Рассказ Хь.Саракаева "Асвадан адамалла"

Саракаев Хьамзат

АСВАДАН АДАМАЛЛА

Делкъал т1аьххьалц ч1ерий лоьцуш а Тийна, та вог1уш вара Асвад. Башха дукха ч1ерий а ца лийцира цо шена йийцинчу оцу меттехь. Цундела дукха сакъералуш а вацара иза ц1а вог1уш. Амма де хаза дара. 1уьйранна xIapa кхуза вогтуш г1абеца т1ехь хилла тхи дакъаделлера. К1едачу бацо, цхьа тамашена хаза гилдигаш дохуш, хьоьстура берзина когаш.

Асвад  г1ашлойн некъан аьтту аг1орхьа лекха эрз а баьлла 1уьллуш бара башха боккха боцу 1ам. Малх д1абуза болабелча, дукха чуьркаш хуьлура цу 1ома т1ехула, «з-з-з» деш, хьийзаш. Ткъа суьйранна цу чуьра генна хезаш екара пхьидаша х1оттош йолу цхьа шатайпа концерт.

Ц1аьххьана к1антана хезира шена генайоццуш, ^эрз меттахъхьебеш, «шах-шах» деш, яьккхина

«Ой, хьоькхуш мох а ма бац, и х1уъа елахь а,

Цхьа xIYMa кхуза, со волчу агтор, схьайог1уш а ма , аьлла, дагадеара цунна.

Асвад цуьнан дика ойла йина а валале, кхУНна хьалха, некъа TIe а яьлла, лаьтташ волу xIapa а ца гущ, некъан бохалла  ши г1аз, ткъа  кхиъна йог[у гтезан к1орни яра.

Щен карара х1уманаш охьа а кхийсина, т!аьхьаведира к1ант шина г1езана.

Шайна т1аьхьа тата а хезна юхахьаьжначу шина олхазарна гира дедда дог1у адам.

Кхераелла, мохь а хьаькхна, т1ома яьлла, дтаиккхира йоккхахйолу г1аз. Ткъа жимахъерг, шен х1инца а дика онда довлаза долу кегий тлемаш дласа а дахийтина, бацалхула юьстахъиккхира.

Йоккхахйолу г1аз схьалаца дагахь т1аьхьаведда Асвад, юьстахъиккхинчу к1орнина TIex а ваьлла, ведда воьдура. Дукха гена ца йолуш, дтанехьо яьлла охьа а хиъна, шен к]орнига кхойкхуш, мохь хьаькхира йоккхахйолчу г1езо. Схьагарехь: «Ядалахь, к1елхьаръялалахь!» — бохучух тера дара цо.

Ведда к1ант шена гергакхача воьлча, юха а яьлла, шен нене кхойкхуш, мохь хьоькхуш лаьттара иза.

 Хьажахьа, со леван г1ерта-кх хьо! — оьгтазвахна, йоккхачу гјезана тохадагахь, д1асахьаьжна, т1улг лехира к1анта.

Амма бацалахь гуш яцара д1акхосса тамехь х1ума.

п

Т1аккха юха а г1езана т1ехьаьдира ктант. Г1езо ша хьалха диннарг дира: т1ома а яьлла, юха а генайоццуш охьахиира иза. Адам шен клорнина генадаккха дагахь яра иза. Ткъа цуьнан к1орни некъаца т1аьхьайог1ура, кхераелла, мохь а хьоькхуш. Сонта иза, шен нанна

—Дика ДУ, х1ета, хьо ца лацалахь а, хьан кТорни-м лоцур ю, хьуна, аса, г1езана буй а ластийна, юханехьа ведира к1ант.

Дукха кхераяларна кхтттт а ч1ог1а мохь а хьаькхна, шен д1асатехкачу 60ларца д1аиккхира ггезан к1орни. Амма, генаялале, к1анта схьалецира иза. Лаг а дахдина, кхераелла ега а еш, лах ца беш мохь хьоькхура кторнино. Цочул а ч1ог1а мохь хьаькхна, т1ехула лохха гонаш дохуш хьаьвзира нана-г1аз.

ТТевахна, ша охьакхийсина чтерий, м1ерий схьаийцира Асвада.

Цунна генайоццуш, мохь а хьоькхуш, охьахиира нана-г1аз.

 Хьекха ахьа, хьекха ахьа, аса xIapa дла-м хоьцур яц, —элира к1анта, г1езе юха а хьаьжна.

Г[езан кгорни мара а къуьйлуш, цјехьа волавелира иза. Амма нана-г1аз, шен кторни а йитина, т1аьхьараяла дагахь яцара. ХТинца цхьа тамашена, кхин а члог1а дехаре бара цо хьоькху мохь.

«Ма хьохьа сан бер, д1ахецахьа иза, ма яккхахьа Тхойшиъ вовшах!» бохуш санна хеталора Асвадна хьоькху и мохь,

Адаман марахь етталуш, шен цТен ши ког ДГасабетташ, некъаца ттаьхьайог1учу шен нене юхахьажа гтертара кторни.

Гучуелира юрт. ТТаьхьара ца йолуш, мохь хьоьКхущ йолчу нана-г1езан аз гјеллуш лаьттара. Ши  дТаса а бахийтина, к1антана уллехь т1аьхьах Тоьттипа йог1ура иза, шега беанчу балина ша х1ун

дийр ду ца хууш. Шен к1орни эцна доьдучу адаме дехар дора цо, шена ма-хуъу. Нана ма яра иза...

Ц1аьххьана Асвадна дагадеара, цкъа ша жима волуш ненаца г1ала вахча, базарахь ша цунах хаьдда вар а, юха ша карийча, дукха хазахетта, ша мара а къуьйлуш, йоьлхуш шен нана хьийзар а...

Ша волччохь сецира к1ант. Юьстахо, кхунна дуьхьал а йирзина, сецира г]аз а. Шен г1елделлачу озаца, юха а мохь хьоькхуш, доьхура цо адаме...

Меллаша охьатаьјна, шен карара кТорни лаьтта охьайиллира к1анта. Ша лаьтта кхоччушехь, хазахетта, мохь а хьаькхна, лаг а дахдина, нанна т1ехьаьдира кјорни. . .

 1. Дјаеша шина глезан новкъаяларх лаьцна дуьйцу меттиг. Дийца, муха яра и ши г1аз.

2. Асвадна хтун дан дагадеара?

З. Нана-г1езо шен к1орнина бохам хуьлучу муьрехь х1ун дора? Муха к1елхьаръяккха г]ертара иза шен к1орни?

4.                 XIYH дагадеанчул т1аьхьа кхийтира Асвад, ша нана г1езана доккха вон деш хиларх? Д1аеша и меттиг.

5.                 X10kxy дийцаро стенан ойла яйтира хьоьга?

Гайсудтанов Iymap

ЭКСКУРСИ

Горгали ма-бийкки, шайн-шайн классаш чу д1ахьаьлхира бераш. ХЛинцца схьакхаьчна Ризван д1асахьаьжира, шен доттаг1 Решид ган дагахь. Амма иза гуш вацара. Берашна тлаьххье шайн класса чу иккхира Ризван — цигахь а вацара доттаг1. XIapa шиъ т1ехууш волу парта яьсса яра.