ХАЛЫK ШАFИРЫ HEМ ХАЛЫK FАРМУНСЫ*Ы
(Баш3ортостанды4 халы3 ша1иры Мостай К9рим2е4 тыуыуына 100 йыл
тулыу1а ба1ышлан1ан кластан тыш сара)
Ма3сат.
У3ыусылар2ы Мостай К9рим2е4 тормош юлы, ижады 89м я3ташыбы2 Айрат Солтанов
мен9н ду6лы1ы мен9н таныштырыу; балалар2а тыу1ан я3 929би9тен9, с9н19тк9 3ы2ы38ыныу
уятыу.
Йы8а2лау. М.
К9рим2е4 китаптарынан к7рг92м9; Рауза К9римованы4, М.К9рим2е4, А.Солтановты4
айырым 89м берг9 т5шк9н фото87р9тт9ре; «Kызыл та4» г9зитене4 2009 нсы йылды4 17 декабре ба6ма8ы; А.
Солтанов баш3арыуында к5й29р я2ма8ы 89м ул уйнаган 1армун.
1нсе алып барыусы:
Мостай К9рим! Был
тылсымлы 87229н
К72 алдыма ба6а илк9йем –
Тал ту1айлы г7з9л
Баш3ортостан,
А1и2елем мен9н Димк9йем.
Мостай К9рим! К7пме у3ыусы1а
(69р29ре ф98ем 5л9шк9н!
Ер шрына нурлы ил8ам
с9ск9н
Алтын йондо2, кал3ып
Кел9шт9н.
(Камил Фазлый. “К74елд9р2е арбай
ижады” )
2нсе алып барыусы:
Мостай
Кәрим, ысын исеме Мостафа Сафа улы Кәримов, 1919 йылдың 20 октябрендә хәҙерге
Шишмә районының Келәш ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.
1941нсе йылда Башҡорт
Дәүләт университетының тел һәм әҙәбиәт факультетын тамамлай. Бөйөк Ватан һуғышы
башланыу менән фронтҡа китә, һуғышта элемтә башлығы һәм артиллерия штабы
башлығы булып хеҙмәт итә. Ҡаты йәрәхәтләнә: мина ярсығы күкрәгенә инеп,
йөрәгенә саҡ ҡына барып етмәй ҡала.
Госпиталдә
ятып дауаланып сыҡҡас, йәнә фронтҡа китә. Еңеү көнөнәсә фронт гәзиттәрендә
хәбәрсе булып эшләй. Һуғыштан ҡайтып килгәс ижади һәм ижтимағи эшкә бирелә.
3нсе
алып барыусы:
Мостай
К9рим 1930нсы йылдарҙа уҡ яҙа башлай: 1938-се йылда «Отряд ҡуҙғалды»
тигән беренсе шиғыр йыйынтығы нәшер ителә; 1941-се йылда «Яҙғы тауыштар» тигән
шиғыр китабы сыға. Барыhы
100-ҙән ашыу шиғриәт һәм проза китаптары, 10-дан ашыу пьесалары донъя күрә.
1нсе алып барыусы:
Иң билдәле әҫәр2әре.
Шиғриәт
йыйынтыҡтары: «Ҡара һыуҙар», «Ҡайтыу», «Европа-Азия», «Заманалар», пьесалары:
«Айгөл иле», «Ҡыҙ урлау», «Ай тотолған төндә», «Салауат», «Өн ҡатыш ете төш»,
«Ташлама утты, Прометей!»
Повестары: «Беҙҙең
өйҙөң йәме», «Өстаған», «Оҙон-оҙаҡ бала саҡ».
Мостай Кәримдең әҫәрҙәре
бер нисә тиҫтә телдәргә тәржемә ителгән.
2нсе алып барыусы:
Маҡтаулы
исемдәре һәм наградалары
·
Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944)
·
II дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1945)
·
Почёт билдәһе ордены (1949)
·
Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ Ордены (1955, 1962)
·
БАССР-ҙың халыҡ шағиры (1963)
·
2 Ленин ордены (1967, 1979)
·
Социалистик Хеҙмәт геройы (1979)
·
РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшлеклеһе (1982)
·
Халыҡтар Дуҫлығы ордены (1984)
·
I дәрәжәләге Ватан һуғышы ордены (1985)
·
Башҡортостандың Фәнәр Академияһының почетлы академигы
·
(1992) III дәрәжәләге «За заслуги перед Отечеством» ордены (1995
йылдың 28 апреле)
·
II дәрәжәләге «За заслуги перед Отечеством» ордены (2004
йылдың 9 ноябре)
·
1940 йылдан СССР яҙыусылар союзы ағзаһы
·
Әҙәбиәт һәм сәнғәт өлкәһендәге М.А. Шолохов исемендәге
халыҡ-ара премия8ы лауреаты
3нсе алып барыусы:
Мостай Кәрим был яҡты
донъяларҙа 86 йыл ғүмер итте. Ошо ғүмеренең 42 йылы “Башҡортостандың халыҡ
шағиры” тигән маҡтаулы исемде алғас (1963) йәшәлгән. Башҡортостан тарихында,
Мәжит Ғафури (1923), Рәшит Ниғмәтиҙән (1959) һуң — өсөнсө халыҡ шағиры. Әҙип
был юғары исем менән күкрәк һуҡмайынса, сикһеҙ ҙур талант көсөн, аҡыл-зиһенен
биреп, халыҡсан әҫәрҙәр ижад итте. Олпатлыҡ һәм дәрәжәлек менән халыҡ хәстәрен
дауланы һәм ҡурсаланы.
Бөгөн икеләнмәйенсә шуны
әйтә алабыҙ: айырыуса ғүмеренең һуңғы тиҫтә ярым йыл аралығында Мостай Кәрим
бөтә Башҡортостанды аяҡҡа баҫтырған иң ҡырҡыу милли-сәйәси ваҡиғаларҙың
уртаһында торҙо. Нәҡ ошо осорҙа ул милләттең аҡыл эйәһе һәм халыҡ трибуны булып
күтәрелде.
1нсе алып барыусы:
Бер саҡ Мостай Кәрим: “Батшаларға баш эймәнем,
мөхәббәткә баш эйҙем”, — тигәйне. Шағирҙар — ғашиҡ йәндәр. Шулай ҙа шағирҙың
ысын мөхәббәте берәү була. Пушкин — Наталья, Ғамзатов — Патимат, Мостай Кәрим —
Рауза. Рауза апай менән бергә 62 йыл ғүмер итәләр. Рауза апай2ан һуң йәшәлгән көндәре (өс йыл) хаҡында ул: “Мин уның тураһында
уйланыуҙан туҡтағаным юҡ”, - тип таный. “Сағыу тауышлы, ҡарағусҡыл йөҙлө” (М.
Кәрим яҙған һүҙҙәр) был ҡыҙҙы ул 1938 йылдың 31 декабрендә тәү тапҡыр
күрә.
2нсе алып барыусы:
Һуғышта алған йәрәхәттәр
ҡаты үпкә ауырыуына әүерелеп, Мостайҙы быуып алғанда Рауза апай2ы4, фәрештә шикелле,
йәненең бөтә шифаһын биреп хәстәрләүҙәре. Кавказ тауҙары араһында автомобиль
һәләкәтенә осрап, Рауза апай йәнтәслим килеп ятҡан саҡта Мостайҙың, пәйғәмбәр
һымаҡ, ҙур йөрәгенең ҡайнар йылыһын биреүе. Һанай китһәң, мөхәббәт һәм
тоғролоҡто һынаған бындай ваҡиғалар бихисап.
3нсе алып барыусы:
Шулай ҙа уларҙың иң ауыры
Мостай а1ай өлөшөнә төштө. Рауза апай2ы теге донъяға оҙатҡас, икәү мөхәббәтен бер үҙе йөкмәп ҡалды. Был
саҡтағы әрнеүле, ҡатмарлы тойғо-кисерештәрен ул шиғырҙарға һалды. Уларҙа Рауза
апайға табыныу ҙа, аңлатҡыһыҙ һағыш та һулҡылдай.
Кескәй генә бер күбәләк
ине,
Донъялыҡта донъя
йәмләтте.
Тегендә лә һоро шәүлә
булмаҫ,
Йәне уның биҙәр йәннәтте
1нсе
алып барыусы:
Мостай
К9рим 2005 нсе йылдың 21нсе сентябрендә
Өфөлә вафат була. Өфө мосолман зыяратында ерләнгән.
Мостай Кәрим исемен
Башҡортостан республикаhының Милли Йәштәр театры йөрөтә. Шулай уҡ Өфөләге бер
урамға Мостай Кәрим исеме бирелгән.
2нсе алып барыусы:
Ми9к9 районы Yрн9к ауылында
тыуып-76к9н билд9ле 1армунсы, у3ытыусы Айрат !9зизй9н улы Солтанов Мостай
К9рим мен9н студент йылдарында у3 таныша.
Башта Yрн9к башлан1ыс, унан 8у4
Ми9к9 урта м9кт9бен тамамла1ас, Айрат !9зизй9н улы %ф5л9 медицина институтына
у3ыр1а ин9. Л9кин ти229н ул 85н9р2е д5р56 8айлама1анын а4лай. У3ыуын ташлап, Yрн9кк9 3айтып, башлан1ыс
м9кт9п м5дире 89м у3ытыусы булып эшл9п кит9. У3ытыусы эше тап уны4 5с5н ик9нен
а4ла1ас, ул Тимир9зев исеменд9ге Баш3орт Д97л9т педагогия институтына у3ыр1а
ин9. Диплом ал1ан ва3ытына инде был институт Баш3орт Д97л9т Университетена 9йл9неп
5лг5р9.
Ошонда у3 ул буласа3
тормош ипт9шен - М9дин9 М5х9м9тй9р 3ы2ын осрата.
3нсе алып барыусы:
Айрат !9зизй9н улы 1952 нсе йылдан 1982 нсе йыл1а 3929р (лш9й,
Ми9к9 райондарында м9кт9п директоры, РОНОла инспектор булып эшл9й. ( 17мерене4
3ал1ан йылдары Шишм9 3асаба8ында 7тте.
1нсе алып барыусы:
Шишм9 районы Кел9ш
ауылында бул8ынмы, Шишм9 3асаба8ында бул8ынмы - Мостай К9рим мен9н б9йл9нг9н
бер сара ла Айрат Солтанов 3атнашлы1ынан баш3а 7тм9й. Айрат а1ай2ы4
к5нд9легенд9 ним9 я2ылыуы тура8ында «Kызыл та4» г9зитене4 2009 нсы йылды4 17 декабренд9 ба6ылып сы33ан !айр9т М5фф9р9ховты4 «Халы3
1армунсы8ы» м939л98енд9 ошолай я2ыл1ан: «Мостай К9рим2е4 50 й9шен9н башлап 90 йыллы1ына 3929р барлы3
юбилейдарында ла 1армуным мен9н 3атнаштым. Бер ва3ыт ул ми49 ошолай тине:
«Ша1ир2ар 872 мен9н 9йтк9нде 8ин 1армун тел29рен29 9йт98е4. Ши1ри рухлы, я3ты
кеше 8ин – халы3 1армунсы8ы».
2нсе алып барыусы:
2004 нсе йылды4 октябрь айында халы3
ша1ирыны4 85 й9шлек байрамын Кел9ш ауылында бик 2урлап 7тк9р2ек. Халы3 ифрат к7п ине.
%ф5н9н Мостай а1ай мен9н берг9 килеп т5шк9н 3уна3тар2ы ша1ир тыуып-76к9н урам
башында 3аршы алды3 та к7м9кл9шеп те2елешеп м9кт9пк9 таба т5ш5п киттек. Мостай
а1ай мине 72е 3улты3лап алып: «(й29, Айрат, уйна 72ебе22е4 халы3, ауыл
к5й29рен, 8ы22ырып еб9р 9й29!» -тине.
Й9н9ш98енд9 Ренат Харис ине.
Kу21алып китк9с, бе2 и4
ал2ан 5с97 бар2ы3. Бер а2 атла1ас, Мостай а1ай ми49 уйнаудан ту3тап торор1а
иш9р9 я8аны ла Ренатка 872 3ушты: «Бе2 8ине4 мен9н д97л9т указы мен9н халы3
ша1ир2ары бул8а3, Айрат указ8ы2 1ына ши1ри рухлы халы3 1армунсы8ы.
Баш3ортостанды4 89м Татарстанды4 халы3 1армунсы8ы», - тине 89м бик матур итеп
йылмай2ы. Ренат та йылмайып: «(йе, 9йе, бел9м», - тине. Ысынан 2а Ренат Харис
мен9н бе22е4 танышлы3 та к7т9н9н кил9».
3нсе алып барыусы:
Айрат Солтанов та инде бе22е4 арала ю3. Ул 2016 нсы йылды4 10 декабренд9 вафат булды.
Ул Шишм9 3асаба8ыны4 мосолман зыяратында ерләнгән.
Бына ошолай о2а3
йылдар ду6 булып й9ш9нел9р халы3 ша1ире Мостай К9рим 89м халы3 1армунсы8ы
Айрат Солтанов.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.