төшенчә формалаштыру.	Ибне Фадлан турында белешмә бирү, Болгар дәүләтенә сәфәре вакытында язылган сәяхәтнамә сен өйрәнү.	Татар мәдәниятенә карата горурлык хисе тәрбияләү.	Болгар дәүләтенә сәфәре вакытында язылган сәяхәтнамә се б-н танышу.	Өзекне уку, сорау – җавап, сүзлек эше, диалог.
5.	Гыйлемсез кеше – канатсыз кеше. Энҗе табучы әдип.	1	Мәдәният учакларына тарихи күзәтү. Миргазиян Юныс яшәгән чорга бәя бирү, тарихны аңлау.	Миргазиян Юнысның һәм Фатих Кәриминең  тормыш юлын өйрәнү.	Сәнгать җәүһәрләренә белем алуга омтылыш тәрбияләү. Туган илне сагыну, Ватанга мәхәббәт тәрбияләү.	“Аурупа сәяхәтнамә се” б-н танышу. “Су” хикәясен уку.	Өзекне уку, сорау – җавап, сүзлек эше, язучылар турында презентация карау, тәрҗемә, биремнәр эшләү, диалог.
6.	Җиктереп пар ат, Казанга!	1	Габдулла Тукай яшәгән чор турында тарихи белешмә бирү.	Г.Тукай турында өстәмә белешмә бирү. “Пар ат” шигырен уку.	Татар халкының бөек әдипләре иҗатын өйрәнү аша тормышка караш тәрбияләү.	“Пар ат” шигырен уку.	Сәнгатьле уку, видео язма карау, төркемнәрдә эзләнү, фикер алышу, нәтиҗә ясау.
7.	Монда хикмәт, мәгърифәт һәм гыйрфан монда, монда нур ...	1	Тема буенча әдәби - теоретик төшенчә бирү.	Лирик әсәрне аңлау, хис – кичереш - ләрне тою.	Туган җиргә, Ватанга мәхәббәт тәрбияләү.	“Пар ат” шигыренә анализ.	“Пар ат” җыры видеоязмасын карау, шигырьдә строфа арты строфпны күзәтү, хисләр күчешен тою, биремнәр эшләү.
8.	Бакый Урманче иҗаты.	1	Рәсем сәнгатенә карата кызыксыну уяту. “Триптих” сәнгать төшенчәсен аңлату.	Б.Урманче-ның тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнү.	Татар халкының бөек шәхесләренә, иҗатына кызыксыну уяту, сынчы иҗаты б-н горурлану хисләре тәрбияләү. Әхлак тәрбия бирү.	Б.Урманче иҗаты б-н танышу.	Виртуаль экскурсия, презентация, “Туган тел” җыры, картина буенча эш.
9.	Наҗар Нәҗми – Тукай шәкерте. Тест.	1	“Тел”, “халык”, “тарих” төшенчәләрен аңлауга ирешү.	Наҗар Нәҗминең тормыш юлы турында төшенчә бирү.	Милли үзаң тәрбияләү, туган телгә, милли тарихка ихтирам хисе уяту.	Наҗар Нәҗми иҗаты, “Агыйделдә – ак пароход” әсәре.	Һәр абзацны уку, эчтәлекне аңлау, гади сораулар бирү, тәрҗемә эше.
2 нче чирек – 7 сәгать                     Онытылмас еллар – 6 сәгать
10	Билгесез биеклектә. Тырышса да дошман, шагыйрьләрне аералмый җырдан, халыктан.	1	Бөек Ватан сугышы чоры турында белемнәрне яңарту.Музыка сәнгатенең матур әдәбият б-н тыгыз бәйләнештә булуын һәм бер-берсенә йогынты ясауларын күзәтү.	Гариф Ахуновның “Замандашлар портреты”н уку. Татар халык җыры “Герман көе”, “Солдатлар ” җырларын өйрәнү.	Сугыш авырлыгын үз җилкәләрендә күтәргән яшь буынга ихтирам тәрбияләү. Гражданлык, патриотик хисләр , туган җиргә, милләткә карата горурлык тәрбияләү.	Гариф Ахуновның “Замандашлар портреты”н уку. Татар халык җыры “Герман көе”, “Солдатлар ” җырларын уку.	Әчтәлек буенча фикер алышу, әсәрне өлешләргә бүлү, план төзү, җыр тыңлау, яңа сүзләрне өйрәнү, шигырьгә анализ ясау, нәтиҗә ясау.
11	Патриот – шагыйрь.	1	Бөек Ватан сугышында катнашкан әдипләр турында тарихи мәгүълүматлар бирү.	Фатих Кәримнең тормыш юлы б-н таныштыру Аның туган иленә тугрылыклы патриот –шагыйрь булуына басым ясау.	Кыюлык, батырлык, туган илне саклый белү сыйфатлары тәрбияләү.	Фатих Кәрим иҗаты. “Ант” шигырен өйрәнү.	Презентация карау, шигырьне тыңлау, тәрҗемә итү, сәнгатьле уку, быр тыңлау, анализ ясау.
12	Исемең калды моңлы бер җыр булып ...	1	Бөек Ватан сугышында катнашкан геройлар тарихы.	Т.Миңнуллинның тормыш юлы б-н таныштыру, “Моңлы бер җыр” драмасын уку.	Туган  ил өчен көрәшү, туган илне яклау изге бурыч булуына, көчле рухлы булырга өндәү.	Т.Миңнуллин иҗаты. “Моңлы бер җыр” драмасын уку.	Теоретик төшенчәләр (символик образ, диалог, ремарка ) б-н эш. Интернеттан табып, өзек карау.
13	Һәйкәлләргә килик, гөлләр куйыйк, һәйкәлләрне тыңлыйк тын гына. ПРОЕКТ.	1	Шагыйрьнең истәлекле урыннары б-н танышу. “Барельеф” төшенчәсен аңлауга ирешү.	М.Җәлилнең тормыш юлы, иҗаты буенча белемнәрне ныгыту. Марсель Сәлимҗанов һәм Ринат Таҗетдинов эшчәнлеге белән танышу.	Ихтыяр көче, рухи ныклык сыйфатлары тәрбияләү.	Казанда М.Җәлил һәйкәле һәм җәлилчеләргә куелган барельефлар.	Өзекне ике өлешкә бүлү, исем кую, тәрҗемә итү, эпиграфны аңлату, план төзеп сайлау, нәтиҗә чыгару.
14	Син күрсәткән батырлыкны, солдат, халкым сөйли, мактап, бүген дә.	1	Рәсем сәнгате аша БВсугышы турында тарихи мәгълүмат бирү.	М.Кәримнең тормыш юлы һәм иҗатын өйрәнү. “Билгесез солдат” шигырен өйрәнү.	Туган илгә мәхәббәт, белем алуга омтылыш тәрбияләү.	Мостай Кәрим иҗаты. “Билгесез солдат” шигыре.	Хронологик таблица тутыру, шигырьне тыңлау, ярымтавыш б-н уку, чылбыр буенча уку, яңа сүзләрне өйрәнү, парлап эшләү, сүзлек б-н эш, анализ ясау.
15	Дөньяда бары тик яхшылык кына үлми.	1	БВсугышы кырларында илебезнең азатлыгы өчен кан коелуның мәгънәсен укучыларга аңлату.	Чыңгыз Айтматовның тормыш юлын өйрәнү. “Анам кыры” әсәрен өйрәнү.	Туган илгә , халкыбыз батырлыгына мәхәббәт тәрбияләү.	Ч.Айтматов иҗаты. “Ана кыры” әсәре.	Өзекне рольләргә бүлеп уку, сүзлекләр б-н эш, әсәргә җиңелчә әдәби анализ ясау, төркемнәрдә фикер алышу, яңа сүзләрне уку.
Әтинең зур бүреге иртә киелде – 3 сәгать
16	Җиңүне якынайткан җыр. Тынычлыкның туган көнен бәйрәм итә бүген илем. ТЕСТ.	1	Сугыш, аның гади халык, балалар җилкәсенә алып килгән авырлыгын аңлау. БВ сугышы турында тарихи мәгълүмат бирү.	Нур Әхмәдиевнең тормыш юлын өйрәнү. “Җиңү көне” шигырен, “Минем туган көнем” хикәясен өйрәнү. Клара Булатованың тормыш юлы б-н танышу. “Башым иям” шигырен уку.	Якыннарыңа, туганнарыңа карата ихтирам, мәрхәмәтлелек тәрбияләү.	“Җиңү көне” шигыре, “Минем туган көнем” хикәясе б-н танышу.	Фронталь әңгәмә, презентация карау, сәнгатьле уку, анализ ясау, сорауларга җавап бирү, шигырьгә анализ ясау.
3 нче чирек – 10 сәгать
17	Шәфкатьлелек бизи кешене!	1	Текст б-н эшләү, иң әһәмиятлесен таба белергә өйрәнү.	Факил Сафинның тормышын һәм иҗатын өйрәнү. “Тулганай” әсәрен өйрәнү.	Әниләргә карата ихтирам тәрбияләү.	Факил Сафин иҗаты. “Тулганай” әсәре.	Сүзлек б-н эш, яңа материалның таныш әсәрләр б-н бәйләнешен табу, сорау-җавап формасында анализ ясау, образларга характеристика бирү, таблица б-н эшләү.
18	Таң булып нур сибә Ватаным. Җиңү көне җиңел бирелмәде.	1	Сугыш, аның гади халык, балалар җилкәсенә алып килгән авырлыгын аңлау. Өйрәнелгән материалны искә төшереп, гомумиләштереп куллана белү.	Равил Вәлиевның тормыш юлын өйрәнү. “Ватаным” шигырен өйрәнү. Әлеге бүлектә өйрәнелгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.	Туган ил б-н горурлану, аның тарихы б-н кызыксыну, туган илгә мәхәббәт тәрбияләү. Патриотик тәрбия бирү, туган илне яратырга өйрәтү.	Раил Вәлиев иҗаты. “Ватаным” шигыре. “Вакыт сынавы аша”. Проект яклау.	Презентация карау, шигырьне тыңлау, сүзгә –сүз тәрҗемә итү, сәнгатьле уку, анализ. БСТҮ, проектны яклау.
Ана – изге, Ана – бөек, аңа – дан! ( 5 сәгать )
19	Бәхет эзләгәндә. Исән чакта белү кирәк әти – әниләрнең кадерен.	1	Тарихи вакыйгаларга нигезләнеп, әсәр геройлары яшәгән чорга характеристика бирү. Әдәби деталь турында теоретик төшенчә бирү. Укыган әсәрне бүгенге көн, көндәлек тормыш б-н бәйләнештә күзаллый белү.	Ш.Камалның  “Буранда” хикәясен өйрәнү.	Укучыларда өлкән буынга, әниләргә карата кече яшҗтән үк шәфкатьлелек, миһербанлылык тәрбияләү.	Ш.Камалның  “Буранда” хикәясен өйрәнү.	План төзү, сорау – җавап, сүзлек өстендә эш, анализ, образларга характеристика, схема б-н эш, буран б-н Мостафаның эчке дөньясындагы халәтне чагыштыру, нәтиҗә ясый белү.
20	Тайгак кичүләрне кичкән шагыйрь. Тетрәндергеч еллар авазы.	1	Язучының сурәтләнгән вакыйгалар аша шәхес культының тирән фаҗигасен тоемлау. Әсәр геройлары яшәгән чорга характеристика бирү.	Ибраһим Салаховның тормыш юлын өйрәнү. “Колыма хикәяләре” циклысыннан өзеген өйрәнү.	Укучыларда үткәнебезгә, тарихыбыз-га карата игътибар тәрбияләү.	Ибраһим Салаховның “Колыма хикәяләре” циклысын уку.	Уку, сорау – җавап, сүзлек өстендә эш, автор идеясен билгеләү, дәреслектәге биремнәрне эшләү.
21	Ана күңеле – балада.	1	Укыганнардан нәтиҗә ясап, тормышта куллану. Экологик тәрбия идеяләре турында фикер алышу.	Сибгат Хәкимнең тормыш юлын өйрәнү, “Әнкәй”, “Җырларымда” шигырьлә-рен өйрәнү.	Өлкән буынга карата мәрхәмәтлелек тәрбияләү. Туган якка, табигатькә ихтирам тәрбияләү.	Сибгат Хәким иҗаты, “Әнкәй” шигыре, “Җырларым-да” шигыре.	Сәнгатьле уку,сораулар төзү, үз фикереңне әйтә һәм нәтиҗә ясый белү, лирик геройга бәя бирү, анализ ясау.
22	Туган җирләр әнкәй белән бергә. Кабатланмас әкият.	1	Марсель Галиев шигърияте турында мәгълүмат бирү. Халкыбызның тормыш – көнкүреше, элеккеге авыл тормышы турында мәгълүмат бирү.	Марсель Галиевның тормыш юлы б-н танышу. “Кабатлан-мас әкият” шигырен өйрәнү.	Туган җиргә, әниләргә мәхәббәт тәрбияләү. Укучыларда туган илгә мәхәббәт тәрбияләү.	Марсель Галиев иҗаты. “Су буеннан әнкәй кайтып килә”, “Кабатланмас әкият” шигырьләрен өйрәнү.	Сәнгатьле уку,сораулар төзү, үз фикереңне әйтә һәм нәтиҗә ясый белү, лирик геройга бәя бирү, анализ ясау.
23	Әти – әни кадере. Ана – бөек исем.	1	Язучы яшәгән чорга тарихи күзәтү ясау. Медицина терминнары турында мәгълүмат бирү.	Фоат Садриевның тормыш юлы б-н танышу. “Таң җиле” әсәрен уку.	Балаларда бәхетнең кадерен белеп яшәү хисләрен тәрбияләү. Әти -әниләргә мәхәббәт тәрбияләү.	Фоат Садриевнең иҗаты. “Таң җиле” әсәре.	Сәнгатьле уку,сораулар төзү, үз фикереңне әйтә һәм нәтиҗә ясый белү, хронологик таблица төзү, анализ ясау.
Көлсәң -  көл, еласаң – ела! ( 4 сәгать )
24	Күңелсездән көлке чыкмас. ПРОЕКТ.	1	Сатира жанры турында теоретик төшенчә бирү.	Беренче сатирик журналлар турында мәгълүмат бирү.Г.Камал-ның тормышын, иҗатын өйрәнү.	Әхлак хисләре тәрбияләү. Хезмәткә мәхәббәт, үз эшең б-н горурлану үстерү. Акча артыннан куу юлындагы кешелексезлек сыйфатла-рын аңлау.	Сатирик журналлар, Г.Камал иҗатын өйрәнү. “Банкрот” комедиясен уку.	Беренче сатирик журналлар турында мәгълүмат бирү, хронологик таблица тутыру, презентация карау, парларда эшләү, драматургның тормышы турында сораулар төзү.
25	Һәр заманның үз герое була. Сүз күңелдә очкын булып көйри.	1	Язучы яшәгән чорга бәя бирү, тарихны аңлау. Сатирик шагыйрь, ирония турында теоретик төшенчә бирү.	Гамил Афзалның әсәрләрен өйрәнү.	Китап укуга, белем алуга омтылыш булдыру. Язучы һөнәренә мәхәббәт тәрбияләү.	Гамил Афзал иҗаты. “Юл газабы” хикәясе. “Тәвәккәл әби” шигыре.	Сатирик шигырь турында мәгълүмат бирү, хронологик таблица тутыру, презентация карау, парларда эшләү, драматург-ның тормышы турында сораулар төзү.
26	Озын сүзнең кыскасы. ТЕСТ	1	“Пародия”,“эпиграмма” төшенчәләре турында белем бирү һәм тормыш б-н бәйләү.	Зәки Нури тормыш юлы б-н танышу, пародияне, эпиграмма-ны укып нәтиҗә ясау, бүлекне йомгаклау.	Дөреслекне аңлау, яклау һәм дөреслек б-н яшәү мәгънәсен аңлату.	Зәки Нури иҗаты, пародия, эпиграммаларны уку.	Сәнгатьле уку, теоретик төшенчәләр-не аңлату, сүзлек өстендә эш, фикер алышу, парлап сөйләшү, сорау – җавап формасында эшләү.
4 нче чирек – 8 сәгать
27	Көлке дисәң дә көлке!	1	“Көлсәң – көл, еласаң – ела!” бүлеген гомумиләштереп кабатлау.	Укыганны гомумиләш-терә, нәтиҗә ясый, иң мөһим мәгълүматны аерып ала белү.	“Көлсәң – көл, еласаң – ела!” бүлегендә өйрәнгән материалны кабатлау, үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү.	Әйләнә – тирәдәге вакыйгалар-дан, кешеләрнең гамилләрен-нән гыйбрәт ала белүнең табигате, тәртибе турында фикер алышу.	БСТҮ, укыганнарны искә төшереп, гомумиләш-тереп кабатлау. Тексттан мисаллар китереп, теорияне искә төшерү.
Даһи гомере – халкы хәтерендә! (4 сәгать)
28	Көйләрдән тезмәләр тезедем. Минем тирәмдә Кояш үзе әйләнә.	1	Укучыларда эстетик һәм экологик тәрбия бирү.	Ренат Харисның тормышын өйрәнү. “Гармунчы” поэмасын, “Ике гөл” шигырен өйрәнү.	Гармунчы һөнәренә мәхәббәт тәрбияләү. Табигатькә карата күзәтүчән-лек тәрбияләү.	Ренат Харис иҗаты. “Гармунчы” поэмасы. “Ике гөл” шигыре.	Шагыйрьнең иҗаты б-н танышу, презентация карау, хронологик таблица тутыру, чылбыр буенча уку, парлап сөйләшү.
29	Шигырем – ачык! Ерактагы моңлы бер көй булып ...	1	Татар шигъриятенә кызыксыну уяту. Иҗат процессына мәхәббәт тәрбияләү.	Зөлфәтнең тормыш юлын өйрәнү, “Шигырем – ачык!”, “Шундый чагы әле җанымның” шигырьлә-рен өйрәнү.	Язучы һөнәренә мәхәббәт тәрбияләү. Балаларның бәхетнең кадерен белеп яшәргә өйрәтү.	Зөлфәт иҗаты. “Шигырем – ачык!”, “Шундый чагы әле җанымның” шигырьләре.	Шагыйрьнең иҗаты б-н танышу, презентация карау, хронологик таблица тутыру, чылбыр буенча уку, парлап сөйләшү.
30	Арадаш аттестация эше.	1	Укучыларның белемнәрен тикшерү.	Укучылар-ның белемнәрен тикшерү.	Укучыларның белемнәрен тикшерү.	Тормышка әзерләү дәресе булуын аңлату.	Тест
31	Сәхнә хуҗасы. Ил җыр белән яши.	1	Бию сәнгате аша эстетик тәрбия бирү. Иҗат процессына мәхәббәт тәрбияләү. Опера сәнгате аша эстетик тәрбия бирү.	Рабит Батулланың тормыш юлын, иҗатын өйрәнү. “Бию җене кагылган егет” кыйссасын-нан өзекне уку. Галия Кайбицкая иҗатын өйрәнү.	Сәхнә кешесенә ихтирам тәрбияләү. Музыка әсәрләре аша туган илгә, туган җиргә мәхәббәт һәм ихтирам уяту.	Рабит Батулланың тормыш юлы, иҗаты. Галия Кайбицкая иҗаты. “Бию җене кагылган егет” кыйссасын өйрәнү.	Галия Кайбицкая иҗатын өйрәнү, Интернеттан Рудольф Нуриев башкаруында бию карау, образга характерис-тика, нәтиҗә, анализ ясау.
Табигатьнең дә җаны, рухы бар (3 сәгать)
32	Батыр җайдак. Фронттан кайткан ат. Авырлык җебе өзелде.	1	Тарихка, халкыбыз язмышына хөрмәт хисләре тәрбияләү. ”Шәҗәрә” төәенчәсенә аңлатма бирү. Шәҗәрәне белү зарурилыгының сәбәпләрен ачыклау.	Айдар Хәлим иҗаты. “Өч аяклы ат” повестен өйрәнү.	Укучыларда кешелекле-лек, җаваплы-лык хисләрен тәрбияләү. Хайваннар-га карата миһербан-лылык тәрбияләү.	Айдар Хәлим иҗаты. “Өч аяклы ат” повесте.	“Өч аяклы ат” повесте буенча фильмнан өзек карау. “Алмачуар” хикәясе б-н чагыштыру, диалогны рольләргә бүлеп уку.
33	Табигатьнең чәчәк аткан чагы.	1	Табигатьнең үзенчәлеклеге турында яңа фикерләр тудыру.	Гарәфи Хәсәновның тормыш юлын өйрәнү. “Беренче күк күкрәү” хикәясен уку.	Әйләнә-тирә мохиткә хөрмәт хисе булдыру, табигатҗне яратырга өйрәтү.	Гарәфи Хәсәновның тормыш юлын өйрәнү. “Беренче күк күкрәү” хикәясен өйрәнү.	Парлап сөйләшү, төп геройны сүрәтләү, план төзү, план буенча сөйләү.
34	Ямьле сабан туйлары. “Ялкын” журналына сәяхәт. Проект.	1	Халкыбыз бәйрәмнәре аша эстетик тәрбия бирү.	Камил Кәримовның тормышын өйрәнү. “Тимергали бабай хикәяте”н уку. “Ялкын” журналы белән танышу.	Тарихи үткәнебезгә ихтирам, туган җиргә, хезмәткә мәхәббәт тәрбияләү. “Ялкын” журналына, белем алуга омтылыш тәрбияләү.	Камил Кәримовның тормышын өйрәнү. “Тимергали бабай хикәяте”н өйрәнү. Бүлекне гомуләште-реп кабатлау.	БСТҮ, проект эшен яклау, төркемнәрдә чыгыш ясау.